«Վիտամին D»–ի խմբագրումների տարբերություն

'''Վիտամին D''' կամ '''կալցիֆերոլ'''<ref>[http://www.worldcat.org/title/dorlands-illustrated-medical-dictionary/oclc/52523403 Dorland's Illustrated Medical Dictionary.] Vitamin (Table of Vitamins)</ref> ''(D1, D2, D3, D4, D5, որոնցից առավել հայտնի են D2 ([[էրգոկալցիֆերոլ]]) և D3 ([[խոլեկալցիֆերոլ]])),''<ref name="կառուցվածք">[http://www.chem.qmul.ac.uk/iupac/misc/D.html Nomenclature of Vitamin D. Recommendations 1981. IUPAC-IUB Joint Commission on Biochemical Nomenclature (JCBN).] reproduced at the Queen Mary, University of London website.</ref>, օրգանիզմի բնականոն [[նյութափոխանակություն|նյութափոխանակության]] և [[կենսագործունեություն|կենսագործունեության]] համար անհրաժեշտ [[օրգանական միացություններ]]ի, կենսաբանորեն ակտիվ [[ստերոիդներ]]ի խումբ, [[ռախիտ]]ը [[կանխարգելում|կանխարգելող]] [[վիտամին]], լուծվում է [[ճարպ]]երում, չի լուծվում [[ջուր|ջրում]], կուտակվում է ճարպերում և [[լյարդ]]ում, հիմնականում առաջանում է [[մաշկ]]ում [[ուլտրամանուշակագույն ճառագայթներ]]ի բացօթյա ներգործությամբ ([[լույս|ցերեկային լույսի]] բացակայության դեպքում քվարցային լամպով ճառագայթահարելով) [[նախավիտամիններ]]ից սինթեզվելուց<ref name="ուլտրա">[http://uvweb.free.fr/pages/vita1.php 2- La Photosynthèse cutanée. a) La Vitamine D.]</ref> և որոշ չափով սննդի միջոցով: D վիտամինի պակասի դեպքում ինչպես երեխաների, այնպես էլ մեծահասակների, հատկապես կանանց օրգանիզմը վատ է յուրացնում սննդում պարունակվող [[կալցիում]]ը և [[ֆոսֆոր]]ը, որի հետևանքով ոսկորները փափկում են և սկսում են ծռվել. երեխաների մոտ առաջանում է ռախիտ, իսկ մեծահասակների, հատկապես կանաց մոտ՝ [[ոսկրակակղանք]] ավելացնելով [[օստեոպորոզ]]ի ռիսկերը: Կանխարգելման նպատակով բժշկի կողմից նշանակվում են D վիտամինի պատրաստուկներ<ref>Bischoff-Ferrari HA, Willett WC, Wong JB et Als. [http://archinte.jamanetwork.com/article.aspx?articleid=414883 Prevention of Nonvertebral Fractures With Oral Vitamin D and Dose Dependency. A Meta-analysis of Randomized Controlled Trials]</ref>, որոնք ստացվում են գործարանային պայմաններում [[խմորասնկեր]]ը բարդ քիմիական մշակման և ուլտրամանուշակագույն ճառագայթների ազդեցությանը ենթարկելու միջոցով<ref>[http://ogneci.com/dr/node/191 Ինչպես են արտադրում վիտամինները]</ref>:

Մարդկությանը այս վիտամինը հայտնի է դեռ 17-րդ դարից, սակայն գիտականորեն այն արժեվորվել է 20-րդ դարի սկզբներին<ref>[http://vitamind.ucr.edu/about/ History of Vitamin D]</ref>: Վիտամին D-ի հայտնագործումը թույլ է տվել լուծել մինչ այդ սուր մտահոգություն հանդիսացող ռախիտի խնդիրը: Այն բանից հետո, երբ 1913 թ.-ին ամերիկյան կենսաքիմիկոս [[Էլմեր Մակկոլում]]ը ({{lang-en|Elmer McCollum}}) և Մարգուրիթ Դեյվիսը ({{lang-en|Marguerite Davis}}) ձկան յուղի մեջ հայտնաբերեց [[վիտամին A]]-ն հայտնաբերելուց հետո<ref>Wolf G (June 2004). "The discovery of vitamin D: the contribution of Adolf Windaus". J Nutr. 134 (6): 1299–302. PMID 15173387.</ref>, 1914 թ. -ին բրիտանական անասնաբույժ [[Էդվարդ Մելենբի]]ն ({{lang-en|Edward Mellanby}}) նկատեց, որ [[ռախիտ]]ից չեն տառապում այն շներերը, որոնց [[ձկան յուղ]] են տալիս: Այս դիտարկումը հանգեցրեց նրան այն եզրակացությանըեզրակացության, որ ռախիտը կանխարգելվում է վիտամին A-ի կամ դրա հետ առընչություն ունեցող որևէ այլ նյութի շնորհիվ:

Այդ հարցը պարզելու համար [[1922]] թ.-ին Մակկոլումը ձկան յուղով փորձ դրեց, որտեղ լիովին չեզոքացրեց վիտամին A-ն չեզոքացրեց: Այդ մթերքովձկան յուղով սնվող շները հաջողությամբ բուժվեցին ռախիտից: Այդպես ապացուցվեց, որ ռախիտի բուժման համար պատասխանատու է ոչ թե վիտամին A-ն, այլ մինչ այդ անհայտ վիտամինվիտամինը: Եվ քանի որ դա գիտության կողմից հայտնաբերված չորրորդ վիտամինն էր, գիտնականը այն անվանեց [[լատինական այբուբեն]]ի չորրորդ տառով՝ D<ref>Elena Conis (July 24, 2006). [http://articles.latimes.com/2006/jul/24/health/he-esoterica24 "Fortified foods took out rickets".] Los Angeles Times.</ref>:

1923 թ.-ին ամերիկյան կենսաքիմիկոս Հարի Սթենբոկը ցույց տվեց, որ ուլտրամանուշակագույն ճառագայթներով ճառագայթելիս սննդի մեջ վիտամին D-ի քանակն ավելանում է: Նման ճառագայթումից հետո սովորական սննդի միջոցով փորձարկվող առնետները բուժվեցին ռախիտից բուժվեցին: Գրեթե նույն ժամանակում Ա. Ֆ. Հեսսը (Alfred Fabian Hess) ապացուցեց, որ մարդըմարդու կարող էօրգանիզմում արևի լույսից վիտամին D ստանալէ սինթեզվում<ref>[http://vitamind.ucr.edu/about/ "History of Vitamin D".] University of California at Riverside. 2011.</ref>:

Վիտամինը բաղկացած է ֆերոլներից, որոնք ակտիվանում են [[ուլտրամանուշակագույն ճառագայթներ]]ից։ Կալցիֆերոլը ճարպերում լուծվում է: Ճարպերն անհրաժշտանհրաժեշտ են նաև աղիներում այդ վիտամինի լիարժեք ներծծման համար: Ճարպերում լուծվող այլ վիտամինների նման ճարպային հյուսվածքներում կուտակվելու հատկություն ունի: Ամռան ընթացքում D վիտամինի կուտակված պաշարները կարող են աստիճանաբար սպառվում ձմռան ամիսներին<ref name="հարվարդ" />:

Օրգանիզմում այդ պրոցեսը կատարվում է մաշկում։ Վիտամին D - ի անբավարարությունը շատ տարածված է և կարող է օրգանների բջիջների զարգացման խնդիրներ առաջացնել, առավելապես մաշկային։ Գիտնականները ապացույցներ են փնտրում նաև, որ վիտամին D-ի երկարաժամկետ անբավարարությունը հանգեցնում է [[քաղցկեղ]]ի: Բացի այդ, մի շարք կլինիկական ուսումնասիրություններ ցույց են տալիս, որ վիտամին D -ն մասնակցում է [[պրոլիֆերացիա|բջիջների բազմացման]] կարգավորմանը, [[նյութափոխանակություն|նյութափոխանակությանը]], խթանում է որոշ [[հորմոններ]]ի սինթեզը, կանխում է շաքարախտը<ref>[http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/19781131 Vitamin D supplementation reduces insulin resistance in South Asian women living in New Zealand who are insulin resistant and vitamin D deficient - a randomised, placebo-controlled trial.]</ref>, [[քաղցկեղ]]ի որոշ տեսակները<ref>[http://www.santenews.eu/2010/09/11/effet-protecteur-de-la-vitamine-d-face-au-cancer-du-sein/ EFFET PROTECTEUR DE LA VITAMINE D FACE AU CANCER DU SEIN]</ref><ref>[http://www.passeportsante.net/fr/Actualites/Nouvelles/Fiche.aspx?doc=2006011147 La vitamine D en prévention du cancer?] [[ֆրանսերեն]]</ref>:

== Վիտամին D-ի առաջացման աղբյուրներ ==

* ''Ուլտրամանուշակագույն ճառագայթներ.'' խոլեկալցիֆերոլը՝ D3 պրեվիտամինը, կազմավորվում է մաշկի էպիդերմիսում [[Արևայրուք|արևի լույսի ուլտրամանուշակագույն ճառագայթներ]]ի ազդեցությամբ D3 պրովիտամինից։ D3 պրովիտամինը խոլեկալցիֆերոլի է վերածվում ջերմային իզոմերիզացման ճանապարհով (մարմնի ջերմաստիճանում). Էպիդերմիսում խոլեկալցիֆերոլը կապվում է D վիտամին կապակցող սպիտակուցի հետ և այդ վիճակով անցնում է արյան մեջ և տեղափոխվում է լյարդ<ref name="ուլտրա" /><ref>Брикман А. [http://www.medicum.nnov.ru/doctor/library/endocrinology/Lavin/24.php Нарушение обмена кальция и фосфора у взрослых.] Эндокринология (под ред. Н. Лавина). Москва: Практика, 1999. էջեր 413–454. — 1128 էջ, ISBN 5898160175.</ref>: Ստվերը և ամպամած եղանակը ընդունակ են 60 %-ով կրճատել պրեվիտամինի սինթեզը<ref>[http://nutritionstudies.org/shining-light-vitamin-d/ Shining a Light on Vitamin D — Nutrition Studies]</ref>: Պրեվիտամինի սինթեզի համար անհրաժեշտ ուլտամանուշակագույն ճառագայթները չեն անցնում ապակու, հագուստի և արևայրուքի համար նախատեսված քսուկների միջով<ref name="հարվարդ">[http://www.health.harvard.edu/newsweek/vitamin-d-and-your-health.htm Vitamin D and your health — Harvard Health Publications]</ref>: Բավարար քանակով վիտամին սինթեզվում է [[սոլյարի]]ում պարբերաբար ճառագայթում ստանալիս, սակայն դա կարող է հանգեցնել մաշկի քաղցկեղի<ref name="ֆակտ">[https://ods.od.nih.gov/factsheets/VitaminD-HealthProfessional/ Vitamin D — Health Professional Fact Sheet]</ref>:

Վիտամին D-ի ենթատեսակներն են՝ D1, D2, D3, D4, D5, որոնցից հիմնական երկուսն են վիտամին D2 ([[էրգոկալցիֆերոլ]]) և վիտամին D3 ([[խոլեկալցիֆերոլ]]): Առանց ինդեքսի ''վիտամին D'' նշանակում է կամ D2 կամ D3, կամ երկուսն էլ: Դրանք հայտնի են որպես կալցիֆերոլ: Խոլեկալցիֆերոլը (D3) ուլտրամանուշակագույն ճառագայթների ազդեցությամբ սինթեզվում է մաշկի մեջ կամ օրգանիզմ է մտնում սննդի միջոցով, իսկ էրգոկալցիֆերոլը (D2)՝ միայն սննդի միջոցով: Խոլեկալցիֆերոլը և էրգոկալցիֆերոլը հիմնականում ապահովում են [[բարակ աղիք|բարակ աղիներում]] (հատկապես [[տասներկումատնյա աղիք|տասներկումատնյա աղիներում]]) սննդամթերքի [[կալցիում]]ի և [[ֆոսֆոր]]ի ներծծումը և [[ոսկրային հյուսվածքներ]]ում դրանց կուտակումը։ D2 և D3 -ի միջև կառուցվածքային տարբերությունը կայանում է նրանում, որ D2-ի շղթայում [[ածխածին|ածխածնի ատոմների]] և [[մեթիլ]] խմբի միջև [[կրկնակի կապ]] կա<ref>[http://www.chem.qmul.ac.uk/iupac/misc/D.html Nomenclature of Vitamin D. Recommendations 1981. IUPAC-IUB Joint Commission on Biochemical Nomenclature (JCBN).] reproduced at the Queen Mary, University of Londonname="կառուցվածք" website.</ref>: