«Տարրական մասնիկների ֆիզիկա»–ի խմբագրումների տարբերություն
Content deleted Content added
չ oգտվելով ԱՎԲ |
չ clean up, փոխարինվեց: → (9) oգտվելով ԱՎԲ |
||
Տող 1.
[[Պատկեր:CMS Higgs-event.jpg|300px|thumb|ՑԵՌՆ-ի [[Մեծ հադրոնային բախիչ]]ի CMS տարրական մասնիկների դետեկտորի համար մոդելավորած տվյալների օրինակ։ Երկու պրոտոնների բախման արդյունքում առաջանում է [[Հիգսի բոզոն]], որը տրոհվում է երկու հադրոնի և երկու էլեկտրոնի։ Գծերով պատկերված են պրոտոն-պրոտոնային բախման հետևանքով առաջացած մասնիկների հնարավոր հետագծերը դետեկտորում։ Մասնիկների էներգիան պատկերված է կապույտով։]]
'''Տարրական մասնիկների ֆիզիկա''', հաճախ նաև՝ բարձր էներգիաների ֆիզիկա,
== Տեսական տարրական մասնիկների ֆիզիկա ==
[[Պատկեր:Standard Model of Elementary Particles hy png.png|300px|thumb|Ստանդարտ մոդելի շրջանակներում նկարագրված տարրական մասնիկները]]
Տեսական տարրական մասնիկների ֆիզիկան կառուցում է տեսական մոդելներ, որոնք բացատրում են փորձերի արդյունքում ստացված տվյալները, կանխատեսումներ է անում ապագա փորձերի վերաբերյալ և մշակում է հետազոտությունների համար անհրաժեշտ մաթեմատիկական ապարատը։ Ներկայումս տարրական մասնիկների ֆիզիկայի հիմնական տեսական գործիքը [[դաշտի քվանտային տեսություն]]ն է։ Այդ տեսական սխեմայի շրջանակներում յուրաքանչյուր տարրական մասնիկ համարվում է որոշակի քվանտային դաշտի գրգռման [[քվանտ]]։ Մասնիկների յուրաքանչյուր տիպի համար ներմուծվում
Տարրական մասնիկների ֆիզիկայի նոր մոդելների կառուցման հիմնական գործիքը [[լագրանժյան]]ներն են։ Լագրանժյանը կազմված է դինամիկ մասին, որը նկարագրում է ազատ քվանտային դաշտի (այլ դաշտերի հետ չփոխազդող) դինամիկան, և դաշտի ինքնափոխազդեցությունը կամ այլ դաշտերի հետ փոխազդեցությունը նկարագրող մասին։ Եթե հայտնի է [[դինամիկական համակարգ]]ի լրիվ լագրանժյանը, ապա համաձայն դաշտի քվանտային տեսության լագրանժյան ֆորմալիզմի, կարելի է նկարագրել դաշտերի համակարգի [[շարժման հավասարումներ]]ի համակարգը և փորձել լուծել այն։
Տող 10.
Տեսական տարրական մասնիկների ֆիզիկայի գլխավոր արդյունքը տարրական մասնիկների ֆիզիկայի [[ստանդարտ մոդել]]ի կառուցումն է։ Այս մոդելը հիմնվում է դաշտերի տրամաչափային փոխազդեցությունների և տրամաչափային [[սիմետրիայի ինքնակամ խախտում|սիմետրիայի ինքնակամ խախտման]] մեխանիզմի ([[Հիգսի մեխանիզմ]]) գաղափարների վրա։ Վերջին մի քանի տասնյակ տարիներին նրա կանխատեսումները բազմիցս ստուգվել են փորձերում և ներկայումս այն միակ ֆիզիկական տեսությունն է, որն աշխարհի կառուցվածքը նույնականորեն նկարագրում է մինչև 10<sup>−18</sup> մ կարգի հեռավորությունների համար։ Ստանդարտ մոդելում նկարագրվում են 61 մասնիկ<ref>[http://elementy.ru/lib/432638 Половинка от магнита Владислав Кобычев, Сергей Попов «Популярная механика» № 2, 2015][http://web.archive.org/web/20150607223136/http://elementy.ru/lib/432638 Архив]</ref>։
Տեսական տարրական մասնիկների ֆիզիկայի բնագավառում աշխատող ֆիզիկոսները երկու հիմնական խնդիր ունեն. նոր մոդելներ կառուցել փորձերի նկարագրման համար և փորձնականորեն ստուգել այդ մոդելների (այդ թվում ստանդարտ մոդելի) կանխատեսումները։ Երկրորդ խնդրով զբաղվում է
== Փոխազդեցության հասկացությունը տարրական մասնիկների ֆիզիկայում ==
Տող 22.
Տարրական մասնիկների փորձարարական ֆիզիկան բաժանվում է երկու մեծ մասի՝ արագացուցիչային և ոչ արագացուցիչային։
''Արագացուցիչային տարրական մասնիկների ֆիզիկայում'' երկարակյաց տարրական մասնիկներին հաղորդվում են բարձր էներգիաներ,
''Ոչ արագացուցիչային տարրական մասնիկների ֆիզիկան'' աշխարհի պասիվ դիտարկումն է։ Այդպիսի փորձերում հետազոտվում են բնական ծագումով տարրական մասնիկները։ Տիպիկ ոչ արագացուցիչային փորձերից են [[նեյտրինո]]յի դիտարկումը այսպես կոչված նեյտրինային աստղադիտակներով, [[պրոտոնի տրոհում|պրոտոնի տրոհման]] որոնումները, ոչ նեյտրինային [[կրկնակի բետա-տրոհում]]ը և նյութի մեծ ծավալում դիտարկվող այլ խիստ հազվադեպ իրադարձություններ, [[տիեզերական ճառագայթ]]ներով փորձեր և այլն։
Տող 39.
Փորձնականորեն սահմանված [[նեյտրինային տատանումներ]]ի երևույթը ցուցանշում է [[ստանդարտ մոդել]]ի անկատարությունը։ Բացի այդ, կան առանձին փորձարարական վկայություններ, որ [[նեյտրինո]]յի և [[հականեյտրինո]]յի տատանումների լայնույթները տարբերվում են։
Աստղաֆիզիկական և տիեզերագիտական հետազոտությունները վկայում են ստանդարտ մոդելի սահմաններից դուրս ֆիզիկայի մասին։ Այսպես, [[տիեզերքի բարիոնային ասիմետրիա]]ն դիտարկվող փաստ է, մինչդեռ ստանդարտ մոդելում բարիոնային թիվը հաստատուն է։ Այլ փաստ է տիեզերքում այսպես կոչված
Առանձին խնդիր է [[տրամաչափային աստիճանակարգության խնդիր]]ը, որի էություն ն այն է, որ ուժեղ և էլեկտրաթույլ փոխազդեցությունների բնութագրական էներգիական մասշտաբները (200 ՄէՎ և 256 ՄէՎ համապատասխանաբար) մի քանի կարգով փոքր են
Եվս մեկ աստիճանակարգության խնդիր կապված է [[ֆերմիոն]]ների զանգվածների հետ։ Ստանդարտ մոդելի շրջանակներում բոլոր ֆերմիոնային դաշտերը
[[Հադրոն]]ները նկարագրելու տեսական դժվարություններ նույնպես կան։ Մասնավորապես [[գունային լիցքի արգելափակում]]ը [[քվանտային քրոմոդինամիկա]]յի ոչ խոտորումային եղանակների ներգրավվածություն է պահանջում։
== Ֆիզիկան ստանդարտ մոդելից անդին ==
Ստանդարտ մոդելից անդին ֆիզիկան (այլ կերպ կոչվում է ''նոր ֆիզիկա'') վերաբերում է [[տեսական ֆիզիկա|տեսական մշակումներին]], որոնք անհրաժեշտ են [[ստանդարտ մոդել]]ի թերությունները բացատրելու համար, [[ֆերմիոնների զանգվածների աստիճանակարգության խնդիր|զանգվածների առաջացումը]], [[CP-ինվարիանտության խախտում|ուժեղ CP-խնդիրը]], [[նեյտրինային տատանումներ]]ը, [[տիեզերքի բարիոնային ասիմետրիա|նյութի և հականյութի ասիմետրիան]], [[մութ նյութ]]ի և [[մութ էներգիա]]յի առաջացումը<ref name=sym-v2-feb-05>[http://www.symmetrymagazine.org/pdfs/200502/beyond_the_standard_model.pdf J. Womersley. «Beyond the Standard Model».]</ref>։ Այլ խնդիր է ստանդարտ մոդելի մաթեմատիկական հիմքերը. ստանդարտ մոդելը չի համաձայնում [[հարաբերականության ընդհանուր տեսություն|հարաբերականության ընդհանուր տեսության]]
Ստանդարտ մոդելից սահմաններից անդին տեսությունները ներառում են ստանդարտ մոդելի տարբեր ընդլայնումներ [[սուպերսիմետրիա]]յի միջոցով, ինչպիսիք են նվազագույն սուպերսիմետրիկ ստանդարտ մոդելը և նվազագույն սուպերսիմետրիկ ստանդարտ մոդելին հաջորդողը, կամ տալիս են բացառապես նոր բացատրություններ, ինչպես օրինակ [[լարերի տեսություն]]ը, [[M-տեսություն]]ը, [[Կալուցա-Կլայնի տեսություն|լրացուցիչ չափումները]]։ Քանի որ այս տեսությունները որպես կանոն ամբողջովին համաձայնվում են ընթացիկ դիտվող երևույթների հետ կամ դեռ որոշակի կանխատեսումներ անելու ընդունակ չեն, հարցը, թե դրանցից որն է ճիշտը (կամ որն է ավելի լավ քայլ դեպի [[ամեն ինչի տեսություն]]ը), կարելի է լուծել միայն փորձնականորեն։ Ներկայումս դա հետազոտությունների ամենագործուն տիրույթներից մեկն է ինչպես տեսական, այնպես էլ փորձարարական ֆիզիկայում։
| |||