[[Պատկեր:DneproGES 1947.JPG|մինի|ձախից|Սովետական տնտեսություն]]'''Սովետական տնտեսություն''', '''սովխոզ ''', '''խորհտնտեսություն''' ({{lang-ru|Советское хозяйство}} , ''совхоз''), խոշորպետական ֆերմերային մեքենայացված բարձրապրանքայինտնտեսություն գյուղատնտեսականնախկին սոցիալիստական պետական ձեռնարկություն ՍՍՀՄԽՍՀՄ-ում։ Հիմնվում էէր հողի և մյուս արտադրամիջոցների պետական (համաժողովրդական) սոցիալիստական սեփականության և կոլեկտիվ աշխատանքի վրա։ ԿուտնաեսաթյուններիԿուտնտեսությունների հետ գյուղատնտեսության մեջ արտադրողական ուժերի զարգացման հասարակական ձևն է սոցիալիզմի պայմաններում։ Սովետական տնտեսությունըտնտեսության աշխատումգործունեությունը էկարգավորվում տնտեսությունը հաշվարկով, իր գործունեությունը կարգավորումէր «Պետական սոցիալիստական արտադրական ձեռնարկության մասին» ԽՍՀՄ կանոնադրությամբ։ ▼
▲[[Պատկեր:DneproGES 1947.JPG|մինի|ձախից|Սովետական տնտեսություն]]'''Սովետական տնտեսություն''', սովխոզ ({{lang-ru|Советское хозяйство}}), խոշոր մեքենայացված բարձրապրանքային գյուղատնտեսական սոցիալիստական պետական ձեռնարկություն ՍՍՀՄ-ում։ Հիմնվում է հողի և մյուս արտադրամիջոցների պետական (համաժողովրդական) սոցիալիստական սեփականության և կոլեկտիվ աշխատանքի վրա։ Կուտնաեսաթյունների հետ գյուղատնտեսության մեջ արտադրողական ուժերի զարգացման հասարակական ձևն է սոցիալիզմի պայմաններում։ Սովետական տնտեսությունը աշխատում է տնտեսությունը հաշվարկով, իր գործունեությունը կարգավորում «Պետական սոցիալիստական արտադրական ձեռնարկության մասին» կանոնադրությամբ։
== Բնույթ ==
Ունի ինքնուրույն հաշվեկշիռ, իրավաբանական անձ է։ [[ԽՍՀՄ]]-ում Սովետական տնտեսություն սկսեցին կազմակերպել «Հողի մասին դեկրետի» [([[1917]]-ի հոկտեմբեր 27-ին (նոյեմբեր 9-ին)] հրապարակումից հետո, որպես պետական գյուղատնտեսական մասնագիտացված տնտեսություններ, որոնք հետագայում կարևորշոշափելի դերդերակատարում կատարեցինունեցան երկրումողջ միությունում համատարած կոլեկտիվացման նախապատրաստման գործում։ Սովետական տնտեսությունները պետք է ամրապնդեին պետության պարենային բազան, ինչպես նաև օրինակ ծառայեին գյուղացիությանը ժամանակակից խոշոր հասարակական սոցիալիստական տնտեսություն վարելու համար, ցույց տային օգնություն մեքենա տեխնիկական սպասարկման, սորտային սերմնացումով, տոհմային անասուններով ապահովման միջոցով՝ նպաստելով գյուղացիների միավորմանը խոշոր կոլեկտիվ տընտեսություններում։ Այդ օգնությունը հատկապես դրսևորվեց ՄՏԿ[[Մեքենա-տրակտորային կայաններ|մեքենա-տրակտորային կայան]]ների (մեքենատրակտորային կայաններիՄՏԿ) կազմակերպման ու հետագա զարգացման ընթացքում։
[[Պատկեր:Volga 31105.jpg|մինի|Վոլգա]]
