|
[[Պատկեր:La beauté est dans le rue.jpg|«Գեղեցկությունը փողոցում է» պաստառ|մինի]]
'''Մայիսյան իրադաձությունները Ֆրանսիայում ([[1968 թվական]]ին)''' կամ '''«Կարմիր մայիս»''' կամ '''Մայիս 68''' ժամանակաշրջան, որի ընթացքում տեղի ունեցան մի շարք միջոցառումներ (ցույցեր, գործադուլներ, զանգվածային անկարգություններ), որոնք տեղի են ունեցել [[Ֆրանսիա|Ֆրանսիայում]] [[1968]] թվականի մային-հունիս ամիսներին։ Իրադարձությունները սկսել են [[Փարիզ]]ի ուսանողությունը, հետագայումորոնց նրանցհետագայում միացան բանվորները, որը հետագայում դարձավ խոշորագույն սոցաիալական շարժում [[20-րդ դար]]ի [[Ֆրանսիա]]յի պատմության մեջ։ Այն բնութագրվում է ինքնաբուխ ապստամբությանապստամբություն բնությանէր, ուղղված էր [[կապիտալիզմ]]ի, ամերիկյան [[իմպերիալիզմ]]ի և ավելի անմիջապես, [[Շառլ դը Գոլ]]ի իշխանության իշխանության դեմ։ Իրադարձությունները մեծ հետք թողեցին որ միայն քաղաքական այլև սոցիալական և մշակութային ոլորտներում։
== Նախադրյալներ ==
[[Պատկեր:Bundesarchiv B 145 Bild-F026341-0036, Paris, Arc de Triomphe.jpg|ձախից|մինի|Փարիզի համայնապատկերը 1968 թվական ]]
=== Տնտեսական դրություն ===
Պարադոքսալ է, սակայն Մայիս 68-ի ճգնաժամը տեղի է ունենեցելունեցել տասնամյակի աննախադեպ տնտեսական աճի ֆոնին։ Տնտեսության մեջ այդ ժամանակաշրջանը հայտնի է [[«Փառավոր երեսունականներ»]] անունով։ Այդ ժամանակաշրջանում Ֆրանսիայի կենսամակարդակը աշխարհում ամենաբարձրերից էր։
Սակայն մայիս 68-ի դեպքերից մի քանի ամիս առաջ սկսվեց նկատվել երկրի տնտեսության անկումը։ Գործազուրկների թիվը 1968-ի սկզբներին կազմում էր մոտ 500000 և շարունակում էր աճել։ Գործազուրկների թվում էին նախ և առաջ երիտասարդները։ Գործազրկության դեմ պայքարելու համար ստեղծվեց Զբաղվածության պետական ծառայությունը {{lang-fr|Agence nationale pour l'emploi}}: Որի կատաած աշխատանքը զգալի էր 1966-ից 1967 թվականներին։
2 միլիոն աշխատավորներ ստանում էին նվազագույն աշխատավարձ և զգում էին առանձնացված համընդհանուր ծաղկման ժամանակաշրջանից։ Այս խումբը կազմված էր հիմնականում բանվորներից, կանանցից և ներգաղթյալներից։ Բանվորները սկսեցին անհանգստանալ իրենց աշխատանքային պայմանների համար։ Արհմիությունները դեմ արտահայտվեցին 1967 թվականին կառավարության կողմից հրապարակված սոցիալական ապահովության բանաձևի որոշմանը։
== Իրադարձություններ ==
Պատմաբանները պայմանականորեն իրադարձությունները բաժանել են այն երեք փուլերի։ Առաջինը «ուսանողական շրջան» մայիսի երեքից տասներեքը (մայիսի տասներեքին տեղի ունեցավ մեջ գործադուլ, որը մոբիլիզացրեց կյանքիամբողջ բոլոր ոլորտները։[[Ֆրանսիա]]ն)։ «Սոցիալական շրջան» մայիսի տասներեքից քսանյոթը( (մայիսի քսանյոթին կնքվել է Գրենելլի համաձայնագիրը) և «քաղաքական շրջան» մայիսի քսանյոթից երեսունը (մայիսի երեսունի տեղի ունեցան ուղղակի ընտրությունները)։
=== Մայիսի 3 ուրբաթ ===
[[Պատկեր:La liberté est le crime qui contient tous les crimes.jpg|մինի|Մայիս 68-ի կարգախոս գրված Սորբոնի պատին]]
Մայիսի երեքին Սորբոնի բակում էին հավաքվել շուրջ 400 ուսանողներ, որոնցորոնք դուրս էին եկել խաղաղ ցույցի։ Փարիզի ակադեմիայի ռեկտորը և ուսանողական խորհրդի նախագահը պահանջում էին վերականգնել կարգը հեռացնելով անհնազանդներին։ Սորբոնից բռնի ուժուվ տարհանվեցին ցուցարարներին։ Երեկոյան հարյուրավոր ուսանողներ բախվում են անվտանգության ուժերի հետ։ 574 մարդ էր ձերբակալվելձերբակալվեց այդ թվում Ժակ Սովաժոն, ով գլխավորում էր ուսանողների ազգային միությունը Ֆրանսիայում: Ինչպես նաև Դանիել Կոն-Բենդին, Անրի Վեբերն, Ժոնզե Ռոսսին և այլոք<ref name= Mercier>Charles Mercier, 1968, lien périodique = Vingtième Siècle (revue), numéro 104, mois octobre-décembre, année 2009, pages 141-152</ref>:
