«Մարտի 5»–ի խմբագրումների տարբերություն
Content deleted Content added
WikiAutoDates |
WikiAutoDates |
||
Տող 41.
** [[Պիեռ Սիմոն Լապլաս|Պյեր Սիմոն Լափլաս]] Pierre-Simon Laolace ֆրանս. մաթեմատիկոս, աստղագետ։ Լապլասը ստեղծել է հավանականությունների տեսությունը։ (ծն. [[1749]])
* [[1893]]՝ [[Հիպոլիտ Տեն|Իփոլիթ Թեն]] Hippolyte Taine ֆրանս. պատմաբան (ծն. [[1828]])։
* [[1895]] - [[Պողոս Ալեքսանդրյան Իզմայիլյան]],- [[մարտի 5]] [[1895]], [[Սանկտ Պետերբուրգ]]), [[Հայեր|հայազգի]] հասարակական, քաղաքական, պետական գործիչ, [[Թբիլիսիի քաղաքապետերի ցանկ|Թիֆլիսի քաղաքագլուխ]], փոխքաղաքագլուխ, հրատարակիչ, խմբագիր<ref name="ՍԿԹՔԳ">Սամվել Կարապետյան, «Թիֆլիսի քաղաքագլուխները», գիրք Ե: ՀՀ ԳԱԱ «Գիտություն» հրատարակչություն, Երևան 2003թ. ISBN 5-8080-0520-5. [http://www.raa-am.com/TiflisMayors/Mayors_arm.amboxg.poqr.pdf {{ref-hy}}] [http://www.raa.am/TiflisMayors/Mayors_rus.amboxg.poqr.%20pdf..pdf {{ref-ru}}]</ref>:== Կենսագրություն ==Պողոս Իզմայիլյանի ծննդվայրը ստույգ հայտնի չէ. նա ծնվել է 1852 թվականին կա՛մ Երևանում, կա՛մ Թիֆլիսում: Նրա հայրական կողմից պապը երիտասարդ հասակում գերեվարվել է թուրքերի կողմից: Երբ 1790 թվականին [[Ալեքսանդր Սուվորով]]ը գրավում է Իզմայիլ բերդաքաղաքը, հայ գերին հայտնվում է ռուսական բանակում և, ի պատիվ իր ազատագրման վայր Իզմայիլի, ստանում է Իզմայիլյան(ց) ազգանունը<ref name="«კვალი», 1895, N 12, էջ 2:">«კვალი», 1895, N 12, էջ 2:{{ref-ge}}</ref>: Մայրական կողմից Պ. Իզմայիլիյանի պապի հայրը եղել է [[Քարթլիի թագավորություն|Քարթլիի]] վերջին թագավոր [[Գեորգի XI]]-ի պալատական բժիշկը, ով հայտնի էր Հեքիմ-աղա անունով: Հետագայում նրա ժառանգները կրել են Հեքիմյան ազգանունը (ռուսական տիրապետության շրջանում նաև՝ Ակիմովներ)<ref name="ՍԿԹՔԳ"/><ref name="«კვალი», 1895, N 12, էջ 2:"/>:Թիֆլիսի գիմնազիան ավարտելուց հետո Պողոս Իզմայիլյանը բարձրագույն ուսում ստանալու նպատակով մեկնում է [[Սանկտ Պետերբուրգ]]: 1869 թվականին, երբ դեռ առաջին կուրսի ուսանող էր, ուսանողության շրջանում սկսված շարժման հետևանքով ստիպված է լինում վերադառնալ Թիֆլիս<ref name="ՍԿԹՔԳ"/>:1870 թվականին Պողոս Իզմայիլյանն իր ընկերների՝ Շահվերդյանի և Իվանովի հետ ծանոթանում է վրացական «Դրոեբա» («Ժամանակներ») և «Սասոփլո» («Գյուղական») թերթերի խմբագիրներ Ն. Նիկոլաձեի և Ս. Մեսխիայի, ինչպես նաև Գ. Ծերեթելու հետ: Օգնում է վերջիններիս հիմնել «Գ. Ծերեթելի և ընկերություն» տպարանը: Վերջինս սկսել է գործել Պողոս Իզմայիլյանի տնօրինությամբ<ref name="«კვალი», 1895, N 12, էջ 2:"/>: Գ. Ծերեթելին նշել է, որ երբ ինքը 1872 թվականին այդ տպարանում լույս տեսնող «Դրոեբա» պարբերականում հոդվածներ էր տպագրում «Հողային բանկ» հիմնելու վերաբերյալ, նյութերն ամբողջովին իրեն էր տրամադրել Պողոս Իզմայիլյանը<ref name="«კვალი», 1895, N 12, էջ 2-3:">«კვალი», 1895, N 12, էջ 2-3:{{ref-ge}}</ref>: Պ. Իզմայիլյանը Ն. Նիկոլաձեի հետ միասին հիմնում է այսպես կոչված «Իվանովի գրադարանը», որը դեպի իրեն էր ձգում հատկապես պատանի ընթերցողներին: Գ. Ծերեթելու և Ն. Նիկոլաձեի մասնակցությամբ բեմադրում է կատակերգական ներկայացում, որտեղ դերասանները խաղում էին կառավարության հայտնի գործիչների դերերը: Գ. Ծերեթելին ներկայացմանը նվիրված իր հուշերում նշել է, որ այն դիտել է ավելի քան 1000 հանդիսական, այդ թվում՝ գավառապետ Օրլովսկին, մարզային վարչության ղեկավարը և պաշտոնական այլ անձինք<ref name="ՍԿԹՔԳ"/><ref name="«კვალი», 1895, N 12, էջ 2-3:"/><ref name="Սիրաղեան">Սիրաղեան Գ., Վրաց թատրոնի անցեալը եւ ներկան, «Գեղարվեստ» 1909, N 3, էջ 28:</ref>:1873 թվականին Պողոս Իզմայիլյանն իր վրացի գործընկերների հետ մեկնում է արտասահման: [[Փարիզ]]ում մասնակցում է Սորբոնի համալսարանի գրականության դասընթացներին<ref name="Ստեփանյան">Ստեփանյան Գ., Կենսագրական բառարան, հատոր Բ., Երևան, 1981, էջ 9:</ref>: Նրա անմիջական մասնակցությամբ Նիկո Նիկոլաձեն և Դաթա Միքելաձեն Փարիզում սկսում են հրատարակել վրացական «Դրոշա» թերթը: Թերթում վերլուծական հոդվածներ էր տպագրում նաև Պողոս Իզմայիլյանը:<ref name="ՍԿԹՔԳ"/>1870-ական թվականներից Պողոս Իզմայիլյանը սկսել է զբաղվել հասարակական գործունեությամբ: Նա մեծ դեր է խաղացել ոչ միայն վրաց մամուլի կայացման գործում, այլև ակտիվ կերպով մասնակցել է [[Գրիգոր Արծրունի|Գրիգոր Արծրունու]] հիմնադրած [[Մշակ (թերթ)|«Մշակի»]] աշխատանքներին<ref name="Լէօ, Գրիգոր Արծրունի, Թիֆլիս, 1902-3, հատոր 2, էջ 57:">Լէօ, Գրիգոր Արծրունի, Թիֆլիս, 1902-3, հատոր 2, էջ 57:</ref>: Թղթակցել է «Тифлисский Вестник» և «Մշակ» պարբերականներին<ref name="ՍԿԹՔԳ"/>:1878 թվականին, երբ «Тифлисский Вестник» թերթի խմբագիր Կ. Ա. Բեհբուդյանը Սանկտ Պետերբուրգում էր, Պողոս Իզմայիլյանը ստանձնում է նաև ծանր վիճակի մեջ գտնվող թերթի խմբագրի պարտականությունները<ref name="ՍԿԹՔԳ"/><ref name="Туманов Г.М., Характеристики и воспоминания, книга первая, Тифлис, 1913, էջ 60.">Туманов Г.М., Характеристики и воспоминания, книга первая, Тифлис, 1913, էջ 60.{{ref-ru}}</ref>:1876 թվականից Թիֆլիսի խորհրդի (դումայի) անդամ էր: 1878 թվականի վերջին տեղի ունեցած Թիֆլիսի քաղաքային պատգամավորների ընտրությունների ժամանակ Պողոս Իզմայիլյանը նպաստում է, որ քաղաքային խորհրդարանը համալրվի երիտասարդ կադրերով<ref name="Туманов Г.М., Характеристики и воспоминания, книга первая, Тифлис, 1913, էջ 60."