«Սովետական տնտեսություն» մասնագիտական ուղղությունը որոշվում էէր տվյալ շրջանի բնատնտեսական պայմաններով, բնութագրվում հանրային տնտեսության համախառն ու ապրանքային արտադրանքի կառուցվածքով, մասնավորապես այն ճյուղով (1, երբեմն՝2երբեմն՝ 2 կամ 3), որն առավել բարձր տեսակարար կշիռ ունի տնտեսության ապրանքային արտադրանքի ծավալի մեջ։ ՍՄԿԿԽՄԿԿ Կենտկոմի [[1954]]-ի փետրվար-մարտյան պլենումի որոշման համաձայն [[Ղազախստան]]ի, [[Սիբիր]]ի, Պովոլժիեի, Ուրալի [[խոպան]] հողերի վրա [[1954]]—[[1955]]-ին կազմակերպվեց 425 խոշոր Սովետական տնտեսություն․։տնտեսություն։ [[1954]]—[[1960]]-ին 42 միլիոն հա խոպան հողեր դրվեցին տնտեսության շրջանառության մեջ, որոնք տալիս ենէին երկրում արտադրվող հացահատիկի 30—35%֊ը։ 60-ական թթ․ խոշոր մասնագիտացված Սովետական տնտեսություն են ստեղծվել քաղաքների, արտադրամասերի կենտրոնների շուրջը։ [[1983]]-ին ՍՍՀՄ-ումԽորհրդային Միությունում կային 22,5 հազար Սովետական տնտեսություններ, որոնք ունեն 363 հազար հա գյուղատնտեսական քանդակներ կամ ՍՍՀՄԽՍՀՄ [[գյուղատնտեսական հանդակներիհողանդակներ|Գյուղատնտեսական հողանդակներ]]ի 61,3%-ը։ Դրանք արտադրելարտադրում ենէին գյուղատնտեսության [[համախառն արտադրանքիարտադրանք]]ի 36,7%֊ը։ Կան հացահատիկային[[հացահատիկ]]ային, ճակնդեղագործական, [[բամբակ]]ագործական, հատուկ կուլտուրաների (եթերայուղատու, [[ծխախոտ]]ագործական, թեյագործական), պտղախաղողագործական, բանջարաբուծական, կաթնային, կաթնամսային Սովետական տնտեսությունսովխոզներ և այլն։
[[Պատկեր:D7marines01.jpg|մինի|ձախից]]
Սովետական տնտեսություններն աշխատում ենէին վերադաս պետությունների մարմինների առաջադրանքով, կենտրոնացված կարգով սահմանվում էէր գյուղատնտեսական արտադրանքի մթերումների պլանը, կապիտալ ներդրումների ծավալը, հիմնական ֆոնդերի գործարկումը, աշխատավարձի ֆոնդը և այլն։ Մթերումների առաջադրանքից ելնելով՝ Սովետական տնտեսությունները իրենք ՍՍՏ սովետական տնտեսությունների զարգացման հիմնական ցուցանիշները [[1970]] [[1975]] [[1983]] Սովետական տնտեսությունների թիվը 261 358 491 Սովետական տնտեսություններում աշխատողների միջին տարեկան թիվը (հազար մարդ) 84,0 108,3 135,7 Գյուղատնտեսության համախառն արտադրանքը ([[1973]]-ի համադրելի գներով), միլիոն ռ 156,8 238,8 341,6 Ցանքատարածությունները, հազար հա, 152,1 201,4 267,7 այդ թվում՝ հացահատիկային բույսեր 58,2 75,9 80,0 տեխնիկական բույսեր 3,0 4,6 4,3 կարտոֆիլ և բանջարաբոստանային բույսեր 8,8 11,2 11,7 կերային բույսեր 82,1 109,7 171,7 Գյուղատնտ․ կենդանիների գլխաքանակը (հզ․, տարեվեր¬ ջին) խոշոր եղջերավոր անասուններ 194,4 262,8 358,6 այդ թվում՝ [[կով]]եր 63,6 86,2 118,6 [[խոզ]]եր 32,0 53,0 127,8 [[ոչխար]]ներ և [[այծ]]եր 510,0 757,7 857,2 այդ թվում՝ ոչխարներ 502,3 751,0 853,4 