Վիքիպեդիա

«Դադիվանք»–ի խմբագրումների տարբերություն

Դիտել պատմությունը
← Նախորդ տարբՀաջորդ տարբ →
Content deleted Content added
ՎիզուալԵլատեքստ
չ oգտվելով ԱՎԲ
No edit summary
Տող 55.
| Վիքիպահեստում = Dadivank Monastery
}}
'''Դադիվանք''', միջնադարյան վանական համալիր [[Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետություն (Արցախ)|Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետությունում (Արցախ)]]։ Գտնվում է [[Շահումյանի շրջան (Արցախ)|Շահումյանի շրջանի]] [[Դադիվանք (գյուղական համայնք)|Դադիվանք]] գյուղում՝ [[Դադիվան]] լեռան լանջին՝ [[Թարթառ]] գետի ձախ ափին։ Եղել է [[Մեծ Կվենք]] գավառի հոգևոր առաջնորդարանը։ Կոչվել է նաև Խութավանք, որովհետև կառուցվել է խութի (բլրակի) վրա։
 
Ավանդության համաձայն՝ եկեղեցին հիմնվել է [[Հիսուս Քրիստոս|Քրիստոսի]] առաքյալներից [[Թադեոս առաքյալ|Թադևոսի]] հետևորդ Դադիի կողմից 1-ին դարում։ Դադիվանքի վերանորոգման շրջանակներում իրականացված պեղումների ընթացքում՝ [[2007]] թվականի հուլիսի 21-ին, վանական համալիրի եկեղեցիներից մեկի խորանի տակ գտնվել են սուրբ Դադի առաքյալի մասունքները <ref>[http://www.regnum.ru/news/863083.html В старинном монастыре Нагорного Карабаха обнаружены мощи одного из учеников Иисуса Христа]</ref>։ Դամբարանը հայկական քրիստոնեական ավանդույթներին բնորոշ չէ. այնտեղ թաղված մարդը նստած է աթոռին, որն այժմ [[Ստեփանակերտի պատմության թանգարան|Ստեփանակերտի թանգարանում]] է։ 9-րդ դարում կառուցվել են վանական համալիրի առաջին կառույցները։ Դարերի ընթացքում վանքը բազմիցս ավերի ու ավարի է ենթարկվել արաբական, ապա սելջուկական արշավանքների ժամանակ, սակայն ամեն անգամ կրկին վերականգնվել է և ավելի ընդարձակվել։
'''Դադիվանքը''' հնագույն վանական համալիր է [[Արցախ]]ում, գտնվում է [[Մռավ]] սարի անտառապատ լանջերին՝ [[Թարթառ]] գետի ձախ ափին։ Ըստ ավանդության՝ կառուցվել է դեռևս I դարում [[Սուրբ Դադե]]ի գերեզմանատեղիում։ Եղել է [[Մեծ Կվենք]] գավառի հոգևոր առաջնորդարանը։
 
[[12–րդ դար]]ում [[Մխիթար Գոշ]]ը միառժամանակ այստեղ է բնակվել, և աշխատել է իր «[[Դատաստանագիրք (Մխիթար Գոշ)|Դատաստանագրքի]]» վրա։ Վանական համալիրում եղել են տարբեր շինություններ. 2 [[ժամատուն]], 2 հնագույն [[եկեղեցի]], [[միաբանական խուց|միաբանական խցեր]], հյուրատուն, գործատուն, գրատուն, և այլն, որոնց հիմնական մասը կառուցվել է [[Զաքարյան իշխանապետություն|Զաքարյան իշխանապետության]] տարիներին։ Հարավարևմտյան մասում Հասան-Ջալալի ապարանքն է, առաջին հարկում` հնձանն ու մառանը։ Դադիվանքի կենտրոնական կառույցը սուրբ Աստվածածին կաթողիկեն է, որը [[1234]] թվականին կառուցել է [[Հաթերք]]ի իշխանուհի [[Արզու-Խաթուն]]ը՝ ի հիշատակ իր ամուսնու՝ Վախթանգ Վախթանգյանի և երկու որդիների՝ Հասանի և Գրիգորի, որոնցից ավագը նահատակվել էր թուրքերի դեմ պատերազմելիս։ Կառույցին համահունչ է երկհարկանի զանգակատունը, որի արևմտյան մասում պահպանվել են երկու խաչքարեր<ref>http://www.religions.am/arm/gallery/media/%D4%B4%D5%A1%D5%A4%D5%AB%D5%BE%D5%A1%D5%B6%D6%84/</ref>՝ քանդակված 1283 թվականին՝ վարպետ Աթանասի կողմից։ Դրանք, ինչպես նաև պատերին արված արձանագրությունները պատմում են [[12-րդ դար|12]]-[[13-րդ դար|13-րդ]] դարերի դեպքերի մասին։
Դարերի ընթացքում վանքը բազմիցս ավերի ու ավարի է ենթարկվել [[արաբներ|արաբական]], ապա [[սելջուկներ|սելջուկական]] արշավանքների ժամանակ։ Սակայն ամեն անգամ կրկին վերականգնվել է և ավելի ընդարձակվել։
 
