«Աբրահամ Լինքոլն»–ի խմբագրումների տարբերություն
Content deleted Content added
չ Բոտ: կոսմետիկ փոփոխություններ |
No edit summary |
||
Տող 25.
}}
'''Աբրահամ Լինքոլն''' ({{lang-en|Abraham Lincoln}}, {{ԱԾ}}), [[ԱՄՆ]]
== Կենսագրություն ==
Աբրահամ Լինքոլնը ծնվել է 1809 թվականի փետրվարի 12-ին։
Լինելով նոր տարածքներում ստրկության ընդլայնման հակառակորդ՝ եղել է Հանրապետական կուսակցության նախաձեռնողներից մեկը, այդ կուսակցության կողմից առաջադրվել է նախագահի թեկնածու և հաղթել է 1860 թ.-ին կայացած ընտրություններում։ Նրա ընտրվելը եղել է հարավային նահանգների անջատման և Կոնֆեդերացիայի ստեղծման ազդակ։ Իր նախագահական երդման ժամանակ երկրի միավորման կոչ է արել, սակայն չի կարողացել կանխել ընդհարումը։
Լինկոլն անձամբ էր ուղղորդում պատերազմական գործողությունները, որոնք էլ հաղթանակ բերեցին Կոնֆեդերացիայի դեմ պայքարում 1861-1865 թ.-ների Քաղաքացիական պատերազմի ժամանակ։ Նրա նախագահական գործունեությունը ամրապնդել է գործադիր իշխանությունը և վերացրել է ստրկությունը ԱՄՆ-ի տարածքում։ Լինկոլնը կառավարության մեջ է ընդգրկում նաև իր հակառակորդներին և կարողանում է նրանց ներգրավել ընդհանուր նպատակի մշակման մեջ<ref name="aim">[[Сэндберг, Карл|Сэндберг К.]] Линкольн / [[Сэндберг, Карл|Карл Сэндберг]]; сокр. пер. с англ. Б. Грибанова и Л. Шеффера.
=== Մանկություն ===
Տող 40.
Խորթ մայրը, ով նախկին ամուսնությունից ուներ 3 զավակ, գտնում է, որ երեխաները պետք է ստանան կրթություն<ref name="peoples" />։ Լինքոլն ընտանիքի առաջին զավակն էր, ով սովորեց գրել ու կարդալ՝ չնայած նա խոստովանել է, որ դպրոց հաճախել է ընդամենը մեկ տարի՝ ընտանիքին օգնելու պատճառով։ Դեռ մանուկ հասակից նա սիրում էր գիրք կարդալ, ինչը և անում էր ամբողջ կյանքում։ Նրա մանկության ընկեր Դենիսը հետագայում գրել է, որ երբ լրացել է Աբրահամի 12 տարին, ինքը նրան երբեք չէր տեսնում առանց գիրքը ձեռքին և շատ էր զարմանում, որ տղան կարող է այդքան կարդալ։
Մանուկ ժամանակ Լինքոլնը կարդացել էր [[Աստվածաշունչ]]ը, «Ռոբինզոն Կրուզոն», [[Եզովպոս]]ի առակները, «Ջորջ Վաշինգտոնի պատմությունը»<ref name="peoples" /><ref name="ReferenceA">[[Сэндберг, Карл|Сэндберг К.]] Линкольн / [[Сэндберг, Карл|Карл Сэндберг]]; сокр. пер. с англ. Б. Грибанова и Л. Шеффера.
Վաղ հասակում Աբրահամը օգնում էր իր ընտանիքին դաշտային աշխատանքներում, փող էր վաստակում տարբեր եղանակներով՝ աշխատելով փոստում, որպես փորագրիչ, տեսուչ և մակույկավար։ Որսորդությունից ու ձկնորսությունից խուսափում էր իր բարոյական համոզմունքների պատճառով։ Ֆիզիկապես Աբրահամը շատ ավելի զարգացած էր, քան իր հասակակիցները։<ref>[http://www.skeletos.zharko.ru/main/G334 Некоторые считают, что многие способности Линкольна объясняются тем, что он страдал синдромом Марфана, но эти предположения не имеют под собой никаких научных доказательств]</ref>
Տող 48.
