«Աթենաս»–ի խմբագրումների տարբերություն

'''Աթենաս'''<ref name="ՏՈՒՏ">{{ՏՈՒՏ|section=II.A.3|page=57}}</ref> (հին հունարեն ՝ Ἀθηνᾶ կամ Ἀθηναία ՙերկրի տիրուհի՚ ), Աթենաս-Պալլաս (Παλλὰς Ἀθηνᾶ)- հունական դիցաբանության աստվածուհի, իմաստության, ողջախոհության, կանխամտածված պատերազմի դիցուհի, Օլիմպոսի տասնեկու գերագույն աստվածներից, Աթենք քաղաքի [[էպոնիմ]]: Համարվում էրէ Հին Հունաստանի ամենապաշտված աստվածուհիներից: Բացի դրանից՝ պաշտվել է որպես գիտելիքի, արվեստի և արհեստի, օրենքի և արդարության դիցուհի, համարվել է քաղաքների և պետությունների հովանավոր, գիտության և հմտության, խելքի և խորամանկամտության մարմնացում:

Աթենասը առավել տարբերվող է մյուս աստվածուհիներից ի շնորհիվ իր արտաքինի: Նա պատկերվել է զենք ու զրահով և նրան ուղեկցել են սուրբ համավողհամարվող կենդանիները:

Աթենասի ծննդյան աասպելըառասպելը հաճախ պատմում է մի քանի տարբերակով: Աթենասին համարում են որպես Զևսի սիրելի զավակ, ով ծնվել է վերջինիս գլխից:

*Աթենասի ծննդավայրը համարում են Ապալկոմեն քաղաքը, որտեղ նրան մեծացրրելմեծացրել են տեղի բնակիչները

Ըստ լեգենդի՝ առաջինը Պոսեյդոնն եկավ Ատտիկե, [[եռաժանի|եռաժանիով]] հավածեցհարվածեց [[Ակրոպոլիս|Ակրոպոլիսի]] վրա և հայտնվեց ծովի ջրի աղբյուր (ըստ մեկ այլ առասպելի նա ստեղծեց ձի) [[Էրեխտեոն|Էրեխտեոնի]] տաճարի մոտ: Նրա ետևից հայտնվեց Աթենասը, որըորն իր նիզակի մեկ հարվածով հողից աճեցրեց [[ձիթենի]]: Դատավորների որոշմամբ հենց նա ճանաչվեց հաղթող, քանի որ նրա նվերը մարդկանց շատ ավելի օգուտ կտար քաղաքին, իսկ քաղաքը կոչեցին Աթենասի պատվին՝ [[Աթենք]]:

Լեգենդի հետագա շարադրանքը առաջ է բերում [[Վառո|Վառոն]]: Երբ քաղաքում հայտվումհայտնվում է ձիթենին և աղբյուրը [[Կեկրոպ]] թագավորը գնաց [[Դելֆի]] ըստ օրակուլի քվեարկության դրեց քաղաքի անվանման հիմնահարցը: Տղամարդիկ քվեարրկեցինքվեարկեցին Պոսեյդոնի օգտին, կանայք՝ Աթենասի, իսկ կանանց քանակը մեկով շատ էր: Դրանից հետո Պոսեյդոնն ալեկոծեց քաղաքը, իսկ աթենացիները կանանց դատապարտեցին եռակի պատժի՝ զրկեցին ձայնի իրավունքից, ոչ մի երեխա չպիտի կրեր մոր ազգանունը և ոչ մեկ չպետք է նրանց կոչեր աթենուհի:

Ըստ լեգենդի՝ Զևսը երդվել էր կատարել Հեփեստոսի խնդրանքը, քանի որ նա ստեղծել էր աստվածների անպարտելի զենքը (մեկ այլ տարբերակում նա ազատել էր [[Հերա|Հերային]] կապանքներից): Հեփեստոսը (Պոսեյդոնի դրդմամբ) խնդեցխնդրեց Աթենասին իրեն կնության տալ. Զևսը չէր կարող երդումը դրժել, բայց խորհուրդ տվեց դստերը զգուշանալ: Երբ ԱթենասըԱթենասն իր զենքի համար եկավ Հեփեստոսի մոտ, վերջինս փորձեց տիրանալ նրան, իսկ դիցուհին սկսելդիցուհին՝ ազատվել նրանից: Հեփեստոսը գնաց նրա հետևից, իսկ դիցուհինԱթենասը նիզակով վիրավորեց նրան: Աթենասը բրդյա շորով մաքրեց և թաղեց Հեփեստոսի սերմերը հողի մեջ, ևիսկ մայր [[Գեա|Գեան]] երեխա ծնեց: Այդ պատճառով էլ [[Էրիխտոնիոս|Էրիխտոնիոսին]] համարում են ինչպես Հեփեստիոսի և Գաեյի այնպես էլ Հեփեստոսի և Աթենասի որդին, իսկ անունը թարգմանաբար նշանակում է ՙՙէրիոն՚՚ - բուրդ կամ ՙՙէրիս՚՚ - պառակտություն և ՙՙխտոն՚՚ - հող:

Աթենասը գաղտնի մեծացնում է Էրիխտոնիոսին, ցանկանալով դարձնել անմահ, հետո զամբյուղով ուղարկում է Կեկրոպի դուստեր՝դստեր՝ Պանդրոսեի մոտ (կամ երեք դստրերին՝ Ագլավրիսին, Հերսեին և Պանդրոսեին): [[Էվրիպիդես|Էվրիպիդեսը]] պատմում է, որ Աթենասը երեխայի հետ դրել էր երկու օձ, այդ պահից ի վեր Աթենքում երեխաների վզից կախում էին օձերով կամ վիշապներով կախազարդեր: Քույրերը տեսնելով օձերին սարսափահար են լինում և իրենց գցում են անդունդը: Քույրերի մահից հետո Էրիխտոնիոսին մեծացնում է Աթենասը իր իսկ տաճարում: Հասունանալով պատանին Ակրոպոլիսում կանգնեցնում է Աթենասի [[քսոան|քսոանը]] և մեկնարկում [[պանաֆինեական խաղեր|պանաֆինեական խաղերը]] դիցուհու պատվին:

Ըստ առասպելի Մեդուզան, չնմանվելով իր քույրերին Գորգոնաներին, գեղեցիկ կին էր և Աթենասի տաճարի քրմուհի: Պոսեյդոնը, մերժում ստանալով Մեդուզայից, որոշում է բռնի ուժով տիրանալ նրան: Մեդուզան պաշտպանվելով Պոսեյդոնից թաքնվում է Աթենասի տաճարում և խնդրում աստվածուհուց օգնել իրեն: Աթենասը լիովին կերպարանափոխում է նրան՝ Մեդուզայի վարսերը դառնում են օձեր, իսկ ամբողջ մարմինը ծածկվում է թեփուկներով, և նրա մեկ հայացքը կարող էէր տղամարդուն դարձնել քար:

Մեկ այլ պատմության մեջ, երբ աստվածուհին լոգանք էր ընդունում, նրան տեսնում է [[Տիրեսիաս|Տիրեսիասը]] և կուրանում է: Կորցնելով իր տեսողությունը նա ստանում է առանձնահատուկ նվեր՝ թռչուննեի հետ խոսելու կարողություն և ապագան գուշակելու հմտություն:

ՙՙ[[Ոդիսական]]՚՚-ում [[Ոդիսևս|Ոդիսևսի]] խորամանկամտությունը նկատելի եղավ Աթենասի համար: Այստեղ Աթենասը հայտնվում է Ոդիսևսի մտքերում ուղորդելով նրան [[Տրոյա|Տրոյայից]] տուն՝ [[Իթաքե]]: Նրա առաջնորդող գործողությունների շնորհիվ Աթենասն ստացավ ՙՙհերոսների պաշտպան՚՚ անունը: Աթենասը հայտնվում է նաև [[Նավսիկա|Նավսիկայի]] երազներում և կարգադրում հոգ տանել Ոդիսևսի մասին և օգնել նրան տուն վերադառնալ: Դիցուհին նաև պատմում է Ոդիսևսին, որ Իթաքեում նրան արդեն մեռած են համարում և իր կնոջ ձեռքն են խնդրում: Տպավորված Ոդիսևսի խորամանկամտությունից նա խորհուրդ է տալիս այնպես անել, որ ետ գրավի իր թագավորությունը: Նա քողարկում է Ոդիսևսին մուրացկանի ատաքինիարտաքինի տակ այնպես, որ ոչ ոք չճանաչիչկարողանա ճանաչել՝ իրեն նույնիսկ [[Պենելոպե|Պենելոպեն]] և օգնում է վռնդելու կնոջ փեսացուներին:

Մեկ այլ առասպել. [[Օլիմպոս|Օլիմպոսի]] բոլոր աստվածները և աստվածուհիները, ինչպես նաև հունական դյուցազունները հրավիրված էին [[Պելևս|Պելևսի]] և [[Թետիս|Թետիսի]] հարսանիքին: Միայն [[Էրիս|Էրիսը]]՝ երկպառակության և կոնֆլիկտների աստվածուհին, հրավիրված չէր այդ տոնախմբությանը: Նա ցասում ապրեց դրանից. այսպիսով Էրիսը եկավ ոսկե խնձորը ձեռքին, որի վավրա գրված էր καλλίστῃ (ամենագեղեցիկին), և նետեց այդայն դիցուհիների կողմը: [[Աֆրոդիտե|Աֆրոդիտեն]], [[Հերա|Հերան]] և Աթենասը վիճեցին ՙՙամենագեղեցիկ՚՚ -ի կոչմանն արժանանալու համար, քանի որրոր երեքն էլ լիիրավ արժանիքներ ունեին:

Վեճը լուծելու համար նրանք դիմեցին [[Պարիս|Պարիսին]]՝ Տրոյականտրոյական արքայազնին: [[Իդա]] լեռան մոտ լոգանք ընդունելուց հետո, որը գտնվում էր Տրոյայի հարևանությամբ, նրանք եկան Պարիսի մոտ լսելու նրա վճռի մասին: Քանի դեռ Պարիսը իր ընտրությունը չէր կայացրել (երեքն էլ իդեալական գեղեցկություն ունեին) դիցուհիները սկսեցին սիրաշահել նրան: Հերան՝ մայր դիցուհին, պատրաստ էր տալու նաննրան իշխանություն ամբողջ [[Ասիա|Ասիայի]] և [[Եվրոպա|Եվրոպայի]] վրա, Աթենասը՝ իմաստնություն, համբավ և ռազմական փառք, իսկ Աֆրոդիտեն՝ ամենագեղեցիկ կնոջ սերը, և Պարիսը առանց տատանվելու խնձորը տվեց Աֆրոդիտեին: Այդ կինը [[Հեղինե|Հեղինեն]] էր, որը դժբախտաբար արդեն [[Սպարտա|Սպարտայի]] արքա [[Մենելայոս|Մենելայոսի]] կինն էր: Աթենասը և Հերան զայրացան որոշման վրա և ի պատիպատիժ Պարիսի առաջ բերեցին [[Տրոյական պատերազմ|Տրոյական պատերազմը]]:

Աթենասի կապը տրոյական ձիու կառուցման հետ, որը վերջ դրեց պատերազմին, շատ ակնհայտ է: Նախ՝ իրեն է պատկանում ձիու միտքը, երկրորդ՝ ձին համարում են Աթենասի նվերը, երրորդ՝ նա ամեն գնով փորձում էէր գրավել Տրոյան: [[Էվրիպիդես|Էվրիպիդեսը]] գրում է, որ Իլիոնն ընկավ ՙՊալլասի կամքով՚ և նանրա ուժով:

Պատմում են, որ [[Էպեյոս|Էպեյոսը]] կառուցեց տրոյական ձին աստվածուհու մտահաղացմամբ և օգնությամբ: Քվինտ Սմիրնսեցին գրում է. Էպեյոսը երազում տեսնում է դիցուհուն, իսկ արդեն երեք օր հետո ձին արդեն պատրաստ էր: Հետո իր կառուցողական գործիքները նվիրաբերեց Աթենասին՝ դնելով դրանք դիցուհու տաճարում:

Դրանից բացի՝ Աթենասը սուրհանդակի կերպարանքով խորհուրդ տվեց Ոդիսևսին թաքցնել աքայական դյուցազուններին: Հետագայում դիցուհին աստվածային ուտելիք էր մատուցում նրանց, որպեսզի սովից չմահանան: Երբ մտահաղացումը իրագործվում էէր, [[Սինոն|Սինոնը]] ասում է տրոյացիներին, որ այս նվերը Աթենասին կպաշտպանի իրենց քաղաքը [[պալլադիում|պալլադիումի]] փոխարեն: Շատ գրողներ են համարում ձին աքայացիների նվերը աստվածուհուն:

Դիցուհին վատ կանխանշաններ (երկրաշարժ) է ուղարկում տրոյացիներին, [[Լաոկոոն|Լաոկոոնի]] ձին ոչնչացնելու առաջարկից հետո, և ուրախանում է, երբ տրոյացիները չենչէին հավատում նրան և որոշում են ձին մտցնել քաղաք, նաև օձեր է ուղարկում Լաոկոոնի և իր երկու որդիների վրա: Աստվածուհին ինքն է օգնում տրոյացիներին ձին տանել քաղաք դեպի Աթենասի տաճար: [[Հոմերոս|Հոմերոսը]] հիշատակում է, որ Աթենասը պարտադրում է [[Հեղինե|Հեղինեին]] ետ մնալ ձիուց: Տրիֆիոդորոսը ավելի մանրակրկիտ է ներկայացնում, թե ինչպես Հեղինեն եկավ Աթենասի տաճար և երեք անգամ պտտվեց ձիու շուրջը, հատ առ հատ տալով դյուցազունների անունները, այդ պահին նրան երևում է Աթենասը ստիպում հեռանալ տաճարից: Տրոյայի կործանման գիշերը Պալլասը նստած էր [[Ակրոպոլիս|Ակրոպոլիսի]] վրա և շողշողացնում էր էգիդան:

Պերսևսը որպես նվեր դիցուհուն զոհ մատուցեց և նվիրեց Գորգոնայի գլուխը. Աթենասը նվեընվերն ընդունելով զարդարեց Մեդուզայի գլխով իր վահանը:

Աթենասը ոգևորում է նրան թեբեական վիշապի դեմ մարտից առաջ և տվեցտալիս է նրան քար, որով էլ Կադմոսը սպանում է վիշապին:

*Աթենասը հայտնվում է Հերակլեսի կողքին [[լերնեյան հիդրա|լերնեյան հիդրայի]] դեմ կռվի ժամանակ և հուշում, թե ինչպես սպանել հրեշին

*Աթենասը նրան տվեցտալիս է պղնձե չախչախներ, որոնց օգնությամբ վախեցնում է ստիմֆալյան թռչուններին

*ՙՙ[[Հերակլեսի վահան]]՚՚  պոեմում Աթենասը ուժ է տալիս Հերակլեսին և [[Իոլայոս|Իոլայոսին]] ևու նստում իրենց ռազմակառքը, որը դուրս էր եկել [[Արես|Արեսի]] դեմ:

*Դիցուհին օգնում է նան Հադեսի դեմ դեպի [[Պիլոս]] արշավի ժամանակ և հազթանակիհաղթանակի հասցնում նաննրան [[Պերիկլիմենոս|Պերիկլիմենոսի]] դեմ մարտում:

Աթենասը Տիդեյոսին օգնել է թեբեացիների դեմ կռվի ժամանակ: Յոթնյակը ընդդեմ թեբեացինեի արշավի ժամանակ Աթենասը ուղեկցում է նրանց և իր վահանով պաշտպանում է նրանց նիզակներից և նետերից:

