«Սուրբ ծնունդը Հայաստանում»–ի խմբագրումների տարբերություն

'''Սուրբ Ծնունդը Հայաստանում''', Նոր տարվա խորհրդանշական երևույթներից էին բազմապիսի գուշակությունները (եղանակով, կենդանիների վարքագծով, այցելուների արտաբերած խոսքերով, մոմի կամ լամպի լույսի տակ պատին գծագրվող ստվերներով և այլն)։

 

[[Պատկեր:Adoration of the shepherds reni.JPG|մինի|Քրիստոսի ծնունդը]]

Տոնի կարևորագույն «Տարի հաց», «Կրկենի», «Դովլաթ կրկենի», «Կլոճ» և այլ անուններով հայտնի ծիսական հացը գուշակության գլխավոր միջոցն էր։

Բարին ապահովող [[ծես]]երից և գուշակություններից զատ խիստ ընդհանրա ցած էին չարխափան միջոցները, ինչպես ալյուրով կամ մեղրով խաչեր գծել տան պատերին, գոմի դռանը, պայտ խփել դռան շեմին և այլն։

 

 

 

Օրինակ՝

 

<center><poem>-Ասօր Կախ է, վաղն է Կաղանդ,

Ափով բաժնենք, ծափով ուտենք...</poem></center>

 

Նոր տարվա նախընթաց երեկոյի ընթրիքը կատարվում էր կեսգիշերին, ընտանիքի բոլոր անդամների պարտադիր ներկայությամբ։ Ընթրիքը բաղկա ցած էր լինում գլխավորապես անուշեղենից, խմորեղենից, մրգերից թարմ ու չոր, ընդեղեններից, աղանձից և այլն։ Ուշագրավ է, որ [[հունվարի 1]]-ից սկսվում էր Ծննդյան պասը, և որպես պաս օր Նոր տարվա ուտեստեղենի շարքում իսպառ բացակայում էին կենդանական ծագում ունեցող մթերքները։

 

== [[Սուրբ Ծնունդ]] (Աստվածահայտնություն), Ջրօրհնեք ([[Մկրտություն]]) ==

[[Պատկեր:Baptism of Jesus - Museu Calouste Gulbenkian.JPG|250px|մինի|Քրիստոսի մկրտությունը]]

=== Ծննդյան տոն ===

Ծննդյան տոնի հանդիսությունները հայ ժողովրդի կենցաղում պտտվում էին նախ և առաջ եկեղեցու ծիսակարգի շուրջ։ Բայց և այնպես դրանց միահյուսվել էին որոշ ժողովրդական սովորություններ, որոնք տոնին մասնակիորեն հաղորդում էին ազգային բնույթ։ Այսպես, [[հունվարի 5]]-ի երեկոյան տոնահանդեսը կենտրոնանում էր Թաթախման երեկոյի ընթրիքի շուրջ, որին մասնակից ընտանիքի յուրաքանչյուր անդամի սպասքի առաջ վառվում էր նրա համար ժամերգությունից բերված մոմը։ Այդ երեկո սեղանի գլխավոր զարդը ձկնեղենի զանազան տեսակներից պատրաստված խորտիկներն էին խաշած, տապակած, ձկով կարկանդակ, խորոված ձուկ և այլն։ Ձկնատեսակներին ուղեկցում էին առատ յուղով օծված բրնձի, ձավարի, արիշտայի խառը կամ անխառը փլավները, ալյուրից պատրաստած ու դոշաբով կամ մեղրով քաղցրացրած խաշիլը, սիսեռով ու չորացրած բանջարեղենով ապուրը։

Ընթրիքի ընթացքում տուն էին մտնում Քրիստոսի ծնունդն ավետող տղաների 3-5 հոգիանոց խմբեր, տանտերերից ստանում յուղ, ձու, ընկույզ, այլ մթերքներ։ «Ավետիս» երգերը շատ բազմա զան են, երգվում են տեղական բարբառով։ Գրանցում փառաբանվում են Փրկչի առաքինությունները, հրաշագործությունները, ապա բարեմաղթություններ ընտանիքին և նրա անդամներին։ «Ավետիս» երգերի ընդհանուր բարեմաղթությունների թեման հնչում է մոտավորապես այսպես.

 

[[Պատկեր:Severa-past2008.jpg|մինի|Ջրօրհնեքի արարողություն]]

Հունվարի 6-ին պատարագից հետո կատարվում էր [[Հորդանան գետ]]ում Քրիստոսի մկրտությունը խորհրդանշող արարողությունը, որ հայտնի է «Խաչը ջուրը գցել» կամ «Ջրօրհնեք» անուններով։ Հասարակության աչքի առաջ քահանան խաչը ջուրն էր գցում և մեռոն կաթեցնում ջրի մեջ։ Հավաքվածներն անմիջապես օրհնված ջրի մեջ թաթախում էին իրենց ձեռքերը, քսում հիվանդ մասերին համոզված, որ օրհնված ջուրը կլավացնի իրենց։ Այդ ջրից թասերով, սափորներով տուն էին տանում, կաթեցնում յուղ ու պանրի կարասները, ամբարի մեջ՝ մթերքների առատությունն ապահովելու հույսով։ Այդ ջրից պահում էին նաև մինչև հաջորդ տարվա տոնը և գործածում անհրաժեշտության դեպքում մաքրում ապականված ամանեղնը, խմեցնում հիվանդներին, խառնում [[Տեառնընդառաջ]]ի մոխրին և գործածում կարկտի դեմ և այլն։