=== Երիտասարդություն ===
[[Պատկեր:Thomas Hicks - Leopold Grozelier - Presidential Candidate Abraham Lincoln 1860.jpg|մինի|200px|ձախից|Աբրահամ Լինքոլնը երիտասարդ տարիքում]]
1830 թվականին Աբրահամ Լինքոլնի ընտանիքը կրկին տեղափոխվեց։ Դառնալով չափահաս՝ Լինքոլնը որոշում է ինքնուրույն կյանք վարել։ Նա գտնում է ժամանակավոր աշխատանք, որի ընթացքում նա հնարավորություն է ունենում, լողալով [[Միսսիսիպի]] գետն ի վար, լինել [[Նոր Օռլեան]]ում<ref name="peoples" />։ Այստեղ Լինքոլն այցելեց ստրուկների շուկա և դրանից հետո ամբողջ կյանքի ընթացքում պահպանեց հակակրանքը ստրկության հանդեպ։ Շուտով նա բնակություն է հաստատում [[Իլինոյս]] նահանգի Նյու-Սեյլեմ գյուղում։ Այնտեղ իր ամբողջ ազատ ժամանակը Լինքոլնը նվիրում էր ինքնուսուցմանը և տեղական դպրոցի ուսուցչի հետ դասերին<ref>[[Сэндберг, Карл|Сэндберг К.]] Линкольн / [[Сэндберг, Карл|Карл Сэндберг]]; сокр. пер. с англ. Б. Грибанова и Л. Шеффера.
1832 թվականին Լինքոլնը փորձում է անդամագրվել Իլլինոյիսի օրենսդիր խորհրդում, սակայն պարտություն է կրում։ Դրանից հետո նա սկսում է սիստեմատիկ ուսումնասիրել գիտություններ։ Սկզբում Լինքոլնը ցանկանում էր դարբին դառնալ, բայց ծանոթանալով միջազգային դատարանին՝ ընտրում է իրավաբանի մասնագիտությունը։ Միևնույն ժամանակ իր գործընկերոջ հետ փորձել է գումար վաստակել առևտրի խանութ հիմնելով, բայց այդ գործերն այնքան էլ հաջող չէին ընթանում։ Նախագահի նշանավոր կենսագրության հեղինակ Սենդբերգը գրում է. «Լինքոլնը կարդում և երազում էր։ Նա ոչ մի գործ չուներ և նա կարող էր օրերով նստել ու լուռ մտածել։ Ոչ ոք նրան չէր խանգարում։ Այդ արտաքին հանգստության տակ թաքնված էր մտավոր և բարոյական հասունացումը՝ դանդաղ և կայուն»։
Տող 56.
1833 թվականին Լինքոլնը նշանակվեց Նյու-Սեյլեմի փոստապետ։ Դրա շնորհիվ նա շատ ազատ ժամանակ էր ունենում, որը նվիրում էր ուսումնասիրություններին։ Նոր պաշտոնը նրան հնարավորություն տվեց կարդալ քաղաքական բովանդակությամբ նամակներ՝ մինչ դրանց ուղարկելը։
1833 թվականի վերջում Լինքոլնը ստացավ տեսուչի պաշտոն։ Համաձայնելով այդ աշխատանքին՝ նա վեց շաբաթվա ընթացքում ինտենսիվ սովորեց Գիբսոնի «Տեղագրական գործի տեսությունն ու պրակտիկան» և Ֆլինտի «Երկրաչափության, եռանկյունաչափության և տեղագրության կուրս» գրքերը։<ref>[[Сэндберг, Карл|Сэндберг К.]] Линкольн / [[Сэндберг, Карл|Карл Сэндберг]]; сокр. пер. с англ. Б. Грибанова и Л. Шеффера.
