«1909»–ի խմբագրումների տարբերություն

Content deleted Content added
No edit summary
WikiAutoDates
Տող 30.
== Մահեր ==
* [[Ապրիլի 8]] - [[Հելենա Մոզեևսկա]], լեհ դերասանուհի
* [[Օգոստոսի 25]] - [[ հայազգի պետական, քաղաքական, հասարակական գործիչ, բարերար, Թիֆլիսի քաղաքագլուխ]], [[Հայեր|հայազգի]] պետական, քաղաքական, հասարակական գործիչ, բարերար, Թիֆլիսի քաղաքագլուխ:<ref name="ՍԿԹՔԳ">Սամվել Կարապետյան, «Թիֆլիսի քաղաքագլուխները», գիրք Ե: ՀՀ ԳԱԱ «Գիտություն» հրատարակչություն, Երևան 2003թ. ISBN 5-8080-0520-5. [http://www.raa-am.com/TiflisMayors/Mayors_arm.amboxg.poqr.pdf {{ref-hy}}] [http://www.raa.am/TiflisMayors/Mayors_rus.amboxg.poqr.%20pdf..pdf {{ref-ru}}]</ref><ref name="«Հովիւ», 1909, N 34, էջ 543:">«Հովիւ», 1909, N 34, էջ 543:</ref>Ա.Մատինյանը սովորել է [[Տփղիսի առաջին հայկական հասարակական գիմնազիա|Թիֆլիսի 1-ին գիմնազիայում]]: Այն ավարտելուց հետո՝ 1862 թվականին, ընդունվել է [[Մոսկվա]]յի իրավաբանական համալսարանը: 1866 թվականին այն ավարտելուց հետո ևս մեկ տարի էլ Մոսկվայի շրջանային դատախազի մոտ անցել է գործնական փորձաշրջան: 1867 թվականի վերջին գործուղվել է [[Քութայիսի նահանգ]]՝ [[Քութայիս]]ի և [[Շորապան]]ի գավառային գործերը կարգի բերելու առաջադրանքով:<ref name="ՍԿԹՔԳ"/>1868 թվականին ներդրված դատական բարեփոխումից հետո Ա.Մատինյանը նշանակվել է Թիֆլիսի 2-րդ քաղաքամասի հաշտարար դատավորի օգնական, որտեղ 2 տարի աշխատել է որպես դատաքննիչ:<ref name="ՍԿԹՔԳ"/><ref name="«Տարազ», 1902, N 2, էջ 7:">«Տարազ», 1902, N 2, էջ 7:</ref>== Քաղաքական գործունեություն ==Թիֆլիսի քաղաքային խորհրդի պատգամավոր է ընտրվել 1874 թվականի վերջին և պաշտոնավարել մինչև 1897 թվականը՝ շուրջ 22 տարի:<ref name="“Известия Тифлисской Городской Думы”, N 8, Тифлис, 1909, ст. 3.">“Известия Тифлисской Городской Думы”, N 8, Тифлис, 1909, ст. 3.{{ref-ru}}</ref><ref name="«Մշակ», 1902, N 9:">«Մշակ», 1902, N 9:</ref> 1876 թվականի դեկտեմբերի 20-ին ընտրվել է քաղաքային վարչության անդամ: 1879 թվականի ապրիլին, հակառակ [[Ռուսներ|ռուս]]-[[Վրացիներ|վրացական]] սուր ընդդիմության պայմաններում, քաղաքագլուխ է ընտրվել: Ընտրությունը անցել է լարված պայմաններում: Քաղաքագլուխ [[Դմիտրի Ղիփիանի]]ի հրաժարականից հետո նշանակված առաջին ընտրությունը չկայացավ: Երկրորդին ձայների մեծամասնությամբ ընտրվեց [[Անտոն Սողոմոնյան Ղորղանյան|Անտոն Ղորղանյանը]], սակայն վերջինս հրաժարվեց պաշտոնը ստանձնելուց: Միայն երրորդ անգամ անցկացված ընտրություններում ձայների առավելությունը ստացավ Ալեքսանդր Մատինյանը:<ref name="ՍԿԹՔԳ"/><ref name="«Մուրճ», 1891, էջ 529:">«Մուրճ», 1891, էջ 529:</ref><ref name="“Новое Обозрение”, 1891, N 2427, ст. 1.">“Новое Обозрение”, 1891, N 2427, ст. 1.{{ref-ru}}</ref><ref name="“Словарь Кавказских детелей” (приложение к справочной книге старожила “Кавказ”, N 1), Тифлис, 1890, ст. 50.">“Словарь Кавказских детелей” (приложение к справочной книге старожила “Кавказ”, N 1), Тифлис, 1890, ст. 50.{{ref-ru}}</ref>[[Պատկեր:Tiflis (Demidov, 1898).jpg|thumb|250px|ձախից|Թիֆլիսը 1898 թվականին. հեռվում հայկական [[Սուրբ Գևորգ եկեղեցի (Թբիլիսի)|Սուրբ Գևորգ եկեղեցին]]]][[Պատկեր:Galaktioni Bridge.JPG|thumb|250px|աջից|Ա.Մատինյանի կառուցած նախկին Վերիսկու, ներկայիս [https://www.google.am/maps/place/41%C2%B042'28.0%22N+44%C2%B047'33.0%22E/@41.7077778,44.7903113,536m/data=!3m2!1e3!4b1!4m5!3m4!1s0x0:0x0!8m2!3d41.7077778!4d44.7925 Գալակտիոն Տաբիձե կամուրջը Թբիլիսիում]]]Թիֆլիսի քաղաքագլուխների պատմության մեջ Ա.Մատինյանը այն եզակի անձն է, ով չոր անգամ անընդմեջ ընտրվել է նույն պաշտոնում:<ref name="«Մշակ», 1891, N 5, էջ 1 (15 հունվարի):">«Մշակ», 1891, N 5, էջ 1 (15 հունվարի):</ref> 1-ին անգամ քաղաքագլուխ է ընտրվել 1979 թվականի մարտի 11-ին 31 կողմ, 23 դեմ ձայներով: 2-րդ անգամ ընտրվել է 1883 թվականի հունվարի 23-ին 47 կողմ, 2 դեմ ձայներով: 3-րդ անգամ քաղաքագլխի պաշտոնը ստանձնել է 1887 թվականի հունվարի 4-ին՝ ընտրություններում հաղթելով 55 կողմ, 9 դեմ ձայների հարաբերությամբ: 4-րդ անգամ ընտրվել է 1891 թվականի հունվարի 13-ին:<ref name="“Известия Тифлисской Городской Думы”, N 4, Тифлис, 1911, ст. 18.">“Известия Тифлисской Городской Думы”, N 4, Тифлис, 1911, ст. 18.{{ref-ru}}</ref> Վերջին քառամյակը Ա.Մատինյանը ամբողջությամբ չպաշտոնավարեց. 1891 թվականի մարտի 1-ին իր հրաժարականը ներկայացրեց Թիֆլիսի նահանգապետին:<ref name="«Նոր-Դար», 1891, N 29, էջ 1:">«Նոր-Դար», 1891, N 29, էջ 1:</ref><ref name="«Մուրճ», 1891, էջ 528:">«Մուրճ», 1891, էջ 528:</ref> Հրաժարականի պատճառների մասին ժամանակի մամուլը նշել է, որ Ա.Մատինյանը հոգնել էր ռուս-վրացական ընդդիմությունից, որը բացի անիմաստ քննադատելուց ուրիշ ոչ մի հարց չէր լուծում: Ի դեպ, 1900-ականների սկզբին քաղաքագլխի ընտրությունների ժամանակ Ա.Մատինյանին կրկին առաջադրել էին, սակայն նա կտրականապես հրաժարվել էր մասնակցությունից:<ref name="ՍԿԹՔԳ"/><ref name="“Тифлисский Листок”, 1909, N 220.">“Тифлисский Листок”, 1909, N 220.