«Քրիստոնեության ընդունումը Հայաստանում»–ի խմբագրումների տարբերություն

'''Քրիստոնեության ընդունումը Հայաստանում''' տեղի է ունեցել [[301]] թվականին:թվականին։ Դա հայ ժողովրդի պատմության մեջ մի դարակազմիկ իրադարձություն էր:էր։ [[Տրդատ Գ Մեծ]] Արշակունին ([[287]]-[[330]]) աշխարհում առաջինը ճանաչեց [[քրիստոնեություն]]ը՝ որպես պետական, պաշտոնական կրոն<ref>{{Cite web|title = USF Library Special & Digital Collections Exhibits {{!}} USF Armenian Studies : Քրիստոնեության ընդունումը որպես պետական կրոն Հայաստանում|url = http://exhibits.lib.usf.edu/exhibits/show/armenianstudies/armculture-arm/religion-arm|website = exhibits.lib.usf.edu|accessdate = 2016-01-20}}</ref>:

Հայոց եկեղեցին սովորաբար վարդապետական անվան կիրառում չի ունեցել. այն կոչվել է Հայաստանյայց (կամ՝ Հայաստանի), Հայոց կամ Հայ անունով, իսկ սուրբ, առաքելական, ուղղափառ կամ այլ կոչումները գործածվում են որպես պատվանուն:պատվանուն։ «Առաքելական» անունով այն տարբերվում է [[Մերձավոր Արևելք]]ի քրիստոնեական մյուս եկեղեցիներից<ref name=":0">{{Cite web|title = 1. Քրիստոնեության մուտքը Հայաստան և պատմությունը|url = http://akunq.net/am/?p=19885|website = Արեւմտահայաստանի եւ Արեւմտահայութեան Հարցերու Ուսումնասիրութեան Կեդրոն|accessdate = 2016-01-20}}</ref>:

Հայոց եկեղեցու առաջին հիմնադիրներն են եղել [[սուրբ Թադեոս]] (քարոզչության տարիները՝ [[35]]-[[43]]) և [[սուրբ Բարդուղիմեոս]] ([[44]]-[[60]]) առաքյալները, որոնք հատուկ կոչմամբ անվանվում են Հայաստանի Առաջին Լուսավորիչներ<ref>[http://akunq.net/am/?p=19885 Հայաստանի Առաջին Լուսավորիչներ]</ref>: Նրանց գերեզմանները որպես սրբավայրեր հարգվել ու պահպանվել են պատմական Հայաստանի հարավարևելյան կողմերում գտնվող Արտազի ([[Մակու]]) և Աղբակի ([[Բաշկալե]]) վանքերում:վանքերում։ Այսպիսով, հայ եկեղեցին ունի առաքելական ծագում:ծագում։

[[Հայաստանյայց Առաքելական Սուրբ Եկեղեցի|Հայոց եկեղեցու]] [[1-ին դար|1]]-[[3-րդ դար]]երի պատմությունը քիչ է ուսումնասիրված:ուսումնասիրված։ Հաճախ Հայաստանում քրիստոնեության պետականորեն ընդունումը (301 թվական) շփոթում են քրիստոնեության Հայաստան մուտք գործելու հետ (1-ին դար):։ Քրիստոսից հետո առաջին դարին է վերագրվում Գողթնի Եկեղեցու հիմնադրման ավանդությունը, ըստ որի [[Բարդուղիմեոս առաքյալ|Բարդուղիմեոս]] առաքյալը Կումսիին ձեռնադրում է Գողթն գավառի եպիսկոպոս:եպիսկոպոս։ [[Արտազ]]ի Աթոռի գավազանագրքում ([[649]] թվական) գրված է՝ {{քաղվածք|Թադեոս առաքյալը Արշակունյաց [[Սանատրուկ]] թագավորի ժամանակ եկավ Հայաստանի Շավարշան քաղաքը և ավետարանական լույսով լուսավորեց այնտեղի հավատացյալներին, իր աշակերտ Զաքարիային ձեռնադրեց քաղաքի եպիսկոպոս, և ինքը գնաց երկրի այլ կողմերի հեթանոսներին քարոզելու:|}}Զաքարիան նահատակվել էր Սանատրուկի ձեռքով Փրկչի համբարձումից 42 տարի հետո (75 թվական)<ref>{{Cite web|title = Դանիելյան Է. {{!}} historyofarmenia.am.am|url = http://www.historyofarmenia.am/am/Encyclopedia_of_armenian_history_qristoneutyan_hrchakumy_petakan_kron|website = www.historyofarmenia.am|accessdate = 2016-01-20}}</ref><ref group="Ն">Ըստ առավել տարածված տեսակետի՝ Սանատրուկը գահակալել է 88-110 թվականներին:</ref>:

Համարվում է, որ քրիստոնյա առաջին համայնքը Հայաստանում կազմավորվել է Սանատրուկ թագավորի հիմնադրած քաղաք [[Մծուրք]]ում, իսկ նրա կործանումից հետո այդ համայնքը փոխադրվել է մոտակա [[Աշտիշատ]]: Ինչ վերաբերում է Արտազ գավառին, որի եկեղեցում գրվել է վերոհիշյալ գիրքը, ապա այն հայոց արքունիքի ամառանոցն էր:էր։ Թադեոս առաքյալի և Սանդուխտի նահատակությունը դրվում է այնտեղ:այնտեղ։ 4-րդ դարի սկզբին, երբ [[սուրբ Գրիգոր Լուսավորիչ]]ը ձեռնադրվեց Հայաստանի եպիսկոպոս, նրա գահակալությունը տեղի ունեցավ ոչ թե Հայաստանի նոր մայրաքաղաք [[Վաղարշապատ]]ում, այլ Աշտիշատի եպիսկոպոսական աթոռում<ref>{{Cite web|title = Քրիստոնեական համայնքների տարածումը Հայաստանում|url = http://www.findarmenia.com/arm/history/19/145/147|website = www.findarmenia.com|accessdate = 2016-01-20}}</ref>:

Ագաթանգեղոսի «Հայոց պատմության» համաձայն, երբ [[287]] թվականին Տրդատը հռոմեական զորքի օգնությամբ հաղթանակած վերադառնում է [[Վաղարշապատ]]՝ վերագրավելու իր հոր գահը, ճանապարհին՝ [[Եկեղյաց]] գավառի [[Երիզա]] ավանում, գոհաբանական զոհեր է մատուցում [[Անահիտ]] աստվածուհու մեհյանին:մեհյանին։ Թագավորի զինակիցներ [[Գրիգոր Լուսավորիչ|Գրիգորը]] հրաժարվում է մասնակցել զոհաբերության արարողությանը, քանի որ քրիստոնյա էր:էր։ Հայոց արքան այդ ժամանակ տեղեկանում է նաև, որ Գրիգորը իր հայր [[Խոսրով Բ|Խոսրովին]] սպանող Անակ իշխանի որդին է:է։ Տրդատ Գ-ն հրամայում է նրան գցել [[Արտաշատ (քաղաքատեղի)|Արտաշատի]] ստորերկրյա բանտը (որն այժմ հայտնի է «[[Խոր վիրապ]]» անունով), որ սահմանված էր մահապարտների համար:համար։

Գրիգորից բացի Մեծ Հայքում քրիստոնեության տարածմանը և պետական կրոն դառնալուն էապես նպաստել են [[Հռիփսիմյանց կույսեր]]ը: Ավանդության համաձայն՝ նրանք հռոմեացի կույսեր էին, ովքեր հալածվել էին [[Դիոկղետիանոս]] կայսեր կողմից և փախել [[Մերձավոր Արևելք|արևելք]]: Նրանց թվում էին [[սուրբ Հռիփսիմե]]ն, [[Սուրբ Գայանե]]ն, [[Սուրբ Շողակաթ]]ը, [[սուրբ Նունե]]ն և այլք՝ տարբեր տվյալներով մինչև 40 հոգի:հոգի։ Նրանցից Նունեն (Նինո) հիմնադրում է վրաց եկեղեցին:եկեղեցին։ Կույսերը նախ երկրպագում են Քրիստոսի տնօրինական տեղերին (Պաղեստինի սուրբ վայրեր) և ապա [[Եդեսիա]]յի վրայով անցնում [[Մեծ Հայք]]՝ հաստատվելով Վաղարշապատ մայրաքաղաքի մոտ՝ հնձաններում:հնձաններում։ Տրդատը ցանկանում է ամուսնանալ [[Հռիփսիմե]] կույսի հետ, սակայն մերժում է ստանում:ստանում։ Ի պատասխան դրա՝ 300 թվականին հրամայում է բոլոր կույսերին մահապատժի ենթարկել<ref>{{Cite web|title = Տրդատ Գ Մեծ և Գրիգոր Լուսավորիչ|url = http://www.findarmenia.com/arm/history/19/145/148|website = www.findarmenia.com|accessdate = 2016-01-20}}</ref>:

Կույսերի նահատակությունից հետո հայոց արքան ջղային ծանր հիվանդություն է ստանում:ստանում։ Ավանդույթի համաձայն՝ այդ հիվանդությունը որակվում է խոզակերպությամբ:խոզակերպությամբ։ Թագավորի քույրը՝ [[Սուրբ Խոսրովիդուխտ|Խոսրովիդուխտը]], մի քանի անգամ երազ է տեսնում, որ Տրդատին կարող է բուժել միայն Արտաշատում բանտարկված Գրիգորը:Գրիգորը։ Նրան ազատում են բանտարկությունից և հանդիսավոր կերպով ընդունում մայրաքաղաք Վաղարշապատում:Վաղարշապատում։ Գրիգորը նախ ամփոփում է նահատակ կույսերի մարմինները, ապա 66 օր քարոզում քրիստոնեության լույսի մասին ու բժշկում թագավորին:թագավորին։ Տրդատ Գ-ն և ողջ արքունիքը մկրտվում են. քրիստոնեությունը հռչակում է պետական կրոն<ref>{{Cite web|title = Քրիստոնեության հռչակումը պետական կրոն|url = http://www.findarmenia.com/arm/history/19/145/149|website = www.findarmenia.com|accessdate = 2016-01-20}}</ref>:

Նոր հիմնադրված քրիստոնեությունը ժողովրդի մեջ տարածելու համար Հայաստանում պետք է ստեղծվեր հոգևորականության համակարգ:համակարգ։ Դասակարգման գագաթին՝ հոգևոր հովիվներից վեր, պետք է լիներ գլխավոր հովվապետը:հովվապետը։ Ձեռնադրման համար հայոց եկեղեցու հիմնադիր Գրիգոր Լուսավորիչը հանդիսավորությամբ ուղարկվում է [[Կապադովկիա]]յի վարչական կենտրոն [[Կեսարիա]] քաղաքը, որտեղ ժամանակին կրթություն էր ստացել:ստացել։ Կապադովկիայի եպիսկոպոսները քաղաքի եպիսկոպոս Ղևոնդի գլխավորությամբ Գրիգորին ձեռնադրում են Հայաստանի եպիսկոպոս:եպիսկոպոս։ Մեծ Հայքում նրա օծումը պետք է իրականացներ [[Փոքր Հայք]]ի (մ.թ.ա. 1-ին դարից՝ հռոմեական պրովինցիա) [[Սեբաստիա]] քաղաքի Պետրոս եպիսկոպոսը:եպիսկոպոսը։ [[Ագաթանգեղոս]]ի վկայությամբ, երբ հայոց քահանայապետը վերադառնում է Վաղարշապատ, Տրդատ Մեծը նրան բազմեցնում է իր արքունիքի երկրորդ գահին:գահին։ Գրիգորը հայ եկեղեցու նվիրապետությունը կազմակերպում է ժամանակի պետական վարչական կառուցվածքի համաձայն՝ յուրաքանչյուր նախարարության համար մեկական եպիսկոպոս՝ թվով 36, իսկ ինքը շուտով ստանում է Հայոց Հայրապետ անունը:անունը։ Եկեղեցական ժողովներում եպիսկոպոսներից 18-ը նստում էին հայրապետի աջ, և մյուս 18-ը՝ նրանից ձախ կողմերում:կողմերում։ Վաղարշապատում կառուցվում է մայր եկեղեցի, և այն դառնում է հայոց կաթողիկոսանիստը:կաթողիկոսանիստը։ Կաթողիկոսն ու թագավորը քանդում են Հայաստանի գրեթե բոլոր հեթանոսական տաճարները. կանգուն են մնում [[Գառնիի հեթանոսական տաճար]]ը և [[Նեմրութի դիցապաշտարան|Նեմրութ լեռան դիցապաշտարանը]]<ref name=":0" />:

