Վիքիպեդիա

«Գենդերցիդ»–ի խմբագրումների տարբերություն

Դիտել պատմությունը
← Նախորդ տարբՀաջորդ տարբ →
Content deleted Content added
ՎիզուալԵլատեքստ
չNo edit summary
Տող 1.
'''Գենդերցիդ''', սեռով պայմանավորված համակարգված սպանություն<ref>{{Cite book|first=Mary Anne|last=Warren|title=Gendercide: The Implications of Sex Selection|isbn=0-8476-7330-8}}</ref>։ Եզրը նաև վերաբերում է մանկասպանությանը և որոշակի սեռի նկատմաբ մահացու բռնությանըբռնության կիրառմանը ցանկացած տարիքում։▼
{{խմբագրում եմ|[[Մասնակից:Haktorres|Հայկուհի Գրիգորյան]] ([[Մասնակցի քննարկում:Haktorres|քննարկում]])}}
▲'''Գենդերցիդ''', սեռով պայմանավորված համակարգված սպանություն<ref>{{Cite book|first=Mary Anne|last=Warren|title=Gendercide: The Implications of Sex Selection|isbn=0-8476-7330-8}}</ref>։ Եզրը նաև վերաբերում է մանկասպանությանը և որոշակի սեռի նկատմաբ մահացու բռնությանը կիրառմանը ցանկացած տարիքում։
 
Գենդերցիդեը աճող խնդիր է որոշ երկրներում։ Վիճակագրական տվյալները ցույց են տալիս, որ Չինաստանի և Հնդկաստանի նման երկրներում կանանց և տղամարդկանց հարաբերությունը հավասար է 120 տղամարդուն բաժին է ընկնում 100 կին<ref>The Economist. The War on Baby Girls: Gendercide. 4 March 2010 http://www.economist.com/node/15606229</ref>:
 
== Եզրի ծագում ==
Գենդերցիդ եզրը առաջին անգամ օգտագործել է Ամերիկացիամերիկացի ֆեմինիստ Մերի Էն Ուարները իր 1985 թվականին՝ սեռով պայմանավորված մասայականմասսայական սպանություններըսպանությունների մասին «Gendercide: The Implications of Sex Selection» գրքում։ Գրքում Ուարները նկարագրում է ցեղասպանության և գենդերցիդի նմանությունները։
<blockquote>
Ըստ նմանության՝ գենդերցիդը որոշակի սեռի (գենդերի) ներկայացուցիչների դիտավորյալ ոչնչացումն է։ Այլ եզրերը, ինչպես օրինակ՝ «գինոցիդ« և «ֆեմիցիդ», վերաբերում են միայն կանաց և աղջիկների անօրինական սպանությանը։ Բայց «գենդերցիդը» չեզոք եզր է․ դրանում զոհերը կարող են լինել և՛ տղամարդ, և՛ կին։ Այսպիսի չեղոք եզրի անհարժեշտություն կա, քանի որ սեռային խտրականությամբ սպանությունները տղամարդկանտղամարդկանց դեպքում նույնքան սխալ են, որքան կանանց դեպքում։ Եզրը նաև ուշադրություն է հրավիրում այն հանգամանքի վրա, որ գենդերային դերը հաճախ ունենում է մահացու հետևանքներ, և որ սրանք էական իմաստով նման են ռասայական, կրոնական կամ դասային նախապաշարմունքների մահացու հետևանքներին<ref>{{Cite book|first=Mary Anne|last=Warren|title=Gendercide: The Implications of Sex Selection|isbn=0-8476-7330-8}}</ref>
</blockquote>
 
== Ֆեմիցիդ ==
Ֆեմիցիդը տարբեր պատճառներով, սովորաբար մշակութային, կանանց մասայականմասսայական սպանությունն է։ Բառն օգտագործվում է 1820֊ականներից<ref>2006 Random House Unabridged Dictionary</ref>։ Ըստ [[Միավորված ազգերի կազմակերպության՝կազմակերպություն|Միավորված ազգերի կազմակերպության]]՝ տղաների և աղջիկների ծնելիության կենսաբանական նորմալ հարաբերությունը կազում է 102-106 տղամարդ 100 կնոջը։ Սակայն նորմալից ավելի բարձր տարբերություններ (երբեմն՝ 130) նույնպես արձանագրվել են։ Այժմ սա [[Կենտրոնական Ասիա|Կենտրոնական]], [[Արևելյան Ասիա|Արևելյան]] և [[Արևմտյան Ասիա|Արևմտյան Ասիայում]] աճող մտահոգությունների պատճառ է<ref>United Nations Population Fund http://www.unfpa.org/webdav/site/global/shared/documents/publications/2011/Preventing_gender-biased_sex_selection.pdf 2011.</ref>։
 
Ֆեմիցիդի ամենատարածված միջոցը սելեկտիվ [[Վիժում|հղիության արհեստական ընդհատումն]] է՝ տղամարդկանց հանդեպ ուժեղ նախըտրություն ունեցող մշակույթներում, ինչպես օրինակ՝ [[Չինաստան]] և Հնդկաստան։[[Հնդկաստան]]։ Ըստ Միավորված ազգերի կազմակերպության՝ տղաների և աղջիկների ծնելիության հարաբերությունը արմատական փոփոխություներ է կրել<ref>United Nations Population Fund http://www.unfpa.org/webdav/site/global/shared/documents/publications/2011/Preventing_gender-biased_sex_selection.pdf 2011.</ref>։
 
Չինաստանում սեռերի հարաբերությունը 1979-2005 թվականներին կազմել է՝<ref>All Girls Allowed. Gendercide in China Statistics Statistics About Gendercide in China http://www.allgirlsallowed.org/category/topics/gendercide</ref>
Տող 22 ⟶ 21՝
* 120:100 in 2005
 
Հնդկաստանում տղա երեխաները գերադասվում են, քանի որ ծնողները ցանկանում են ծեր հասակում իրենց խնամող ժառանգ ունենալ։ Բացի դա, օժիտի գինը Հնդկաստանում շատ բարձր է (ընտանիքի կողմից ամուսնացող աղջկան տրվող ունեցվածք, փող) գինը Հնդկաստանում շատ բարձր է, իսկ արական սեռի ժառանգը ամուսնանալով կարող է ընտանիք օժիտ բերել։ Ըստ բրիտանական «The Independent» թերթի հարպարակման՝ մարդահամարի տվյալներով 2011 թվականին մինչև յոթ տարեկան երեխաների շրջանում աղջիկները 7.1 միլոնով ավելի քիչ են, քան տղաները, 2001 թվականին տարբերությունը կազմել է 6 միլոն, 1991 թվականին՝ 4.2 միլիոն։ Այս պահին հարաբերությունը կաղմում է 915 աղջիկ, 1,000 տղա, որը 1961 թվականից սկսած ամենամեծ տարբերությունն է<ref>Laurence, Jeremy. The Independent. The full extent of India’s ‘gendercide’ http://www.independent.co.uk/news/world/asia/the-full-extent-of-indias-gendercide-2288585.html</ref>։
 
[[Իրաքյան Քուրդիստան|Իրաքյան Քուրդիստանում]] քրդական վարչակազմի կողմից՝ կրոնկան կամ հասարակական սկզբունքները խախտելու պատճառով ընտանիքի անդամերի սպանության և ինքնազոհաբերման խրախուսումը կամ հանդուրժումը Մոջաբը պիտակել է որպես «գենդերցիդ» (2003)<ref>Shahrzad Mojab. (2003). Kurdish Women in the Zone of Genocide and Gendercide. Al-Raida 21(103): 20–25. http://www.kurdipedia.org/documents/87353/0001.pdf https://www2.warwick.ac.uk/fac/soc/pais/people/pratt/publications/mjcc_004_03_06_al-ali_and_pratt.pdf</ref>։
 
== Անդրոցիդ ==
Ադրոցիդը արական սեռի ներկայացուցիչների մասսայական սպանությունն է<ref>{{cite book|last1=Welsh|first1=EE|title=Establishing Difference: The Gendering and Racialization of Power in Genocide|date=2012|url=http://etd.fcla.edu/CF/CFE0004297/Welsh_Thesis_Final.pdf}}</ref>, գենդերցիդի ենթատեսակ է<ref>{{cite book|last1=Welsh|first1=EE|title=Establishing Difference: The Gendering and Racialization of Power in Genocide|date=2012|url=http://etd.fcla.edu/CF/CFE0004297/Welsh_Thesis_Final.pdf}}</ref>՝ կազմված հունարեն ''andro'' ({{lang-hy|տղա կամ տղամարդ}})<ref>{{cite book|last1=Danner|first1=Horace|title=A Thesaurus of Medical Word Roots|date=2013|page=17}}</ref> և լատիներեն ''cide'' ({{lang-hy|սպանել}}) բառերից<ref>{{cite book|last1=Green|first1=Tamara|title=The Greek & Latin Roots of English|date=2014|page=51}}</ref>։
 
Բույսերի դեպքում անդրոցիդ եզրը կարող է վերաբերել բերքի որոշակի մասը մամլացնելու միջոցով ուղիղ փոշոտման ջանքերին<ref>{{cite book|last1=Verma|first1=MM|title=Ethrel-a male gametocide that can replace the male sterility genes in barley|date=1978|url=http://link.springer.com/article/10.1007%2FBF00023727?LI=true}}</ref>։ Մարդկային հասարակության դեպքում անդրոցիդը արական սեռի ներկայացուցիչների մասսայական սպանություն է, հիմնականում հակառակորդի հարձակողական հնարավորությունները նվազեցնելու նպատակով<ref>{{cite book|last1=Synnott|first1=Anthony|title=Re-Thinking Men: Heroes, Villains and Victims|date=2012|url=https://books.google.co.uk/books?id=RHx6BgAAQBAJ&pg=PT204&dq=%22%22&hl=en&sa=X&ved=0ahUKEwiFrZuAhrbKAhUDVRQKHTBABdQQ6AEILjAD#v=onepage&q=%22%22&f=false}}</ref>։ Ավելի պասիվ տեսանկյունից անդրոցիդը կապվում է տղամարդկանց հանդեպ արմատացած նախապաշարմունքներին, երբ հասարակությունը ընդհանուր առմամբ մասնակցում կամ թույլատրում է զորակոչի ընթացքում տղամարդկանց մասսայական մահապատիժը<ref>{{cite book|last1=Nathanson|first1=Paul|title=Replacing Misandry: A Revolutionary History of Men|date=2015|ref=45|quote=without referring to the androcide of course that many societies have imposed at a later stage of the life cycle in the form of military conscription}}</ref>։ [[Պտղաճանճեր|Պտղաճանճերի]]<!-- անգլերեն վիքիում fruit flies էր ([[:en:Androcide]] հոդվածում), բազմիմաստության փարատման էջում ([[:en:Fruit fly]]) և՛ խայտաթևավորներ կար, և՛ պտղաճանճերի։ fruit բառից ելնելով ընտրեցի պտղաճանճը, բայց վստահ չեմ։ Ուղղեք եթե կարիք կա)--> դեպքում արուների հանդեպ անդրոցիդական թշնամանքը կարող է պայմանավորված լինել մրցակցությամբ, իրենց իշխանության հանդեպ մարտահրավերի ընկալմամբ կամ երկուսի համադրությամբ<ref>{{cite book|last1=Srivastava|first1=U.S.|title=Golden jubilee commemoration volume, 1980|date=1980|page=51}}</ref>։ Որոշ կազմակերպություններ և հրատարակիչներ պնդում են, որ պատերիազմի ընթացքում տղամարդկանց թիրախավորումը արդիական խնդիր է<ref>{{cite book|last1=Nathanson|first1=Paul|title=Legalizing Misandry: From Public Shame to Systemic Discrimination Against Men|date=2006|page=154}}</ref>։ Անդրոցիդը նաև նկարագրվել է անտիկ հունական դիցաբանությում<ref>{{cite book|last1=Skempis|first1=Marios|title=Geography, Topography, Landscape: Configurations of Space in Greek and Roman Epic|date=2014|page=172}}</ref> և հիպոթետիկ իրավիճակներում, որտեղ սեռերի մեջ կար տարաձայնություններ<ref>{{cite book|last1=Morgan|first1=Robin|title=Going Too Far: The Personal Chronicle of a Feminist|date=1977|page=3}}</ref>։
 
Անդրոցիդի օրինակ է 1988 թվականի Ալ-Անֆալի գործողությունը (քրդական և իրաքյան աղբյուրների համաձայն՝ այդ ընթացքում ավելի քան 180,000 մարդ է սպանվել<ref name="hang">{{Cite news |url=http://www.sptimes.com/2007/06/25/Worldandnation/Iraq_to_hang__Chemica.shtml |title=Iraq to hang 'Chemical Ali' |author =Omar Sinan |work=Associated Press |publisher=[[Tampa Bay Times]] |date=June 25, 2007 |accessdate=December 3, 2015}}</ref>), քանի որ ըստ «Human Rights Watch» հասարակական կազմակերպության՝ զոհերի հիմնական մասը երիտասարդ և կռվելու ունակ տղամարդիկ էին<ref>[http://www.hrw.org/reports/1991/IRAQ913.htm Whatever Happened To The Iraqi Kurds?] Human Rights Watch Report, 1991</ref>։ Անդրոցիդի մեկ այլ օրինակ է [[Սրեբրենիցայի ջարդեր]]ը, որի արդյունքում 1995 թվականի հուլիսի 12-ին սպանվել է 7000-8000 մահմեդական բոսնիացի չափահաս տղամարդ<ref>{{книга |ссылка = http://www.icty.org/x/cases/krstic/tjug/en/krs-tj010802e.pdf#page=179 |заглавие = International Tribunal for the Prosecution of Persons Responsible for Serious Violations of International Humanitarian Law Committed in the Territory of Former Yugoslavia since 1991. Case No. IT-98-33-T |pages = 174 }}<blockquote>«The Trial Chamber concluded that almost all of those murdered at the execution sites were adult Bosnian Muslim men and that up to 7000-8000 men were executed»</blockquote></ref>։
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/wiki/Գենդերցիդ» էջից