Քսենոփոնը ծնվել է հարուստ արիստոկրատի ընտանիքում։ Աշակերտել է փիլիսոփա Սոկրատեսին, որի դպրոցում ձևավորվել են նրա հասարակական ու պատմագիտական հայացքները։ Քսենոփոնը տևական ժամանակ ապրել և ստեղծագործել է Սպարտայում։ [[Մ. թ. ա. 401]] թվականին եկել է Փոքր Ասիա և 10-հզ-անոց հույն վարձկանների հետ մասնակցել [[Կյուրոս Կրտսեր]]ի ապստամբությանը նրա եղբոր՝ Պարսից արքայի դեմ։ Պատերազմում Կյուրոսը պարտվել է և սպանվել։ Հայրենիք վերադառնալու համար հունական բանակի հետ Քսենոփոնը հարկադրված էր Սև ծովի ափերը նահանջել Միջագետքով ու Հայաստանով և իր տեսածը հետագայում նկարագրել է 7 գրքից բաղկացած «Անաբասիս» («Նահանջ բյուրոց») պատմահուշագրական երկում, որն անփոխարինելի սկզբնաղբյուր է հատկապես Հայաստանի հնագույն պատմության վերաբերյալ։ Գիրքը [[1970]] թվականին, Սիմոն Կրկյաշարյանի թարգմանությամբ, հրատարակվել է Երևանում։ [[Մ. թ. ա. 365]]–[[Մ. թ. ա. 358|358]] թվականներին Քսենոփոնը գրել է «Կյուրոպեդիա» («Կյուրոսի դաստիարակությունը») պատմափիլիսոփայական, բարոյախոսական-քաղաքական երկը՝ առաջին պատմավեպը համաշխարհային գրականության մեջ։ Այնտեղ նկարագրված են Աքեմենյանների տերության հիմնադիր [[Կյուրոս II Մեծ]]ի կյանքն ու գործունեությունը։ «Կյուրոպեդիա»-ում արժեքավոր տեղեկություններ կան [[մ. թ. ա. IV]] դարի կեսի Հայաստանի, հատկապես հայ-մարական և հայ-պարսկական փոխհարաբերությունների, երկրի ներքին կյանքի ու հասարակական հարաբերությունների մասին, որոնք հավաստվում են Մովսես Խորենացու «Պատմություն Հայոց»-ում։ Քսենոփոնի «Հելլեկանանք» աշխատությունը Պելոպոնեսյան պատերազմի (մ. թ. ա. 431–404 թվականներ) մասին Թուկիդիդեսի ([[մ. թ. ա. 460]]–[[Մ. թ. ա. 400|400]] թվականներ) անավարտ երկի՝ «Պատմության» շարունակությունն է։ Գրել է նաև «Հունական պատմություն», «Սոկրատեսյան ստեղծագործություններ» («Սոկրատեսի արդարացումը», «Հուշեր Սոկրատեսի մասին», «Խրախճան»), «Տնային տնտեսության մասին», «Հիերոն», «Լակեդեմոնական պետական կառուցվածքը» և այլ աշխատություններ։
