|
'''Մելանիններ''' ( {{lang-gr|''μελανος''}} - սև), բնական ծագում ունեցող, սև, շագնակագույն, կարմիր կամ դեղին<ref>Биологический энциклопедический словарь. Под ред. М. С. Гилярова. Москва, «Советская энциклопедия», 1986.</ref> պիգմենտներ։ Մելանինները պարունակվում են մաշկում, մազերում, աչքի ծիածանաթաղանթում, գլխոտանիների թանաքապարկում և այլն։ Մելաննիները պարունակվում են ոչ միայն ծածկույթում, օրինակ, մարդու մոտ մելաննիներ հայտնաբերված են նաև ներքին ականջում և գլխուղեղի որոշ բաժիններոմ։ Ողնաշարավորների մաշկային ծածկույթներում մելանինն արտադրվում է հատուկ մասնագիտացված բջիջների՝ մելանոցիտների կողմից։
[[Պատկեր:Mormon cricket cannibals.jpg|250px|մինի|Մորմոն ծղրիդներ]]
== Քիմիական կազմը ==
'''Կանիբալիզմ (կենդանաբանություն)''', կենդանիների (կանիբալների) կողմից իր տեսակին պատկանող առանձնյակներով սնվելը, ներտեսակային գիշատչություն։ Ներտեսակային մրցակցության դրսևորման ձև է, հանդիսանում է բնական ընտրության գործոն։ Հանդիպում է կենդանիների ավելի քանի 1300 տեսակների մոտ։
Մելանինները անլուծելի պոլիմերներ են, առաջանում են թիրոզինազ ամինաթթվի օքսիդացման արդյունքում։ Սկզբում թիրոզինից առաջանում է դիօքսիֆենիլալանին, այնուհետև դիօքսիֆենիլալանին-քրոմ, ռեակցիան կատալիզում է թիրոզինազ ֆերմենտը։ Դիօքսիֆենիլալանին-քրոմը ենթարկվում է պոլիմերիզացիայի և հանգեցնում է մելանինների առաջացման։ Ողնաշարավորների մոտ մելանիններն առաջնում են մելանոցիտներում՝ սպիտակուցների հետ միացած գրանուլների ձևով (մելանոպրոտեիններ)։
=== Մելանինների տեսակները ===
Մարդու մոտ գոյություն ունեն մելանինի երեք ձեևեր․ էումելանիններ, ֆեոմելանիններ և նեյրոմելանիններ։ Էումելանինները ավելի հաճախ են հանդիպում, կարող են ունենալ շագանակագույն կամ սև գունավորում։ Ֆեոմելանինները ունեն կարմիր գունավորում, դրանք շուրթերին տալիս են բնորոշ վարդագույն կամ կարմիր գույն, ֆեոմելանինները մազերին տալիս են շիկակարմիր գույն։ Նեյրոմելանինը հայտնաբերված է ուղեղում, նրա ֆունկցիան մինչև այժմ պարզված չէ։
У человека существуют три основных типа меланинов: эумеланины, феомеланины и нейромеланины. Эумеланины наиболее часто встречаются, могут иметь коричневую или черную окраску. Феомеланины имеют красноватую окраску, они придают характерный розовый или красный цвет губам, соскам, половым органам; волосы, содержащие феомеланин, будут иметь рыжий цвет. Нейромеланин обнаруживается в мозге, функции его до сих пор неизвестны.
Фитомеланин[en], встречающийся у некоторых групп растений, несмотря на похожее название, химически не родственен меланинам животных и является поливиниловым ароматическим спиртом.
Ավելի հաճախ կանիբալիզմը դիտվում է միջավայրի անբարենպաստ պայմանների, պոպուլյացիաների խտության մեծացման, սննդի և ջրի պակասի ժամանակ։ Որպես պոպուլյացիաների թվաքանակի կարգավորիչ, նպաստում է պոպուլյացիաներում առանձնյակների թվաքանակի և կերային պաշարների միջև հավասարակշության հաստատմանը։ Էգերն ավելի հակված են կանիբալիզմին, քան արուները։ Կանիբալիզմի օբյեկտ ավելի հաճախ հանդիսանում են տեսակի երիտասարդ առանձնյակները<ref>G. A. Polis, The evolution and dynamics of intraspecific predation. Annual Review of Ecology and Systematics 12, 225—251 (1981)</ref><ref name="Laurel R. Fox 1975">Laurel R. Fox, Cannibalism in natural populations. Annual Review of Ecology and Systematics 6, 87-106 (1975).</ref><ref>M. A. Elgar and B. J. (eds) Crespi, Cannibalism: Ecology and evolution among diverse taxa. (Oxford University Press, New York, 1992).</ref>։
== Հոդվածոտանիներ ==
Մայրական կանիբալիզմը հանդիպում է որոշ [[կարիճներ]]ի, օրինակ Pandinus և Heterometrus ցեղերին պատկանող տեսակների մոտ։ Այն արտահայտվում է էգերի կողմից իրենց ձագերին ուտելու մեջ, ինչպես սերունդ տալու ժամանակ, այնպես էլ երբ թրթուրները բարձրանում են նրա մեջքին։ Էգը մեջքից իր աքցաններով բռնում է ձագերին և մի քանի ժամվա ընթցքում ուտում է դրանց։
Կանիբալիզմը լայնորեն տարածված է միջատների շրջանում։ Բզեզների մոտ քսիլոֆագ (փայտով սնվող) հասուն թրթուրները կարող են սնվել նույն տեսակին պատկանող ավելի փոքր թրթուրներով։ Տվյալ երևույթը կարող է դիտվել [[թիթեղաբեղ բզեզներ]]ի ընտանիքի ներկայացուցիչների մոտ, որոնք սնվում են իրենց դրած ձվերով ([[օօֆագիա]]), երբ տվյալ տեսակին պատկանող առանձնյակների պոպուլյացիայի խտությունը մեծ է։
[[Պատկեր:Araneus diadematus - mating behaviour - long.ogv|մինի|աջից|Կանիբալիզմի երևույթը սարդերի մոտ։ Բեղմնավորումից հետո արուն զոհ է դառնում էգի համար ]]
Որոշ [[Հեծյալներ (միջատներ)|հեծյալների]] թրթուրներ (Galesus) տիրոջ օրգանիզմում սնվում են իր տեսակին պատկանող այլ թրթուրներով, քանի որ նրանում կարող է սնվել միայն մեկ առանձնյակ։
Հայտնի են օբլիգատ կանիբալիզմի դեպքեր, որը ի հայտ է եկել էվոլյուցիայի պրոցեսում՝ որպես տեսակի համար օգտակար հարմարվածության ձև։ Օրինակ, աղոթարարների և սարդերի մի շարք տեսակների էգերը բեղմանվորվելուց հետո ուտում են արուներին։
[[Մրջյուններ]]ի մի շարք տեսակներ սնվում են իրենց մահացած ընկերներով՝ խուսափելով նրանց քայքայումից և մրջնաբույնը վարակելու վտանգից։
== Ձկներ ==
Գիշատիչ և ամենակեր ձկների մեծ մասը չեն տարբերում իրենց տեսակին պատկանող երիտասարդ առանձնյակներին (նույնիսկ իրենց սերունդներին) և հնարավորության դեպքում ուտում են դրանց։ Նորմալ պայմաններում կանիբալիզմը բնորոշ է [[գայլաձուկ|գայլաձկան]]ը, նրա սննդի 20 % կազմում է իր տեսակին պատկանող մանր ձկները։ Որոշ [[շնաձկներ|շնաձկն]]երի մոտ հայտնաբերված է ներարգանդային կանիբալիզմ, երբ էմբրիոնները սնվում են մեկը մյուսով կամ չբեղմանվորված ձվաբջիջներով<ref name="elasmo">{{cite web
| url = http://www.elasmo-research.org/education/topics/lh_intrauterine_cannibalism.htm
| title = Intrauterine Cannibalism in Sharks
| author = R. Aidan Martin
| publisher = ReefQuest Centre for Shark Research
| accessdate = 2012-05-12
| lang = en
| archiveurl = http://www.webcitation.org/68UxmavUv
| archivedate = 2012-06-18
}}</ref>։
== Երկկենցաղներ ==
[[Ամերիկյան սալամանդր]]ի արուն պահպանում է էգի դրած ձվերը, միաժամանակ սնվում է դրանց մի մասով։ Տարբեր տեսակների հասուն ձևերը կարող են սնվել երիտասարդ առանձնյակներով։
== Սողուններ ==
Կանիբալիզմը հանդիպում է սողունների տարբեր խմբերի ներկայացուցիչների՝ մողեսների, օձերի, կրիաների, կոկորդիլոսների մոտ։ Օրինակ՝ արքայական կոբրայի, սովորական արքայական օձերի, ինչպես նաև կոկորդիլոսների արուների և վարանների հասուն առանձնյակների միջև դիտվում է կանիբալիզմի երևույթը։
== Կաթնասուններ ==
[[Տաքարյուն կենդանիներ]]ի մոտ կանիբալիզմի երևույթն ավելի հազվադեպ է հանդիպում։ Կաթնասունների շրջանում կանիբալիզմի երևույթը դիտվում է [[կրծողներ]]ի, [[գիշատիչներ|գիշատիչների]] (շներ, արջեր, առյուծներ), [[պրիմատներ|պրիմատների]] ([[շիմպանզե]], [[բաբուին]]) մոտ։
Կանիբալիզմը ավելի բնորոշ է կրծողների այն տեսակներին, որոնք շատ ձագեր են ծնում ([[համստերներ]], [[մկներ]])։ Բացի այդ, օրինակ, գայլերի էգերը, լուսանները կարող են ուտել իրենց ձագերին։ Այդպիսի վարքագիծ դրսևորում են նաև երիտասարդ եգերը։
== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}
[[Կատեգորիա:Օրգանիզմների փոխհարաբերությունների տեսակներ]]
[[Կատեգորիա:Գիշատչություն]]
| 