«Հռոմ»–ի խմբագրումների տարբերություն

Content deleted Content added
չ clean up, փոխարինվեց: → (13), է: → է։, բ: → բ։ (3), դ: → դ։ (3), ը: → ը։ (20), ի: → ի։ (2), լ: → լ։, մ: → մ։ (9), ն: → ն։ (8), ո: → ո։, ս: → ս oգտվելով [[Վիքիպեդիա:Ավտո...
չ փոխարինվեց: <ref → <ref (19) oգտվելով ԱՎԲ
Տող 70.
Հռոմն ունի ավելի քան 2500 տարվա պատմություն։ Չնայած ըստ դիցաբանության Հռոմի հիմնադրումը թվագրվում է ընդամենը մ․թ․ա․ 753 թվականին՝ այդ տարածքը բնակեցված է եղել շատ ավելի առաջ՝ դարձնելով այն ամենահին մշտապես բնակեցված տարածքը Եվրոպայում<ref name="Heiken, G. 2005">Heiken, G., Funiciello, R. and De Rita, D. (2005), The Seven Hills of Rome: A Geological Tour of the Eternal City. Princeton University Press.</ref> ։ Քաղաքի սկզբնական բնակչությունը ծագել է [[լատիններ]]ից, [[էտրուսկներ]]ից և [[սաբինացիներ]]ից։ Արդյունքում, քաղաքը ըստ հերթականության դարձել է [[Հռոմի թագավորություն|Հռոմի թագավորության]], [[Հռոմի հանրապետություն|Հռոմի հանրապետության]] և [[Հռոմեական կայսրություն|Հռոմեական կայսրության]] մայրաքաղաքը և համարվում է [[արևմտյան քաղաքակրթություն|արևմտյան քաղաքակրթության]] ծննդավայրերից մեկը և երբեմն նաև առաջին [[մետրոպոլիս]]ը.<ref>[http://www.historytoday.com/mary-harlow/old-age-ancient-rome Old Age in Ancient Rome]</ref>։ Այն կոչվում է նաև "Romae Aeterna" (Հավերժական քաղաք)<ref>{{cite web|last=Andres Perez|first=Javier|title=APROXIMACIÓN A LA ICONOGRAFÍA DE ROMA AETERNA|url=http://www.elfuturodelpasado.com/elfuturodelpasado/Ultimo_numero_files/023.pdf|publisher=El Futuro del Pasado|accessdate=մայիսի 28, 2014|pages=349–363|year=2010}}</ref> և "[[Caput Mundi]]" (Աշխարհի մայրաքաղաք)։
 
[[Վերածնունդ|Վերածննդից]] հետո՝ գրեթե բոլոր պապերը սկսած [[Նիկողայոս V|Նիկողայոս V-ից]] (1422-55) 400 տարի շարունակ ձգտում էին քաղաքը դարձնել աշխարհի գեղարվեստական և մշակութային կենտրոնը <ref>{{cite book|last1=Giovannoni|first1=Gustavo|title=Topografia e urbanistica di Roma|date=1958|publisher=Istituto di Studi Romani|location=Rome|pages=346–47|language=Italian|accessdate=օգոստոսի 1, 2014}}</ref>։ Դրա շնորհիվ Հռոմը դարձավ [[Իտալական Վերածնունդ|Իտալական Վերածննդի]] <ref>{{cite encyclopedia|title=Rome, city, Italy|encyclopedia=Columbia Encyclopedia|edition=6th|year=2009|url=http://www.questia.com/PM.qst?a=o&d=117042793}}{{dead link|date=February 2016}}</ref> գլխավոր կենտրոններից առաջինը, այնուհետ՝ և՛ [[Բարոկկո]]յի, և՛ [[Նեոկլասիցիզմ]]ի ծննդավայրը։ Հայտնի նկարիչներ, գունանկարիչներ, քանդակագործներ և ճարտարապետներ Հռոմում են կենտրոնացրել իրենց գործունեությունը՝ գլուխգործոցներ ստեղծելով ամբողջ քաղաքում։ 1871 թվականին Հռոմը դարձավ Իտալիայի թագավորության մայրաքաղաքը, իսկ 1946-ին՝ Իտալիայի հանրապետությանը։
 
Հռոմը համարվում է համաշխարհային քաղաք։ <ref name="lboro.ac.uk">{{cite web|url=http://www.lboro.ac.uk/gawc/world2012t.html |title=GaWC – The World According to GaWC 2012 |publisher=Lboro.ac.uk |date=հունվարի 13, 2014 |accessdate=օգոստոսի 2, 2014}}</ref><ref>{{cite web |url=http://www.managementthinking.eiu.com/sites/default/files/downloads/Hot%20Spots.pdf |title=The Global City Competitiveness Index |publisher=Managementthinking.eiu.com |date=մարտի 12, 2012 |accessdate= մայիսի 9, 2012}}</ref><ref name="atkearney.at">{{cite web|url=http://www.atkearney.com/research-studies/global-cities-index/full-report |title=2014 Global Cities Index and Emerging Cities Outlook|accessdate= օգոստոսի 2, 2014}}{{dead link|date=February 2016}}</ref> 2014 թվականին այն համարվել է 14-րդ ամենահաճախ այցելվող քաղաքը աշխարհում, երրորդ ամենաշատ այցելվողը [[Եվրոպական Միություն]]ում և ամենահանրաճանաչ տուրիստական վայրը Իտալիայում <ref>[http://edition.cnn.com/2015/01/29/travel/gallery/most-visited-cities-euromonitor/ Most Visited Cities]</ref>։ Նրա պատմական կենտրոնը [[ՅՈՒՆԵՍԿՈ]]-յի կողմից ճանաչվել է Համաշխարհային մշակութային ժառանգություն <ref name="whc.unesco.org">{{cite web|title=Historic Centre of Rome, the Properties of the Holy See in that City Enjoying Extraterritorial Rights and San Paolo Fuori le Mura|url=http://whc.unesco.org/en/list/91|work=[[UNESCO]] World Heritage Center |accessdate=հունիսի 8, 2008}}</ref>։ Հուշարձաններն ու թանգարանները, ինչպիսիք են Վատիկանի Թանգարաններն ու [[Կոլիզեյ]]ը աշխարհի ամենահաճախ այցելվող տուրիստական վայրերից են, որոնք ընդունում են միլիոնավոր զբոսաշրջիկներ ամեն տարի։ Հռոմում են անցկացվել 1960 թվականի Ամառային Օլիմպիական խաղերը, և այնտեղ է գտնվում [[ՄԱԿ]]-ի Սննդի և գյուղատնտեսության կազմակերպությունը։
 
== Ծագումնաբանություն ==
[[Պատկեր:Capitoline she-wolf Musei Capitolini MC1181.jpg|մինի|աջից|Կապիտոլյան գայլը կերակրում է երկվորյակ եղբայրներ Հռեմոսին և Հռոմուլոսին]]
 
Ըստ քաղաքի հիմնադրման մասին առասպելի՝ «{{lang-it|Roma}}» անունը առաջացել է քաղաքի հիմնադիր և առաջին թագավոր «{{lang-it|Romulus}}»-ի անունից։ <ref>{{cite web |url=http://www.britannica.com/EBchecked/topic/509038/Romulus-and-Remus |title=Romulus and Remus |publisher=Brittanica.com |date=25 November 2014 |accessdate= 9 March 2015}}</ref>
Ինչևէ, կա նաև հավանականություն, որ «{{lang-it|Romulus}}» անունն է իրականում առաջացել «{{lang-it|Roma}}»-ից։ Դեռևս 4-րդ դարում կային տարբեր տեսակետներ, թե ինչպես է առաջացել «{{lang-it|Roma}}» անվանումը։ Որոշ ենթադրություններ առաջ են քաշվել՝ հիմնվելով բառի ոչ հստակ լեզվական ծագման վրա <ref>Claudio Rendina, ''Roma ieri, oggi, domani'', Newton Compton, Roma, 2007, pg. 17</ref>:
 
