«Հնդեվրոպական լեզուներ»–ի խմբագրումների տարբերություն

Content deleted Content added
No edit summary
Տող 15.
 
== Անվանում ==
«Հնդեվրոպական լեզուներ» տերմինը ({{lang-en|Indo-European languages}}) առաջին անգամ ներկայացվեց [[Թովմաս Յունգ]]ի կողմից [[1813]] թ։ [[Գերմանական գրականություն|Գերմանական գրականության]] մեջ հաճախ օգտագործվում է «Հնդգերմանական լեզուներ» տերմինը ({{lang-de|indogermanische Sprachen}})։ Երբեմն ավելի վաղ հնդեվրոպական լեզուները կոչվում էին «Արիական», սակայն այժմ այդ տերմինը կոչվում է «Արիական լեզուներ», այդ թվում «Նուրիստանական ճյուղը» և «Հնդիրանական լեզուները». Հնդեվրոպական լեզվաընտանիքը ամենից ավելի լավ ուսումնասիրված ամենաբազմալեզու լեզվական ընտանիքներից մեկն է, որ տարածված է [[Եվրոպա]]յի մեծ մասում, ինչպես և [[Ասիա]]յի, [[Աֆրիկա]]յի, [[Ամերիկա]]յի, [[Ավստրալիա]]յի և [[Օվկիանիա]]յի զգալի մասում։ Հնդեվրոպական լեզուները բաժանվում են 12 ճյուղի։
Հնդեվրոպական լեզվաընտանիքը ամենից ավելի լավ ուսումնասիրված ամենաբազմալեզու լեզվական ընտանիքներից մեկն է, որ տարածված է [[Եվրոպա]]յի մեծ մասում, ինչպես և [[Ասիա]]յի, [[Աֆրիկա]]յի, [[Ամերիկա]]յի, [[Ավստրալիա]]յի և [[Օվկիանիա]]յի զգալի մասում։ Հնդեվրոպական լեզուները բաժանվում են 12 ճյուղի։
 
== Հնդկական ճյուղ ==
Հնդկական ճյուղի մեջ է մտնում [[հին հնդկերեն]]ը, որով գրված են [[Վեդաներ]]ը և մի քանի արձակ գրվածքներ։ Վեդաները կազմում են հին հնդկերենի սրբազան գիրքը։ Հին հնդկերենով գրված է նաև գեղարվեստական, փիլիսոփայական ու գիտական գրականությունը. այս լեզուն կոչվում է [[սանսկրիտ]]։
Ժամանակակից հնդկական լեզուներն են՝ [[հինդի]], [[բենգալի]], [[ուրիա]], [[գուջարաթի]], [[փենջաբի]], [[մինդհի]], [[մարաթխի]], [[նեպալի]], [[քաշմիրի]] և այլն։ Այս տեղական լեզուներին զուգընթաց Հնդկաստանում գործածվում է գրական ընդհանուր մի լեզու, որ կրում է հինդուստանի կամ ուրդու անունը [[արաբական այբուբեն]]ով և հինդի՝ [[հնդկական այբուբեն]]ով։
 
== Իրանական ճյուղ ==
Իրանական ճյուղը բաժանվում է երկու ենթաճյուղի՝ արևմտյան և արևելյան։ [[Արևմտյան իրանական լեզուներ]]ն են [[պարսկերեն]]ը, [[թաջիկերեն]]ը, [[քրդերեն]]ը, [[բելուջերեն]]ը, [[թալիշերեն]]ը, [[թաթարերեն]]ը, [[գիլաներեն]]ը։ Պարսկերեն լեզվի զարգացումը բաժանվում է երեք շրջանի. ա) [[հին պարսկերեն]] (ավանդված մ. թ. ա. 6-րդ դարից), որով գրված են աքեմենյան թագավորների [[սեպագիր]] արձանագրությունները. հին պարսկերենին զուգահեռ բարբառ է համարվել [[Ավեստայի լեզու]]ն, որը սխալ կերպով երբեմն կոչվել է [[զենդերեն]]։ Հին պարսկերենին մոտ է համարվում նաև [[սկյութերեն]]ը, որից ավանդված են միայն շատ քիչ բառեր. բ) [[միջին պարսկերեն]] կամ պահլավերեն, որ [[Սասանյաններ]]ի և [[Պարթևներ]]ի շրջանի լեզուն է. գ) [[նոր պարսկերեն]], որ զարգանում է արաբական արշավանքների դարաշրջանից (7-րդ դարից), պարսկերենի գրական լեզուն է դառնում [[9-րդ դար]]ից և, իբրև այդպիսին՝ մնում է նաև մեր օրերում։ [[Արևելյան իրանական լեզուներ]]ն են [[աֆղաներեն]]ը, [[շուգնաներեն]]ը, [[յաղնոբերեն]]ը, [[օսեթերեն]]ը, [[սոգդիերեն]]ը (2-7-րդ դարերի գրավոր հուշարձաններով է ավանդված), [[խորեզմերեն]]ը (հայտնի է [[13-րդ դար]]ի արաբերենով գրված աշխատության տվյալներով) և [[սակերեն]]ը (խոթաներենը)։
Իրանական ճյուղը բաժանվում է երկու ենթաճյուղի՝ արևմտյան և արևելյան։
[[Արևմտյան իրանական լեզուներ]]ն են [[պարսկերեն]]ը, [[թաջիկերեն]]ը, [[քրդերեն]]ը, [[բելուջերեն]]ը, [[թալիշերեն]]ը, [[թաթարերեն]]ը, [[գիլաներեն]]ը։ Պարսկերեն լեզվի զարգացումը բաժանվում է երեք շրջանի. ա) [[հին պարսկերեն]] (ավանդված մ. թ. ա. 6-րդ դարից), որով գրված են աքեմենյան թագավորների [[սեպագիր]] արձանագրությունները. հին պարսկերենին զուգահեռ բարբառ է համարվել [[Ավեստայի լեզու]]ն, որը սխալ կերպով երբեմն կոչվել է [[զենդերեն]]։ Հին պարսկերենին մոտ է համարվում նաև [[սկյութերեն]]ը, որից ավանդված են միայն շատ քիչ բառեր. բ) [[միջին պարսկերեն]] կամ պահլավերեն, որ [[Սասանյաններ]]ի և [[Պարթևներ]]ի շրջանի լեզուն է. գ) [[նոր պարսկերեն]], որ զարգանում է արաբական արշավանքների դարաշրջանից (7-րդ դարից), պարսկերենի գրական լեզուն է դառնում [[9-րդ դար]]ից և, իբրև այդպիսին՝ մնում է նաև մեր օրերում։
[[Արևելյան իրանական լեզուներ]]ն են [[աֆղաներեն]]ը, [[շուգնաներեն]]ը, [[յաղնոբերեն]]ը, [[օսեթերեն]]ը, [[սոգդիերեն]]ը (2-7-րդ դարերի գրավոր հուշարձաններով է ավանդված), [[խորեզմերեն]]ը (հայտնի է [[13-րդ դար]]ի արաբերենով գրված աշխատության տվյալներով) և [[սակերեն]]ը (խոթաներենը)։
 
== [[Թոխարական լեզուներ]] ==
[[Թոխարական լեզուներըլեզուներ]]ը պայմանականորեն կոչվում են [[թոխարերեն Ա]] և [[թոխարերեն Բ]], կամ [[քուչերեն]]. ավանդված են 5-8-րդ դարերի գրավոր հուշարձաններով։
 
== [[Խեթական լեզուներ]] ==
[[Խեթական լեզուներնլեզուներ]]ն են [[Խեթա-լուվիական լեզուներ|խեթա-կապադովկիական լեզուներ]]ը, որոնց մեջ առավել նշանավոր է [[խեթերեն]]ը։ Ավանդված են սեպագիր (և հիերոգլիֆային) արձանագրություններով, մ. թ. ա. 13-12-րդ դարերից։
 
== Սլավոնական լեզուներ ==
Սլավոնական լեզուները բաժանվում են երեք ենթաճյուղի՝ արևելյան, հարավային և արևմտյան։ [[Արևելյան սլավոնական լեզուներ]]ն են [[ռուսերեն]]ը, [[բելոռուսերեն]]ը և [[ուկրաիներեն]]ը, որոնցից ռուսերենը գրավոր հիշատակարաններ ունի [[9-րդ դար]]ից, իսկ մյուսները՝ [[11-րդ դար]]ից։ [[Հարավային սլավոնական լեզուներ]]ն են [[սլովեներեն]]ը, [[սերբերեն]]ն ու [[խորվաթերեն]]ը, [[բուլղարերեն]]ը և մակեդոնական խոսվածքները։ Այս խմբի մեջ են մտնում նաև մեռած [[հին սլավոներեն]]ը՝ ավանդված 9-րդ դարից, որ սլավոնական ժողովուրդների ընդհանուր գրական լեզուն է։ [[Արևմտյան սլավոնական լեզուներ]]ն են [[լեհերեն]]ը (ավանդված [[14-րդ դար]]ից), [[կաշուբերեն]]ը, [[չեխերեն]]ը (ավանդված [[13-րդ դար]]ից) և [[սլովակերեն]]ը, [[լուժիերեն]]ը, [[պոլաբերեն]]ը (մեռած [[18-րդ դար]]ում)։
Սլավոնական լեզուները բաժանվում են երեք ենթաճյուղի՝ արևելյան, հարավային և արևմտյան։
[[Արևելյան սլավոնական լեզուներ]]ն են [[ռուսերեն]]ը, [[բելոռուսերեն]]ը և [[ուկրաիներեն]]ը, որոնցից ռուսերենը գրավոր հիշատակարաններ ունի [[9-րդ դար]]ից, իսկ մյուսները՝ [[11-րդ դար]]ից։
[[Հարավային սլավոնական լեզուներ]]ն են [[սլովեներեն]]ը, [[սերբերեն]]ն ու [[խորվաթերեն]]ը, [[բուլղարերեն]]ը և մակեդոնական խոսվածքները։ Այս խմբի մեջ են մտնում նաև մեռած [[հին սլավոներեն]]ը՝ ավանդված 9-րդ դարից, որ սլավոնական ժողովուրդների ընդհանուր գրական լեզուն է։
[[Արևմտյան սլավոնական լեզուներ]]ն են [[լեհերեն]]ը (ավանդված [[14-րդ դար]]ից), [[կաշուբերեն]]ը, [[չեխերեն]]ը (ավանդված [[13-րդ դար]]ից) և [[սլովակերեն]]ը, [[լուժիերեն]]ը, [[պոլաբերեն]]ը (մեռած [[18-րդ դար]]ում)։
 
==[[ Հայերեն]] ==
Հայերենը[[Հայերեն]]ը հնդեվրոպական ընտանիքի առանձին ճյուղ է։ Հայերենի զարգացումը բաժանվում է երեք շրջանի՝ հին հայերեն, որ գրավոր կերպով ([[գրաբար]]) ավանդված է 5-րդ դարից, [[միջին հայերեն]](կիլիկյան), որ ավանդված է միջնադարյան, հատկապես կիլիկյան շրջանի մատենագրությամբ, և Աշխարհաբար, իր երկու գրական ճյուղավորումներով՝ արևելյան ու [[արևմտահայերեն]], որոնցից արևելյանը բարձրացավ պետական լեզվի մակարդակի։ Հայերենն ունի բազմաթիվ բարբառներ, որոնք բաժանվում են երեք ճյուղի՝ ում, կը, ել, ոմանք բաժանում են չորս ճյուղի՝ ում, կը, ել, ս։ Այս բարբառներից շատերն այժմ ձուլվում են համազգային հայերենի մեջ և գնում են դեպի մահացում, ըստ որում, նրանցից մի քանիսն արդեն մահացել են (օրինակ՝ Ագուլիսի, Մեղրու բարբառ և այլ բարբառներ)։ 19-րդ դարի առաջին կեսում, երբ դեռ նոր էր հիմնադրվել համեմատական լեզվաբանությունը, եվրոպական մի շարք արևելագետներ (Պետերման, Վինդիշման, Գոշե և այլն), ուսումնասիրելով հայերենը, ցույց տվեցին, որ այն ևս հնդեվրոպական լեզու է, բայց սխալ կերպով համարեցին հնդ-իրանական ճյուղի իրանական ենթաճյուղին պատկանող մի բարբառ։ Դրա հիման վրա [[Ֆրանց Բոպպ]]ն էլ իր համեմատական քերականության երկրորդ հրատարակության ժամանակ հայերենը նույնպես մտցրեց հնդեվրոպական լեզուների ընտանիքի մեջ՝ որպես հնդ-իրանական ճյուղի մի բարբառ։ Այդ սխալ տեսակետը ընդունվեց նաև այլ լեզվաբանների կողմից (Մյուլլեր, Պոլ դը Լագարդ և այլք) մինչև 1875 թվականը, երբ լույս տեսավ [[Հայնրիխ Հյուբշման]]ի "Die Grundlage der Armenischen Sprache im Kreise der indogermanischen Sprachen" («Հայերենի դիրքը հնդեվրոպական լեզուների շարքում») աշխատությունը։ Այդ աշխատության մեջ Հյուբշմանը, ճիշտ կիրառելով հնչյունափոխական օրենքները հայերենում, կարողացավ զատել հայերենի սեփական (բնիկ) հնդեվրոպական բառերը փոխառյալ բառերից և, դրանով իսկ, վեր հանեց այն առանձնահատկությունները, որ ունի հայերենը թե՛ իրանական, թե՛ հնդեվրոպական մյուս լեզուների համեմատությամբ։ Դրա հիման վրա էլ նա եկավ այն եզրակացության, որ հայերենը, իբրև հնդեվրոպական լեզու, ինքնուրույն մի ճյուղ է ներկայացնում և չի մտնում հնդ-իրանական ճյուղի մեջ։ Իր այդ եզրակացությունը Հյուբշմանը հետագայում հաստատեց մի շարք արժեքավոր ուսումնասիրություններով, որոնք նոր հունի մեջ դրին հայերենի համեմատական ուսումնասիրությունը։ Հյուբշմանի հետևողությամբ շարունակեցին ուսումնասիրել հայերենը հնդեվրոպական լեզվաբանության բազմաթիվ ներկայացուցիչներ։ Այս տեսակետից առանձնապես մեծ է [[Հրաչյա Աճառյան]]ի վաստակը, որ իր աշխատությունների մեջ ամփոփել է այն ամենը, ինչը որ արված է հայոց լեզվի համեմատական ուսումնասիրության ներկայացուցիչների կողմից։ Ի մի բերելով հայերենի բոլոր հնդեվրոպական տարրերը (բառեր, մասնիկներ, քերականական ձևեր)՝ Աճառյանը ցույց է տվել, որ հնդեվրոպական լեզուների արևելյան խմբի մեջ մտնելով՝ հայերենը ինքնուրույն ճյուղ է ներկայացնում և առավել մերձավոր ցեղակցության մեջ է իրանական, հունական ու սլավոնական լեզուների հետ։
19-րդ դարի առաջին կեսում, երբ դեռ նոր էր հիմնադրվել համեմատական լեզվաբանությունը, եվրոպական մի շարք արևելագետներ (Պետերման, Վինդիշման, Գոշե և այլն), ուսումնասիրելով հայերենը, ցույց տվեցին, որ այն ևս հնդեվրոպական լեզու է, բայց սխալ կերպով համարեցին հնդ-իրանական ճյուղի իրանական ենթաճյուղին պատկանող մի բարբառ։ Դրա հիման վրա [[Ֆրանց Բոպպ]]ն էլ իր համեմատական քերականության երկրորդ հրատարակության ժամանակ հայերենը նույնպես մտցրեց հնդեվրոպական լեզուների ընտանիքի մեջ՝ որպես հնդ-իրանական ճյուղի մի բարբառ։ Այդ սխալ տեսակետը ընդունվեց նաև այլ լեզվաբանների կողմից (Մյուլլեր, Պոլ դը Լագարդ և այլք) մինչև 1875 թվականը, երբ լույս տեսավ [[Հայնրիխ Հյուբշման]]ի "Die Grundlage der Armenischen Sprache im Kreise der indogermanischen Sprachen" («Հայերենի դիրքը հնդեվրոպական լեզուների շարքում») աշխատությունը։ Այդ աշխատության մեջ Հյուբշմանը, ճիշտ կիրառելով հնչյունափոխական օրենքները հայերենում, կարողացավ զատել հայերենի սեփական (բնիկ) հնդեվրոպական բառերը փոխառյալ բառերից և, դրանով իսկ, վեր հանեց այն առանձնահատկությունները, որ ունի հայերենը թե՛ իրանական, թե՛ հնդեվրոպական մյուս լեզուների համեմատությամբ։ Դրա հիման վրա էլ նա եկավ այն եզրակացության, որ հայերենը, իբրև հնդեվրոպական լեզու, ինքնուրույն մի ճյուղ է ներկայացնում և չի մտնում հնդ-իրանական ճյուղի մեջ։ Իր այդ եզրակացությունը Հյուբշմանը հետագայում հաստատեց մի շարք արժեքավոր ուսումնասիրություններով, որոնք նոր հունի մեջ դրին հայերենի համեմատական ուսումնասիրությունը։ Հյուբշմանի հետևողությամբ շարունակեցին ուսումնասիրել հայերենը հնդեվրոպական լեզվաբանության բազմաթիվ ներկայացուցիչներ։ Այս տեսակետից առանձնապես մեծ է [[Հրաչյա Աճառյան]]ի վաստակը, որ իր աշխատությունների մեջ ամփոփել է այն ամենը, ինչը որ արված է հայոց լեզվի համեմատական ուսումնասիրության ներկայացուցիչների կողմից։ Ի մի բերելով հայերենի բոլոր հնդեվրոպական տարրերը (բառեր, մասնիկներ, քերականական ձևեր)՝ Աճառյանը ցույց է տվել, որ հնդեվրոպական լեզուների արևելյան խմբի մեջ մտնելով՝ հայերենը ինքնուրույն ճյուղ է ներկայացնում և առավել մերձավոր ցեղակցության մեջ է իրանական, հունական ու սլավոնական լեզուների հետ։
 
