«Գեղանկարչություն»–ի խմբագրումների տարբերություն
Content deleted Content added
չ →Դիմանկարչություն: չտողադարձվող բացատը (։Դ Non-breaking space) փոխարինում եմ սովորականով։ oգտվելով ԱՎԲ |
չ Բոտ: կոսմետիկ փոփոխություններ |
||
Տող 10.
Գեղանկարչության ստեղծագործությունը բաղկացած է հիմքից ([[կտավ]], [[փայտ]], [[թուղթ]], [[ստվարաթուղթ]], [[քար]], [[ապակի]], [[մետաղ]] և այլն), որը սովորաբար ծածկվում է հիմնաշերտով։ Գեղանկարչության արտահայտչական հնարավորությունները, կատարման տեխնիկայի յուրահատկությունները նաև կախված են ներկերի հատկություններից, կապակցանյութի բնույթից, [[վրձին]]ներից, լուծիչներից։ Անհրաժեշտ գույնը, նրբերանգը ստանալու համար ներկերը միմյանց խառնում կամ գունաթափանցում են (լեսել)։ Հաստոցային նկարի կամ որմնանկարի ստեղծման պրոցեսը բաղկացած է մի քանի փուլերից ([[գծանկար]], նախաթույր, լեսում)։
== Պատմություն ==
Գեղանկարչությունը առաջացել է դեռևս ուշ [[քարի դար]]ում։ Պահպանվել են [[ժայռապատկեր]]ներ (Ֆոն-դե-Գոմ քարայրերը [[Ֆրանսիա]]յում, [[Ալտամիր]]ը՝ Հյուսիսային [[Իսպանիա]]յում), որոնք կատարված են հողաներկերով։ Արևելքի հնագույն երկրներում (հատկապես [[Հին Եգիպտոս]]ում) և [[Ամերիկա]]յում գոյություն է ունեցել մոնումենտալ գեղանկարչություն։ [[Հին Հունաստան]]ում [[ֆրեսկո]]ների և խճանկարների կողքին տեղ է գտել նաև հաստոցային նկարչությունը (հաճախ տախտակի, մասամբ՝ կտավի վրա)՝ հիմնականում մոմանկարչության տեխնիկայով։ Անտիկ շրջանի հաստոցային նկարչության փայլուն օրինակներ են ֆայումյան դիմանկարները։ Միջին դարերի [[Արևմտյան Եվրոպա]]յում, [[Բյուզանդիա]]յում, [[Ռուսաստանի ֆուտբոլի ազգային հավաքական|
Գեղանկարչությունը մեծ վերելք է ապրել [[Վերածնունդ|Վերածննդի]] դարաշրջանում։ Այդ արվեստի նախակարապետներից էր XIV դարի իտալացի նկարիչ [[Ջոտտո դի Բոնդոնե]]ն։ Հեռանկարի, օպտիկայի և անատոմիայի գիտական ուսումնասիրումը, [[Յան վան Էյք]]ի (Նիդերլանդներ) կատարելագործած յուղաներկի տեխնիկայի կիրառումը գեղանկարչության առաջընթացի մեծ հնարավորություններ են ընձեռել (լուսաստվերային կերպավորման օգնությամբ ծավալային ձևերի համոզիչ վերարտադրություն, աշխարհի գունային հարստության յուրացում)։ Վերածննդի խոշորագույն գեղանկարիչներից են [[Մազաչչո]]ն, [[Պիեռա Դելլա Ֆրանչեսկա]]ն, Ա. Մանտենիան, [[Բոտիչելլի Սանդրո|
=== 17-18-րդ դարեր ===
[[Պատկեր:Jean Siméon Chardin - The Prayer before Meal - WGA04770.jpg|մինի|[[Ժան Բատիստ Շարդեն]], Աղոթք ճաշից առաջ, 1744, [[Էրմիտաժ (Սանկտ Պետերբուրգ)]]]]
Տող 19.