Տրակտորների թիվը (տարեվերջին), հատ 4301 6016 7664 ՝Հացահատիկահավաք կոմբայնների թիվը (տարեվերջին), 607 706 783 հատ են պլանավորում արտադրության ծավալը, ցանքատարածությունների կաոուցվածքը են։ Սովետական տնտեսություններիՏնտեսությունների արտադրությունը ղեկավարում, պլանավորում և ֆինանսավորում է (կապիտալ ներդրումների, նյութատեխ․ մատակարարման, վարձատրության ու սոցիալ․ ապահովության գծով են)էր պետությունը։
[[Պատկեր:RIAN archive 140640 Pravda newspaper printing.jpg|մինի|աջից|1982 թվական]]
== ԽորհտնտեսություններըՍովխոզները տարբեր երկրներում ==
Պետությունը տնօրինում, կենտրոնացնում և վերաբաշխում էէր բոլոր Սովետական տնտեսություններիսովխոզների եկամուտները՝ դրանց զարգացման համար մոտավորապես հավասար պայմաններ ապահովելու նպատակով։ ՍՄԿԿԽՄԿԿ Կենտկոմի [[1965]]-ի Մարտյանմարտյան պլենումի որոշումները նոր, ավելի նպաստավոր պայմաններ ստեղծեցին հանրային գյուղատնտեսության զարգացման համար։ Գյուղատնտեսական արտադրանքի պետ․պետական կենտրոնացված մթերումների հնգամյա կայուն, անփոփոխ պլանային առաջադրանքների սահմանումը, արտապլանային վաճառքի համար խրախուսական մթերագների կիրառումը և տնտեսության խթանման համակարգի դերի ուժեղացումը բարձրացրին Սովետական տնտեսություններիսովխոզների գործունեության արդյունավետությունը։ ՍՄԿԿ Կենտկոմի և ՍՍՀՄ կառավարության [[1967]]-ի որոշման համաձայն սկսվեց Սովետական տնտեսությունների։ Փոխադրումը լրիվ տնտհաշ վարկի։ Այդ նպատակով կարգավորվեցին արտադրանքի մթերումները և մթերման գները, ընդարձակվեց վարկավորման համակարգը։
Սովետական տնտեսությունների տնտեսության գործունեությունը կառավարում ենէին գյուղատնտեսական մինիստրությունները և համապատասխան գերատեսչությունները (տրեստ, արտադրական միավորում, շրջգործկոմ ենև այլն)։ ՍովետականՀամաձայն կանոնադրության, սովետական տնտեսություններն իրավունք ունենունեին ուղղակի երկարաժամկետ տնտեսությանտնտեսական կապեր զարգացնել արդ․արդյունաբերության և առեւտրի կազմակերպությունների հետ՝ իրենց արտադրանքի իրացման նպատակով, միջտնտեսային կոոպերացման մեջ մտնել կոլտնտեսությունների[[կոլտնտեսություն]]ների հետ, այլ տնտեսություններին վաճառել մեքենաների, սարքավորումների, սերմացուի, կերի և այլ արտադրանքի ավելցուկը։ Բոլոր Սովետական տնտեսություններում ստեղծվում ենէին այսպես կոչված՝ տնտեսական խթանման ֆոնդեր։ ՀԽՍՀ-ումԽորհրդային Հայաստանում [[1920]]-ական թթ․ կազմակերպվել էին մոտ տասը պետական գյուղատնտեսական ձեռնարկություններ՝ էջմիածնի շրջանում JSP 3 և [[Թաիրով]]ի անվան այգեգործական տնտեսությունները ([[1921]]), Կալինինոյի շրջանի «Լոռի *» տոհմային անասնաբուծական ([[1924]]), [[Հոկտեմբեր]]յանիՀոկտեմբերյանի շրջանի «Լենուղի» և [[Մայիս]]յանի անվան