«Նեոգոթիկա (ճարտարապետություն)»–ի խմբագրումների տարբերություն
Content deleted Content added
չ չտողադարձվող բացատը (։Դ Non-breaking space) փոխարինում եմ սովորականով։ oգտվելով ԱՎԲ |
չ Բոտ: կոսմետիկ փոփոխություններ |
||
Տող 12.
Արդեն 19-րդ դարի վերջերում հայրենասիրական ու նացիոնալիստական տրամադրված ռոմանտիկները սկսել էին կլասիցիզմի «հռոմեական» էսթետիկային հակադրել գերմանոկելտական Եվրոպայի «բարաբարոսական» գեղարվեստական ոճերը։ Դա, իր տեսակի մեջ գիտակցության ու զգացմունքների, ռացիոնալիզմի ու իռացիոնալիզմի հակադրություն էր։ Հենց այդ հռոմեական էսթետիկայի ու ոչ հռոմեական, այսինքն, բարբարոսական էսթետիկայի անհամատեղելիությունն էլ առաջացրեց «գոթիկա» հասկացությունը։ Ինչպես հայտնի է «գոթիկ» հասկացությունը ծագել է Վերածննդի ժամանակաշրջանում՝ հռոմեական ռացիոնալ կառույցների ոճին հակադիր կոնկրետ ճարտարապետական ոճը նկարագրելու համար։ Գոթերը, ովքեր ավիրեցին Հին Հռոմը, Վերածննդի գործիչների համար ամբողջ «բարբարոսության» մարմնավորումն էին, ինչն էլ որոշեց այդ «բարբարոսական», ոչ հռոմեական ճարտարապետական ոճի անվանումը։
Հին հռոմեական իդեալներին վերադառնալով՝ [[Վերածնունդ]]ն ամեն ինչում ոչ հռոմեական «բարբարոսության» հետքեր էր տեսնում, չնայած ինժեներական տեսանկյունից գոթիկ տաճարները մի մեծ քայլ առաջ էին [[Ռոմանական ճարտարապետություն|ռոմանական
=== Գրականության նպաստումը ===
[[Պատկեր:Inveraray Castle from above.jpg|thumb|250px|Շոտլանդիայի դուքս Արգայլի դղյակը Լոխ Ֆայն լճի մոտ (1746-89)՝Եվրոպայի առաջին նեոգոթիկ հուշարձաններից]]
Նեոգոթիկայի Եվրոպայում տարածվելուն նպաստում էին գրող-ռոմանտիկների ստեղծագործությունները։ [[Ֆրանսուա Ռենե դե Շատոբրիան|
Անգլալեզու գրականության մեջ նեոգոթիկան անվանում են «հարություն առած գոթիկա» ({{lang-en|Gothic Revival}})։ Ոչ այնքան հեռավոր անցյալում պատմաբաններին սկսեց հետաքրքրել այն հարցը, թե ինչքանով է ճիշտ ընդհանրապես խոսել միջնադարյան մշակույթի հարության մասին 19-րդ դարում, հաշվի առնելով, որ Եվրոպայի տարբեր անկյուններում գոթիկ ոճի շինություններ կառուցելու մշակույթը շարունակել է զարգանալ նաև 17-18-րդ դարերի ընթացքում։ Ավելին, բարոկկոյի ժամանակաշրջանի այնպիսի «առաջադեմ» ճարտարապետներ ինչպիսիք են Կարլո Ռայնալդին [[Հռոմ]]ում, Գվարինո Գվարինին [[Թուրին]]ում և Յան Բլաժեյը [[Պրահա]]յում մեծ հետաքրքրություն ունեին այսպես կոչված
== Վաղ բրիտանական
Հորաս Ուոլփոլը՝
[[Պատկեր:Fonthill - plate 11.jpg|thumb|left|300px|[[Ֆոնթհիլլի աբբատություն|Ֆոնթհիլ Էբբի]]՝ անգլիացի գրող [[Ուիլյամ Բեքֆորդ|Ու.
