«Քրիստափոր Արարատյան»–ի խմբագրումների տարբերություն

'''Քրիստափոր Գերասիմի Արարատյան''' ({{lang-ru|Христофор Герасимович Араратов}}) ([[Հունիսի 18]], [[1876]] - [[Դեկտեմբերի 10]], [[1937]]), հայ ականավոր ռազմական գործիչ, [[Ռուսական Կայսրություն|ռուսական]] բանակի գնդապետ, [[Հայաստանի Հանրապետություն (1918-1920)|հայկական բանակի]] գեներալ-մայոր, [[Սարդարապատի ճակատամարտ]]ում հայկական կորպուսի հրետանային բրիգադի հրամանատար:հրամանատար։ [[Հայաստանի Հանրապետություն (1918-1920)|Հայաստանի Առաջին Հանրապետության]] երկրորդ ռազմական նախարար, անկուսակցական:անկուսակցական։ 1937 թ-ին գնդակահարվել է որպես «ազգի թշնամի»: Արդարացվել է հետմահու:հետմահու։

Քրիստափոր Արարատյանը ծնվել է [[1876]] թ-ի [[հունիսի 18]]-ին [[Թիֆլիսի նահանգ]]ի [[Մցխեթ]] քաղաքում ռուսական բանակի գեներալ-լեյտենանտ ազնվական [[Գերասիմ Արարատյան|Գերասիմ (Կարապետ) Ավետիքի Արարատով]]ի ընտանիքում:ընտանիքում։ Արարատյանների ընտանեկան զինանշանի վրա եղել է գրվածք «Հայրենիք ու պատիվ» <ref name="karabakh88">[http://karabah88.ru/history/persony/46_araratov_hristofor-bog_sardarapata.html Христофор Араратов - Бог Сардарапата]</ref>.

10 տարեկանում ընդունվել է Թիֆլիսի կադետային կորպուս, որտեղ ուսումն ավարտել է [[1893]]-ի [[մայիսի 20]]-ին՝ ենթասպայի կոչումով:կոչումով։ Մայրը առաջարկում էր որդուն ուսումնը շարունակել Մոսկվայի Լազարյան Ճեմարանում, որտեղ դասավանդում էր մոր հարազատ եղբայրը:եղբայրը։ Սակայն հոր պնդմամբ Քրիստափորը ընդունվում է Պետերբուրգի Միխայլովյան հրետանու դպրոցը, որն ավարտում է [[1896]]-ի [[օգոստոսի 12]]-ին:ին։ Այստեղ նա ճանաչվել է լավագույն երեք ուսանողներից մեկը՝ ստանալով պոդպորուչիկի կոչում ու իրավունք ընտրելու հետագա ծառայության վայրը:վայրը։ Ավարտական արարողության ժամանակ եղել է հեծելազորային վաշտի հրամանատար:հրամանատար։ Զորահրապարակ Արարատյանի գլխավորած վաշտը մուտք է գործում քառատրոփ ու հանկարծ կանգ առնում կայսր Ալեքսանդ III-ի դիմաց:դիմաց։ Այդ աննախադեպ հնարքի համար կայսրը Արարատյանին շնորհում է ոսկյա կովկասյան թուր, որի վրա մակագրված էր «Գեներալ Մովսես Արգուտինսկի-Դոլգորուկիին Կովկասյի նահանգապետ Ալեքսեյ Երմոլովից»<ref name="karabakh88" />.

Ընտրելով Կովկասյան նռնակաձգային հրետանու բրիգադը, որը տեղեկայված էր Թիֆլիսից ոչ հեռու Կոջորում ՝ ծառայություն է անցնում՝ ստանալով պորուչիկի կոչում [[1899]]-ի [[հուլիսի 27]]-ին:ին։

[[1902]] թ-ին նշանակվում է Կովկասյան երկրորդ կորպուսի հրետանային բրիգադի հրամանատարի գլխավոր ադյուտանտ:ադյուտանտ։ 1902-ի [[օգոստոսի 25]]-ին ստանում է շտաբս կապիտանի կոչում:կոչում։ Հետագա տարիներին մի քանի անգամ փոխել է ծառայության վայրը կովկասյան հրետանային բրիգադի շրջանակներում՝ հիմնականում զբաղեցնելով ուսումնական թիմի ղեկավարի կամ ռազմական դատարանի անդամի պաշտոններ:պաշտոններ։

1903-ի մարտին ստանում է Սբ. Ստանիսլավի 3-րդ կարգի մեդալ՝ թրերով ու ժապավենով:ժապավենով։ 1904-ի օգոստոսի 1-ին տեղափոխվում է Սիբիրսկ քաղաք՝ զբաղեցնելով այնտեղ բրիգադի ուսումնական մասի ղեկավարի պաշտոնը՝ զուգահեռաբար զբաղեցնելով ռազմական դատարանի անդամի պաշտոն:պաշտոն։

[[Պատկեր:Christophor araratov 1907.jpg|մինի|ձախից|150px|Քրիստափոր Արարատյան, 1907]]Ռուս-ճապոնական պատերազմի մեկնարկից հետո խնդրում է տեղափոխել իրեն առաջին գիծ, որտեղ հնարավորություն է ստանում լիարժեքորեն կիրառել հրաձգային բոլոր գիտելիքները:գիտելիքները։ [[1905]]-ի ապրիլի 19-ին գործուղվում է Խարբին՝ Երրորդ Մանջուրյան բանակի առաջին գծային հրետանային բրիգադ:բրիգադ։ 1905-ի հոկտեմբերի 17-ին ստանում է Սբ. Աննայի Երրորդ կարգի մեդալ թրերով ու ժապավենով:ժապավենով։

1906-ի մարտի 26-ին կցվում է 664 էշելոնին ու գործուղվում եվրոպական Ռուսաստան:Ռուսաստան։ Հունիսի 6-ին գործուղվում է կովկասյան նռնականետային հրետանային բրիգադ, որտեղ օգոստոսի 9-ից զբաղեցնում է բրիգադի դատարանի անդամի պաշտոնը:պաշտոնը։ 1907-ի հունվարի 23-ին ստանում է ավագ սպայի կոչում, իսկ մայիսի 10-ին՝ կապիտանի կոչում:կոչում։ Հունվարի 30-ից փետրվարի 17-ը զբաղեցրել է բրիգադի հրամանատարի պաշտոնակատարի պաշտոնը:պաշտոնը։ 1910-ի դեկտեմբերին ստանում է Սբ. Ստանիսլավի երկրորդ կարգի թրերով մեդալ:մեդալ։ 1912-ի հունիսի 1-ից օգոստոսի 18-ը զբաղեցրել է բրիգադի հրամանատարի պաշտոնակատարի պաշտոնը:պաշտոնը։ 1914 թ-ի մայիսի 14-ին Արարատյանը ստանում է Սբ. Աննայի երկրորդ կարգի թրերով մեդալ, ու օգոստոսի 31-ին ստանում է փոխգնդապետի կոչում:կոչում։

1914 թ-ի հունիսի 28-ից հուլիսի 28-ը սովորում է Ցարսկոյե Սելոյի սպայական հրետանային դպրոցում, որն ավարտում է ժամանակից շուտ ու մեկնում ռազմաճակատ:ռազմաճակատ։ Այստեղ հաջորդ 5 ամիսների ընթացքում նրան շնորհվում է Սբ. Ստանիսլավի չորրորդ կարգի թրերով ու ժապավենով մեդալ, Սբ. Աննայի երկրորդ կարգի թրերով մեդալ, Սբ. Ստանիսլավի երկրորդ կարգի թրերով մեդալ:մեդալ։ 1915-ի սեպտեմբերի 9-ից 26-ը հանդիսացել է դիվիզիայի հրամանատարի պաշտոնակատար:պաշտոնակատար։

Սեպտեմբերի 24-ին Արարատյանին շնորհվում է Սբ. Գեորգի չորրորդ կարգի մեդալ հետևյալ դրվագի համար:համար։ Կես տարի առաջ ապրիլի 27-ին Նեվմլեն գյուղի մոտակայքում հակառակորդը հարձակում է իրականացրել նույն բրիգադի մյուս երկու գնդերի դեմ:դեմ։ Արարատյանը սեփական նախաձեռնությամբ առաջ է քաշվել՝ հայտնվելով հարձակման տակ, ստիպելով հակառակորդին դադարեցնել հարձակումը ու թույլ տալով գնդերին ապահով նահանջել:նահանջել։ Արարատյանի գունդը նահանջել է միայն այն ժամանակ, երբ գնդերը ապահովության մեջ էին:էին։

Հաջորդ կես տարվա ընթացքում նրան շնորհվել է Սբ. ՍՏանիսլավի երրորդ կարգի մեդալ թրերով ու ժապավենով, Սբ. Աննայի չորրորդ կարգի մեդալ «Խիզախության համար» գրառումով ու Սբ. Աննայի երրորդ կարգի թրերով ու ժապավենով:ժապավենով։

1916 թ-ի հոկտեմբերի 13-ին նրան տեղափոխում են Ռումինական ռազմաճակատ, որտեղ հաջորդ տարվա սեպտեմբերի 20-ին նրան շնորհվում է Ռումինիայի Թագ պարգև՝ Թրերով հրամանատար կոչումով:կոչումով։ Բոլշևիկյան հեղափոխությունից հետո գիտակցելով, որ թուրքական զորքը կօգտվի իրավիճակից ու մուտք կգործի Հայաստան, Արարատյանը տեղափոխվում է Կովկաս:Կովկաս։ Իր համհարզ Ալեքսանդր Ղորղանովին նա ասում է. «Ծառայեցինք սպիտակ թագավորին, ժամանակն է նաև մեր՝ հայկական թագավորն ունենալ: Առաջ, իմ ընկեր, Արարատը սպասում է Արարատովին»<ref name="karabakh88" />:

1917 թ-ի դեկտեմբերի 5-ին նոր ռուսական իշխանության ու Օսմանյան կայսրության միջև ստորագրվում է Երզնկայի զինադադարը:զինադադարը։ Թիֆլիսի Հայկական Ազգային Խորհուրդը փորձեր է ձեռնարկում ստեղծել ազգային բանակ՝ Դենիկինի բանակի աջակցությամբ:աջակցությամբ։ Այդ միավորումը թուրքական բանակի դեմ մարտնչեց 1917-ի վերջին -1918-ի սկզբին՝ հետագայում դառնալով Հայաստանի Հանրապետության բանակի հիմքը:հիմքը։ Հրամանատար է նշանակվում փորձառու [[Թովմաս Նազարբեկյան]]ը, ով 1918-ի հունվարի 5-ին նշանակում է Արարատյանին հրաձգային հրետանային բրիգադի երկրորդ դիվիզիայի հրամանատար:հրամանատար։ Մարտի 4-ին այն անվանափոխվեց հրաձգային հրետանային երկրորդ բրիգադի:բրիգադի։ Ապրիլի 5-ին բրիգադը դարձավ Երևանի կորպուսի մաս, որի հրամանատարն էր [[Մովսես Սիլիկյան]]ը: Արարատյանը դառնում է Երևանի կորպուսի հրետանու հրամանատար:հրամանատար։

Մարտի 3-ին բոլշևիկները ստորագրում են Բրեստ-Լիտովսկի պայմանագիրը՝ դուրս բերելով Ռուսաստանը Առաջին համաշխարհայինից:համաշխարհայինից։ Մարտ-ապրիլին տեղի ունեցած Տրապիզոնի խաղաղության համաժողովը արդյունքներ չտալուց հետո, մայիսի 11-ին Բաթումում մեկնարկում է նոր համաժողով, որի ընթացքում թուրքական կողմը առաջ քաշեց իր կազմի մեջ ներգրավելու Թիֆլիսը, Ալեքսանդրապոլն ու Էջմիածինը, որով նպատակ կար Կարսը Ջուլֆայով կապելու Բաքվի հետ:հետ։ Համաժողովի ընթացքում վրացական կողմը հայտարարում է, որ մտնում է գերմանական պրոտեկտորատի տակ, ինչի արդյունքում հայկական կողմը մնում է որպես միակ պահանջատեր կողմ համաժողովի ընթացքում:ընթացքում։ Համաժողովին զուգահեռ թուրքական զորքը անցնում է [[Ախուրյան]] գետը ու առճակատման գնում հայկական ռազմական ուժերի հետ:հետ։ [[Սարդարապատի ճակատամարտ|Սարդարապատի]] (մայիսի 21-29), [[Ղարաքիլիսայի ճակատամարտ|Ղարաքիլիսայի]] (մայիսի 24-28) ու [[Բաշ-Ապարանի ճակատամարտ|Բաշ-Ապարանի]] (մայիսի 21-24) ընթացքում հայկական բանակին հաջողվում է կասեցնել թուրքական առաջխաղացումը:առաջխաղացումը։ Սարդարապատի հաղթանակը հնարավոր դարձրել [[Հայաստանի Առաջին Հանրապետություն|Հայաստանի Առաջին Հանրապետության]] անկախությունը:անկախությունը։