=== Մայիսի 6 երկուշաբթի ===
Մայիսի 6-ին [[Նանտ]]ի համալսարանի ութ ուսանողներ, այդ թվում Դանիել Կոն-Բենդին և Ռենե Ռիսելը կանչվեցին ռոկտորատ կարգապահական հանձնաժողով, ուսուցիչներից որոշները ուղեկցեցին նրանց ի նշան աջակցության։
Ուսանողները անմիջապես արձագանքեցին ցույցը բռնի ուժով դադարեցնելու ոստիկանության որոշումը․ սկսեցին սալաքարեր նետել և [[Բարիկադ|բարիկադներ]] կառուցել։ Այս իրադարձություններով վերսկսվեց ցուցարարների կալանավորման գործընթացը, որիորով ընթացքում սկիզբ դրվեց ազատական կարգախոսների ստեղծմանը։ ԱրդյունքումԲախումների ընթացքում շուրջ 300 ոստիկան վիրավորվեց և 422 ցուցարար ձերբակավեց։
Դասախոսների արհմիությանմիության նախագահ Ալեն Գասմարը որոշեց աջակցել ցուցարարներին։ ԿոմունիստականԻսկԿոմունիստական կուսակցության որոշ ձախական կազմակերպութունների անդամներ որոշեցին չաջակցեցին ցուցարարներին. ըստ նրանց հեղափողությունը սկսվում է բանվորներից, այլ ոչ թե ուսանողներից, իսկ մարտի 22-ի դեպքերի մասնակիցների պահանջը նրանք որակեցին «երեխայական», «մանր բուրժուական» և հատկապես «ձախական»։ Մի փոքր տատանվելուց հետո, սակայն, նրանք որոշեցին հաղթելօժանդակել բանվորներինցուցարարներին այս «խռովության» մեջ։ Արհմությունը իր հերթին չհետևելով իրնեց այդ ժամանակվա իրենց քարտուղարին Ժորժ Սեգուին ավելի ուշ բացատրեցին դա ԶԼՄ-ների առջև։ Մայիսի 7-ին Երիտասարդ կոմունիստների միության նախկին առաջնորդը ստեղծեց իր Ակսյոն թերթը, որին մասնակից էին Ռեսերը, Սինեն ինչպես նաև Ժան-Պոլ Դոլլեն, Անդրե Գլուսմանը և այլոք։ ՄիԱյն մի շաբաթում նա դառնումվաճառվում է ամենօրյա՝ հասնելովմոտ հարյուր հազար օրինակի, որը վաճառվում էին փողոցներումօրինակով<ref name=Gen>Hervé Hamon, Génération, I, Fayard, 1987, 497-500</ref>։
=== Մայիսի 10 ուրբաթ ===
[[Պատկեր:Tract 13 mai 1968 Caen.jpg|մինի|Հայտարարություն փարիզյան գործողությունների շարունակման մասին]]
Իրադարձություններց հետո, որոնք տեղի էին ուենցել մայիսիՄայիսի 10-ի լույս 11-ի գիշերը տեղի ունեցած իրադարձություններց հետո, որին մասնակցում էր շուրջ 12000 մարդ (ըստ ոստիկանության տվյալների) ուսանողները և ավագ դպրոցի աշակերտները օկուպացրեցին Լատինական թաղամասը և բազմաթիվ բարիկադներ կառուցեցին, որոնք ի վերջո քանդվեցին առավոտյան ժամը 2-ին սկսված ոստիակնությանոստիկանական գործողությունների շնորհիվ, որին մասնակցում էր շուրջ 6255 ոստիկան։
Լուսադեմին իրավիճակը սարսափեցնող էր 125 վնասված և 65 այրված մեքենաներ, ամայի և անբարեկարգ փողոցներ կարծես պատերազմից հետո, շուրջ 247 վիրավոր ոստիկան բացիվիրավոր ցուցարարաներիցցուցարարաների որոնցմասին թիվըտվյալներ հաշվելչկան քանի որ նրանց թիվը հնարավոր չէր։չէր հաշվել։ Ընդհանուր առմամբ շուրջ 469 մարդ ձերբակալվեց:
Մայիսի 11-ին վերադառնալով [[Աֆղանստան]]ից վարչապետ [[Ժորժ Պոմպիդու]]ն կարգադրեց վերաբացել համալսարանները։
=== Մայիսի 13 երկուշաբթի ===
[[Պատկեր:Tract du comité d'occupation de la Sorbonne du 16 mai 1968, 19h Mouvement de Mai 68.jpg|ձախից|մինի|Հայատարարություն Սոնրբոնի օկուպացիայի մասին]]
Երկուշաբթի մայիսի 13-ին ցուցարանները, որոնց թիվը գերազանցում էր 10 միլիոնը դուրս եկան Փարիզի փողոցներ (իսկ ոստիականների թիվը չէր գերազանցում 2000-ը։) դուրս եկան Փարիզի փողոցներ։
[[Ժորժ Պոմպիդու]]ի հրամանով պարալիզացվեց Սորբոնը։ Մայիսի 14ին Հարավ-Ավիացիոն գործարանում սկսվեց գործադուլ, որը քիչ-քիչ տարածվեց ամբողջ երկրով։
Մայիսի 16-ին կազմավորվեց օկուպացիայի կոմիտե, որի նպատակը անմիջապես օկուպացնել երկրի բոլոր գործարանները։ Երկրի ղեկավար [[Շառլ դը Գոլ]]ը որը մայիսի 14-ից 19-ը պաշտոնական այցով մեկնել էր Ռումինիա :
| 