/>: 1879 թվականին Թիֆլիսի քաղաքագլխի պաշտոնում [[Ալեքսանդր Ստեփանյան Մատինյան|Ալ. Մատինյանցի]] ընտրվելուց հետո Պ.Իզմայիլյանը դառնում է քաղաքային խորհրդի ամենաակտիվ անդամը<ref name="ՍԿԹՔԳ"/><ref name="Туманов">Туманов Г.М., Характеристики и воспоминания, книга первая, Тифлис, 1913, էջ 61.{{ref-ru}}</ref>:1877-1883 թվականներին Պողոս Իզմայիլյանցը չորս անգամ, յուրաքանչյուրը երկու տարի ժամկետով վարել է Թիֆլիսի քաղաքային քարտուղարի պաշտոնը՝ ընտրվելով և վերընտրվելով 1877 թվականի հունվարի 15-ին, 1881 թվականի դեկտեմբերի 19-ին, 1883 թվականի հունվարի 31-ին: Այդ պաշտոնում մնացել է մինչև Թիֆլիսի քաղաքային վարչության անդամության թեկնածու (2.05.1883թ.), ապա նաև՝ անդամ (17.10.1883թ.) ընտրվելը: Մինչև Թիֆլիսի քաղաքագլուխ ընտրվելը երկու անգամ (28.12.1884 և 22.12.1888) ընտրվել է վարչության անդամության կազմում<ref name="“Известия Тифлисской Городской Думы”, N4,Тифлис, 1911, ст. 20.">“Известия Тифлисской Городской Думы”, N4,Тифлис, 1911, ст. 20.{{ref-ru}}</ref>: 1883 թվականի հոկտեմբերի 17-ից մինչև 1893 թվականի նոյեմբերի 7-ը զուգահեռաբար վարել է փոխքաղաքագլխի պաշտոնը<ref name="ՍԿԹՔԳ"/><ref name="Известия">“Известия Тифлисской Городской Думы”, N4, Тифлис, 1911, ст. 19.{{ref-ru}}</ref>:[[Պատկեր:Margulov., S. Mayor Izmailov's funeral. Tiflis, 1895.jpg|thumb|250px|Պողոս Իզմայիլյանի թաղումը [[Թիֆլիս]]ումը:]]1880 թվականին Պ.Իզմայիլյանի միջնորդությամբ ու առաջարկությամբ քաղաքագլուխ Ա. Մատինյանցի առջև խնդիր է դրվում Թիֆլիսում պետական համալսարան հիմնելու և վերջինիս գոյությունն ապահովելու համար քաղաքի եկամուտներից 100.000 ռուբլի հատկակցնելու վերաբերյալ<ref name="ՍԿԹՔԳ"/><ref name="Туманов Г.М., Характеристики и воспоминания, книга первая, Тифлис, 1913, էջ 63.">Туманов Г.М., Характеристики и воспоминания, книга первая, Тифлис, 1913, էջ 63.{{ref-ru}}</ref>:1891 թվականի մարտի 1-ին Ա. Մատինյացի հրաժարականից հետո՝ 1891 թվականի ապրիլի 25-ին կայանալիք Թիֆլիսի նոր քաղաքագլխի ընտրություններին Պողոս Իզմայիլյանն առաջին անգամ առաջադրում է նաև իր թեկնածությունը: Սակայն վրացիներից և ռուսներից կազմված ընդիմադիրների ճնշման պատճառով 30 կողմ, 32 դեմ ձայների հարաբերությամբ նա քաղաքագլուխ չի ընտրվում<ref name="«Մուրճ», 1891, էջ 530:">«Մուրճ», 1891, էջ 530:</ref>: Պ. Զուբալովի գլխավորությամբ ընդդիմությունը փորձում էր նրան զրկել նաև փոխքաղաքապետի ընտրություններին մասնակցելու հնարավորությունից, սակայն ապարդյուն<ref name="ՍԿԹՔԳ"/><ref name="«Մուրճ», 1891, էջ 1242-1244:">«Մուրճ», 1891, էջ 1242-1244:</ref>:[[Պատկեր:Vank