== Կելտական ճյուղ ==
Կելտական լեզուները բաժանվում են երկու ենթախմբի՝ մայրցամաքային և կղզիների։ [[Մայրցամաքային կելտական լեզուներ]] համարվում են [[գալլերեն]]ը և նրա տարբերակները, որոնք տարածված էին հին [[Գալլիա]]յում և [[Իտալիա]]յի հյուսիսում։ Թե՛ գալլերենը, թե՛ մյուսները 4-5-րդ դարերից արդեն մեռած լեզուներ էին։ Գալլերենից մեզ հասել են բազմաթիվ հատուկ անուններ (տեղի և անձի) և մի քանի արձանագրություններ։ [[Կղզիների կելտական լեզուներ]]ը բաժանվում են երկու մասի՝ գաելյան և բրիտական։ Գաելյան լեզուներն են [[իռլանդերեն]]ը, [[շոտլանդերեն]]ը և [[մենական լեզու]]ն (Մեն կղզում)։ [[Գաելյան լեզուներ]]ը ավանդվել են [[4-րդ դար]]ից՝ այսպես կոչված օգամյան արձանագրություններով, ապա՝ [[7-րդ դար]]ից՝ իռլանդական գրականությամբ։ [[Բրիտական լեզուներ]]ն են՝ [[վալլիերեն]]ը կամ կիմրերենը (ավանդված 11-րդ դարից), [[բրետոներեն]]ը (ավանդված 8-րդ դարից) և [[կորներեն]]ը (մեռած 18-րդ դարում)։
 
Կելտական լեզուները բաժանվում են երկու ենթախմբի՝ մայրցամաքային և կղզիների։
[[Մայրցամաքային կելտական լեզուներ]] համարվում են [[գալլերեն]]ը և նրա տարբերակները, որոնք տարածված էին հին [[Գալլիա]]յում և [[Իտալիա]]յի հյուսիսում։ Թե՛ գալլերենը, թե՛ մյուսները 4-5-րդ դարերից արդեն մեռած լեզուներ էին։ Գալլերենից մեզ հասել են բազմաթիվ հատուկ անուններ (տեղի և անձի) և մի քանի արձանագրություններ։
[[Կղզիների կելտական լեզուներ]]ը բաժանվում են երկու մասի՝ գաելյան և բրիտական։ Գաելյան լեզուներն են [[իռլանդերեն]]ը, [[շոտլանդերեն]]ը և [[մենական լեզու]]ն (Մեն կղզում)։ [[Գաելյան լեզուներ]]ը ավանդվել են [[4-րդ դար]]ից՝ այսպես կոչված օգամյան արձանագրություններով, ապա՝ [[7-րդ դար]]ից՝ իռլանդական գրականությամբ։ [[Բրիտական լեզուներ]]ն են՝ [[վալլիերեն]]ը կամ կիմրերենը (ավանդված 11-րդ դարից), [[բրետոներեն]]ը (ավանդված 8-րդ դարից) և [[կորներեն]]ը (մեռած 18-րդ դարում)։
 