Նյու-Սեյլեմում ապրելու տարիներին Լինքոլնը հաճախ էր ստիպված լինում պարտքով գումար վերցնել։ Նրա՝ պարտքերն ամբողջությամբ մարելու սովորության շնորհիվ նա վաստակեց իր ամենահայտնի մականուններից մեկը՝ «Ազնիվ Էյբ»։<ref name="peoples" />
Տող 69.
1846 թվականին Լինքոլնը Վիգերի կուսակցությունից ընտրվում է Ներկայացուցիչների պալատի անդամ (1847-1849)։ Վաշինգտոնում, չլինելով ազդեցիկ քաղաքական գործիչ, ակտիվ քարոզարշավներ էր կազմակերպում 11-րդ նախագահ Պոլկի վարած ամերիկա-մեքսիկական պատերազմական գործողությունների դեմ՝ համարելով այն Միացյալ Նահանգների կողմից անհիմն ագրեսիա։ Այնուամենայնիվ, Լինքոլնը կողմ էր քվեարկում Կոնգրեսի կողմից բանակին, զինվոր-հաշմանդամներին և պատերազմում ամուսին կորցրած կանանց միջոցներ տրամադրելու համար, բացի դրանից պաշտպանում էր նաև [[կանանց ընտրական իրավունք]] տրամադրելու պահանջը։ Լինքոլը ստրկության հակառակորդներից էր, սակայն ծայրահեղ քայլերի չէր գնում, կողմնակից լինելով ստրուկների աստիճանական ազատագրմանը, քանի որ Միության ամբողջականությունը սևամորթների ազատությունից ավելի վեր էր դասում։<ref name="amstd.spb.ru"/>
Հայտնի ամերիկա-մեքսիկական պատերազմին դեմ լինելը վնասում է Լինքոլնի հեղինակությանը իր հարազատ նահանգում, և նա որոշում է հրաժարվել Ներկայացուցիչների պալատում վերընտրվել։ 1849 թվականին Լինքոլնին տեղեկացնում են, որ նա նշանակվել է քարտուղար այն ժամանակ դեռ [[Օրեգոն]]ի տարածքում։<ref>[[Сэндберг, Карл|Сэндберг К.]] Линкольн / [[Сэндберг, Карл|Карл Сэндберг]]; сокр. пер. с англ. Б. Грибанова и Л. Шеффера.
1856 թվականին Լինքոլնն ու բազմաթիվ այլ վիգեր ընդգրկվում են 1854 թվականին ստեղծված Հանրապետական կուսակցությանը, որը հանդես էր գալիս ստրկատիրության դեմ, և 1858 թվականին առաջադրվում է ԱՄՆ-ի սենատորի թեկնածու։ Ընտրություններում նրա մրցակիցը դեմոկրատ Սթիվեն Դուգլասն էր։ Լինքոլնի և Դուգլասի միջև բանավեճերը, որոնց ընթացքում քննարկվում էր ստրկատիրության հարցը, շատ հայտնի էին դարձել (որոշ մարդիկ դա անվանում էին բանավեճեր «փոքրիկ հսկա»-ի (Դուգլաս) և «մեծ կաթնակեր»-ի (Լինքոլն) միջև)։ Լինքոլնը աբոլիցիոնիստ չէր, սակայն ստրկության դեմ էր հանդես գալիս բարոյակականության հիմքեր ունենալով։ Նա ստրկությունը համարում էր անխուսափելի չարիք Հարավի ագրարային տնտեսության պայմաններում։ Հակառակ Դուգլասի բերած փաստարկներին, ով Լինքոլնին մեղադրում էր արմատականության մեջ, Աբրահամը հավաստիացնում էր, որ չի պայքարում հանուն սևամորթների քաղաքացիական և քաղաքական իրավունքների։ Ստրկության հարցը, նրա կարծիքով, մտնում է առանձին նահանգների իրավասության մեջ և դաշնային կառավարությունը այս հարցին միջամտելու սահմանադրական իրավունք չունի։ Դրա հետ մեկտեղ Լինքոլնը վճռականորեն դեմ էր արտահայտվում ստրկության տարածմանը նոր տարածքների վրա։ Ընտրություններում հաղթեց Սթիվեն Դուգլասը, սակայն Լինքոլնի «Բաժանված տունը» հակաստրկական ելույթը, որում նա ապացուցել էր «կիսաստրուկ և կիսաազատ» վիճակում երկրի գոյության հետագա անհնարինությունը, լայնորեն տարածվեց ԱՄՆ-ում՝ նրա հեղինակին տալով ստրկության դեմ մարտիկի համբավ։
Տող 92.
