«Անարխիզմ»–ի խմբագրումների տարբերություն
Content deleted Content added
No edit summary |
Հետ է շրջվում 4905586 խմբագրումը, որի հեղինակն է՝ Burkinafasoya (քննարկում) մասնակիցը |
||
Տող 6.
Անարխիզմ եզրը ածանցավոր բառ է՝ բաղկացած անարխիա բառից և -իզմ ածանցից<ref>[http://www.etymonline.com/index.php?term=anarchism&allowed_in_frame=0 Anarchism], [[Online etymology dictionary]].</ref>։ Դրանք իրենց հերթին փոխառություններ են հունարեն ἀναρχία,<ref>{{cite EB1911|wstitle=Anarchism|volume=1|page=914}}</ref> այսինքն անարխիա<ref>{{LSJ|a)narxi/a|ἀναρχία|ref}}.</ref><ref>[http://www.merriam-webster.com/dictionary/anarchy Anarchy], [[Merriam-Webster]] online.</ref><ref>[http://www.etymonline.com/index.php?term=anarchy&allowed_in_frame=0 Anarchy], [[Online etymology dictionary]].</ref> (բաղկացած՝ ἄναρχος, անարխոս, նշանակությունը՝ “կառավարիչ չունեցող”,<ref>{{LSJ|a)/narxos|ἄναρχος|ref}}.</ref> իր հերթին բաղկացած ժխտական ἀν- նախածանցից(ան-, այսինքն “առանց”), ἀρχός, արխոս, այսինքն “ղեկավար”, “կառավարիչ”,<ref>{{LSJ|a)rxo/s|ἀρχός|ref}}</ref>(արխոն կամ ἀρχή, arkhē, այսինքն “իշխանություն”, “սուվերենություն”, “մագիստրություն”)<ref>{{LSJ|a)rxh/|ἀρχή|ref}}.</ref>) և -ισμός or -ισμα վերջածանցից (-իզմոս, -իզմա):<ref>[http://www.etymonline.com/index.php?term=-ism&allowed_in_frame=0 -ism], [[Online etymology dictionary]].</ref> Ֆրանսիական Հեղափոխության ընթացքում տարբեր խմբակցություններ «անարխիստ» են կոչել իրենց հակառակորդներին (ինչպես Ռոբեսպյերի կողմնակիցները Էբերտիստներին)<ref>{{cite book|last=Deleplace|first=Marc|editor=Annie Geffroy|title=Dictionnaire des usages socio-politiques (1770–1815)|chapterurl=https://books.google.com/books?id=GOkSKE57mdYC&pg=PA9|year=1990|publisher=ENS Editions|language=French|isbn=9782252026946|pages=9–34|chapter=Anarchie–Anarchiste; Germinal–Fructidor An III (21 mars – 16 septembre 1795)}}</ref> մինչդեռ նրանցից քչերն էին կրում ավելի ուշ շրջանի անարխիստների գաղափարները։ 19-րդ դարի սկզբի հեղափոխականներից շատերը ազդեցություն են ունեցել հաջորդ սերնդի անարխիստական տեսությունների վրա, (օրինակ․ Վիլյամ Գոդվին և Վիլհելմ Ուեյթլինգ), սակայն չեն օգտագործել անարխիզմ և անարխիստ բառերը իրենց կամ իրենց համոզմունքները սահմանելու համար։
== Ծագում ==▼
Առաջին քաղաքական փիլիսոփան, ով իրեն անարխիստ անվանեց՝ Պյեր֊Ժոզեֆ Պրուդոնն էր, այդպիսով 19֊րդ դարի կեսերին ֆորմալ առումով դնելով անարխիզմի սկիզբը։ Սկսելով 1890֊ականներից, սկզբից Ֆրանսիայում<ref>{{cite book |title=A Short History of Anarchism |last=Nettlau |first=Max|authorlink=Max Nettlau |year=1996 |publisher=Freedom Press |isbn=0-900384-89-1 |page=162}}</ref>լիբերտարիանիզմ եզրը հաճախ օգտագործվել է որպես անարխիզմի հոմանիշ<ref>"At the end of the century in France, Sebastien Faure took up a word used in 1858 by one Joseph Dejacque to make it the title of a journal, Le Libertaire. Today the terms "anarchist" and "libertarian" have become interchangeable." [http://www.theanarchistlibrary.org/HTML/Daniel_Guerin__Anarchism__From_Theory_to_Practice.html#toc2 ''Anarchism: From Theory to Practice''] [[Daniel Guérin]]</ref> և օգտագործվում է գրեթե միայն այս իմաստով։<ref>Russell, Dean. [http://www.boogieonline.com/revolution/politics/name.html ''Who is a Libertarian?''], [[Foundation for Economic Education]], "Ideas on Liberty," May 1955.</ref> Մյուս կողմից, լիբերտարիանիզմ է անվանվում նաև ինդիվիդուալիստական ազատ֊շուկայական փիլիսոփայությունը՝ լիբերտարիանական անարխիզմը։