Երբ Տիդեյոսը մահացու վիրավորվեց, Աթենասը Զևսից խնդեց անմահության հեղուկը, սակայն տեսնելով, որ Տիդեյոսը չէր կարողանում իրեն տիրապետել և վնասում էէր [[Մելանիպ|Մելանիպին]], հրաժարվում է տալ նրան թուրմը:

| Աթենասը Դիոմեդեսին օժտում է հզորությամբ և ի պատիժ [[Աֆրոդիտե|Աֆրոդիտեի]] ուղղում է Դիոմեդեսի նիզակը դեպի [[Պանդարոս|Պանդարոսը]]: Դիոմեդեսի հետ զրուցելիս նա ոգևորում է նրան Արեսի դեմ մարտից առաջ, իսկ մարտի ժամանակ Դիոմեդեսի նիզակը ուղղում է ուղիղդեպի Արեսի որովայնը:

| Իլիական՚՚ՙՙԻլիական՚՚-ում Աթենասը հայտնվում է Աքիլլեսին մարդկային կերպարանքով և ուժ է տալիս նրան: Նաև խորհուրդ է տալիս մենամարտել [[Հեկտոր|Հեկտորի]] հետ, միևնույն ժամանակ հայտնվում է Հեկտորի մոտ [[Դեիֆոբոս|Դեիֆոբոսի]] կերպարանքով և ստիպումստիպում՝ ընդունել մենամարտը: Այնուհետև Աթենասը Աքիլլեսին է տալիս իր նիզակը: Սա ստանալով Աքիլլեսը Հեկտորին դիմում է հետևյալ խոսքերով.  ՙՙԻմ նիզակով Տրիտոգեան քեզ կհնազանդեցնի՚՚:

Հեկտորին հաղթելուց հետո նա զոհ մատուցեց Աթենասին և նիզակը դրեց [[Ֆասելիդե|Ֆասելիդեում]]՝ Աթենասիաստվածուհու տաճարում:

Կարևոր է նշել, որ ՙՙՈդիսական՚՚-ում Աթենասի կերպարը չի հայտնվում ոչ մի տեսարանում, բացի այն դեպքից, երբ Ոդիսևսը և իր ընկերները գտնվում էինեն [[Պոլիֆեմ|Պոլիֆեմի]] քարանձավում, և Ոդիսևսը աղոթում է աստվածուհուն:

[[Կիրկե|Կիրկեի]] կղզում նաննրան օգնության է հասնում [[Հերմես|Հերմեսը]] և [[Կալիպսո|Կալիպսոյի]] մոտ գնում է ևս նա, իսկ Ոդիսևսը մակույկ է կառուցում առանց Աթենասի օգնության:

*Հայտնվում է մի աղջկա կերպարանքով և Ոդիսևսին ուղեկցում արքունիք

Իթաքե վեադառնալուվերադառնալու ճանապարհին նա Աթենասը Ոդիսևսին կերպարանափոխում է ալեհեր ծերունու, իսկ արդեն Իթաքեի արքունական պալատում վերադարձնում է իր իրական տեսքը:

Ոդիսևսը կրկնակի անգամ խնդրում է աստվածուհուց օգնություն Պենելոպեի փեսացուներից ազատվելու նպատակովհամար: Հոմերոսը գրում է՝ Ոդիսևսը Աթենասի հետ մշակում է փեսացուների պատիժը: 

| Ըստ ՙՙ[[Արգոնավտիկա]]՚՚ պոեմի՝ արշավից առաջ Յասոնը աղոթք է անում Աթենասին և մյուս աստվածներին: Պոեմում նկարագրված է Աթենասի և Հերայի քննարկումները, նաև Զևսի հետ երկխոսությունը:

| Աթենասը օգնում է Նեստորին [[Էրևֆալիոն|Էրևֆալիոնի]] և էլեյացինեի դեմ մարտում և դրա համար Նեստորը զոհ է մատուցում աստվածուհուն: