Վիքիպեդիա

«Խեթեր»–ի խմբագրումների տարբերություն

Դիտել պատմությունը
← Նախորդ տարբՀաջորդ տարբ →
Content deleted Content added
ՎիզուալԵլատեքստ
չ փոխարինվեց: <ref → <ref (6) oգտվելով ԱՎԲ
Տող 5.
'''Խեթեր, հաթթեր, քաթեր, խաթթեր''', հնագույն ժողովուրդ [[Մերձավոր Արևելք]]ում։
 
Գիտնականների մեծ մասի պնդմամբ III հազարամյակում Փոքր Ասիայի տարածքը բնակեցված է եղել [[Հնդեվրոպական նախալեզու|հնդեվրոպական նախալեզվի]] կրող ժողովուրդներով՝ [[Խաթթի|խաթթեր]]ով <ref>Macqueen J.G., The Hittites and their contemporaries in Asian Minor, 1986, London, p 26-33.</ref>, ապա՝ խեթերով։ Որպես խեթերի [[քաղաքակրթություն|քաղաքակրթության]] գոյության ապացույց ավելի ուշ [[խեթական աղբյուր]]ներում հանդես են գալիս նախահնդեվրոպական լեզվով մեզ հասած մի քանի [[աղբյուր]]ներ (հիմնականում կրոնա-ծիսական բնույթի), որտեղ [[խեթերեն|խեթերի լեզվով]] հանդես է գալիս hattili –(գրավոր տարբերակով՝ խաթթիից) տերմինը։ Մի շարք աղբյուրներում հանդես են գալիս [[խաթթեր]]ից հայտնի [[աստված]]ությունների անուններ ու [[տեղանուններ]] <ref>Haas V., Ein hurritischer Blutritus und die Deponierung der Ritualruckstande nach hethitischen Quellen, Hamburg 1990, p. 67-87</ref>։
 
Ոչ վաղ անցիալում, երբ հիմնարար ներդրումներ ու հաջողություններ կային [[Բրոնզե դար]]ի քաղաքակրթությունների, բնակչության տեղաշարժերի, [[մշակույթ]]ի և այլ բագավառների պատմության ուսումնասիրության շրջանակներում՝ [[Միջագետք]], [[Եգիպտոս]] և այլն, խեթերը համարվում էին այդ շրջանից հայտնի մի ինչ-որ փոքրիկ [[ցեղային միություն]]։ Սակայն, աստիճանաբար, հայտնաբերված [[գրավոր աղբյուր]]ների արդյունքում պատկերը էապես փոխվեց․ այժմ մենք գիտենք, որ խեթերն ու Խեթական թագավորությունը Ուշ [[բրոնզի դար]]ի ամենաազդեցիկ ուժերից մեկն էին, որը ժամանակի հզորագույն [[կայսրություն]]ների ( [[Եգիպտոս]], [[Միտտանի]], [[Ասորեստան]] ) վտանգավոր մրցակիցն էր Ք․ա․ II հազարամյակում և շատ հաճախ գերիշխող դիրք ուներ նրանց հանդեպ։
Տող 11.
[[Խեթական թագավորություն]]ը հիմնադրվել է XVII դարի սկզբներին կամ փոքր-ինչ ավելի ուշ (ամենայն հավանականությամբ)։ Նրա մայրաքաղաքը համարվում էր [[Խաթթուսաս]]ը ( Hattusa , Hattusas ), ներկայիս [[Թուրքիա]]յի [[մայրաքաղաք]] [[Անկարա]]յից 150 կմ հեռավորության վրա գտնվող տարածքը՝ [[Բողազքյոյ]] հնավայրը։ Թագավորությունը գոյատևեց 4․5- 5 դար։
 
Խեթական թագավորության [[բնակչություն|բնակչության]] հիմնական տարրը եղել է [[հնդեվրոպական լեզվաընտանիք]]ին պատկանող լեզուներով խոսող [[բնակչությունը]] <ref>Miller J., Royal Hittite Instructions and Related Administrative Texts, Atlanta/USA, 2013, p. 43-55.</ref> , իսկ խեթերի [[մշակույթ]]ն ու [[կրոն]]ը, [[աստված]]ների բազմազանությունը՝ [[Հին աշխարհ]]ի ամենայուրօրինակ երևույթներից մեկն է <ref>Beckman G., The Religion of the Hittites, Biblical Archaeologist, 1989, p. 98-107; Beckman G., Some Aspects of Hittite Religion, JNES, 1982, N. 41, p. 76-78.</ref>։
 
Խեթական թագավորության տարածքում իրականացվող առաջին [[հնագիտական պեղումներ]]ի արդյունքում՝ 1906, 1907, 1911 և 1912 թթ․ հնագետ պատմաբաններին հաջողվեց գտնել մոտավորապես 10000 [[սեպագիր |սեպագիր աղյուսներ]], որոնք վերաբերում էին [[Խեթական Թագավորություն|խեթական թագավորության]] ամենատարբեր բնագավառներին՝ [[կրոն]]ականից մինչև միջթագավորական [[Պայմանագիր|պայմանագրեր,]] ինչպես նաև պեղումների արդյունքում [[սեպագիր]] տեքստերից բացի հայտնաբերվել են մի շարք [[կնիք]]ներ ու [[դրոշմանիշ]]եր<ref>Beckman G., Hittite Diplomatic Texts, JSS 44, 1999, Manchester/Oxford p.108-110; Van den Hout, Seals and sealng Practices in Hatti-Land</ref> ։ Այսօր (2015) մենք ունենք մոտավորոպես 24․000 [[սեպագիր]] [[աղյուս]]ներ, տարբեր չափերի, որոնց հիմնական մասը հայտնաբերված է [[մայրաքաղաք]] [[Խաթթուսա]]սում ([[Բողազքյոյ]])։
Տող 29.
[[Եբրաերեն]] ḥittî տերմինը օգտագործվել է [[Աստվածաշունչ|Աստվածաշնչում]] կամ որպես մակդիր անհատի [[էթնիկական տարր]]ի որոշման հարցում, կամ որպես հոգնակի ձև՝ [[Պաղեստին]]յան նախաիսրաելյան բնակիչների թվում մի խմբին՝ [[քաթերին]] առանձնացնելու համար։ Սակայն, մի շարք պատմաբաններ էլ գտնում են, որ [[Աստվածաշունչ|Աստվածաշնչյան]] խեթերի հիշատակությունը սոսկ [[Հնչյունաբանություն|հնչյունաբանական]] պատահականություն է, որը որևէ էթնիկ կամ պատմական նշանակություն չունի, ուստի և որևէ կապ չունի վերոհիշյալ խեթերի հետ<ref>Collins B., The Hittites and their world, p. 197-199</ref> ։
 
Որոշակի նույնականություն է հայտնբերվել նաև հատուկ անունների վերաբերյալ․ [[Աստվածաշունչ|Աստվածաշնչյան]] [[Աբրահամ]]ի ժամանակներում հիշատակվող մի առաջնորդ/թագավորի անունը համապատասխանում է [[Խեթական թագավորություն]]ից մեզ հայտնի [[թագավոր]]ի անվանը՝ [[Թուդխալիյաս]]։ Չնայած այս դեպքում էլ արդեն ծագում է մեկ այլ հարց՝ [[խեթական թագավորություն]]ից հայտնի [[Թուդխալիյաս]] անունը կրող [[թագավոր]]ոներից որի մասին է խոսքը <ref>Singer I., The Hittites and the Bible Revisited, “I Will Speak the Riddle of Ancient Times”, p. 723-756.</ref> ։
 
=== ''''''Խեթական թագավորությունից մեզ հայտնի թագավորների ցանկը'''''' ===
Տող 70.
* Թուդխալիյա IV<sup>բ</sup> 1227-1209
* Առնուվանդաս III 1209-1207
* Սուպպիլուլիումաս II 1207-․․․ <ref>Bryce T., The Kingdom of the Hittites (New Edition), Oxford New York, 2005</ref>
 
== Ծանոթագրություններ ==
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/wiki/Խեթեր» էջից