այգեգործական, [[Թալին]]ի շրջանի «Ալագյագի» ոչխարաբուծական Սովետական տնտեսությունները։ [[1950]]—[[1960]]-ական թթ․ Սովետական տնտեսություններըսովխոզները մեծ դեր կատարեցին [[Արարատյան դաշտ]]ի, նախալեռնային և լեռնային շրջանների տասնյակ հազարավոր հա նոր հողերի իրացման գործում։ [[1983]]-ին ՀՍՍՀՀԽՍՀ-ում կար 499 Սովետական տնտեսություն, որից 277 -ը՝ կաթնամսային, 87 -ը՝ խաղող-պտղաբուծական, 47 -ը՝ բանջարաբուծական, 33 -ը՝ ոչխարաբուծական, 18 -ը՝ թռչնաբուծական, 6 -ը՝ խոզաբուծական, 2 -ը՝ հացահատիկային , և 19 -ը՝ խառը։ Սովետական տնտեսությունները կազմում ենէին գյուղատնտեսական ձեռնարկությունների շուրջ 57%-ը ( ՍՍՀՄողջ ԽՍՀՄ-ում՝ 45,1%), զբաղեցնում են ՀՄՄՀՀԽՄՀ գյուղատնտեսական հանդակների 67% ֊ը և տալիս գյուղատնտեսության համախառն արտադրանքի 40%-ը։ ▼Սովետական տնտեսություն սեկտորի վերարտադրությունն ապահովվում է սեփական միջոցների, պետության բյուջեից անվերադարձ ֆինանսավորման և փոխառու միջոցների (բանկային վարկերի) հաշվին։ Սովետական տնտեսություն լրիվ տնտհաշվարկի կիրառումը պահան¬ ջում է տնտ․ լծակների (գին, վարկ, շահույթ են) համակողմանի օգտագործում։ Սովետական տնտեսությունները կառավարվում են միանձնյա ղեկավարության սկզբունքով։ Ղեկավարում է դիրեկտորը, որին նշանակում է վերադաս կազմակերպությունը։ Սովետական տնտեսություն մեծ մասի կառավարումն ունի եռաստիճան կառուցվածք (դիրեկտոր-բաժանմունքի վարիչ-բրիգադիր)։
Հանրապետության լեռնային շրջաններում ստեղծվում ենէին Սովետական տնտեսություններսովխոզներ, որոնք ունենունեին անասնապահական ուղղություն։ Եթե մինչե [[1965]]-ը գյուղատնտեսության համախառն արտադրանքի մեջ բուսաբուծության և անասնապահության արտադրանքի հարաբերակցությունը հավասար էր, ապա [[1980]]-ին [[անասնապահություն]]ը գերակշռում է։ Սովետական տնտեսություններիցՍովխոզներից բացի կան նաև սոցիալիստական գյուղատնտեսական պետական ձեռնարկության մի քանի այլ տեսակներ՝ անասնաբուծական, թռչնաբուծական, մատղաշի բտման են համալիրներ, պտղատնկարանային և ջերմոցային տնտեսություններ, սովխոզ-տեխնիկումներ, սովխոզ-գործարաններ են, որոնք նույնպես հիմնված են պետության սեփականության վրա։ Սովխոզ- տ և խ նիկումներումտեխնիկումներում պատրաստվում են երիտասարդէին մասնագետներ, կազմակերպվում է գյուղատնտեսական արտադրությունը՝ միասնական ղեկավարությամբ։ [[1984]]-ին ՀՍՍՀՀԽՍՀ-ում կար 8 սովխոզ տեխնիկում։ Սովխոզ-գործարանում միեւնույնմիևնույն տնտեսության մեջ (միասնական ղեկավարությամբ) կազմակերպվում ենէին գյուղատնտեսական արտադրու¬ թյունըարտադրությունը և դրա արտադրանքի արտադրական վերամշակումը, գյուղատնտեսական և արդ․ արտադրամասեր։ Սա ունի մի շարք տնտեսական առավելություններ (Սովետական տնտեսության նկատմամբ)՝ բարձր է արտադրության մակարդակը, ցածր՝ ինքնարժեքը։ Սովխոզ-գործարանը ագրոարդ․ ինտեգրացման սկզբնական ձեւն է սոցիալիզմի պայմաններում։ ՀՍՍՀՀԽՍՀ-ում [[1982]] -ին կարթվականի դրությամբ եղել է 8 սովխոզ-գործարան, որից 5-ը՝ խաղողագինեգործական ([[Արարատ]]ի [[Թալին]]ի, [[Հոկտեմբերյան]]ի, [[Նոյեմբեր]]յանի շրջաններում)։ ▼▲Սովետական տնտեսությունների տնտեսության գործունեությունը կառավարում են գյուղատնտեսական մինիստրությունները և համապատասխան գերատեսչությունները (տրեստ, արտադրական միավորում, շրջգործկոմ են)։ Սովետական տնտեսություններն իրավունք ունեն ուղղակի երկարաժամկետ տնտեսության կապեր զարգացնել արդ․ և առեւտրի կազմակերպությունների հետ՝ իրենց արտադրանքի իրացման նպատակով, միջտնտեսային կոոպերացման մեջ մտնել կոլտնտեսությունների հետ, այլ տնտեսություններին վաճառել մեքենաների, սարքավորումների, սերմացուի, կերի և այլ արտադրանքի ավելցուկը։ Բոլոր Սովետական տնտեսություններում ստեղծվում են տնտեսական խթանման ֆոնդեր։ ՀԽՍՀ-ում [[1920]]-ական թթ․ կազմակերպվել էին մոտ տասը պետական գյուղատնտեսական ձեռնարկություններ՝ էջմիածնի շրջանում JSP 3 և [[Թաիրով]]ի անվան այգեգործական տնտեսությունները ([[1921]]), Կալինինոյի շրջանի «Լոռի* տոհմային անասնաբուծական ([[1924]]), [[Հոկտեմբեր]]յանի շրջանի «Լենուղի» և [[Մայիս]]յանի անվան այգեգործական, [[Թալին]]ի շրջանի «Ալագյագի» ոչխարաբուծական Սովետական տնտեսությունները։ [[1950]]—[[1960]]-ական թթ․ Սովետական տնտեսությունները մեծ դեր կատարեցին [[Արարատյան դաշտ]]ի, նախալեռնային և լեռնային շրջանների տասնյակ հազարավոր հա նոր հողերի իրացման գործում։ [[1983]]-ին ՀՍՍՀ-ում կար 499 Սովետական տնտեսություն, որից 277 կաթնամսային, 87 խաղող-պտղաբուծական, 47 բանջարաբուծական, 33 ոչխարաբուծական, 18 թռչնաբուծական, 6 խոզաբուծական, 2 հացահատիկային, 19 խառը։ Սովետական տնտեսությունները կազմում են գյուղատնտեսական ձեռնարկությունների շուրջ 57%-ը (ՍՍՀՄ-ում՝ 45,1%), զբաղեցնում են ՀՄՄՀ գյուղատնտեսական հանդակների 67% ֊ը և տալիս գյուղատնտեսության համախառն արտադրանքի 40%-ը։
▲Հանրապետության լեռնային շրջաններում ստեղծվում են Սովետական տնտեսություններ, որոնք ունեն անասնապահական ուղղություն։ Եթե մինչե [[1965]]-ը գյուղատնտեսության համախառն արտադրանքի մեջ բուսաբուծության և անասնապահության արտադրանքի հարաբերակցությունը հավասար էր, ապա [[1980]]-ին [[անասնապահություն]]ը գերակշռում է։ Սովետական տնտեսություններից բացի կան նաև սոցիալիստական գյուղատնտեսական պետական ձեռնարկության մի քանի այլ տեսակներ՝ անասնաբուծական, թռչնաբուծական, մատղաշի բտման են համալիրներ, պտղատնկարանային և ջերմոցային տնտեսություններ, սովխոզ-տեխնիկումներ, սովխոզ-գործարաններ են, որոնք նույնպես հիմնված են պետության սեփականության վրա։ Սովխոզ-տ և խ նիկումներում պատրաստվում են երիտասարդ մասնագետներ, կազմակերպվում է գյուղատնտեսական արտադրությունը՝ միասնական ղեկավարությամբ։ [[1984]]-ին ՀՍՍՀ-ում կար 8 սովխոզ տեխնիկում։ Սովխոզ-գործարանում միեւնույն տնտեսության մեջ (միասնական ղեկավարությամբ) կազմակերպվում են գյուղատնտեսական արտադրու¬ թյունը և դրա արտադրանքի արտադրական վերամշակումը, գյուղատնտեսական և արդ․ արտադրամասեր։ Սա ունի մի շարք տնտեսական առավելություններ (Սովետական տնտեսության նկատմամբ)՝ բարձր է արտադրության մակարդակը, ցածր՝ ինքնարժեքը։ Սովխոզ-գործարանը ագրոարդ․ ինտեգրացման սկզբնական ձեւն է սոցիալիզմի պայմաններում։ ՀՍՍՀ-ում [[1982]]-ին կար 8 սովխոզ-գործարան, որից 5-ը՝ խաղողագինեգործական ([[Արարատ]]ի [[Թալին]]ի, [[Հոկտեմբերյան]]ի, [[Նոյեմբեր]]յանի շրջաններում)։
== Այլ տնտեսություններ ==
[[Պատկեր:Камаз в Киргистане.JPG|մինի|ձախից|Կամազ]]
ԿանԿային նաև մասնագիտական այլ ուղղության սովխոզ-գործարաններ՝ եթերայուղային, պահածոներն են։և ՀՍՍՀայլն։ ՀԽՍՀ-ում հեռանկարային ենէին խաղողագործական և պտղաբանջարապահածոների համալիրները։ Եվրոպայի սոցիալիստական երկրներում պետության գյուղատնտեսության ձեռնարկություններ ստեղծվեցին II[[Երկրորդ համաշխարհային պատերազմիցպատերազմ]]ից հետո՝ հողային ռեֆորմների իրագործման, նախկին կալվածատիրական հողերի ազգայնացման հիման վրա։ Պետության տնտեսությունները էական դեր կատարեցին այդ երկրներում գյուղացիության արտադրության կոոպերացման ըն¬ընթացքում։ թացքում։ ՄինչեՄինչև 60-ական թթ․ կեսը սոցիալիստական երկրների մեծ մասում պետության տնտեսությունները զարգանում էին որպես նեղ մասնագիտացված ձեռնարկություններ (հիմնականում սերմացուի, տնկանյութի, տոհմային անասունների աճեցման գծով)։ Հետագայում դրանցից շատերն ընդունեցին ընդհանուր արտադրական բնույթ՝ մասնագիտանալով բուսաբուծական և անասնապահական մթերքների ար¬ տադրությանարտադրության մեջ։ Պետ․Պետական տնտեսությունների զգալի մասը տեղաբաշխված է մերձ¬քաղաքայինեղել մերքաղաքային գոտիներում։ Տարբեր երկրներում դրանց տեսակարար կշիռը գյուղատնտեսական հողատարածությունների և արտադրանքի թողարկման ծավալում զգալիորեն տատանվում է․էր ԳԴՀ-ում կազմում է գյուղատնտեսական հողերի շուրջ 10 [[Հունգարիա]]յում՝ 15, [[Լեհաստան]]ում՝ 20, [[Ռումինիա]]յում և [[Չեխոսլովակիա]]յում՝ 30%֊ից ավելի։ ԳԴՀ-ում և [[Բուլղարիա]]յում բոլոր պետական երկրագործական տնտհսությունները մանում են ագրոարդյունաբերական համալիրների մեջ։ [[Լեհաստան]]ում և [[Հարավսլավիա]]յում շատ պետական տնտեսություններ գյուղատնտեսական արտադրանք վերամշակող արդյունաբերության ձեռնարկությունների հետ մտնում են ագրոարդյունաբերության խոշոր կոմբինատների մեջ։
{{ՀՍՀ}}
|
