«Սվաստիկա»–ի խմբագրումների տարբերություն
Content deleted Content added
չ Ռոբոտ․ Տեքստի ավտոմատ փոխարինում (-== *Տարածվածությունը *== +== Տարածվածություն ==) |
չ Բոտ: կոսմետիկ փոփոխություններ |
||
Տող 5.
:ԿԵՌԽԱՉ, սվաստիկա (սանսկրիտ. su asti — լավ լինել), թևերի ծայրերն ուղիղ անկյան տակ, երբեմն՝ կորությամբ աջ կամ ձախ ծռված խաչ։ Հանդիպում է Եվրոպայի, Ասիայի, հազվադեպ՝ Աֆրիկայի հնագույն մշակույթների արվեստի ստեղծագործություններում։ Անտիկ ժամանակներում պատկերվել է հին հուն․ սկահակների, հուն․ և սիցիլիական դրամների, հետագայում՝ եվրոպական միջնադարյան հուշարձանների վրա։ Հայկական լեռնաշխարհում Կ. հանդիպում է դեռևս հնագույն ժայռապատկերներում, այնուհետև, լինելով բրոնզեդարյան հիմնական զարդամոտիվներից, պատկերվել է զանազան առարկաների (կավամաններ, բրոնզե գոտիներ, գնդասեղներ ևն) վրա, հաճախ պատրաստվել մեդալիոնների ձևով (բրոնզից, ծարիրից)՝ որպես առանձին զարդ (Կիրովական): Հետագայում ենթարկվելով ձևափոխությունների՝ Կ. ստացել է բարդ ձևեր։ Որոշ Կ-երի ծայրերը ծռված են մի քանի անգամ, երբեմն հանդիպում են եռաճանկ ու բազմաճանկ Կ-եր։ Առանձին Կ-երի խաչաձևման մասում պատկերված է սկավառակ կամ շրջանակ (Անիի պարիսպների վրա): Ենթադրվում է, որ Կ. խորհրդանշել է արև, կրակ, կայծակ, կյանք, պտղաբերություն և ծննդաբերություն (օրինակ, հնդ. Մայա դիցուհին պատկերացվում է իգանդամի վրա նկարված սվաստիկայով): Հետագայում Կ. գործածվեց որպես ֆաշիստական Գերմանիայի դրոշի հորինվածքի կենտրոնական տարր, դարձավ բարբարոսության ու բռնության խորհրդանիշ։ Գրկ. Սամուելյան Խ., Հին Հայաստանի կուլտուրան, հ. 2, Ե., 1941:</ref>) հավասարակողմ խաչ, որի գծերը ծռված են ուղիղ անկյան տակ ժամացույցի սլաքի շարժման ուղղությամբ, այսինքն դեպի աջ (卐), կամ էլ ժամացույցի սլաքի շարժմանն հակառակ՝ դեպի ձախ (卍)։
== Պատմություն ==
Շատ ազգերի մոտ այս նշանը կապված էր արևի պաշտամունքի հետ ու հանդիպում էր [[Հին քարի դար]]ում և ավելի հաճախ՝ [[Նոր քարի դար]]ում։ Մ.թ.ա. յոթից վեցերորդ դարերում այն մտնում է բուդդիստական նշանների մեջ, որտեղ այն նշանակում է Բուդդայի գաղտնի ուսմունք։ Համարվում է, որ այս նշանը Եվրոպայում է տարածվել [[Բրոնզի դար|Բրոնզի]] և [[Երկաթի դար]]աշրջաններում։ [[Հայկական բարձրավանդակ]]ում հանդիպում է հնագույն [[ժայռապատկեր]]ներում, այնուհետև, լինելով [[բրոնզե դար]]ի հիմնական զարդանախշերից, պատկերվել է զանազան առարկաների (կավամաններ, բրոնզե գոտիներ, գնդասեղներ և այլ) վրա, հաճախ պատրաստվել կախազարդի ձևով ([[բրոնզ]]ից, [[ծարիր]]ից)՝ որպես առանձին զարդ ([[Լոռի]] և այլուր)։ Կիրառվել է նաև միջնադարում, օրինակ ՝ [[Անի]]ի պարիսպների վրա։ Մինչ օրս կիրառվում է [[հավերժության հայկական նշան]]ի տեսքով։ Արարիչ Ար Աստծո, Արև-Աստծո, Արևի տարածված խորհրդանիշեր են սվաստիկան ու խաչը։ Սվաստիկան իր հիմքով նման է խաչի, սակայն թևերի չորս ծայրերը ուղիղ անկյունով թեքվում են աջ կամ ձախ՝ խորհրդանշելով աշխարհի չորս կողմերը տարածվող լույսը, արևը, անսահմանությունը ու հավերժությունը։
== Ստուգաբանություն ==
Սվաստիկա բառի ստուգաբանությունը կարելի է գտնել հնագույն գրավոր աղբյուրներում՝ հնդկական [[վեդաներ]]ին և իրանական «[[Ավեստա]]յին»: Հին հնդկական վեդայական գրականության մեջ (սանսկրիտ) հանդիպում է svar, suar (արև, լույս, փայլուն) և asti, hvar բառերը «արև, լույս» իմասն ունեն։ Հնդեվրոպական «ազդ», «աստ» բառարմատները նշանակում են «ուժ, զորություն», իսկ ուժ, զորություն ունենում աստվածները։ Հետևաբար սվաստիկա բառը կազմված է svar,suar արև, լույս, փայլուն) և asti (աստված) բաղադրիչներից, որը արևի, լույսի, աստված իմաստն ունի [[կա մասնիկ]])։
==== Աջակողմյան
Կան բազմաթիվ կարծիքներ այն մասին, որ աջակողմյան և ձախակողյան սվաստիակները ունեն
Այս տեսակետը համապատասխանում է տիեզերքում և բնության մեջ գործող դրական–բացասական, արական-իգական (ին, յան) և այլ նմանատիպ հակադրությունների, պայքարի ու միասնության հասկացողությանը։ Տարածված է այն տեսակետը, որ աջ թեքվող սվաստիկան կյանքի ու հավերժության խորհրդանիշն է, իսկ ձախ թեքվողը՝ մահվան։ Այլ տեսակետի համաձայն՝ աջ թեքվող սվաստիկան արական իմաստ ունի, իսկ ձախ թեքվողը՝ իգական։
Հին հնդկական գրություններում առանձնացվում է արական և իգական սվաստիկա,որը արտացոլում է երկու իգական, ինչպես նաև երկու արական աստվածներ։
Տող 24.