[[Պատկեր:WilliamGodwin.jpg|մինի|Շատերի կողմից առաջին անարխիստը համարվող Վիլիամ Գոդվինը (1756-1836)]]
[[Պատկեր:WilliamGodwin.jpg|մինի|Շատերի կողմից առաջին անարխիստը համարվող Վիլիամ Գոդվինը (1756-1836)]][[Ֆրանսիական հեղափոխություն|Ֆրանսիական Հեղափոխության]] ընթացքում տարբեր խմբակցություններ «անարխիստ» են կոչել իրենց հակառակորդներին (ինչպես Ռոբեսպյերի կողմնակիցները Էբերտիստներին), մինչդեռ նրանցից քչերն էին կրում ավելի ուշ շրջանի անարխիստների գաղափարները։ 19-րդ դարի սկզբի հեղափոխականներից շատերը ազդեցություն են ունեցել հաջորդ սերնդի անարխիստական տեսությունների վրա, (օրինակ․ Վիլյամ Գոդվին և Վիլհելմ Ուեյթլինգ), սակայն չեն օգտագործել անարխիզմ և անարխիստ բառերը իրենց կամ իրենց համոզմունքները սահմանելու համար։ Առաջին քաղաքական փիլիսոփան, ով իրեն անարխիստ անվանեց՝ Պյեր֊Ժոզեֆ Պրուդոնն էր, այդպիսով 19֊րդ դարի կեսերին ֆորմալ առումով դնելով անարխիզմի սկիզբը։ Սկսելով 1890֊ականներից, սկզբից Ֆրանսիայում, լիբերտարիանիզմ եզրը հաճախ օգտագործվել է որպես անարխիզմի հոմանիշ և օգտագործվում է գրեթե միայն այս իմաստով։ Մյուս կողմից, լիբերտարիանիզմ է անվանվում նաև ինդիվիդուալիստական ազատ֊շուկայական փիլիսոփայությունը, լիբերտարիանական անարխիզմը։ Անարխիստական թեմատիկայով ամենավաղ գրառումները կարելի է գտնել մ․թ․ա․ 6֊րդ դարում, դաոսական փիլիսոփա Լաո Ցզիի աշխատություններում, և հաջորդ դարերում Ժուանգ Ցզիի և Բաո Ջինգյանի մոտ։ Տարբեր աղբյուրներ Ժուանգ Ցզիի փիլիսոփայությունը մեկնաբանում են որպես անարխիստական։ Նա գրում է․ «Փոքր գողը նստած է բանտում։ Մեծ ավազակը դարձել է տիրակալ»։ Դիոգենես Սինոպացին և կինիկները, իրենց ժամանակակից Զենոն Կիտացին՝ ստոիկության հիմնադիրը, նույնպես նմանատիմ թեմաներ էին առաջ բերում։ Քրիստոնեական անարխիզմի ավանդույթում Հիսուսը երբեմն համարվում է առաջին անարխիստ։ Ջորջ Լեչարտյեն գրում է․ «Անարխիզմի իրական հիմնադիրը Հիսուս Քրիստոսն է և ․․․առաջին անարխիստական հասարակությունը առաքյալներինն էր։» Իսլամի վաղ պատմության մեջ անարխիստական մտքի դրսևորումներ նկատվում են հանուն Խալիֆաթի Իսլամական քաղաքացիական պատերազմի ընթացքում, երբ Խարիջիթները ամրագրեցին իմամատը իսլամական հասարակության բոլոր անհատների համար։ Ավելի ուշ որոշ մահմեդական սքոլաստներ, ինչպես օրինակ Ամեր ալ֊Բասրին և Աբու Հանիֆան, առաջնորդեցին իշխանավորներին բոյկոտելու շարժումները, որոնք ճանապարհ հարթեցին վաքֆերի ավանդույթի համար, ինչը այլընտրանք էր էմիրների կենտրոնամետ իշխանությանը։ Սակայն, վերոնշյալ, գրեթե անարխիստական դաոիստական ուսմունքի և այլ հակա֊ավտորիտար կրոնական ավանդույթների այսպիսի մեկնաբանումից առաջանում է բարդ հարց․ արդյոք անարխիզմը համատեղելի է կրոնի հետ, թե ոչ։ Օրինակ, երբ պետության փառաբանումը դիտարկվում է որպես մեղսական կռապաշտություն։▼
▲== Ծագում ==
▲
Վերածննդի ֆրանսիացի փիլիսոփա Էթիեն դե լա Բոեսի ամենահայտնի՝ “Խոհեր կամավոր ստրկության մասին” աշխատությունը որոշ պատմաբաններ համարում են նախադեպ՝ անարխիզմի պատմության համար: Արմատական բողոքական Ջերարդ ՈՒինստենլին և նրա դիգգերների խումբը որոշ հեղինակների կողմից հիշատակվում են որպես 17-րդ դարի՝ Անգլիայում սոցիալական փոփոխություններ առաջարկող անարխիստներ։ “Անարխիստ” եզրը առաջին անգամ անգլերեն օգտագոգրծվել է 1642 թվականին՝ Անգլիայի քաղաքացիական պատերազմի ընթացքում, որպես վիրավորանք։ Այն օգտագործվել է Ռոյալիստների կողմից՝ վերջիններիս հակառակորդների՝ Ռաունդհեդերի դեմ։ Ֆրանսիական հեղափոխության ընթացքում, ոմանք, օրինակ՝ Կատաղածները([[Enragés]]) սկսեցին օգտագործել եզրը դրական իմաստով, ի հակադրություն Յակոբինների ուժերի կենտրոնացմանը, “հեղափոխական կառավարությունը” դիտարկելով որպես օքսյումորոնային։ 19-րդ դարասկզբին անգլերեն “անարխիզմ” բառը կորցրեց իր բացասական երանգը։
| |||