== Քաղաքացիական պատերազմը ԱՄՆ-ում ==
=== Պատերազմի սկիզբը (
[[Պատկեր:Abraham Lincoln by George Peter Alexander Healy.jpg|մինի|250px|Աբրահամ Լինքոլնի դիմանկարը Սպիտակ Տանը]]
Մարտական գործողությունները սկսվեցին 1861 թվականի ապրիլի 12-ին՝ [[Չարլսթոն (Արևմտյան Վիրջինիա)|Չարլստոնի]] ծոցում գտնվող Սամթեր ամրոցի վրա հարձակումով, որը պատկանում էր “հարավցիներին”։ 34-ժամյա փոխհրաձգությունից հետո ամրոցը ստիպված եղավ հանձնվել։ Ի պատասխան Լինքոլնը հայտարարեց, որ հարավային նահանգներն ապստամբել են և հրամայեց արգելափակել կոնֆեդերացիայի մուտքը ծովի կողմից։ Այնուհետև կամավորներին կոչ արեց դեպի բանակ։ Ավելի ուշ մտցրեց զինապարտությունը։ Դեռ մինչև Լինքոլնի երդման արարողությունը դեպի հարավ էր առաքվել մեծ քանակով զենք և զինամթերք՝ դաշնային զինանոցներից ու պահեստներից<ref>Это произошло до инаугурации Линкольна, во время президентства [[Бьюкенен, Джеймс|Джеймса Бьюкенена]]</ref>։ Այստեղ տեղակայվել էին առավել մարտունակ զորամասերը, որոնք համալրվեցին դաշնային բանակը լքած հարյուրավոր սպաներով։
Սկզբում քաղաքացիական պատերազմը Հյուսիսի համար անհաջող էր ընթանում։ “Հարավցիները” պատրաստվելով մարտական գործողություններին, շտապում էին ոչնչացնել Միության զորքերը, քանի դեռ Հյուսիսը չէր կենտրոնացրել գերազանցող ռազմական և տնտեսական ներուժը։ Լրջորեն քննադատելով ռազմական ձախողումը և տնտեսական դժվարությունները, Լինքոլնը, թեև մարտական փորձառություն չուներ, վճռական քայլեր կատարեց՝ մարտունակ բանակ ստեղծելու համար՝ ընդհուպ մինչև քաղաքացու ազատությունների սահմանափակում կամ Կոնգրեսի կողմից դեռևս չհաստատված ֆինանսական միջոցների ծախսում<ref>[[Сэндберг, Карл|Сэндберг К.]] Линкольн / [[Сэндберг, Карл|Карл Сэндберг]]; сокр. пер. с англ. Б. Грибанова и Л. Шеффера.