* «{{lang-it|Rumon}}» կամ «{{lang-it|Rumen}}» բառից, Տիբր գետի հին անվանումից, որն իր հերթին ունի նույն արմատը, ինչ հունարեն ῥέω (rhèo)և լատիներեն ruo բայերը, որոնք երկուսն էլ նշանակում են «հոսել» <ref>This hypothesis originates from the Roman Grammarian [[Maurus Servius Honoratus]].</ref>
* էտրուսկերեն ruma բառից, որի արմատն է *rum- «չափ», որը հավանաբար վերաբերում է կամ պաշտամունքի կենդանի գայլին, որը կերակրել էր երկվորյակներ Հռոմուլուսին և Ռեմուսին, կամ Պալատինյան և Ավենտինյան բլուրների չափերին
* Հունարեն ῤώμη (rhōmē)բառից, որը նշանակում է «ուժ» <ref>This hypothesis originates from [[Plutarch]]</ref>:
 
== Պատմագրական և ավանդական տեղեկություններ ==
Տող 99.
=== Վարչական և պատմական ստորաբաժանումներ ===
[[Պատկեր:Roma - Municipi numerata.png|մինի|ձախից|Հռոմի ստորաբաժանումները]]
1972 թվականից սկսած՝ քաղաքը բաժանվում է վարչական տարածքների ({{lang-it|municipi}} (եզ. municipio))։<ref>{{cite web|title=Territorio |publisher=Comune di Roma |accessdate=5 հոկտեմբեր 2009 |url=http://www.comune.roma.it/was/wps/portal/!ut/p/_s.7_0_A/7_0_21L?menuPage=/Area_di_navigazione/Sezioni_del_portale/Dipartimenti_e_altri_uffici/Dipartimento_XV/www-9-romastatistica-9-it/Territorio/&flagSub= |language=Italian }}{{dead link|date=հունիս 2016|bot=medic}}{{cbignore|bot=medic}}</ref> Դրանք ստեղծվել են քաղաքի ապակենտրոնացումը ավելացնելու նպատակով։ Յուրաքանչյուր տարածք կառավարվում է նախագահի և 4 հոգուց բաղկացած խորհրդի կողմից, ովքեր ընտրվում են քաղաքացիների կողմից յուրաքանչյուր 5 տարի։ Սկզբնական շրջանում ստորաբաժանումները 20-ն էին, այնուհետև՝ 19:<ref>In 1992 after a [[referendum]] the XIX Circoscrizione became the ''[[Comune]]'' of [[Fiumicino]]</ref>: 2013 թվականին այդ թիվը նվազեց մինչև 15 <ref>{{cite web|url=http://www.ilmessaggero.it/roma/campidoglio/roma_municipi_accorpamento_consiglio_s_riduzione/notizie/257651.shtml#|accessdate=13 մարտ 2013|newspaper=Il Messaggero|date=11 մարտ 2013}}</ref>
Հռոմն իր տարածքի մեծությամբ (5352կմ²) գրեթե հավասար է [[Լիգուրիա]] մարզին։ Այն նաև [[Լացիո]] մարզի մայրաքաղաքն է։
Հռոմը Իտալիայի մայրաքաղաքն է և Իտալիայի կառավարության նստավայրը։ Հռոմի պատմական կենտրոնում են գտնվում նաև Իտալիայի հանրապետության նախագահի և վարչապետի պաշտոնական նստավայրերը, Իտալիայի կառավարության 2 պալատները, ինչպես նաև Սահմանադրական դատարանը։ Պետական նախարարությունները սփռված են ամբողջ քաղաքով, ինչպես օրինակ՝ Արտաքին գործերի նախարարությունը, որը գտնվում է Ֆարնեզինա պալատում ({{lang-it|Palazzo della Farnesina}})՝ [[Օլիմպիական մարզադաշտ (Հռոմ)|Օլիմպիական մարզադաշտ]]ի հարևանությամբ։
Տող 121.
 
===Կլիմա===
Հռոմում գերիշխում է [[Միջերկրածովյան կլիմա]]ն՝ <ref>{{cite web
|url=http://koeppen-geiger.vu-wien.ac.at/
|title=World Map of Köppen−Geiger Climate Classification}}</ref> զով, խոնավ ձմեռներով և շոգ, չոր ամառներով։
Տող 127.
Հռոմի միջին տարեկան ջերմաստիճանը 20&nbsp;°C է ցերեկային ժամերին և 10&nbsp;°C՝ գիշերը։ Ամենացուրտ ամսին՝ հունվարին, միջին ջերմաստիճանը 12&nbsp;°C է ցերեկային ժամերին և 3&nbsp;°C՝ գիշերը։ Ամենատաք ամիսներին՝ հուլիսին և օգոստոսին, միջին ջերմաստիճանը 30&nbsp;°C է ցերեկը և 18&nbsp;°C՝ գիշերը։
 
Դեկտեմբերը, հունվարը և փետրվարը ամենացուրտ ամիսներն են, երբ միջին ջերմաստիճանը մոտավորապես 12.5&nbsp;°C է ցերեկը և 3.6&nbsp;°C՝ գիշերը։ Ջերմաստիճանը սովորաբար տատանվում է 10-15&nbsp;°C ցերեկը և 3-5&nbsp;°C՝ գիշերը։ Հազվադեպ է ձյուն գալիս, սակայն գրեթե ամեն ձմեռ աննշան ձյուն նկատվում է, իսկ յուրաքանչյուր 20 կամ 25 տարին մեկ զգալի քանակությամբ տեղումներ են տեղի ունենում ձյան տեսքով (վերջինը՝ 2002 թվականին)։ <ref>{{cite web|url=http://www.meteo-net.it/articoli/storiconeve.aspx|title=Storia della neve a Roma|accessdate=2 հոկտեմբեր 2014 |archivedate=27 հուլիս 2013 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20130727130551/http://www.meteo-net.it/articoli/storiconeve.aspx}}</ref>
 
Միջին հարաբերական խոնավությունը 75% է՝ տատանվելով հուլիսին 72%-ից նոյեմբերին 77%: Ծովի ջերմաստիճանը փետրվարին և մարտին հասնում է 13&nbsp;°C, իսկ օգոստոսին՝ 24&nbsp;°C:<ref name="sea temp">[http://www.holidaycheck.com/climate-wetter_Rome+Area-ebene_rid-id_219.html Rome Climate]. Retrieved 9 օգոստոս 2012</ref>
Տող 164.
===Էթնիկ խմբեր===
 
Համաձայն Իտալիայի ազգային վիճակագրական ինստիտուտի ({{lang-it|ISTAT}}) վերջին տվյալների՝ <ref>{{cite web|url=http://demo.istat.it/str2009/index.html |title=Statistiche demografiche ISTAT |publisher=Demo.istat.it |accessdate=30 January 2011}}</ref> բնակչության մոտավորապես 9.5%-ը կազմում են այլազգիները։ Ներգաղթյալների գրեթե կեսը՝ 131,118 մարդ կամ բնակչության 4.7 տոկոսը ծագում են տարբեր եվրոպական երկրներից՝ հիմնականում [[Ռումինիա]], [[Լեհաստան]], [[Ուկրաինա]] և [[Ալբանիա]]: Մնացած 4.8 տոկոսը ոչ եվրոպակա ծագում ունեն, հիմնականում ֆիլիպիններ (26,933),բանգլադեշցիներ (12,154) և [[չինացիներ]] (10,283)։
 
== Հայերը Հռոմում ==
Հայերի բնակության մասին Հռոմում հիշատակություններ կան դեռևս մ.թ.ա. 1-ին դարից։ Մ.թ. 65 թվականին հայոց թագավոր [[Տրդատ Ա]]-ն այցելել է (շուրջ 3 հազարանոց շքախմբով) Հռոմ և թագադրվել [[Ներոն]] կայսրի կողմից։ [[4-րդ դար]]ում Հռոմում հռչակված էր [[հռետոր]] [[Պարույր Հայկազն]]ը, որին Հռոմում հուշարձան է կանգնեցվել։ 552 թ.-ին բյուզանդական զորքերի հրամանատար և [[Ռավեննա]]յի փոխարքա ([[541]]-[[568]]) Նարսես Պատրիկը քաղաքն ազատագրել է գոթերից և այնուհետև շինարարական լայն գործունեություն ծավալել Հռոմում (ավանդությունը Նարսեսին է վերագրում «Կիլիկյան» վանքի շինարարությունը)։
 
[[7-րդ դար]]ում Հռոմում եղել է հայկական վանք, որի աբբա Թաղասիոսը մասնակցել է [[649]] թվականի [[Լատերան]]ի տիեզերաժողովին, 11-րդ դարում՝ հայկական եկեղեցի։ Հռոմում եղել է հայկական թաղամաս։ <ref>L.B. Zekiyan, Le colonie armene del Medio Evo i Italia e le relazioni culturali italo-armene (Materiale per la storia degli Armeni in Italia),- Atti del primo Simposio internazionale di Arte Armena, Venezia, 1978, pp. 803-946; Հ. Լեւոն Զէքիեան, Իտալիա,- «Հայ գաղթաշխարհի պատմություն», հտ. 3, Երեւան, ՀՀ ԳԱԱ Պատմության ինստիտուտ, 2013, էջ 4-82։[http://hpj.asj-oa.am/4878/1/1998-1-2(165).pdf Կարապետյան Մ. Մ., Հռոմի հայ գաղթօջախի պատմությունից. Պատմա-բանասիրական հանդես, 1998, № 1-2, էջ 165-178։]</ref>
 
XIII-XVI դդ. Հռոմի հայ համայնքը, ինչպես նաև իտալահայ մյուս համայնքները, ստվարացել են։ Հռոմ են եկել հայ մտավորականներ, եկեղեցական գործիչներ, վաճառականներ։ Այստեղ ընդօրինակվել են բազմաթիվ արժեքավոր ձեռագրեր, առաջին հայերեն գիրքը («Տոմար Գրիգորյան») Հռոմում տպագրվել է [[1584]] թվականին։ [[1883]] թվականին հիմնադրվել է Լևոնյան վարժարանը՝ կաթոլիկ հայ հոգևորականների պատրաստման բարձրագույն դպրոցը։
Տող 219.
* {{դրոշ|Բոլիվիա}} [[Ակակաչի]], Բոլիվիա<!--<ref>http://www.liberazione.it/giornale/051129/LB12D6D0.asp – Short newspaper article on the Rome / Achacachi twinning</ref> -->
* {{դրոշ|Ալժիր}} [[Ալժիր]], Ալժիր
* {{դրոշ|Չինաստան }} [[Պեկին]], Չինաստան <ref>{{cite web|url=http://www.ebeijing.gov.cn/Sister_Cities/Sister_City/|title=Sister Cities|publisher=Beijing Municipal Government|accessdate=23 հունիսի 2009}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.paris.fr/portail/accueil/Portal.lut?page_id=6587&document_type_id=5&document_id=16467&portlet_id=14974 |title=Le jumelage avec Rome |accessdate=9 հուլիսի 2008 |publisher=Municipalité de Paris |language=French |deadurl=yes |archiveurl=https://web.archive.org/web/20081216141833/http://www.paris.fr:80/portail/accueil/Portal.lut?page_id=6587&document_type_id=5&document_id=16467&portlet_id=14974 |archivedate=16 դեկտեմբերի 2008 }}</ref>
* {{դրոշ|Սերբիա}} [[Բելգրադ]], Սերբիա
* {{դրոշ|Բրազիլիա}} [[Բրազիլիա]], Բրազիլիա
Տող 228.
* {{դրոշ|Պակիստան}} [[Մուլթան]], Պակիստան
* {{դրոշ|Հնդկաստան}} [[Մումբայ]], Հնդկաստան
* {{դրոշ|Իսպանիա}} [[Մադրիդ]], Իսպանիա <ref name="hermanadas">{{cite web |title= Mapa Mundi de las ciudades hermanadas |publisher=Ayuntamiento de Madrid |url= http://www.munimadrid.es/portal/site/munimadrid/menuitem.dbd5147a4ba1b0aa7d245f019fc08a0c/?vgnextoid=4e84399a03003110VgnVCM2000000c205a0aRCRD&vgnextchannel=4e98823d3a37a010VgnVCM100000d90ca8c0RCRD&vgnextfmt=especial1&idContenido=1da69a4192b5b010VgnVCM100000d90ca8c0RCRD |accessdate=17 հոկտեմբերի 2009}}</ref>
* {{դրոշ|Իսպանիա}} [[Մարբելա]], Իսպանիա
* {{դրոշ|Կանադա}} [[Մոնրեալ]], [[Քվեբեկ]], Կանադա
* {{դրոշ|ԱՄՆ }} [[Նյու Յորք]], ԱՄՆ <ref name="New York sisters">{{cite web|url=http://www.nyc.gov/html/ia/gp/html/partner/partner.shtml |title=NYC's Partner Cities |publisher=The City of New York |accessdate=16 դեկտեմբերի 2012 |deadurl=yes |archiveurl=https://web.archive.org/web/20130814165415/http://www.nyc.gov:80/html/ia/gp/html/partner/partner.shtml |archivedate=14 օգոստոսի 2013 }}</ref>
* {{դրոշ|Բուլղարիա}} [[Պլովդիվ]], Բուլղարիա
* {{դրոշ|Հնդկաստան}} [[Նոր Դելի]], Հնդկաստան
* {{դրոշ|Հարավային Կորեա}} [[Սեուլ]], Հարավային Կորեա<ref name="Seoul twinnings2">{{cite web |url=http://english.seoul.go.kr/gover/cooper/coo_02sis.html|title=International Cooperation: Sister Cities |accessdate=26 հունվարի 2008 |work=Seoul Metropolitan Government|publisher=www.seoul.go.kr|archiveurl=//web.archive.org/web/20071210175055/http://english.seoul.go.kr/gover/cooper/coo_02sis.html |archivedate=10 դեկտեմբերի 2007}}{{dead link|date=փետրվարի 2016}}</ref><ref name="Seoul twinnings">{{cite web|url=http://english.seoul.go.kr/gtk/cg/cityhall.php?pidx=6 |title=Seoul -Sister Cities [via WayBackMachine] |accessdate=23 օգոստոսի 2013 |work=Seoul Metropolitan Government (archived 2012-04-25) }}{{dead link|date=հունիսի 2016|bot=medic}}{{cbignore|bot=medic}}</ref>
* {{դրոշ|Ավստրալիա}} [[Սիդնեյ]], Ավստրալիա
* {{դրոշ|Ալբանիա }} [[Տիրանա]], Ալբանիա <ref name="International relations">{{cite web|url=http://www.tirana.gov.al/common/images/International%20Relations.pdf |title=Twinning Cities: International Relations |accessdate=23 հունիսի 2009 |work=Municipality of Tirana |publisher=www.tirana.gov.al |format=PDF |deadurl=yes |archiveurl=https://web.archive.org/web/20111010042121/http://www.tirana.gov.al/common/images/International%20Relations.pdf |archivedate=10 հոկտեմբերի 2011 }}</ref><ref>Twinning Cities: International Relations. Municipality of Tirana. www.tirana.gov.al. Retrieved on 25 հունվարի 2008.</ref>
* {{դրոշ|Իրան}} [[Թեհրան]], Իրան
* {{դրոշ|Ճապոնիա}} [[Տոկիո]], Ճապոնիա
* {{դրոշ|Բելգիա}} [[Տոնջերեն]], Բելգիա
* {{դրոշ|Թունիս}} [[Թունիս]], Թունիս <ref name="Tunis">{{cite web|url=http://www.commune-tunis.gov.tn/fr/mairie_cooperation1.htm|archiveurl=//web.archive.org/web/20080508191341/http://www.commune-tunis.gov.tn/fr/mairie_cooperation1.htm|archivedate=8 մայիսի 2008|title=Cooperation Internationale|publisher=2003–2009 City of Tunis Portal|language=French|accessdate=31 հուլիսի 2009}}{{dead link|date=փետրվարի 2016}}</ref>
* {{դրոշ|ԱՄՆ}} [[Washington, D.C.]], USA<ref>{{cite web|title=Visita a Washington del Sindaco|url=http://www.comune.roma.it/wps/portal/pcr?contentId=NEW183956&jp_pagecode=newsview.wp&ahew=contentId:jp_pagecode|accessdate=3 հոկտեմբերի 2011}}</ref>
}}
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/wiki/Հռոմ» էջից