«Ոսկի»–ի խմբագրումների տարբերություն
Content deleted Content added
չ Բոտ: կոսմետիկ փոփոխություններ |
|||
Տող 24.
| իոնիզացման էներգիա 3 =
| ֆազ =
| խտություն =19,3-19,32<ref name =webelements>{{cite web|url=http://www.webelements.com/gold/|title=Gold: physical properties|publisher=WebElements|lang=en|accessdate=2013-08-17}}</ref><ref>[http://www.xumuk.ru/bse/1002.html
| խտություն2 =
| խտություն3 =
| խտություն հջ =
| հալման ջերմաստիճան =1337,33 [[Կելվին (չափման միավոր)|Կելվին]] (1064,18
| եռման ջերմաստիճան =3129 [[Կելվին (չափման միավոր)|Կելվին]] (2856
| կրիտիկական կետ Կ =
| հալման ջերմունակություն = 12,68
Տող 110.
Հայտնի են ոսկու առաջնային (հիդրոթերմալ) և ցրոնային հանքավայրերը։ Արդյունաբերական կարևոր նշանակություն ունեն հիդրոթերմալ ոսկեբեր քվարցային երակները։ Բնածին ոսկին հանդիպում է նաև [[երկաթ]]ի, [[պղինձ|պղնձի]], [[արսեն]]ի և այլ սուլֆիդներում, որոնք երբեմն պարունակում են նաև ոսկու միացություններ։
Հազվադեպ հանդիպող [[միներալներ]]ը՝
* կալավերիտ (AuTe<sub>2</sub>),
* սիլվանիտ (AgAuTe<sub>4</sub>) և այլն, սովորաբար ուղեկցվում են նրբափոշի բնածին ոսկով։ Բնածին ոսկին արծաթ (մինչև 43 %), երբեմն նաև բիսմութ, սնդիկ, [[պլատին]], [[մանգան]] (մինչև 0,9 %), պարունակող պինդ լուծույթ է։ Այն, կախված խառնուրդների պարունակությունից, դեղին է, կարմիր կամ կանաչավուն։
<gallery heights="160px" widths="160px" perrow="5">
File:Native gold nuggets.jpg|Բնածին ոսկու ձուլակտոր
File:Gold-tt48a.jpg|
File:Gold-mz4b.jpg|Բյուրեղային ոսկի, 3.7×1.1×0.4 սմ.
File:Gold-37466.jpg|
Տող 147.
Au(OH)<sub>3</sub> ջրում վատ լուծվող, դեղնաշագանակագույն ամֆոտեր հիդրօքսիդ է։ Գերակշռող թթվային հատկությունների պատճառով կոչվում է ոսկեթթու, ալկալիների հետ առաջացնում է ''աուրատներ''։ Ոսկին ջրածնի հոսանքում տաքացնելիս (~1400 °C) աննշան քանակներով առաջանում է հեշտ ցնդող և անկայուն հիդրիդը՝ AuH։
Անկայուն են նաև ոսկու (I) հալոգենիդները՝ AuCl, AuBr և այլն։ Ոսկու փոշին [[քլոր]]ի [[մթնոլորտ]]ում (200 °C) առաջացնում է AuCl<sub>3</sub>, որը հեշտ ցնդող, կարմիր բյուրեղական նյութ է։ Լուծվում է ջրում առաջացնելով կարմրաշագանակագույն կոմպլեքսային թթու՝ H<sub>2</sub>[AuOCl<sub>3</sub>]։ Աղաթթու ավելացնելիս ստացվում է ոսկիքլորաջրածնական թթու (բաց դեղին), որը բյուրեղանում է H[AuC1<sub>4</sub>]•2H<sub>2</sub>O բաղադրությամբ։
[[Պատկեր:Stringer156 nugget.jpg|250px|մինի]]
Ոսկու (III) քլորիդը հեշտությամբ վերականգնվում է, անագի (II) քլորիդով վերականգնելիս ստացվում է չափազանց կայուն ոսկու ծիրանագույն կոլոիդային լուծույթը։
Այդ ռեակցիան օգտագործում են ոսկու վերլուծական հայտնաբերման համար։ Քանակական որոշման նպատակով ոսկին նստեցնում են ջրային լուծույթներից այլ վերականգնիչներով (FeSO<sub>4</sub>, H<sub>2</sub>SO<sub>3</sub>, Н<sub>2</sub>С<sub>2</sub>O<sub>4</sub> և այլն) կամ կիրառում են մետաղափորձական վերլուծության եղանակը։
Տող 200.
Մաքուր ոսկին օգտագործվում է էլեկտրատեխնիկայում և արվեստում։ Գեղեցիկ տեսքի, քիմիական կայունության, փափկության և գլանվելու ունակության շնորհիվ այն ենթարկվում է նուրբ գեղագիտական մշակման։
Օգտագործվում է կիրառական և դեկորատիվ արվեստում։ Ոսկու նրբաթերթերն օգտագործվել են հին հայկական [[Մանրանկարչություն|մանրանկարչության]] մեջ։ Ոսկին օգտագործվում է նաև ժամացույցները, զարդարանքի և սպասքի առարկաները ոսկեզօծելու համար։
[[Պատկեր:Gold(III) chloride solution.jpg|thumb]]
[[Տեխնիկա]]յում, դրամի հատման, մեդալներ և ատամնապրոթեզային սկավառակներ պատրաստելու համար օգտագործում են ոսկու համաձուլվածքները։ Ոսկու միացություններն օգտագործվում են [[Լուսանկարչություն|լուսանկարչության]] մեջ։
=== Բժշկության մեջ ===
Նրանց կախույթները՝ բժշկության մեջ․ ռևմատիկ հոդաբոր բերը և գայլախտը բուժելու համար։ Ոսկի պարունակող դեղամիջոցների կիրառումը հակացուցված է [[թոքախտ]]ի, [[շաքարախտ]]ի, սիրտ-անոթային, [[լյարդ]]ի, [[երիկամներ]]ի և արյան հիվանդությունների դեպքում։ Ռադիոակտիվ ոսկին (սովորաբար <sup>198</sup>Au) օգտա¬ործվում է [[ուռուցքներ]]ի բուժման,
== Տնտեսական նշանակություն ==
Ապրանքային արտադրության պայմաններում ոսկին կատարում է համընդհանուր համարժեքի ֆունկցիա, որով ձեռք է բերում հատուկ սպառողական արժեք ու վերածվում փողի․
{{քաղվածք|«Ոսկին ու արծաթը,- գրել է [[Մարքս Կառլ|Կ․
Որպես փող ոսկու առանձնացման պատճառը դրա ֆիզիկական և քիմիական հատկություններն են։ Ոսկու զգալի մասն օգտագործվում է ստակներ պատրաստելու համար կամ ձուլակտորներով պահվում որպես կենտրոնական բանկերի (պետության) ոսկու պաշար։ Այն լայնորեն օգտագործվում էր արդյունաբերական սպառման համար ([[ռադիոէլեկտրոնիկա]]յում, [[Սարքաշինություն|սարքաշինության]] մեջ և այլն) և ոսկերչության մեջ։
Սկզբում ոսկին օգտագործվում է բացառապես զարդեր պատրաստելու համար, հետագայում այն ծառայել է որպես խնայողության ու հարստության կուտակման, նաև փոխանակության (սկզբում ձուլակտորների ձևով) միջոց։ Որպես փող Ո․ [[Չինաստան]]ում, [[Հնդկաստան]]ում, [[Եգիպտոս]]ում և [[Միջագետք]]ի պետություններում օգտագործվել է դեռևս մ․ թ․ ա․ 1500 տարի առաջ, իսկ [[Հին Հունաստան]]ում՝ մ․ թ․ ա․ 8-7-րդ դարեր։
[[Պատկեր:3 diamond rings.JPG|մինի]]
Առաջին անգամ ոսկուց ստակներ են հատվել [[Լիդիա]]յում, մ․ թ․ ա․ 7-րդ դարում, [[ԽՍՀՄ]] տարածքում՝ [[Հայաստան]]ում, մ․ թ․ ա․ 1-ին դար։ Սակայն հնում ու [[միջին դարեր]]ում ոսկին վալյուտայի հիմնական մետաղը չէր, քանի որ փողի ֆունկցիաներ էին կատարում նաև պղինձն ու արծաթը։
Տող 281.