1862-ի
Անտիետամ գետի մոտ տեղի ունեցած ճակատամարտից հետո Մեծ Բրիտանիան և [[Ֆրանսիա]]ն հրաժարվեցին պատերազմից և Կոնֆեդերացիայի ճանաչումից։ [[Ռուսաստան]]ը պատերազմի տարիներին պահպանում էր բարեկամական հարաբերությունները Միացյալ Նահանգների հետ։
1862 թվականը նշանավորվեց նաև պատմության մեջ առաջին անգամ զրահապատ նավերի ճակատամարտով, որը տեղի ունեցավ մարտի 9-ին, Վիրջինիայի ափերին։ 1862-ի արշավն ավարտվեց “հյուսիսցիների” պարտությամբ՝ Ֆրիդերիկսբերգ մոտ, դեկտեմբերի 13-ին։
Տող 113.
=== Հոմսթեդ ===
[[Պատկեր:A&TLincoln.jpg|մինի|200px|ձախից|Նախագահ Լինքոլնն իր կրտսեր որդու՝ Թեդի հետ, 1864 թ.]]
Աբրահամ Լինքոլնի նախաձեռնությամբ 1862 թվականի մայիսի 20-ին ընդունվեց որոշում՝ Հոմսթեդի մասին, ըստ որի Միացյալ Նահանգների 21 տարին լրացած և Կոնֆեդերացիայի կազմում չկռված յուրաքանչյուր քաղաքացի հանրային ֆոնդից կարող է ստանալ ոչ ավել, քան 160 ակր (65 հեկտար) հողակտոր՝ գրանցման համար վճարելով 10 դոլար։ Օրենքը կիրառվեց 1863 թվականի հունվարի 1-ից։ Այն նորաբնակն, ով սկսել է զբաղվել հողագործությամբ և շինարարությամբ, հինգ տարի անց անվճար ստանում է սեփականության իրավունք այդ հողակտորի վրա։ Հողակտորը կարող է գնվել և նախատեսված ժամկետից շուտ՝ վճարվելով յուրաքանչյուր մեկ ակրի դիմաց 1.25 դոլար։ Հոմսթեդ
=== Ստրուկների ազատագրումը ===
Տող 147.
Քաղաքացիական պատերազմն ավարտվեց 1865-ի ապրիլի 9-ին՝ Ամերիկայի կոնֆեդերատիվ նահանգների հանձնվելով։ Հարկավոր էր վերականգնել Հարավային նահանգները և սևամորթներին ինտեգրել ամերիկյան հասարակությանը։ Պատերազմի ավարտից հինգ օր անց, Չարչարանաց ուրբաթ օրը, 1865-ի ապրիլի 14-ին, «Իմ ամերիկացի զարմիկը» ներկայացման ժամանակ (Ֆորդի թատրոնում) “հարավցիների” կողմնակից դերասան [[Ջոն Ուիլքս Բուտ]]ը թափանցեց նախագահական օթյակ և կրակեց Լինքոլնի գլխին։ Հաջորդ առավոտյան, գիտակցության չգալով, Աբրահամ Լինքոլնը վախճանվեց։
Միլիոնավոր ամերիկացիներ՝ սևամորթ թե սպիտակամորթ, եկան հարգանքի վերջին տուրքը տալու իրենց նախագահին, հուղարկավորության գնացքի՝ Վաշինգտոնից Սփրինգֆիլդ մեկնելու ճանապարհին։ Գնացքը տանում էր երկու դագաղ, որոնցից մեծի մեջ հանգչում էր Աբրահամ Լինքոլնի աճյունը, փոքրի մեջ՝ նրա որդի Վիլյամի, ով մահացել էր դրանից երեք տարի առաջ՝ Լինքոլնի նախագահության ժամանակ<ref>[http://www.findagrave.com/cgi-bin/fg.cgi?page=gr&GRid=9126 William Wallace «Willie» Lincoln]</ref>։ Աբրահամ և Վիլյամ Լինքոլնները թաղվեցին Սփրինգֆիլդի
Լինքոլնի ողբերգական մահը նրան բերեց մի մարդու համբավ, ով իր կյանքը տվեց հանուն իր երկրի վերամիավորման և սևամորթ ստրուկների ազատագրման։
== Նախագահության արդյունքները և Աբրահամ Լինքոլնի պատմական նշանակությունը ==