[[Արևելյան Եվրոպա]]յում, [[Արևմտյան Սիբիր]]ում, [[Միջին Ասիա]]յում և [[Կովկաս]]ում հանդիպում է մ.թ.ա. II-I հազարամյակում, [[Անդրկովկաս]]ում՝ մ.թ.ա. 16-րդ դարում, [[Հյուսիսային Կովկաս]]ում՝ մ.թ.ա.1-ին հազարամյակում։Բրոնզե դարում սվաստիկան հանդիպում է [[Կենտրոնական Եվրոպա|Կենտրոնական]] և [[Արևմտյան Եվրոպա]]յում]], [[Կովկաս]]ում, [[Արևմտյան Սիբիր]]ում և [[Միջին Ասիա]]:Սվաստիկան ներկայացված է արևելյան զարդանախշերում , շինարարական և կենցաղայյին իրերում շատ դեպքերում նաև սրբապատկերներում։[[Տրոյա]] պեղումների ժամանակ հայտնաբերվել են մի շարք պատկերներ զարդերի վրա։Սվաստիկան համեմատաբար ավելի հաճախակի հանդիպում է հնադարյան հուշարձաններում։ Հայտնի է նաև Ամերիկայում, մասնաորապես [[Կենտրոնական Ամերիկա]]յի [[Մայա]]: Հազվադեպ հանդիպում է սվաստիկան հին եգիպտական մշակույթում, չի հայտնաբերվել Սիրիայում,Արաբիայի, ինչպես նաև Ավստրալիայի տարածքում։ Սվաստիկայի նշանը բնորոշ է Հյուսիսային Եվրոպայի գրեթե բոլոր ազգերի մշակույթներին։
Սվաստիկայի բազմաթիվ պատկերներ կան հատկապես [[Գեղամա լեռներ]]ին:[[Արև-Աստված]]ն ու իր խորհրդանիշները մեծ քանակությամբ ու բազմապիսի ձևերով պատկերված են նաև հնագույն խեցեղենին, զարդերին, զենքերին և այլն։
=== Մերձավոր Արևելք ===
Տող 43.
== Արտաքին հղումներ ==
;Հիմնական
* [http://www.gutenberg.org/files/40812/40812-h/40812-h.htm Thomas Wilson, "The Swastika. The Earliest Known Symbol, and Its Migration; with Observations on the Migration of Certain Industries in Prehistoric Times"], U.S. National Museum, Smithsonian Institution, 1894.]{{ref-en}}<br>From the "Report of the U. S. National Museum for 1894", pages 757-1011, with plates 1-25 and figures 1-374.<br>Thomas Wilson - Curator, Department of Prehistoric Anthropology, U.S. National Museum.
* [http://www.ushmm.org/wlc/article.php?lang=en&ModuleId=10007453 History of the Swastika] ''(US Holocaust Memorial Museum)''
* [http://news.bbc.co.uk/2/hi/uk_news/magazine/4183467.stm The Origins of the Swastika] ''BBC News''
* [http://pagesperso-orange.fr/archeometrie/swastika.htm A Swastika Pictorial Atlas]
* Michel de Zmigkodzki, "[[s:The International Folk-Lore Congress of the World's Columbian Exposition, Chicago, July, 1893/History of the Swastika|History of the Swastika]]" ''The International Folk-Lore Congress of the World's Columbian Exposition, Chicago, July, 1893'', 1898.
;Դհարմայական հավատքներում
* [http://www.gurudeva.org/resources/books/lg/lg_ch-07.html Swastikam - Symbol of Auspiciousness] (chapter 7 of ''Vishayasuchi'' by Satguru Sivaya Subramuniyaswami)
* [http://www.truthlingo.co.uk/books/om-swastika-and-shivalinga/ Om, Swastika and Shivalinga] (Book by Narsibhai Patel)
;Նացիստական օգտագործմամբ
* [http://www.loeser.us/flags/germany_note_1.html The variants of the NS-swastika flag]
* [http://www.historiek.net/index.php?option=com_content&task=view&id=171&Itemid=49&limit=1&limitstart=1 Documentary about the use of the swastika in the Third Reich]
* From ''[[Flags of the World]]''։
** [http://flagspot.net/flags/de%7Dns_or.html Origins of the Swastika Flag (Third Reich, Germany)] (collection of links and comments)
** [http://flagspot.net/flags/qt-z.html Neo-Nazi flags] (links to other ''FOTW'' pages)
== Աղբյուրներ ==
| |||