[[Պատկեր:Наступление турок в 1918 году.svg|մինի|աջից|200px]]Մարտի ժամանակ Արարատյանը եղել է Սարդարապատում հրետանու հրամանատարը, իսկ նրա ղեկավարած ստորաբաժանումը գերի է վերցրել զինվորների մի ամբողջ վաշտ՝ կազմված թուրք ու գերմանացի զինվորներից:զինվորներից։ Մոտենալով գերևարված վաշտին իր նժույգով՝ Արարատյանը լսել է վաշտի հրամանատարի զեկույցը կազմի մասին ու հրամայել շրջվել ու բացել կրակ թուրքերի ուղղությամբ:ուղղությամբ։ Վաշտը միացել է հայկական ստորաբաժանումներին <ref name="karabakh88" />:

Արարատյանը դեմ է արտահայտվում Հովհաննես Քաջազնունու նշանակմանը Հայաստանի վարչապետ, ինչպես նաև անձնական շփման ընթացքում կոպիտ արտահայտվում է վերջինիս նկատմամբ:նկատմամբ։ Դա հանդիսանում է պատճառ, որ նա չի ստանում գեներալի կոչում դեռևս 1918-ին<ref name="karabakh88" />: Օգոստոսին Հայկական բրիգադի հրետանու հրամանատարն է:է։

1918 թ-ի հոկտեմբերի 7-ին նշանակվում է հայ-թուրքական հանձնաժողովի անդամ, որի նպատակն էր սահմանագծելու հայ-թուրքական համատեղ սահմանը. մի պայման, որը մատնանշվել էր հունիսի 4-ի Բաթումի պայմանագրով:պայմանագրով։ Մեկնում է Թուրքիա, որտեղ է ստանում է Թուրքական մեդալ ի հիշատակ Հայաստանի կառավարության կողմից Հալիլ փաշայի թուրքական ռազմական ղեկավարությանը այցելության:այցելության։ Վերադառնալով Հայաստան՝ նշանակվում է Հայկական Հրետանային Բրիգադի հրամանատար:հրամանատար։

Դետեմբերին իր ստորաբաժանումներով մասնակցել է հայ-վրացական պատերազմին:պատերազմին։ 1919-ի հունվարին Արարատյանը վերադառնում է [[Թիֆլիս]]ից, որտեղ մասնակցում էր հայ-վրաց-բրիտանական բանակցություններին:բանակցություններին։

[[Պատկեր:061 khatisyan araratov may 28 1919.jpg|մինի|ձախից|200px|[[Ալեքսանդր Խատիսյան]]ն ու Քրիստափոր Արարատյանը 1919-ի մայիսի 28-ի զորահանդեսի ժամանակ]]1919-ի սկզբին Հայաստանի տարբեր ծայրերում բռնկվում են մի շարք ապստամբություններ կովկասյան թուրքերով (ադրբեջանցիներով) բնակեցված շրջաններում, ու այդ միջավայրում վարչապետ [[Հովհաննես Քաջազնունի]]ն վայր դրեց պարտականությունները, վարչապետ նշանակվեց [[Ալեքսանդր Խատիսյան]]ը, ինչպես նաև ռազմական նախարար [[Հովհաննես Հախվերդյան]]ը լքեց կառավարությունը նույնպես:նույնպես։ Մարտի 27-ին դեռևս չկազմավորված կառավարության կազմում Արարատյանը ստանում է գեներալ-մայորի կոչում ու նշանակվում ՀՀ ռազմական նախարար:նախարար։ Խատիսյանը տալիս է փայլուն հանձնարարական Արարատյանին. «Անհրաժեշտ է շնորհել նրան գեներալի արժանի կոչումը ու թող Աստծո օգնությամբ տնօրինի Ռազմական նախարարությունը: Նա տաքարյուն է, կոշտ ու հայհոյող, հայերենից բացի փայլուն տիրապետում է նաև հրամանատարական լեզվին»<ref name="karabakh88" />:

Նշանակվելով նախարար՝ Արարատյանը նախկին նախարար Հովհաննես Հավերդյանին հրավիրում է որպես խորհրդական, իսկ իր նախկին հրամանատար գեներալ-լեյտենանտ Մովսես Սիլիկյանին՝ օգնական:օգնական։

Հունիսի 7-ին Դիլիջան գործուղման ընթացքում Արարատյանի մեքենան կողաշրջվում է, ու նախարարը տեղափոխվում է հիվանդանոց կրծքավանդակի լուրջ վնասվածքով ու երիկայային արյունահոսություն ախտորոշմամբ, որտեղ նա բուժում է անցնում մինչև հունիսի 25-ը:ը։

[[1920]]-ի ապրիլի 3-ին Արարատյանը վայր է դնում նախարարի պարտականությունները՝ ստանձնելով Ռազմական նախարարության հրաձգային ուժերի տեսուչի պաշտոնը:պաշտոնը։ [[Մայիսի 22]]-ից Արարատյանը զբաղեցնում է Երևանի պաշտպանության գլխավոր հրամանատարի պաշտոնը:պաշտոնը։ Մինչև Կարսի գրավումը թուրքական զորքերի կողմից նա զբաղեցրել է տարբեր զորամիավորումների հրետանու հրամանատարի պաշտոնը:պաշտոնը։ Արարատյանին գործողում են Կարս որպես ռազմական կոմենդանտ, իսկ Սիլիկյանին՝ Բայազեթ:Բայազեթ։ [[1920]] թ-ի [[հոկտեմբերի 30]]-ին Արարատյանը գերի է ընկնում թուրքական բանակի կողմից:կողմից։ Բանտում գտնվելու ժամանակ նրան մի քանի անգամ այցելել է գեներալ [[Քյազըմ Կարաբեքիր]]ը, որը առաջարկել է Արարատյանին դասավանդել ռուսական հրետանու արվեստը թուրքական ռազմական համալսարանում, սակայն ամեն անգամ ստացել է մերժում:մերժում։

[[Պատկեր:052 araratov 1st armenian rifle division artilery group.jpg|մինի|ձախից|150px|Արարտյանը հայկական հրաձգային դիվիզիայի հրետանու խմբի հետ, 1922]][[Պատկեր:048 christophor araratov 1921.jpg|մինի|աջից|120px|Արարատյանը գերությունից հետո, 1921]][[Ալեքսանդր Մյասնիկյան]]ի միջնորդությամբ՝ 1921-ի վերջին վերադարձել Հայաստան՝ ըստ որոշ տեղեկությունների 1922-ին զբաղեցնելով [[Հայկական ՍՍՀ]] հրետանու հրամանատար:հրամանատար։ Մյասնիկյանին փոխարինած Հայկ Բժշկյանցը Արարատյանի մասին գրել է.

1923-25-ին՝ Հայկական հրաձգային դիվիզիայի հրամանատարի տեղակալ, ապա ղեկավարել է ԵՊՀ և ՀԳԻ ռազմագիտական ամբիոնները:ամբիոնները։

1925-ի փետրվարին կենտրոնից հայաստան են բերում շուրջ երկու տասնյակ Լենինի կիսանդրի, որոնք վերջինիս մահվան երկրորդ տարելիցի կապակցության առթիվ պետք էր բաշխել զորամասերով հատուկ սենյակներում, որոնք հետագայում պետք է կոչվեին «Լենինյան»: Արարատյանին այլ ռազմական ղեկավարների հետ կարգադրվում է կիսանդրիները հասցնել տեղ:տեղ։ Ապարանում մրսելով ճանապարհից նրանք կանգ են առնում թեյարանի մոտ տաքանալու:տաքանալու։ Տեղացիները գողանում են կիսանդրիով արկղը՝ հավանաբար կարծելով, որ կարմիր հրամանատարները որևէ արժեքավոր բան են տեղափոխում:տեղափոխում։ Ռազմական դատարանի առաջ չկանգնելու համար վարորդ Բենիկ Վարդազարյանը խորհուրդ է տալիս իր հորեղբորը, ով գերեզմանաքարեր պատրաստող էր, խնդրել պատրաստել նմանը:նմանը։ Ղարաքիլիսայում բնակվող ուստա Առաքելը ստեղծում է գիպսե կիսանդրի, որը սակայն հետագայում ճաքճքում է, ու մատնում եղածը:եղածը։ Արարատյանին փրկում է բանակի հրամանատար Ալեքսանդր Եգորովը, ով Արարատյանին արագ տեղափոխում է Մոսկվա՝ ուսուցանելու Ֆրունզեի անվան ռազմական ակադեմիայում, որը նա ավարտում է 1926 թ-ի օգոստոսի 20-ին <ref name="karabakh88" />:

Վերադառնալով Հայաստան՝ առավելագույնը, ինչ Արարատյանին առաջարկում են, Երևանի Պետական Համալսարանի ռազմական ամբիոնի, իսկ այնուհետև Երևանի Գյուղատնտեսական Ինստիտուտի ռազմագիտության ամբիոնի վարիչի պաշտոն է:է։

[[Պատկեր:054 christophor araratov.jpg|մինի|ձախից|150px|Արարատյանը կյանքի վերջին տարիներին]][[Պատկեր:067 araratov execution.jpg|մինի|աջից|200px|Արարատյանի գնդակահարության հրամանը, 1937]]1937-ին Հայկական ՍՍՀ Ներքին Գործերի կոմիսար Խաչիկ Մուղդուսիի կողմից ձերբակալվեցին ու գնդակահարվեցին:գնդակահարվեցին։ [[Մովսես Սիլիկյան]]ի երրորդ <ref name="karabakh88" /> ձերբակալության հաջորդ օրը՝ 1937 թ-ի օգոստոսի 9-ի առավոտյան 9-ին Արարատյանը իր ռազմական ուսապարկում մի քանի հիմնական իրեր վերցնելով գալիս է Ներքին գործերի կոմիսարիատի շենք՝ խնդրելով իրեն ձերբակալել իր հրամանատարի հետ:հետ։ Ներքին գործերի կոմիսար [[Խաչիկ Մուղդուսի]]ն փոխանցում է Արարատյանին, որպեսզի վերադառնա տուն, շատ սպասել պետք չի լինի:լինի։ Սեպտեմբերի 2-ի ուշ երեկոյան Արարատյանին նույնպես ձերբակալում են:են։ Երեք ամիս բանտարկությունից հետո դեկտեմբերի 10-ին առավոտյան 5-ին Արարատյանին, իր հետ գեներալներ Դմիտրի Միրիմանովին ու Մովսես Սիլիկյանին, ով այդ ժամանակ հիվանդության ու ծերության պատճառով ինքնուրույն քայլել չէր կարող, գնդապետներ Աղասի Վարոսյանին, Ստեփան Օհանեսյանին, Հակոբ Մկրչտյանին ու Հարություն Հակոբյանին տեղափոխում են Նորքի ձոր (ներկայիս Կենդանաբանական այգու տարածք) ու գնդակահարում <ref name="karabakh88" />:

Երկար տարիներ ի վեր նրա կին Նինա Էյուբովան փաթեթներ էր փոխանցում Պետական Անվտանգության Կոմիտե իր ամուսնուն փոխանցելու՝ չիմանալով, որ ամուսինը վաղուց արդեն սպանված է:է։ 1955 թ-ի մարտի 19-ին հարազատներին փոխանցեցին Արարատյանի մահվան վկայականը, որտեղ նշված էր, իբր նա մահացել է 1943-ի փետրվարի 16-ին սրտի կաթվածից:կաթվածից։ Հաջորդ տարի 1956-ի հուլիսի 18-ին Հայկական ՍՍՀ գերագույն դատարանը չեղյալ է համարել Արարատյանի դեմ 1937-ի նոյեմբերի 16 որոշումը, ինչի արդյունքում հայտնի է դարձել նրա մահվան իրական թվականը:թվականը։

Քրիստափոր Արարատյանը ամուսնացած է եղել Նինա Էյուբովի հետ ու ունեցել է երկու զավակ՝ Կոնստանտին ու Ելենա:Ելենա։ Ելենան եղել է շատ տաղանդավոր պարուհի, որի կարիերան մեծապես խաթարվել է հիմք ընդունելով փաստը, որ իր հայրը գնդակահարվել է որպես Սովետական Միության թշնամի:թշնամի։ Ելենա Արարատյանի որդի Յուրի Արարատյանը եղել է Հայաստանում ռուսական զորքերի գնդապետ:գնդապետ։

* Քրիստափոր Արարատյանը տիրապետում էր հայերենի, ռուսերենի ու ֆրանսերենի:ֆրանսերենի։

* 1896-ից 1920 Արարատյանը միայն երեք ամիս արձակուրդ է ունեցել:ունեցել։