1960-ական թվականներին Ադրբեջանի իշխանությունները վանքային համալիրի տարածքում գյուղ են հիմնել, որի բնակիչները վնասել են վանքային համալիրի շենքերը, որմնանկարները։ 1993 թ.թվականի մարտի 31-ին Դադիվանքն ազատագրվել է։է, 19991994 թվականիցթվականին Վերինվերաբացվել, Խաչենիիսկ իշխանության1999 երբեմնիթվականից հոգևորսկսել կենտրոնըեն նորոգվումվերանորոգման է։աշխատանքները։▼
[[12–րդ դար|12-րդ դարում]] [[Մխիթար Գոշ]]ը միառժամանակ այստեղ է բնակվել է աշխատել իր «[[Դատաստանագիրք|Դատաստանագրքի]]» վրա, որը հսկայական դեր պիտի խաղար միջնադարյան հայ քաղաքակրթական կյանքում։
 
2001 թվականի հոկտեմբերի 8-ին [[Եվրոպայի Խորհրդի Խորհրդարանական վեհաժողով]]ի 16 անդամների կողմից,որոնց կազմում էին [[Հայաստան]]ի, [[Կիպրոս]]ի, [[Իտալիա]]յի, [[Ռումինիա]]յի, [[Հունաստան]]ի և [[Ռուսաստան]]ի ներկայացուցիչներ, ստորագրվեց Արցախի պատմամշակութային ժառանգության պահպանմանը վերաբերող No 9256 փաստաթուղթը, որի համաձայն Լեռնային Ղարաբաղում ադրբեջանական քաղաքականության աղաղակող փաստերից է Դադիվանքի ավերումը,որը «տեղի իսլամադավան բնակչությունը (ադրբեջանցիները) համարում էր հայկական քրիստոնեական կրոնի մնացորդներ և ավերեց այն, ինչպես կարողացավ<ref>http://www.karabakhcenter.com/am/culture-dadivank</ref>։
Վանական համալիրում եղել են տարբեր շինություններ. 2 [[ժամատուն]], 2 հնագույն [[եկեղեցի]], [[միաբանական խուց|միաբանական խցեր]], հյուրանոց, գործատուն, գրատուն, և այլն։ Սակայն Դադիվանքի գոհարը [[Սբ Աստվածածին կաթողիկե]]ն է, որը [[1234]] թվականին կառուցել է [[Հաթերք]]ի իշխանուհի [[Արզու-Խաթուն]]ը՝ ի հիշատակ իր ամուսնու և երկու որդիների, որոնցից ավագը նահատակվել էր թուրքերի դեմ պատերազմելիս։
[[Պատկեր:Dadivank Monastery.jpg|մինի|ձախից|Դադիվանք]]
[[Պատկեր:Dadivank2010.JPG|մինի|ձախից]]
Դադիվանքում պահպանվել են նաև երկու բարձրարվեստ [[խաչքար]]եր, ինչպես նաև արձանագրություններ, որոնք պատմում են [[12-րդ դար|XII]] - [[13-րդ դար|XIII]] դարերի դեպքերի մասին։
 