==Ռոմանական ճյուղ==
 
== Ռոմանական ճյուղ ==
Ռոմանական լեզուների մեջ են մտնում [[պորտուգալերեն]]ը, [[իսպաներեն]]ը, [[կատալաներեն]]ը, [[պրովանսալերեն]]ը, [[ֆրանսերեն]]ը, [[իտալերեն]]ը, [[ռետոռոմաներեն]]ը կամ լադինականը, [[սարդիներեն]]ը, [[ռումիներեն]]ը և [[մոլդավերեն]]ը։
Ռոմանական լեզուների մեջ են մտնում նաև [[հին լատիներեն]]ը և այսպես կոչված ժողովրդական լատիներենը, որը նոր ռոմանական լեզուների (իտալերեն, ռումիներեն, ֆրանսերեն, կատալաներեն, իսպաներեն, պորտուգալերեն և այլն) հիմք է հանդիսացել։ Թե՛ ժողովրդական, թե՛ գրական [[լատիներեն]]ը (ավանդված մ. թ. ա. 6-րդ դար) [[օսկերեն]]ի և [[ումբրերեն]]ի հետ կազմում են ռոմանական ճյուղի իտալյան ենթաճյուղը։ Ումբրերենը ծանոթ է մ. թ. ա. գրված արձանագրություններով։ Այս երեք լեզուներն էլ մեռած լեզուներ են։ Ոմանք այս երկուսը՝ օսկերենը և ումբրերենը, համարում են առանձին ճյուղ հնդեվրոպական լեզուների շարքում և կոչում են իտալյան ճյուղ։
Թե՛ ժողովրդական, թե՛ գրական [[լատիներեն]]ը (ավանդված մ. թ. ա. 6-րդ դար) [[օսկերեն]]ի և [[ումբրերեն]]ի հետ կազմում են ռոմանական ճյուղի իտալյան ենթաճյուղը։ Ումբրերենը ծանոթ է մ. թ. ա. գրված արձանագրություններով։ Այս երեք լեզուներն էլ մեռած լեզուներ են։ Ոմանք այս երկուսը՝ օսկերենը և ումբրերենը, համարում են առանձին ճյուղ հնդեվրոպական լեզուների շարքում և կոչում են իտալյան ճյուղ։
 
==Գերմանական լեզուներ==
 
== Գերմանական լեզուներ ==
Գերմանական լեզուները բաժանվում են երեք ենթաճյուղերի՝ արևելյան, արևմտյան և հյուսիսային կամ սկանդինավյան։
[[Արևելյան գերմանական լեզուներ]]ն են՝ [[գոթերեն]]ը, [[վանդալերեն]]ը և [[բուրգունդերեն]]ը. բոլորն էլ մեռած են։ Գրավոր աղբյուրներ մնացել են միայն գոթերեն լեզվով՝ [[4-րդ դար]]ից ([[Աստվածաշունչ|Աստվածաշնչի]] մի մասի թարգմանությունը)։ [[Արևմտյան գերմանական լեզուներ]]ն են՝ [[անգլերեն]]ը (ավանդված 8-րդ դարից՝ [[հին անգլերեն]] կամ անգլո-սաքսոներեն), [[ֆրիզերեն]]ը, [[ստորին գերմաներեն]]ը (ավանդված 9-րդ դարից), [[հոլանդերեն]]ը և [[ֆլամանդերեն]]ը, [[վերին գերմաներեն]]ը, որ ավանդված է 8-րդ դարից՝ հին վերին գերմաներեն (Althochdeutsch) արձանագրություններով, և որը ժամանակակից գրական [[գերմաներեն]]ի հիմքն է կազմում։ Արևմտյան գերմանական ենթաճյուղին են պատկանում նաև ժամանակակից հրեերենը ([[իդիշ]]), որ կազմվել է միջին դարերում գերմանական բարբառների հիմքի վրա, և [[բուրերեն]]ը կամ աֆրիկանս։ [[Հյուսիսային գերմանական լեզուներ|Հյուսիսային գերմանական (սկանդինավյան) լեզուներն]] են՝ [[իսլանդերեն]]ը, [[նորվեգերեն]]ը, [[շվեդերեն]]ը, [[ֆառյորական լեզու|ֆառյորականը]] և [[դանիերեն]]ը. իսլանդերենը ավանդված է հնագույն «Էդդա» էպոսով և 3-րդ դարի արձանագրություններով։
[[Արևմտյան գերմանական լեզուներ]]ն են՝ [[անգլերեն]]ը (ավանդված 8-րդ դարից՝ [[հին անգլերեն]] կամ անգլո-սաքսոներեն), [[ֆրիզերեն]]ը, [[ստորին գերմաներեն]]ը (ավանդված 9-րդ դարից), [[հոլանդերեն]]ը և [[ֆլամանդերեն]]ը, [[վերին գերմաներեն]]ը, որ ավանդված է 8-րդ դարից՝ հին վերին գերմաներեն (Althochdeutsch) արձանագրություններով, և որը ժամանակակից գրական [[գերմաներեն]]ի հիմքն է կազմում։ Արևմտյան գերմանական ենթաճյուղին են պատկանում նաև ժամանակակից հրեերենը ([[իդիշ]]), որ կազմվել է միջին դարերում գերմանական բարբառների հիմքի վրա, և [[բուրերեն]]ը կամ աֆրիկանս։
[[Հյուսիսային գերմանական լեզուներ|Հյուսիսային գերմանական (սկանդինավյան) լեզուներն]] են՝ [[իսլանդերեն]]ը, [[նորվեգերեն]]ը, [[շվեդերեն]]ը, [[ֆառյորական լեզու|ֆառյորականը]] և [[դանիերեն]]ը. իսլանդերենը ավանդված է հնագույն «Էդդա» էպոսով և 3-րդ դարի արձանագրություններով։
 
==Բալթիական լեզուներ==
 
== Բալթիական լեզուներ ==
Բալթիական լեզուների մեջ են մտնում [[լիտվաներեն]]ը, [[լատիշերեն]]ը (ավանդված [[16-րդ դար]]ից) ու [[լատհալերեն]]ը (ավանդված 18-րդ դարից) և [[պրուսերեն]]ը՝ մեռած [[17-րդ դար]]ից։
 
Տող 70 ⟶ 54՝
Բաժանվում է երկու բարբառի՝ հյուսիսային և հարավային։ Ենթադրում են, որ [[ալբաներեն]]ը հնում պատկանել է իլլիրական ճյուղին, որի մեջ մտել են քիչ հայտնի վենետերենը, մեսսապերենը և իլլիրերենը։
 
== Հունարեն ==
Բաժանվում է երեք շրջանի՝ ա) [[հին հունարեն]] (ավանդված [[մ. թ. ա. 7-րդ դար]]ից), որի գլխավոր բարբառներն են եղել յոնիալան-ատտիկյանը, դորիականը, աքեականը և էոլականը։ [[Մ. թ. ա. 3-րդ դար]]ում ատտիկյան բարբառի հիման վրա զարգացավ ընդհանուր հունարեն գրական լեզուն (կոյնե)։ Յոնիական-ատտիկյան բարբառով են գրված Հոմերոսի ստեղծագործությունները, Հերոդոտոսի «Պատմությունը և հետագայի գիտական ու փիլիսոփայական ամբողջ գրականությունը. բ) [[միջին հունարեն]] կամ բյուզանդական հունարեն (5-15-րդ դարեր), գ) ժամանակակից [[հունարեն]], որ կազմավորվել է [[16-րդ դար]]ում։
 
Բաժանվում է երեք շրջանի՝ ա) [[հին հունարեն]] (ավանդված [[մ. թ. ա. 7-րդ դար]]ից), որի գլխավոր բարբառներն են եղել յոնիալան-ատտիկյանը, դորիականը, աքեականը և էոլականը։ [[Մ. թ. ա. 3-րդ դար]]ում ատտիկյան բարբառի հիման վրա զարգացավ ընդհանուր հունարեն գրական լեզուն (կոյնե)։ Յոնիական-ատտիկյան բարբառով են գրված Հոմերոսի ստեղծագործությունները, Հերոդոտոսի «Պատմությունը և հետագայի գիտական ու փիլիսոփայական ամբողջ գրականությունը. բ) [[միջին հունարեն]] կամ բյուզանդական հունարեն (5-15-րդ դարեր), գ) ժամանակակից [[հունարեն]], որ կազմավորվել է [[16-րդ դար]]ում։
 
== Աղբյուրներ ==
* [[Էդուարդ Աղայան]], Լեզվաբանության ներածություն, Ե., Մակմիլան Արմենիա, 2009, էջ 242-244։
* Հ. Զ. Պետրոսյան, Ս. Ա. Գալստյան, Թ. Ա. Ղարագյուլյան, Լեզվաբանական բառարան, Ե., ՀՍՍՀ ԳԱ հրատարակչություն, 1975, էջ 184։
* [[Հրաչյա Աճառյան]], [[Հայերեն Արմատականարմատական Բառարանբառարան]]
 
[[Կատեգորիա:Հնդեվրոպական լեզուներ]]