cathedral tiflis.png|thumb|250px|[[Թբիլիսի]]ի [[Պաշավանք|հայկական Մայր տաճարը]], որի բակում թաղված է եղել Պողոս Իզմայիլյանը: Վանքը և գերեզմանը ոչնչացվել են 1936 թվականին:]][[Իշխան (տիտղոս)|Իշխան]] [[Նիկողայոս Արղության-Երկայնաբազուկ|Նիկողայոս Արղության-Երկայնաբազուկի]] առաջին շրջանի քաղաքագլխի պաշտոնավարության ժամանակ (1891-1893) և նաև վերջինիս հրաժարականից (1893) հետո մինչև նոր քաղաքագլխի ընտրության օրը (նոյեմբերի 7-ը) Պողոս Իզմայիլյանը վարում է քաղաքագլխի օգնականի, այսինքն՝ փոխքաղաքագլխի պաշտոնը<ref name="ՍԿԹՔԳ"/><ref name="«Նոր-Դար», 1893, N 181, էջ 1:">«Նոր-Դար», 1893, N 181, էջ 1:</ref>:1893 թվականի աշնանը նշանակված Թիֆլիսի նոր քաղաքագլխի ընտրությունը, մի քանի անգամ ձախողվելով ու հետաձգվելով (հոկտեմբերի 17<ref name="«Նոր-Դար», 1893, N 182:">«Նոր-Դար», 1893, N 182:</ref> և հոկտեմբերի 31<ref name="«Նոր-Դար», 1893, N 181, էջ 1:"/>), ի վերջո կայանում է նոյեմբերի 7-ին<ref name="«Նոր-Դար», 1893, N 197, էջ 2:">«Նոր-Դար», 1893, N 197, էջ 2:</ref>: Ընտրողների բացարձակ մեծամասնությամբ՝ 62 կողմ և 8 դեմ ձայների հարաբերությամբ Պողոս Իզմայիլյանը ընտրվում է Թիֆլիսի քաղաքագլուխ<ref name="ՍԿԹՔԳ"/><ref name="«Նոր-Դար», 1893, N 197, էջ 2:"/>:[[Պատկեր:Armenian monastery of Tbilisi 7.jpg|thumb|250px|աջից|[[Թբիլիսիի հայոց վանք]]ի գերեզմանատունը ոչնչացման ժամանակ. դեռևս իր տեղում էր Պողոս Իզմայիլյանի տապանաքարը (տես բարձր տապանաքարը)]]Ի դեպ, ընտրություններին մասնակցելու օրերին Պ. Իզմայիլյանը Սագուրամոյի անտառներում զբոսնելիս հայտնաբերել էր մի ջրառատ աղբյուր: Մտահոգ լինելով Թիֆլիսի ջրամատակարարման խնդրով՝ նա աղբյուրն ուսումնասիրելու նպատակով հրավիրել է մասնագետների, իսկ ջրի նմուշը ներկայացրել Ֆ. Օտտենին ստուգման նպատակով: Պարզվել է, որ այն Ավճալայի լավագույն ջրերից է և ավելի սառը, իսկ հոսքը՝ օրական 2 միլիոն դույլ՝ կրկնակի ավելի, քան արդեն քաղաք հասցված ջրերը<ref name="ՍԿԹՔԳ"/><ref name="«ივერია», 1893, N 264:">«ივერია», 1893, N 264:{{ref-ge}}</ref>:Սակայն Պողոս Իզմայիլյանին վիճակված չէր երկարաժամկետ պաշտոնավարում: Նա վախճանվել է 1895 թվականի մարտի 5-ին Սանկտ Պետերբուրգում՝ վարակվելով այնտեղ տարածված ինֆլուենցա հիվանդությամբ<ref name="ՍԿԹՔԳ"/><ref name="Մուրճ">«Մուրճ», 1895, էջ 351-352:</ref>:Համաձայն այն ժամանակվա մամուլի հրապարակումների՝ քաղաքագլխի մահը սգում էր Թիֆլիսի ամբողջ բնակչությունը<ref name="«Նոր-Դար», 1895, N 40:">«Նոր-Դար», 1895, N 40:</ref>: Գրիգորի Ծերեթելին իր խմբագրությամբ լույս տեսնող «Կվալի» հանդեսում նշել է, որ ցանկացած ազգ կցանկանար ունենալ Իզմայիլյանների նման մարդիկ, որ թանկարժեք երևույթ է: Իսկ «Նոր-Դար» օրաթերթի թղթակիցը, որը մասնակցել էր թաղմանը, նույն թերթում լույս ընծայված հրապարակման մեջ նշել է, որ երբեք Թիֆլիսը («որքան որ հիշում ենք») այնպիսի թաղում չէր տեսել, որպիսին տեսավ մարտի 18-ին: Թաղմանը կարծես ամբողջ քաղաքն էր մասնակցում<ref name="ՍԿԹՔԳ"/>:1896 թվականի մարտի 10-ին նրա գերեզմանի տեղում բացվում է ճարտարապետ Ա. Մելիք-Բեգլարյանի և Անդրիոլետիի հեղինակությամբ պատրաստված մի համեստ հուշարձան, որի վրա փորագրված էր «Պօղոս Իզմայլեանին Թիֆլիս քաղաքից»<ref name="ՍԿԹՔԳ"/><ref name="Մշակ">«Մշակ», 1896, N 30, էջ 3:</ref><ref name="“Тифлисский Листок”, 1896, N 49.">“Тифлисский Листок”, 1896, N 49.{{ref-ru}}</ref>:Հայտնի է, որ արդեն 1909 թվականին Պողոս Իզմայիլյանի հուշարձանը մասամբ քայքայվել էր և կարիք ուներ նորոգության: Քայքայման պատճառներից մեկն էլ այն էր, որ անհայտ անձինք պոկել էին երկաթյա ճաղավանդակները և կոտրել մարմարյա քարե սալիկը<ref name="ՍԿԹՔԳ"/><ref name="«Հովիւ»">«Հովիւ», 1909, N 26, էջ 416:</ref><ref name="“Тифлисский Листок”, 1909, N 245, ст. 2.">“Тифлисский Листок”, 1909, N 245, ст. 2.{{ref-ru}}</ref>:Պողոս Իզմայիլյանը թաղված էր [[Թբիլիսի]]ի [[Պաշավանք|հայկական Մայր տաճարի]] բակում: Տաճարը հայերի գերեզմանների հետ միասին ոչնչացվել է 1936 թվականին<ref name="ՀԵՏԱՔՐՔՐԱԿԱՆ">[http://alikonline.ir/hy/news/other/item/6334-%D5%80%D4%B5%D5%8F%D4%B1%D5%94%D5%90%D5%94%D5%90%D4%B1%D4%BF%D4%B1%D5%86-%D4%B9%D5%A2%D5%AB%D5%AC%D5%AB%D5%BD%D5%AB%D5%AB-%D6%84%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%84%D5%A1%D5%A3%D5%AC%D5%B8%D6%82%D5%AD%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%A8 «ՀԵՏԱՔՐՔՐԱԿԱՆ - Թբիլիսիի քաղաքագլուխները», Ալիք օրաթերթ 2013թ.:]</ref>: Վանքի քանդման ժամանակ Պողոս Իզմայիլյանի աճյունը հանվել է գերեզմանից, թալանվել: Գտնվելու վայրն անհայտ է<ref name="Սամվել Կարապետյան">Սամվել Կարապետյան, Վրաց պետական քաղաքականությունը, և հայ մշակույթի հուշարձանները, Երևան, 1998, էջ 74:</ref>:== Ծանոթագրություններ =={{ծանցանկ|2}}{{Օրվա հոդված նախագծի մասնակից}}{{DEFAULTSORT:Իզմայիլյան, Պողոս}}[[Կատեգորիա:Հայ տպագրիչներ]][[Կատեգորիա:Թբիլիսիի հայազգի քաղաքապետներ]][[Կատեգորիա:Հայ հասարակական գործիչներ]][[Կատեգորիա:Հայ պետական գործիչներ]][[Կատեգորիա:Հայ քաղաքական գործիչներ]][[Կատեգորիա:Հայ խմբագիրներ]][[Կատեգորիա:Թբիլիսի քաղաքում թաղվածներ]][[Կատեգորիա:Թբիլիսիի հայոց վանքի բակում թաղվածներ]
* [[1909]]՝ [[Ջիվանի]], հայ նշանավոր աշուղ (ծն. [[1846]])։
* [[1940]] - [[Ալեքսեյ Դավիդով]],ռուս կոմպոզիտոր, թավջութակահար, ավելի ուշ՝ կառավարիչ, արդյունաբերող և գործարար
| |||