{{ref-ru}}</ref>Նրա ղեկավարման տարիներին Թիֆլիսում կատարվում են բազմաթիվ կարևորագույն աշխատանքներ, այդ թվում՝ ջրամուղի, կամուրջների (այդ թվում՝ նախկին Վերիսկու, ներկայիս [https://www.google.am/maps/place/41%C2%B042'28.0%22N+44%C2%B047'33.0%22E/@41.7077778,44.7903113,536m/data=!3m2!1e3!4b1!4m5!3m4!1s0x0:0x0!8m2!3d41.7077778!4d44.7925 Գալակտիոն Տաբիձե]), սպանդանոցի, ձիաքարշի, հեռախոսի, քաղաքային տան կառուցմում:<ref name="ՍԿԹՔԳ"/><ref name="«Հովիւ», 1909, N 34, էջ 542:">«Հովիւ», 1909, N 34, էջ 542:</ref>Ա.Մատինյանի պաշտոնավարման 12 տարիների ընթացքում քաղաքի բյուջեից կրթության ոլորտին տրամադրվող գումարը զրոյից հասել էր 375%-ի (1878 թվականի ոչնչի դիմաց՝ 1890 թվականին հատկացվել էր 48000 ռուբլի), առողջապահությանը հատկացվել էր 51%, իսկ քաղաքային ինքնակառավարման անձնակազմի ծախսերին՝ միայն 7%:<ref name="ՍԿԹՔԳ"/><ref name="“Тифлисский Листок”, 1909, N 220."/>[[Պատկեր:Tbilisi XIXc 01.jpg|thumb|250px|ձախից|Ա.Մատինյանի կառուցած Թիֆլիսի քաղաքային տունը (ներկայումս [[Ազատության հրապարակ (Թբիլիսի)|Ազատության հրապարակում գտնվող]] Թբիլիսի քաղաքապետարանի շենքը), որի դիմացով անցնում է նրա հիմնած հասարակական տրանսպորտ՝ ձիաքարշի վագոնը]]Առողջապահության բնագավառում կարևոր էին Ա.Մատինյանի նախաձեռնությամբ և աջակցությամբ կառուցված երկու հիվանդանոցները Հավլաբար և Խարփուխ թաղամասերում:<ref name="ՍԿԹՔԳ"/><ref name="“Тифлисский Листок”, 1909, N 220."/>Թիֆլիսը Ա.Մատինյանին է պարտական Երևանյան ''(ներկայիս [[Ազատության հրապարակ (Թբիլիսի)[խմբագրել | խմբագրել կոդը]|Ազատության հրապարակ]])'' գտնվող «Քաղաքային տան» ''(ներկայիս Թբիլիսիի քաղաքապետարանի շենք)'' գոյությամբ, որը քաղաքագլխի հանձնարարականով նախագծվեց 1880 թվականին:<ref name="ՍԿԹՔԳ"/><ref name="“Тифлисский Листок”, 1909, N 220."/>Ա.Մատինյանի պաշտոնավարման տարիներին Թիֆլիսը համալրվել է բազմաթիվ հասարակական, կրթական, արդյունաբերական և տնտեսական նշանակության հաստատություններով: Դրանցից են՝ 1882 թվականի հունիսի 2-ին Ալեքսանդր Բ-ի հիշատակին բացված մանկատունը,<ref name="“Кавказский календарь на 1892г.”, Тифлис, 1891, ст. 35.">“Кавказский календарь на 1892г.”, Тифлис, 1891, ст. 35.{{ref-ru}}</ref> 1883 թվականի փետրվարի 25-ին գործարկված ձիաքարշ երթուղու առաջին հատվածը,<ref name="“Кавказский календарь на 1892г.”, Тифлис, 1891, ст. 35."/> 1886 թվականի մայիսի 1-ին բացված երկրորդ այգեգործական դպրոցը,<ref name="“Кавказский календарь на 1892г.”, Тифлис, 1891, ст. 36.">“Кавказский календарь на 1892г.”, Тифлис, 1891, ст. 36.{{ref-ru}}</ref> 1887 թվականի օգոստոսին շահագործման հանձնված քաղաքի ջրմուղը,<ref name="“Кавказский календарь на 1892г.”, Тифлис, 1891, ст. 37.">“Кавказский календарь на 1892г.”, Тифлис, 1891, ст. 37.{{ref-ru}}</ref> 1888 թվականի ապրիլի 17-ին Նավթլուղ թաղամասում բացված մանկատունը,<ref name="“Кавказский календарь на 1892г.”, Тифлис, 1891, ст. 37."/> 1888 թվականի մայիսի 29-ին դատապարտված ծնողներ ունեցող երեխաների համար բացված մանկատունը,<ref name="“Кавказский календарь на 1892г.”, Тифлис, 1891, ст. 37."/> 1889 թվականին բացված կատաղած կենդանիների դեմ կանխարգելիչ պատվաստումների կայանը,<ref name="“Кавказский календарь на 1892г.”, Тифлис, 1891, ст. 37."/> 1889 թվականի սեպտեմբերի 15-ին բացված գյուղատնտեսական ցուցահանդեսը,<ref name="“Кавказский календарь на 1892г.”, Тифлис, 1891, ст. 38.">“Кавказский календарь на 1892г.”, Тифлис, 1891, ст. 38.{{ref-ru}}</ref> 1889 թվականի հոկտեմբերի 15-ին բացված հողաչափական ուսումնարանը,<ref name="“Кавказский календарь на 1892г.”, Тифлис, 1891, ст. 38."/> 1890 թվականի մարտի 16-ին բացված պետական ազնվականական Հողային բանկը,<ref name="“Кавказский календарь на 1892г.”, Тифлис, 1891, ст. 38."/> 1890 թվականի ապրիլի 3-ին բացված որսորդական ցուցահանդեսը:<ref name="ՍԿԹՔԳ"/><ref name="“Кавказский календарь на 1892г.”, Тифлис, 1891, ст. 38."/>[[Պատկեր:Aleqsandr Stepanyan Matinyan's house (Research on Armenian Architecture).jpg|thumb|235px|աջից|Ա.Մատինյանի [https://www.google.am/maps/place/8+Revaz+Tabukashvili+St,+T'bilisi,+%D0%93%D1%80%D1%83%D0%B7%D0%B8%D1%8F/@41.6969957,44.8014578,186m/data=!3m2!1e3!4b1!4m5!3m4!1s0x40440ce5d9517481:0xdde6d099e22539fe!8m2!3d41.6969957!4d44.8022172 տունը] Թիֆլիսի, քանդել են 2000 թ. սկզբներին]]Ժամանակի մամուլի հրապարակումների համաձայն՝ 1892 թվականին Թիֆլիսում բռնկված համաճարակը արագորեն հաղթահարելու հարցում մեծապես նպաստել է Ա.Մատինյանի՝ նախորդ տարիներին կատարած մեծածավալ աշխատանքը:<ref name="ՍԿԹՔԳ"/><ref name="“Тифлисский Листок”, 1909, N 220."/>Պաշտոնից հրաժարվելուց հետո Ա.Մատինյանն աշխատանքի է անցնում ձկնաարդյունաբերության և նավթաարդյունաբերության ոլորտում: Իր կյանքի վերջին 9 տարիներին նա չի զբաղվել քաղաքական գործերով, սակայն մշտապես հետևել, և երբեմն էլ խորհուրդներ է տվել որոշակի խնդիրների ժամանակ:<ref name="ՍԿԹՔԳ"/>1889 թվականին Ա.Մատինյանը պարգևատրվել է Վլադիմիրի 3-րդ կարգի շքանշանով, իսկ իշխան Դոնդակով-Կորսակովը քաղաքագլխին շնորհակալագիր է փոխանցել:<ref name="ՍԿԹՔԳ"/><ref name="“Тифлисский Листок”, 1909, N 220."/>Ա.Մատինյանը Թիֆլիսում բնակվում էր իր [https://www.google.am/maps/place/8+Revaz+Tabukashvili+St,+T'bilisi,+%D0%93%D1%80%D1%83%D0%B7%D0%B8%D1%8F/@41.6969957,44.8014578,186m/data=!3m2!1e3!4b1!4m5!3m4!1s0x40440ce5d9517481:0xdde6d099e22539fe!8m2!3d41.6969957!4d44.8022172 սեփական տանը]՝ նախկին Սապյորնայա և Բոլշոյ-Վոդովոզնիյ փողոցների խաչմերուկում՝ Սապյորնայա փողոցի վրա գտնվող N 9 տանը:<ref name="ՍԿԹՔԳ"/><ref name="“Кавказский календарь на 1880г.”, Тифлис, 1879, ст. 157.">“Кавказский календарь на 1880г.”, Тифлис, 1879, ст. 157.{{ref-ru}}</ref><ref name="“Кавказский календарь на 1882г.”, Тифлис, 1881, ст. 214.">“Кавказский календарь на 1882г.”, Тифлис, 1881, ст. 214.{{ref-ru}}</ref><ref name="“Кавказский календарь на 1883г.”, Тифлис, 1882, ст. 180.">“Кавказский календарь на 1883г.”, Тифлис, 1882, ст. 180.{{ref-ru}}</ref><ref name="“Кавказский календарь на 1885г.”, Тифлис, 1884, ст. 178.">“Кавказский календарь на 1885г.”, Тифлис, 1884, ст. 178.{{ref-ru}}</ref><ref name="“Кавказский календарь на 1886г.”, Тифлис, 1885, ст. 170.">“Кавказский календарь на 1886г.”, Тифлис, 1885, ст. 170.{{ref-ru}}</ref><ref name="“Кавказский календарь на 1888г.”, Тифлис, 1887, ст. 309.">“Кавказский календарь на 1888г.”, Тифлис, 1887, ст. 309.{{ref-ru}}</ref>Սապյորնայա և Եվանգուլովսկայա (այժմ` Մ. Լաղիձե)== Մահ և հիշատակ ==[[Պատկեր:Armenian monastery of Tbilisi 1.jpg|thumb|250px|ձախից|[[Թբիլիսիի հայոց վանք]]ը, որի բակում թաղված է եղել Ա.Մատինյանը]]Ա.Մատինյանը վախճանվել է 66 տարեկան հասակում՝ 1909 թվականի օգոստոսի 25-ին Փարիզում: Երեխաներ չի ունեցել:<ref name="Туманов Г.М., Характеристики и воспоминания, книга первая, Тифлис, 1913, ст. 49.">Туманов Г.М., Характеристики и воспоминания, книга первая, Тифлис, 1913, ст. 49.{{ref-ru}}</ref> Աճյունը փարիզից փոխադրվել է Թիֆլիս և հոգևոր իշխանությունների թույլտվությամբ սեպտեմբերի 27-ին ամփոփվել է Թիֆլիսի [[Թբիլիսիի հայոց վանք|հայկական վանքում]]:<ref name="ՍԿԹՔԳ"/><ref name="«Հովիւ», 1909, N 36, էջ 562:">«Հովիւ», 1909, N 36, էջ 562:</ref><ref name="«Հովիւ», 1909, N 37, էջ 591:">«Հովիւ», 1909, N 37, էջ 591:</ref><ref name="«Արարատ», 1909, էջ 784:">«Արարատ», 1909, էջ 784:</ref>Մահվանից հետո Ա.Մատինյանի ողջ կարողությունը՝ ավելի քան 200.000 ռուբլի, վերջինիս կտակի համաձայն փոխանցվում Թիֆլիսի քաղաքային բյուջեին:<ref name="«Հովիւ», 1909, N 34, էջ 49-50:">«Հովիւ», 1909, N 34, էջ 49-50:</ref> Նա կտակը կազմել էր իր մահվանից ամիսներ առաջ և 1908 թվականի վերջին քաղաքային խորհրդին էր ուղարկել հետևյալ մակագրությամբ. «Իմ կտակս. բացել իմ մահից յետոյ. Մատինեան»:<ref name="«Հովիւ», 1909, N 34, էջ 543:"/> Ժամանակի հայկական, վրացական, ռուսական մամուլը գովասանքի և զարմանքի խոսքեր է գրել Ա.Մատինյանը բարեգործության առնչությամբ: Բացառություն է կազմել միայն ազգությամբ [[Ուտիներ|ուտի]] Գրիգոր Նիկողոսյանի ''(նույն ինքը՝ Մագդա Նեյման)'' հեղինակած նյութը, որը, խնդիրը դիտարկելով ազգային շահի տեսանկյունից, դատապարտել է այդ արարքը. «...հետևելով սրտիս մղումին և զգացումիս թելադրութեան, բարձրաձայն դատապարտում եմ այնպիսի հայերի արարքը և յիշատակը, որոնք կտակում են իրենց կարողութիւնը ոչ թե բացառապէս հայ ազգի օգտին, այլ մի քաղաքի, որի մէջ ապրող ուրիշ ազգութիւնները ատելով ատում են հայերին և պատրաստ են՝ մի գաւաթ ջրի մէջ խեղդել...»:<ref name="ՍԿԹՔԳ"/><ref name="Նիկողոսեան Գ., Կտակներ քաղաքներին և ուտիացու բողոքը:">Նիկողոսեան Գ., Կտակներ քաղաքներին և ուտիացու բողոքը:</ref><ref name="«Հովիւ», 1909, N 39, էջ 614-615:">«Հովիւ», 1909, N 39, էջ 614-615:</ref>1914 թվականի մամուլից հայտնի է դարձել, որ հանգուցյալի հիշատակը հավերժացնելու նպատակով Քաղաքային խորհուրդը վճռել էր հատուկ ծառայությւոնների և քաղաքին ցուցաբերած հատուկ նվիրատվության համար Ա. Մատինյանին նվիրված հուշարձան կանգնեցնել՝ այդ նպատակի համար սհմանելով 10.000 ռուբլի ծախս:<ref name="“Кавказ”, 1914, N 31.">“Кавказ”, 1914, N 31.{{ref-ru}}</ref> Նույն թվականին, երբ Թիֆլիսը նշում էր քաղաքային ինքնավարության քառասունամյակը (1874-1914), առավել ջերմ ու ընդարձակ հիշատակի խոսքը ուղղված էր հենց Ա.Մատինյանին:<ref name="ՍԿԹՔԳ"/><ref name="“Кавказское Слово”, 1914, N 71, ст. 2.">“Кавказское Слово”, 1914, N 71, ст. 2.{{ref-ru}}</ref>=== Գերեզմանի ոչնչացում ===[[Պատկեր:Armenian monastery of Tbilisi 7.jpg|thumb|250px|աջից|[[Թբիլիսիի հայոց վանք]]ի գերեզմանատունը ոչնչացման ժամանակ. <br/> Ա.Մատինյանի գերեզմանը ձախից երկրորդ շարքի 1-ինն է]]1938 թվականին [[ՎԽՍՀ|Վրաստանի ԿԿ]] Կենտկոմի առաջին քարտուղար ազգությամբ վրացի [[Լավրենտի Բերիա]]յի կարգադրությամբ կազմակերպվում է [[Թիֆլիսի]] [[Թբիլիսիի հայոց վանք|հայոց վանքի]] ոչնչացումը: Վրաստանի ներքին գործերի աշխատակիցները սպառնալիքների միջոցով հավաքագրում են մի շարք հայերի ստորագրություններ,<ref name="Սամվել Կարապետյան, Վրաց պետական քաղաքականությունը, և հայ մշակույթի հուշարձանները, Երևան, 1998, էջ 75-76, Է.Կոտոյանի 09.12.1997թ.-ի վկայություն:">Սամվել Կարապետյան, Վրաց պետական քաղաքականությունը, և հայ մշակույթի հուշարձանները, Երևան, 1998, էջ 75-76, Է.Կոտոյանի 09.12.1997թ.-ի վկայություն:</ref>, որոնց հիման վրա իբր Թբիլիսիի քաղաքային խորհրդը որոշում է քանդել հայկական վանական համալիրը: Այդ որոշման մասին «Խորհրդային Վրաստան» թերթում տպագրվեց, թե իբր ''«Թիֆլիսի խորհրդի նախագահությունը բավարարեց Թիֆլիսի աշխատավոր հայերի միջնորդությունը, որոնք խնդրում էին քանդել Վանքի եկեղեցու շենքը: Հողամասը կհատկացվի հայկական լրիվ միջնակարգ դպրոց կառուցելու համար»'':<ref name="«Խորհրդային Վրաստան» (1938, N 85, 23 սեպտեմբեր):">«Խորհրդային Վրաստան» (1938, N 85, 23 սեպտեմբեր):</ref> 1938 թվականին բազմադարյա հայկական վանական համալիրը ոչնչացվում է: Քանդումը տեղի է ունենում գիշերով, որպեսզի քաղաքի հայազգի բնակչության շրջանում ընդվզումներ չլինեն: Թալանվում են այնտեղ եղած արժեքավոր պատմական իրերը: Վանքի բակում գտնվող ականավոր հասարակական, մշակութային, քաղաքական, պետական, ռազմական հայազգի գործիչների գերեզմանները, այդ թվում՝ Ալեքսանդր Մատինյանի, նույնպես թալանվում և ոչնչացվում են: Նրա աճյունի ճակատագիրը այդպես էլ մնացել է անհայտ:<ref name="ՍԿԹՔԳ"/><ref name="Սամվել Կարապետյան, Վրաց պետական քաղաքականությունը, և հայ մշակույթի հուշարձանները, Երևան, 1998, էջ 75-76, Է.Կոտոյանի 09.12.1997թ.-ի վկայություն:"/><ref name="Սամվել Կարապետյան, Վրաց պետական քաղաքականությունը, և հայ մշակույթի հուշարձանները, Երևան, 1998, էջ 76-77, Կիմա Կարապետի Հակոբյանի վկայություն:">Սամվել Կարապետյան, Վրաց պետական քաղաքականությունը, և հայ մշակույթի հուշարձանները, Երևան, 1998, էջ 76-77, Կիմա Կարապետի Հակոբյանի վկայություն:</ref><ref name="Վիրահայոց թեմի պաշտոնական կայք. Եկեղեցիների պատմություն:">[http://armenianchurch.ge/hy/the-diocese/history Վիրահայոց թեմի պաշտոնական կայք. Եկեղեցիների պատմություն:]</ref><ref name="«ՀԵՏԱՔՐՔՐԱԿԱՆ - Թբիլիսիի քաղաքագլուխները», Ալիք օրաթերթ 2013թ.:">[http://alikonline.ir/hy/news/other/item/6334-%D5%80%D4%B5%D5%8F%D4%B1%D5%94%D5%90%D5%94%D5%90%D4%B1%D4%BF%D4%B1%D5%86-%D4%B9%D5%A2%D5%AB%D5%AC%D5%AB%D5%BD%D5%AB%D5%AB-%D6%84%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%84%D5%A1%D5%A3%D5%AC%D5%B8%D6%82%D5%AD%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%A8 «ՀԵՏԱՔՐՔՐԱԿԱՆ - Թբիլիսիի քաղաքագլուխները», Ալիք օրաթերթ 2013թ.:]</ref>== Ծանոթագրություններ =={{ծանցանկ|2}}{{ՎՊԵ}}{{Արտաքին հղումներ}}[[Կատեգորիա:Հայ պետական գործիչներ]][[Կատեգորիա:Հայ հասարակական գործիչներ]][[Կատեգորիա:Հայ քաղաքական գործիչներ]][[Կատեգորիա:Թբիլիսիի հայոց վանքի բակում թաղվածներ]][[Կատեգորիա:1843 ծնունդներ]][[Կատեգորիա:1909 մահեր]][[Կատեգորիա:Օգոստոսի 25 մահեր]][[Կատեգորիա:Թբիլիսիի հայազգի քաղաքապետներ]
* [[Սեպտեմբերի 18]] - [[Օգյուստ Շուազի]], ֆրանսիացի ինժեներ, ճարտարապետության պատմաբան և տեսաբան
* [[Հովհաննես Մանուչարյան]], հայ նարոդնիկ
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/wiki/1909» էջից