Դադիվանքի վերանորոգման շրջանակներում իրականացված պեղումների ընթացքում՝ [[2007]] թվականի հուլիսի 21-ին, վանական համալիրի եկեղեցիներից մեկի խորանի տակ գտնվել են Սբ. Դադի առաքյալի մասունքները <ref>[http://www.regnum.ru/news/863083.html В старинном монастыре Нагорного Карабаха обнаружены мощи одного из учеников Иисуса Христа]</ref>։ Վերջինս հանդիսանում էր Տեր Հիսուս Քրիստոսի 70 աշակերտներից մեկը և քրիստոնեությունը էր քարոզում Արցախում։
 
==Պատմական ակնարկ==
Եկեղեցու հարավային պատին Քրիստոսն Ավետարան է մեկնում Դավիթ Սքանչելագործին, իսկ Աստվածածինը՝ խաչազարդ ուրար։ Ըստ [[Կիրակոս Գանձակեցի|Կ. Գանձակեցու]] «Հայոց պատմություն» աշխատության՝ [[Դավիթ Ծարեցի]]ն՝ Սքանչելագործը, իր գործունեությունը ծավալել է Հանդաբերդ ամրոցին կից Ծար-Ջերմուկում՝ «Բաղնիք-արքունաք»-ում։ Պատմիչը վկայում է, որ Քրիստոսը Դավիթ Ծարեցուն «երևացել է և ասել՝ վերափոխիր աշխարհը, բուժիր մարդկանց», և նա հանքային ջրի միջոցով բուժել է մարդկանց։ Արզուխաթունը Սքանչելագործի տեսիլքը պատկերել է իր կառուցած եկեղեցու պատին։▼
Դադիվանք - Դադիվանքը (Խութավանք) պատմական Արցախի վանական համալիրներից է։ Այն գտնվում է Ղարաբաղի և Մռավի լեռնաշղթաների միջև գտնվող մի գեղեցիկ հովտում։
[[Պատկեր:Dadivank Դադիվանք.jpg|մինի|Դադիվանք]]
Թադևոս առաքյալի 70 աշակերտներից մեկը՝ Դադին, սպանվել է Արցախի Վերին Խաչեն (Ծար) գավառում։ Դադիի նահատակության վայրում՝ ներկայիս Լեռնային Ղարաբաղի Թարթառ (Տրտու) գետի ձախ ափին, 1-ին դարում հիմնադրվել է Դադիվանքը։ Այն կոչվել է նաև Խութավանք, որովհետև կառուցված է եղել խութի՝ բլրակի վրա։
 
Դադիվանքն ունի կրոնական և աշխարհիկ մոտիվներով նուրբ խորաքանդակներ, վիմագրեր, բացառիկ ուշագրավ որմնանկարներ։
 
7-րդ դարում արաբական արշավանքների ժամանակ վանքը կողոպտվել է, իսկ 12-րդ դարում թուրք-սելջուկների կողմից բոլորովին ավերվել։
 
Այս պատմական հուշարձանը 13-րդ դարում կյանքի է կոչել Վախթանգյանների իշխանական տան Վախթանգ իշխանի կինը՝ Արզուխաթունը։ 1214 թ. Թարթառ գետի ձախ ափին, Հայոց Արևելից Կողմանց թագուհու կամքով, հայրենիքի համար զոհված իր երկու որդիների՝ Հասան և Գրիգոր իշխանների և ամուսնու հիշատակին, խաչաձև հիմքի վրա կառուցել է Դադիվանքի չորս եկեղեցիներից գլխավորը՝ Կաթողիկեն։ Կառույցին համահունչ է երկհարկանի զանգակատունը, որի արևմտյան մասում անաղարտ պահպանվել են երկու բարձրարվեստ խաչքար։ Դրանք, ըստ Ն. Թանգյանի՝ «ոչ մի տեղ, ոչ մի վանքի մեջ իրենց հավասարը չունեն»։ (Գանձասարը և Ութա վանքը», Նոր Դար, 1891 թ.)։
[[Պատկեր:Khachkars in Dadivank.jpg|մինի|Դադիվանք]]
Կաթողիկեի հարուստ որմնանկարներն ուսումնասիրվել են բազմիցս։ Այդ ուսումնասիրություններից ամենահավաստին Շահեն Մկրտչյանի ուսումնասիրությունն է, քանզի նա դրանք ուսումնասիրել է վերջին շրջանում, լրիվ մաքրված վիճակում։
 
▲Եկեղեցու հարավային պատին Քրիստոսն Ավետարան է մեկնում Դավիթ Սքանչելագործին, իսկ Աստվածածինը՝ խաչազարդ ուրար։ Ըստ [[Կիրակոս Գանձակեցի|Կ. Գանձակեցու]] «Հայոց պատմություն» աշխատության՝ [[Դավիթ Ծարեցի]]ն՝ Սքանչելագործը, իր գործունեությունը ծավալել է Հանդաբերդ ամրոցին կից Ծար-Ջերմուկում՝ «Բաղնիք-արքունաք»-ում։ Պատմիչը վկայում է, որ Քրիստոսը Դավիթ Ծարեցուն «երևացել է և ասել՝ վերափոխիր աշխարհը, բուժիր մարդկանց», և նա հանքային ջրի միջոցով բուժել է մարդկանց։ Արզուխաթունը Սքանչելագործի տեսիլքը պատկերել է իր կառուցած եկեղեցու պատին։
[[Պատկեր:Dadivank inscription4.jpg|մինի|ձախից]]
Շահեն Մկրտչյանի կարծիքով՝ Դավիթ Ծարեցու տեսիլքի որմնանկարը կատարվել է 12-րդ դարի 2-րդ քառորդին՝ Արզուխաթունի կենդանության օրոք։ Կ. Գանձակեցին վկայում է, որ հարավային պատի բարձրարժեք որմնանկարի հեղինակն Արզուխաթունն է. « Բոլոր նրանք, ովքեր տեսնում էին այդ աշխատանքները, Աստծուն օրհնություն էին տալիս, որ կանանց ոստայնանկության իմաստություն և նկարակերտության հանճար է տվել», հատկապես այդ բարեպաշտ կնոջը։ Փաստորեն Արզուխաթունն արվեստագետ կին էր, գիտեր ներկերի գունային երանգներ, քանդակաձև զարդամոտիվներ, ինչպես նաև հագուստի հյուսածո նախշեր ստեղծել։ Մատենագրությունից հայտնի է, որ Արզուխաթունն իր դուստրերի հետ վարագույրներ է գործել Նոր Գետիկի, Հաղպատի, Մակարավանքի, Դադիվանքի եկեղեցիների համար։ Սա հայ իրականության մեջ գորգապատկեր գոբելենի առաջին հիշատակությունն է։ 1958 թ., երբ հայ միջնադարյան կերպարվեստի հմուտ մասնագետ Լիդիա Դուռնովան տեսել է Դադիվանքի որմնանկարները, անչափ հիացել է և ցանկացել է վանքում գիշերել։
 
Դադիվանքը եղել է Առանշահիկ Վախթանգյան իշխանական տան տոհմական տապանատունը։ Վանքն ունեցել է ընդարձակ կալվածքներ, սակայն 1920 թ. գավառն Ադրբեջանին բռնակցվելուց հետո զրկվել է կալվածքներից, դադարել գործելուց։
 
== Ծանոթագրություններ ==
▲1960-ական թվականներին Ադրբեջանի իշխանությունները վանքային համալիրի տարածքում գյուղ են հիմնել, որի բնակիչները վնասել են վանքային համալիրի շենքերը, որմնանկարները։ 1993 թ. մարտի 31-ին Դադիվանքն ազատագրվել է։ 1999 թվականից Վերին Խաչենի իշխանության երբեմնի հոգևոր կենտրոնը նորոգվում է։
{{ծանցանկ}}
 
==Հղումներ==
{{reflist}}
 
== Արտաքին հղումներ ==
* [http://www.findarmenia.com/arm/sights/dadivank/ Դադիվանք (Խութավանք)]
* [http://www.vem.am/am/programs/shows/445/ Դադիվանքի մասին հաղորդում Վեմ ռադիոկայանի կողմից]
 
{{Հայկական եկեղեցիներ}}
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/wiki/Դադիվանք» էջից