== Հետքարքիր փաստեր ==
* Իրականում ոսկին շատ դժվար է հայտնաբերել, քանի որ այն հազվագյուտ մետաղ է։ Աշխարհում մեկ ժամվա ընթացքում ավելի շատ [[պողպատ]] են ձուլում, քան մարդկության պատմության ողջ ընթացքում ձուլված ոսկին է։
* [[2011]] թվականին ոսկու համաշխարհային արդյունաբերությունը կազմել է 2.8 հազար տոննա։ Ոսկու ամենաշատ պաշարը հայտնաբերվել է [[Չինաստան]]ում, [[Ավստրալիա]]յում, [[ԱՄՆ]]-ում։
* Մարդկության ողջ պատմության ընթացքում արդյունաբերվել է 150-200 հազար տոննա ոսկի։ Ոսկու ամենախոշոր պաշարները գտնվում են [[մոլորակ]]ի միջուկում։ Ըստ գիտնականների՝ այնտեղ 5 անգամ ավելի ոսկի կա, քան բոլոր հայտնի և մարդկությանը հասանելի հանքերում։ Եթե այդ ոսկով հնարավոր լիներ ծածկել Երկրի մակերեսը, ապա շերտի հաստությունը կկազմեր 0.5 մետր։
-ական թվականները
* Ոսկին էլաստիկ, բայց ծանր մետաղ է։ 1 գրամ կշռող ոսկու կտորից հնարավոր է 3 կմ երկարությամբ լար հատել, սակայն 37 սմ կողմ ունեցող ոսկու մեկ խորանարդը կշռում է 1 տոննա։
* Ոսկու ամենախոշոր բնակտորը հայտնաբերվել է [[Ավստրալիա]]յում [[1872]] թվականին՝ 25х63 սմ չափսերով ամբողջական գունդ, որը կշռում էր 70 կգ։
* Ոսկու ամենափոքր մասնիկներ կան յուրաքանչյուր մարդու օրգանիզմում, ով աշխատում է ոսկու հետ կամ պահում է այն։ Եթե այրեն այն կտորը, որում պահվում է ոսկին, ապա մոխիրի մեջ կարելի թանկարժեք մետաղի փոքրիկ մասնիկներ հայտնաբերել։
Տող 292.
* Այսօր համաշխարհային բանկային պահուստները գնահատվում են 32 հազար տոննա ոսկով։ Եթե այդ ամբողջ ոսկին ձուլեն, ապա կստացվի 12 սմ կողմով խորանարդ ոսկի։ Ոսկու ամենախոշոր հանքատերերն են ԱՄՆ-ն (8,1 հազար տոննա), [[Գերմանիա]]ն (3.4 հազար տոննա), Միջազգային արժութային հիմնադրամը (2.8 հազար տոննա)։
== Տես նաև ==
* [[Ոսկու արդյունաբերություն]]
* [[Դրամ]]
* [[Ապրանքային ֆետիշիզմ]]
* [[Ոսկու ստանդարտ]]
* [[Պարբերական աղյուսակ]]
Տող 318.
* [http://www.lateralscience.co.uk/gold/auriferous.html ''Getting Gold'' 1898 book], www.lateralscience.co.uk
* [http://www.pniok.de/au.htm Picture in the Element collection from Heinrich Pniok], www.pniok.de
* [http://libmma.contentdm.oclc.org/cdm/compoundobject/collection/p15324coll10/id/119785/rec/1 The Art of Precolumbian Gold: The Jan Mitchell Collection], an exhibition catalog from The Metropolitan Museum of Art (fully available online as PDF)
{{Փոքր պարբերական աղյուսակ}}
| |||