Անգլիական գոթիկայի իրական ծաղկումը սկսվում է 18-րդ դարի վերջում՝ [[Ֆրանսիական հեղափոխություն|անգլիացիների՝ ֆրանսիական իդեալներից հիսթափվելու]] ու սեփական ճարտարապետական ոճն ունենալու ցանկությամբ պայմանավորված։ [[Լոնդոն]]ի քաղաքապետի որդին՝ Ուիլիամ Բեքֆորդը, 1795 թվականին Ուիլթշիրում սկսում է ութանկյունաձև 90 մետրանոց աշտարակով Ֆոնթհիլ էբբի հսկայական կալվածքի շինարարությունը, ինչը երեսուն տարվա ընթացքում դադարեցվում է երեք անգամ։ Բեքֆորդի կալվածքը մեծ ազդեցություն է թողել ժամանակակիցների վրա, և դրա հռչակը կարճ ժամանակում տարածվել է ամբողջ Եվրոպայում։ Կալվածատիրոջ մահից կարճ ժամանակ անց աշտարակը հերթական անգամ փլվում է, ինչն էլ դառնում է շենքի քանդման պատճառ։ Այդ աշտարակի բարդ կառուցողական պատմությունը վկքայում է այն մասին, որ 19-րդ դարի ճարտարապետները բավականին ոչ լիարժեք պատկերացումներ ունեին միջնադարյան գոթիկայի կառուցողական յուրահատկությունների մասին։
Ֆոնթհիլ Էբբին դառնում է այն ժամանակի խորհրդանիշը, որից հետո նեոգոթիկա ոճը կիրառվում էր ոչ միայն որպես «նորաձևության տուրք» արիստոկրատների մի նեղ շրջանակի կողմից, այլ
== Վիկտորիայի ժամանակաշրջանի նեոգոթիկա ==
[[Պատկեր:Midland_Grand_St_Pancras.jpg|thumb|Լոնդոնյան [[Սենտ Պանկրաս (կայարանատուն)|Սենտ Պանկրաս]] կայարանատունը (ճարտարապետ [[Ջորջ Գիլբերտ Սքոթ|Ջ. Գ. Սքոթ]], 1865-68 թթ.)՝ ժամանակակից մետաղական կառուցվածքով շինությունների մեջ նեոգոթիկ դեկորի կիրառության օրինակ։]]
Նեոգոթիկան «պաշտոնապես» ճանաչվեց վիկտորիական Անգլիայի ազգային ոճ այն բանից հետո, երբ 1834 թվականին ավերիչ հրդեհի հետևանքով հողին հավասարվեց [[Միացյալ թագավորության խորհրդարան|Բրիտանական
Նեոգոթիկայի հաղթական առաջխաղացումը դեպի [[Բրիտանական կայսրություն|Բրիտանական կայսրության]] գաղութներ լայնացրեց այդ ոճի շինությունների տարածման աշխարհագրությունը։ Նեոգոթիկ տաճարներով հատկապես հարուստ են [[Ավստրալիա]]ն ու [[Նոր Զելանդիա]]ն։
19-րդ դարի երկրորդ կեսին [[Արհեստների ու արվեստների հասարակություն]]ը և Անտիկ շինությունների պաշտպանության հասարակությունը հանրահայատ [[Պրեռաֆայելիտներ|պրեռաֆայելիտ]] [[Ուիլյամ Մորիս]]ի գլխավորությամբ որպես օրակարգի առաջին հարց ներկայացրեցին միջնադարին հատուկ գեղարվեստական ընկալման վերածննդի հարցը։ Մորիսն ու նրա հետևորդները փորձում էին վերստեղծել ոչ միայն ու ոչ այնքան միջնադարյան կառույցների արտաքին տեսքը, որքան դրանց ներքին հագեցումը [[դեկորատիվ-կիրառական արվեստ]]ի նմուշներով
== Նեոգոթիկան Հարավային Ամերիկայում ==
[[Պատկեր:Trinity Church NYC 004b.JPG|մինի|ձախից|Նյու Յորքի Երրորդության տաճարը]]
Սկզբնական շրջանում ԱՄՆ-ի վերաբերմունքը նեոգոթիկայի նկատմամբ բավականին
19-րդ դարի երկրորդ կեսին ԱՄՆ-ի պրովինցիաներում տարածում ստացավ առաղձագործական գոթիկան ({{lang-en|Carpenter Gothic}}, որը նաև հայտնի է գյուղական գոթիկա անվանմամբ, {{lang-en|Rural Gothic}}). փայտե ճարտարապետության տարատեսակ, որը ձգտում է նմանվել վիկտորիայի ժամանակաշրջանի նեոգոթիկային<ref name="essential">{{cite web
Տող 73.
Ավելիի շուտ քան կոնտինենտալ Եվրոպայի այլ քաղաքներում նեոգոթիկան «փորձարկեցին» տարբեր պետությունների [[անգլոմանիա|անգլոմանները]], որոնք ի վերջո ձևավորեցին Գերմանիան։ Անհալթ Դեսսայի իշխանը որպես քմահաճույք հրամայում է, որ Վերլիցի մոտ գտնվող իր «այգիային թագավորությունում» գոթիկ առանձնատուն ու եկեղեցի կառուցեն։ Ավելի վաղ [[Պոտսդամ]]ի շինարարության ժամանակ [[Պրուսիա]]յի թագավոր [[Ֆրիդրիխ II (Պրուսիայի թագավոր)|Ֆրիդրիխ Բ]]-ն հրամայել էր միջնադարյան հուշարձաններին հատուկ ոճ տալ Նաուենսի դարպասներին (1755)։ Սակայն, այնպես ինչպես Բրիտանիայում, գերմանական նեոգոթիկայի ոճով կառուցված 18-րդ դարի շինությունների թիվը մեծ չէ։
Ռոմանտիզմի շրջանում ու հատկապես [[Գերմանական բուրժուադեմոկրատական հեղափոխություն (1848-1849)|
[[Պատկեր:Neuschwanstein castle.jpg|մինի|ձախից|Հեքիաթային Նոյշվանշտայնը («նոր կարապի ճայռ»), որը իսկական գոթիկայի ու ֆանտաստիկ ներմուծումների համադրություն է։]]
Անգլիացիների օրինակով գերմանական առաջնորդները ևս փորձում էին խնամքով վերականգնել միջնադարյան ճարտարապետության վնասված գոհարները։ Որոշ դեպքերում վերականգնողական աշխատանքներ սկսելու մասին առաջարկը պատկանում էր որևէ անհատի։ Հատկապես մեծ ջանքեր պահանջվեցին [[Տևտոնական օրդեն]]ի գլխավոր դղյակի՝ [[Մարիենբուրգ (դղյակ)|
Ձևերը, որոնք ավելի վաղ շրջանում հատուկ էին բացառապես եկեղեցական բնույթի շինություններին, սկսեցին լայնորեն կիրառվել գերմանացի ճարտարապետների կողմից խիստ աշխարհիկ շինությունների նախագծերում։ Այդպիսի շինություններից են [[Վիեննա]]յի, [[Մյունխեն]]ի ու [[Բեռլին]]ի քաղաքապետարանները, ինչպես նաև [[Համբուրգ]]ի նավաշինարանների կոմպլեքսը՝ Շպեյհերշտադտը։
[[Պատկեր:311004 wien-votivkirche-am-abend 1-480x640.jpg|մինի|Վիեննայի Վոռիվկիրհը, որը հայտնի է յուրօրինակ ներքին դեկորով, որն արտահայտում է ուշ գոթիկայի շունչը]]
Համբուրգի՝ [[Գերմանական կայսրություն|Գերմանական կայսրության]] գլխավոր նավահանգիստը դառնալու հետ կապված քաղաքում մեծամասշտաբ շինարարական աշխատանքներ սկսվեցին նեոգոթիկ ոճով։ Այդ շրջանում կառուցված շենքերից էր աշխարհի ամենաբարձր տաճարը՝ Նիկոլայկիրհը (ավերվել է [[Երկրորդ համաշխարհային պատերազմ]]ի ժամանակ)։ Նոր կառույցներում լայնորեն կիրառվում էր աղյուսը՝ աղյուսային գոթիկայի ավանդության շրջանակներում: Այդպիսիք են [[վիսբադեն]]յան Մարկտկիրհը և [[Բեռլին]]ի Ֆրիդրիխսվերդյան եկեղեցին։
Տող 86.
== Նեոգոթիկան Ֆրանսիայում ու Իտալիայում ==
[[Պատկեր:Château de Roquetaillade (Gironde, France).JPG|մինի|Ռոքթայադ ամրոցը]]
Ռոմանական երկրներում 19-րդ դարի ընթացքում գերակայում էին ոճեր, որոնք արմատապես ներկայացնում էին դասական ավանդույթները՝ նեոռենեսանս, նեոբարոկկո և բոզ-ար։ [[Գեղեցիկ արվեստների ազգային բարձրագույն դպրոց (Փարիզ)|Գեղեցիկ արվեստների հեղինակավոր
Ֆրանսիայում նեոգոթիկան բավական ուշ հայտնվեց և միանգամից վառ արտահայտված հնագիտկան ոճ ստացավ։ Վիկտոր Հյուգոյի «Փարիզի Աստվածամոր տաճարը» (1830) վեպը ընդունվեց որպես միջնադարյան ճարտարապետության փառքի ու դրա վերականգնման ու պահպանման անհրաժեշտության հիմն։
|