Քաղաքացիական պատերազմը դարձավ ԱՄՆ-ի պատմության ամենաարյունահեղ ռազմական հակամարտությունը և ամենածանր փորձությունը՝ ամերիկյան դեմոկրատիայի համար։ Աբրահամ Լինքոլնը դարձավ պատմական ամենագլխավոր կերպարը՝ ամերիկյան ժողովրդի ձևավորման գործում, մարդ, ով կանխեց Միացյալ Նահանգների անկումը և մեծ ներդրում ունեցավ ամերիկյան հասարակության կայացման և ստրկության վերացման գործում, որը երկրի հետագա նորմալ զարգացման հիմնական խոչընդոտն էր<ref name="peoples" />։ Լինքոլնը դրեց Հարավի զարգացման հիմքը, ստրուկների ազատագրումը։ Նրան է պատկանում դեմոկրատիայի հիմնական նպատակների ձևակերպումը. «Ժողովրդի կողմից ստեղծված կառավարությունը ժողովրդինն է և ժողովրդի համար է»։ Նրա նախագահության օրոք կառուցվեց միջմայրցամաքային երկաթուղին՝ դեպի [[Խաղաղ օվկիանոս]], ընդարձակվեցին նորաստեղծ բանկային համակարգի ենթակառուցվածքները, լուծվեց գյուղատնտեսական խնդիրը։ Սակայն պատերազմի ավարտից հետո երկրի առջև ծառացան բազմաթիվ խնդիրներ, այդ թվում ազգի համախմբումը և սևամորթների ու սպիտակամորթների իրավունքների հավասարեցումը։ Մասամբ այդ խնդիրներն այսօր էլ կանգնում են ամերիկյան հասարակության առջև։ Լինքոլնի սպանությունից հետո Միացյալ Նահանգների տնտեսությունը երկար ժամանակ շարունակեց մնալ աշխարհի առավել արագ զարգացող տնտեսությունը, ինչը թույլ տվեց երկրին 20-րդ դարասկզբին լինել համաշխարհային լիդեր։ Շատ ասպարեզներում նրա առանձին որակները թույլ էին տալիս համախմբել կառավարության ուժերը և վերամիավորել երկիրը։ Լինքոլնն ապրում էր խիստ բարոյական սկզբունքներով, ուներ հումորի զգացում<ref>[http://www.day.kiev.ua/78173/ Авраам ЛИНКОЛЬН. Честный, добрый и упрямый «старина Эйб» /ДЕНЬ/<!-- Заголовок добавлен ботом -->]</ref>, բայց հակված էր և ուժեղ մելամաղձության<ref>Авраам Линкольн: «Я самый жалкий из всех живущих. Если то, что я чувствую, разделить на весь род человеческий, на земле не останется ни одной улыбки. Стану ли я лучше
== Լինքոլնի հուշարձանը ==
[[Պատկեր:Lincoln Memorial Close-Up.jpg|մինի|ձախից|400px|Լինքոլնի հուշարձանն այսօր]] [[Պատկեր:Lincoln statue.jpg|մինի|աջից|300px|Լինքոլնի արձանը հուշարձանի ներսում]]
Լինքոլնի հիշատակն անմահացած է 1914-1922 թթ Կառուցված և Վաշինգտոնի կենտրոնում տեղադրված հուշարձանով՝ Էսպլանադայի կենտրոնում։ Այն խորհրդանշում է նախագահի հավատամքը, որ բոլոր մարդիկ պետք է ազատ լինեն։ Միացյալ Նահանգները խորհրդանշող շինությունը հենված է 36 սյուների վրա՝ ըստ երկրի նահանգների թվի՝ Լինքոլնի օրոք։ Սպիտակ մարմարե այդ շինության ներսում քանդակագործ Դենիել Ֆրենչը տեղադրել է մտախոհ
[[Պատկեր:Fiver.jpg|մինի|200px]]
|