=== 19-20-րդ դարեր ===
XIX դարում [[Եվրոպա]]յում (Բալկանյան երկրներ) և [[Ամերիկա]]յում առաջացել են նոր ազգային դպրոցներ, ուժեղացել է տարբեր երկրների գեղանկարչության փոխազդեցությունը։ Սալոնային-ակադեմիսաան պաշտոնական գեղանկարչության դեմ մղվող պայքարում կազմավորվել է ռոմանտիզմի կրքոտ, մարտնչող գեղանկարչություն (Թ․ Ժերիկոն, Է․ Դելակրուան Ֆրանսիայում, [[Կառլ Բրյուլով|Կառլ Բրյուլլովը]], [[Ալեքսանդր Իվանով]]ը [[Ռուսաստան]]ում)։ Ռեալիստական գեղանկարչության առավել հետաքրքրություն է ցուցաբերել իրական կյանքի ճշմարիտ արտացոլմանը (Դ․ Կուրբեն, Ժ․ Ֆ․ Միլլեն, Օ․ Դոմիեն, Կ․ Կորոն, Բարբիզոնի դպրոցի վարպետները [[Ֆրանսիա]]յում, [[Ջոն Կոնստեբլ]]ը Անգլիայում, [[Ադոլֆ ֆոն Մենցել]]ը, Վ․ Լայբլը Գերմանիայում, Ա.Գ.Վենեցիանովը, Պ․ Ա․ Ֆեդոտովը Ռուսաստանում)։ Դեմոկրատական ռեալիզմի գեղանկարչությունը պատկերել է ժողովրդի կենցաղն ու աշխատանքը, պայքարն իր իրավունքների համար, պատմական կարևոր իրադարձությունները, հասարակ մարդկանց և առաջադեմ գործիչների կերպարները։ Սոցիալ-քննադատական սրությամբ է աչքի ընկնում պերեդվիժնիկների և մոտ կանգնած նկարիչների գեղանկարչությունը ([[Վասիլի Պերով]], [[Իվան Կրամսկոյ]], [[Իլյա Ռեպին]], [[Վասիլի Սուրիկով]], [[Վասիլի Վերեշչագին]], [[Իսահակ Լևիտան]])։ Շրջակա իրականության կենդանի մարմնավորումը, նրա բնականության ու անմիջականության, մշտական փոփոխականության պատկերումն է եղել իմպրեսիոնիզմի ([[Կլոդ Մոնե]], Օ․ Ռենուար, [[Կամիլ Պիսսարո]], [[Ալֆրեդ Սիսլեյ]], մասամբ՝ [[Էդուարդ Մանե]], [[Էդգար Դեգա]]) ելակետը 1870-ական թվականների սկզբին։ XIX դ․ [[Եվրոպա]]յում գերիշխել է հաստոցային գեղանկարչություն։ Միայն XIX դարի վերջին և XX դարի սկզբին փորձեր են արվել վերականգնել մոնումենտալ գեղանկարչությունը։ Այդ շրջանում գեղանկարչության զարգացումը եղել է առանձնապես բարդ ու հակասական, գոյակցել և միմյանց դեմ պայքարել են ռեալիստական և մոդեռնիստական հոսանքները։
[[Պատկեր:Vincent Willem van Gogh 127.jpg|մինի|[[Վինսենթ վան Գոգ]], [[Արևածաղիկներ (Վան Գոգ)|Արևածաղիկներ]], [[1888]], [[Լոնդոնի ազգային պատկերասրահ]]]]
XIX դարի վերջի և XX դարի ռեալիստական գեղանկարչության դեմոկրատական միտումներով, կյանքի հետ սերտ կապով հետևում է նախորդ դարաշրջանների լավագույն ավանդույթներին։ [[Պոստիմպրեսիոնիզմ]]ի ([[Պոլ Սեզան]], [[Վինսենթ վան Գոգ]], [[Պոլ Գոգեն]], Ա․ Թուլուզ-Լոտրեկ) և մասամբ «մոդեռն» գեղանկարչության մեջ ծնունդ են առել XX դարի որոշ հոսանքների առանձնահատկությունները կանխորոշող գծեր։ XX դարում առաջացած առաջին այդպիսի հոսանք էր [[ֆովիզմ]]ը։ Կապիտալիստական երկրների խոշոր գեղանկարիչներ [[Պաբլո Պիկասո|Պաբլո
XX դ․ աճում է մոնումենտալ դեկորատիվ գեղանկարչության դերը (օրինակ՝ հեղափոխական–դեմոկրատական մոնումենտալ գեղանկարչությունը [[Մեքսիկա]]յում)։
Սովետական գեղանկարչությունը սերտորեն կապված է կոմունիստական գաղափարախոսությանը, արվեստի կուսակցականությանն ու ժողովրդայնությանը։ Հենվելով ռեալիզմի ավանդույթների վրա՝ սովետական գեղանկարչությունը քննադատաբար օգտվում է XIX դ․ 2-րդ կեսի և XX դ․ սկզբի հայրենական և համաշխարհային գեղանկարչության փորձից, գեղարվեստական համակարգից։ Այն գեղանկարչության զարգացման նոր փուլ է, որին բնորոշ է սոցիալիստական ռեալիզմի մեթոդի հաղթանակը։ Գեղանկարչությունը [[ԽՍՀՄ]]–ում զարգանում է բոլոր միութենական և ինքնավար հանրապետություններում։ Խորհրդային գեղանկարչությանը հատուկ են իրականության, աշխարհի նյութականության սուր զգացողությունը, կերպարների հոգևոր հարստությունը, ինչպես և ռոմանտիկ ոգեշնչվածությունը։ 1920-ական թվականներին մեծ նշանակություն է ստացել պատմա–հեղափոխական թեման (Մ․ Բ․ Դրեկովի, Ա․ Ա․ Դեյնեկայի, Կ․ Ս․ Պետրով–Վոդկինի, Բ․ Վ․ Իոզանսոնի, Ի․ Ի․Բրոդսկու, Ա․ Մ․ Դերասիմովի կտավները)։ Հետագայում երկրի հերոսական անցյալին, 1941-1945 թվականներիի [[Հայրենական մեծ պատերազմ]]ին, խորհրդային մարդու հերոսականությանը նվիրված կտավներ։ Մեծ նշանակություն է տրվում [[դիմանկար]]ի (Ա․ Ե․ Արխիպով, Ս․ Վ․ Նեստերով, [[Մարտիրոս Սարյան]], Պ․ Դ․ Կորին, Պ․ Պ․ Կոնչալովսկի), կենցաղային ժանրի (Ս․ Վ․ Դերասիմով, Ա․ Ա․ Պլաստով, Տ․ Ն․ Յաբլոնսկայա), [[բնանկար]]ի (Վ․ Ն․ Բակշեև, Ն․Պ․ Կրիմով, Ն․ Մ․ Ռոմանդին), նատյուրմորտի (Դ․ Դ․ Մաշկով) և մոնումենտալ–դեկորատիվ արվեստի (Վ․ Ա․ Ֆավորսկի, Ե․ Ե․ Լանսերե) զարգացմանը։ Կազմավորվել են գեղանկարչության ազգային դպրոցներ (Մարտիրոս Սարյան, [[Հակոբ Կոջոյան]], Ս․ Ա․ Չույկով, Ու․ Տանսիբաև, Թ․ Սալախով, Լ․ Դուդիաշվիլի, Է. Իլտներ, Մ․ Ա․ Սավիցկի, Ա․ Դուդայտիս, Ա․ Ա․ Շովկունենկո և ուրիշներ)։
== Գեղանկարչությունը Հայաստանում ==
Գեղանկարչություն տերմինը հայերենում ունի իր հոմանիշները․ գունանկար, գունանկարչություն, գունագրություն, կենդանագիր, կենդանագրություն, երփնագիր։ Ներկա իմաստով գեղանկարչությունը նոր տերմին է։ Հնում կիրառվել են «կենդանագիրը» և «երփնագիրը», որոնք վկայված են դեռևս վաղ միջնադարից։ «Երփնագիրը» մեր լեզվի պատմական զարգացման ինչ-որ փուլում դուրս է մնացել ակտիվ գործածությունից ու, ինչպես և «կենդանագիրը», իր ստեղծագործական իմաստով պահպանվել է բառարաններում։ [[Մանուկ Աբեղյան]]ի, [[Դերենիկ Դեմիրճյան]]ի և Դ․Լևոնյանի առաջարկով այն կրկին դրվել է գործածության մեջ։
Տող 32.
== Գեղանկարչության ժանրեր ==
=== Դիմանկարչություն ===
{{հիմնական|Դիմանկար}}
Դիմանկարը մարդու կամ մարդկանց խմբի պատկեր է, որ գոյություն ունեն կամ գոյություն են ունեցել իրականում։ Դիմանկարի ժանրի սահմանները հստակ չեն, և հաճախ դիմանկարը կարող է համատեղվել այլ ժանրերի տարրերի հետ։
Տող 152.
== Գրականություն ==
* Շիշմանյան Ռ․, Բնանկարն ու հայ նկարիչները, Ե․, 1958:
* Ազարյան Լ․Ռ․, Կիլիկյան մանրանկարչությունը XII-XIII դդ․, Ե․, 1964:
* Հայկական մանրանկարչություն, Ե․, 1967։ Ավետիսյան Ա․ Ն․, Հայկական մանրանկարչության Գլաձորի դպրոցը, Ե․, 1971:
* Մարտիկյան Ե․, Հայկական կերպարվեստի պատմություն, գիրք 1-2, Ե․, 1971–75:
* Ղազարյան Մ․, Հայ կերպարվեստը XVII - XVIII դարերում, գեղանկարչություն Ե․, 1974:
* Дурново Л․ А․, Краткая история древнеармянской живописи, Е․, 1957;
* Каменский А․ А․, Зрителю о живописи, М․, 1959;
* Измайлова Т․ А․, Айвазян М․ А․, Искусство Армении, М․, 1962;
* Недошивин Г․ А․, Беседы о живописи, 2 изд․, перераб․, М․, 1964;
* Всеобщая история искусств, т․ 1–6, М․, 1956–66;
* История русского искусства, т․ 1-13, М․, 1953-69․
| |||