Տրդատին է վերագրվում կաթողիկե եկեղեցու հիմնադրումը Վաղարշապատում:Վաղարշապատում։ Նա մահացավ 330 թվականին:թվականին։ Նրանից մի քանի տարի առաջ Մանեա այրք կոչվող վայրում մահացել էր մենակյացության անցած Գրիգոր Լուսավորիչը<ref>{{Cite web|title = Մեծ Հայքի թագավորությունը Տրդատ Մեծի իշխանության վերջին շրջանում|url = http://www.findarmenia.com/arm/history/19/145/152|website = www.findarmenia.com|accessdate = 2016-01-20}}</ref>:

Գրիգոր Լուսավորիչը վախճանվեց [[325]] թվականին, [[Նիկեայի Ա տիեզերական ժողով|Նիկեայի ժողով]]ի գումարման ժամանակ:ժամանակ։ Նրան հաջորդեցին իր որդիները, նախ կրտսերը՝ կուսակրոն [[Արիստակես Ա|Արիստակես]]ը ([[325]]-[[333]]), հետո ավագ որդին՝ [[Վրթանես Ա|Վրթանեսը]] ([[333]]-[[341]]):։ Ժառանգական կաթողիկոսությունը ընդհատվում է 347 թվականին, երբ Լուսավորչի թոռ [[Հուսիկ Ա]] կաթողիկոսի սպանությունից հետո հաջորդում են [[Դանիել Ա]]սորին (347-347) և [[Փառեն Ա Աշտիշատցի|Փառեն Աշտիշատցին]] (347-353):։ Վերջինս սերում էր [[Աղբիանոսյաններ]]ի տոհմից, ովքեր մինչև քրիստոնեության ընդունումը ազդեցիկ դիրք էին զբաղեցնում Հայաստանի քրմապետական պաշտոններում:պաշտոններում։

353 թվականին՝ [[Արշակ Բ]] թագավորի ու հայոց ավագանու համաձայնությամբ կաթողիկոս է ընտրվում Հուսիկ կաթողիկոսի թոռը [[Ներսես Ա Մեծ|Ներսես իշխանը]], ով կրթություն էր ստացել Կեսարիայում:Կեսարիայում։ Այդպիսով կաթողիկոսական աթոռը կրկին վերադարձվում է Լուսավորչի տոհմին:տոհմին։ Ներսեսը 28 եպիսկոպոսների և նախարարների ուղեկցությամբ ձեռնադրություն ստանալու համար ուղարկվում է [[Կեսարիա]]:

[[354]] թվականին Ներսես կաթողիկոսը մի նշանավոր նա գումարում է [[Աշտիշատի եկեղեցական ժողով]]ը: Այն զբաղվում է հիմնականում երկու կարևոր հարցերով:հարցերով։

* Հոգևոր հովիվները որոշում են հայոց թագավորության տարբեր վայրերում հիմնել տարբեր հասարակական շենքեր՝ աղքատանոցներ, որբանոցներ, հիվանդանոցներ, ուրկանոցներ, հյուրանոցներ և այլ բարեգործական հաստատություններ, ինչպես նաև՝ վանքեր ու պարսպապատ կուսանոցներ, հաստատել դպրոցներ յուրաքանչյուր վանքում:վանքում։

* Ժողովը զբաղվում է նաև ծիսական բարեկարգման հարցերով. մարդկանց հուղարկավորության ժամանակ արգելում է [[Զրադաշտականությունը Հայաստանում|հեթանոսական]] սովորությամբ՝ լաց ու կոծ անել, հանդերձներ պատռել, քանի որ քրիստոնյան պարտավոր է հավատալ հանդերձյալ կյանքին:կյանքին։ Արգելվում է մերձավոր արյունակիցների ամուսնությունը, բազմակնությունը և այլ սովորույթներ:սովորույթներ։

* Հանձնարարվում է հեռու մնալ մի շարք արատավոր երևույթներից՝ հարբեցողությունից, պոռնկությունից, սպանությունից, գթությամբ վարվել ծառաների հետ, ծանր հարկերով չնեղել ժողովրդին և այլն:այլն։

* [[Նիկեայի Ա Տիեզերական ժողով]]ում (325) բանաձևվում է Եկեղեցու ուղղափառ դավանությունը Որդի Աստծո մասին:մասին։ Լուսավորչի որդի Արիստակես Հայրապետը բերել էր Հայաստան և այն ընդունելի էր համարվել Գրիգոր Լուսավորչի կողմից ու դարձել նաև Հայ Եկեղեցու Հավատամքը. այսպիսով հայոց եկեղեցու հավատո հանգանակը դառնում էր [[ուղղափառություն]]ը: Մի քանի տարի անց Հռոմեական կայսրությում քաղաքական վերնախավը օժանդակում է [[արիոսականություն|արիոսականության]]ը: Աշտիշատի ժողովը մերժել է արիոսականությունը և ընդունել Նիկեական Հանգանակը:Հանգանակը։

[[Արշակունիների թագավորություն]]ը 387 թվականին [[Հայաստանի առաջին բաժանում|բաժանվում է]] երկու հարևանների՝ [[Հռոմեական կայսրություն|Հռոմեական կայսրության]] և [[Սասանյան Իրան]]ի միջև:միջև։ Կաթողիկոս է ընտրվում Մեծն Ներսեսի որդի [[Սահակ Պարթև]]ը ([[387]]-[[439]]):։

Հայաստանի [[Բյուզանդական Հայաստան|բյուզանդական հատվածում]]՝ [[Բարձր Հայք]], [[Ծոփք]] և [[Աղձնիք]] նահանգներում, շուտով վերանում է պետականությունը:պետականությունը։ [[Արշակ Գ]]-ից (378-390) հետո երկիրը կառավարում են Հռոմեական (395 թվականից՝ [[Բյուզանդական կայսրություն|Բյուզանդական կայսրության]]) կառավարիչները:կառավարիչները։ Հայաստանի պարսկական մասում Արշակունիների թագավորությունը գոյատևում է մինչև 428 թվականը<ref>{{Cite web|title = Մեծ Հայքի թագավորության բաժանումը Հռոմի և Պարսկաստանի միջև|url = http://www.findarmenia.com/arm/history/19/159/161|website = www.findarmenia.com|accessdate = 2016-01-20}}</ref>:

Քրիստոնեության ընդունումից ի վեր Հայաստանի եկեղեցիներում ու կրոնական այլ կենտրոններում հոգևոր ծիսակատարությունները կատարվում էր [[հունարեն]]ով և [[ասորերեն]]ով, որոնք հասարակ բնակչության համար օտար էին և անհասկանալի:անհասկանալի։ Քրիստոնեությունը հայ ժողովրդին հասկանալի լինելու համար պետք է հայերեն հնչեր:հնչեր։

[[Մեսրոպ Մաշտոց]]ը, ով ուղարկվել էր [[Գողթն]] գավառ՝ քրիստոնեություն տարածելու համար, հանդիպում է այս դժվարությանը:դժվարությանը։ Նրա առաջարկով և կաթողիկոս [[Սահակ Պարթև]]ի ու հայոց [[Վռամշապուհ]] թագավորի ([[389]]-[[415]]) հովանավորությամբ [[405]] թվականին ստեղծվեց [[հայերենի այբուբեն]]ը: Առաջին նախադասությունը, որը թարգմանվել է հայերեն.

Մեսրոպ Մաշտոցն անձամբ այցելեց [[Կոստանդնուպոլիս]] և կայսրից արտոնություն ձեռք բերեց իրենց առաքելությունը կատարելու համար:համար։ Իր ողջ կյանքի ընթացքում Մեսրոպը շրջեց Հայաստանում և նրանց հարակից գավառներում, ամենուր հիմնեց դպրոցներ և տարածեց հայերեն տառերը<ref>{{Cite web|title = Մեսրոպ Մաշտոցը և հայ գրերի գյուտը|url = http://www.findarmenia.com/arm/history/19/178/179|website = www.findarmenia.com|accessdate = 2016-01-20}}</ref>: