|
Շատ ազգերի մոտ այս նշանը կապված էր արևի պաշտամունքի հետ ու հանդիպում էր [[Հին քարի դար]]ում և ավելի հաճախ՝ [[Նոր քարի դար]]ում։ Մ.թ.ա. յոթից վեցերորդ դարերում այն մտնում է բուդդիստական նշանների մեջ, որտեղ այն նշանակում է Բուդդայի գաղտնի ուսմունք։ Համարվում է, որ այս նշանը Եվրոպայում է տարածվել [[Բրոնզի դար|Բրոնզի]] և [[Երկաթի դար]]աշրջաններում։ [[Հայկական բարձրավանդակ]]ում հանդիպում է հնագույն [[ժայռապատկեր]]ներում, այնուհետև, լինելով [[բրոնզե դար]]ի հիմնական զարդանախշերից, պատկերվել է զանազան առարկաների (կավամաններ, բրոնզե գոտիներ, գնդասեղներ և այլ) վրա, հաճախ պատրաստվել կախազարդի ձևով ([[բրոնզ]]ից, [[ծարիր]]ից)՝ որպես առանձին զարդ ([[Լոռի]] և այլուր)։ Կիրառվել է նաև միջնադարում, օրինակ ՝ [[Անի]]ի պարիսպների վրա։ Մինչ օրս կիրառվում է [[հավերժության հայկական նշան]]ի տեսքով։ Արարիչ Ար Աստծո, Արև-Աստծո, Արևի տարածված խորհրդանիշեր են սվաստիկան ու խաչը։ Սվաստիկան իր հիմքով նման է խաչի, սակայն թևերի չորս ծայրերը ուղիղ անկյունով թեքվում են աջ կամ ձախ՝ խորհրդանշելով աշխարհի չորս կողմերը տարածվող լույսը, արևը, անսահմանությունը ու հավերժությունը։
== Ստուգաբանություն ==
Սվաստիկա բառի ստուգաբանությունը կարելի է գտնել հնագույն գրավոր աղբյուրներում՝ հնդկական [[Վեդաներ|վեդաներինվեդաներ]]ին և իրանական «[[Ավեստա]]յին»: Հին հնդկական վեդայական գրականության մեջ (սանսկրիտ) հանդիպում է svar, suar (արև, լույս, փայլուն) և asti, hvar բառերը «արև, լույս» իմասն ունեն:ունեն։ Հնդեվրոպական «ազդ», «աստ» բառարմատները նշանակում են «ուժ, զորություն», իսկ ուժ, զորություն ունենում աստվածները:աստվածները։ Հետևաբար սվաստիկա բառը կազմված է svar,suar արև, լույս, փայլուն) և asti (աստված) բաղադրիչներից, որը արևի, լույսի, աստված իմաստն ունի [[կա մասնիկ |կա մասնիկ ]]):։
==== Աջակողմյան և ձախակողմյան ====
Կան բազմաթիվ կարծիքներ այն մասին, որ աջակողմյան և ձախակողյան սվաստիակները ունեն տարբեր իմաստներ:Սվաստիկանիմաստներ։Սվաստիկան տարբեր կողմերից նայելով կարող ես հասկանալ տարբեր կերպ:Կանկերպ։Կան հնադարյան պատկերներ վերջավորություններով, թեքված մեկ կամ մի քանի կողմերով:Իսկ կողմերով։Իսկ երբ կիրառվում է երկու տեսակի սվաստիկա ու իրար մոտ, ապա վստահաբար կարելի է դրանցից մեկն անվանել արական, իսկ մյուսը՝ իգական:իգական։== Ծանոթագրություններ ==
{{Багдасаров, Роман; Дымарский Виталий , Захаров Дмитрий.Свастика: благословение или проклятие. "Цена Победы". "Эхо Москвы". Проверено 7 апреля 2010. Архивировано из первоисточника 23 августа 2011.}}
Այս տեսակետը համապատասխանում է տիեզերքում և բնության մեջ գործող դրական–բացասական, արական-իգական (ին, յան) և այլ նմանատիպ հակադրությունների, պայքարի ու միասնության հասկացողությանը:հասկացողությանը։ Տարածված է այն տեսակետը, որ աջ թեքվող սվաստիկան կյանքի ու հավերժության խորհրդանիշն է, իսկ ձախ թեքվողը՝ մահվան:մահվան։ Այլ տեսակետի համաձայն՝ աջ թեքվող սվաստիկան արական իմաստ ունի, իսկ ձախ թեքվողը՝ իգական:իգական։
Հին հնդկական գրություններում առանձնացվում է արական և իգական սվաստիկա,որը արտացոլում է երկու իգական, ինչպես նաև երկու արական աստվածներ:աստվածներ։== Ծանոթագրություններ ==
{{Գոլան, 1993. էջ 122}}
Ըստ Գոլանի ռուսական ավանդության մեջ աջ և ձախ սվաստիկաները մեկնաբանվում է այլ կերպ.մեկը նշանակում է շարժը արևի ուղղությամբ և խորհրդանշում է բարին, իսկ մյուսը՝ շարժ արևի հակառակ ուղղությամբ և համարվում է չարի նշան:նշան։
Սվաստիկայի ուսումնասիրման համար շատ կարևոր են [[Գեղամա ժայռապատկերներ|Գեղամա]] և [[Սյունյաց ժայռապատկերներ|Սյունյաց ժայռապատկերները]]ը
== Տարածվածությունը ==
Սվաստիկան որպես առանձին նշան հանդիպում ենք [[Նեոլիթյան ժամանակաշրջան|նեոլիթյան]] և [[պղնձե դար|պղնձե]] ժամանակաշրջանում մ.թ.ա.8-րդ հազարամյակ:հազարամյակ։ Հավանաբար սվաստիկան եկել է ուշ [[Պալեոլիթ|պալեոլիտային]] դարաշրջանում մեզինական մշակույթի ուսումնասիրությունից:ուսումնասիրությունից։
[[Արևելյան Եվրոպա|Արևելյան Եվրոպայում]]յում, [[Արևմտյան Սիբիր|Արևմտյան Սիբիրում]]ում, [[Միջին Ասիա|Միջին Ասիայում]]յում և [[Կովկաս|Կովկասում]]ում հանդիպում է մ.թ.ա. II-I հազարամյակում, [[Անդրկովկաս|Անդրկովկասում]]՝ում՝ մ.թ.ա. 16-րդ դարում, [[Հյուսիսային Կովկաս|Հյուսիսային Կովկասում]]՝ ում՝ մ.թ.ա.1-ին հազարամյակում:Բրոնզեհազարամյակում։Բրոնզե դարում սվաստիկան հանդիպում է [[Կենտրոնական Եվրոպա|Կենտրոնական և [[Արևմտյան Եվրոպա|Արևմտյան Եվրոպայում]]յում]], [[Կովկաս|Կովկասում]]ում, [[Արևմտյան Սիբիր|Արևմտյան Սիբիրում]]ում և [[Միջին Ասիա]]:Սվաստիկան ներկայացված է արևելյան զարդանախշերում , շինարարական և կենցաղայյին իրերում շատ դեպքերում նաև սրբապատկերներում:սրբապատկերներում։[[Տրոյա]] պեղումների ժամանակ հայտնաբերվել են մի շարք պատկերներ զարդերի վրա:Սվաստիկանվրա։Սվաստիկան համեմատաբար ավելի հաճախակի հանդիպում է հնադարյան հուշարձաններում:հուշարձաններում։ Հայտնի է նաև Ամերիկայում, մասնաորապես [[Կենտրոնական Ամերիկա|Կենտրոնական Ամերիկայի]]յի [[Մայա]]: Հազվադեպ հանդիպում է սվաստիկան հին եգիպտական մշակույթում, չի հայտնաբերվել Սիրիայում,Արաբիայի, ինչպես նաև Ավստրալիայի տարածքում:տարածքում։ Սվաստիկայի նշանը բնորոշ է Հյուսիսային Եվրոպայի գրեթե բոլոր ազգերի մշակույթներին:մշակույթներին։
Սվաստիկայի բազմաթիվ պատկերներ կան հատկապես [[Գեղամա լեռներ|Գեղամա լեռներին]]ին:[[Արև-Աստված|Արև-Աստվածն]]ն ու իր խորհրդանիշները մեծ քանակությամբ ու բազմապիսի ձևերով պատկերված են նաև հնագույն խեցեղենին, զարդերին, զենքերին և այլն:այլն։
=== '''Ասիա''' ===
=== '''Մերձավոր Արևելք''' ===
Առաջին անգամ սվաստիկան, որպես առանձին սիմվոլ հայտնաբերվել է [[Անատոլիա]] և [[Միջագետք]] և վերագրվում է մ.թ.ա. 7-ից 5-րդ հազարամյակներին:Մասնակիհազարամյակներին։Մասնակի դեպքերում հանդիպել է կավե անոթների վրա [[Սամարա|Սամարայի]]յի տարածքում (այսօրվա Իրաքի տարածքում), որոնք թվագրվում են մ.թ.ա. 5-րդ հազարամյակին:հազարամյակին։
== Կենսագրություն ==
=== '''Հայաստան''' ===
19-րդ դարի վերջերին- 20-րդ դարի սկզբներին Հայաստանում հնագիտական պեղումների ժամանակ (Ռեսլեր, [[Նիկողայոս Մառ|Ն.Մառ]],Յ.դը Մորգան,Է. Շանտր, Խ. Սամվելյան , Հ.Օրբելի) հայտնաբերվել են բազմաթիվ իրեր արևի ու Նրա խորհրդանիշների պատկերներով:պատկերներով։ Արևը հաճախ պատկերվել է ուղեկից կենդանիների(առյուծ, ձի, խոյ, ցուլ, արծիվ) հետ:Ուսումնասիրողներըհետ։Ուսումնասիրողները([[Գրիգոր Ղափանցյան|Գ.Ղափանցյան]], Հր. Աճառյան, Հ.Մարտիրոսյան)պնդում են , որ թռչունները(ծիծեռնակ, արագիլ) ներկայացնում են գարնան արևը, առյուծը՝ ամռան արևը, իսկ ձին «արևի մշտնջենական, ամփոփոխ ուղեկիցն է տարվա բոլոր եղանակներին»[2]Մեր նախնիների պատկերացմամբ արևի գունդը երկնակամարում շարժվում էր առյուծների, ձիերի, ցուլերի և այլ արագավազ ու հզոր կենդանիների օգնությամբ:օգնությամբ։ Հայտնաբերված հնագիտական իրերին ձիերը միշտ պատկերված են շարժման, վարգի ընթացքում, իսկ այդ վիճակը համապատասխանում է արևի շարժման ընթացքին:ընթացքին։ Հայոց մատենագրության մեջ նշվում են ձիերի անունները՝ Էնիկ, Մենիկ, Բենիկ, Սենիկ, որոնք լծված էին Արև-Աստծո կառքին և որոնց օգնությամբ կառքը շարժվում էր երկնքում:Ձիերիերկնքում։Ձիերի օգնությամբ Արև-Աստծո շարժման տեսարան է պատկերված Լճաշենից հայտնաբերված բրոնզե գոտու մի բեկորի վրա (մ.թ.ա. 2-րդ հազարամյակի կես), Հաղպատից հայտնաբերված բրոնզե գոտու վրա և այլն:այլն։
Արև- Աստվածն ու նրա խորհրդանշանները մեծ քանակությամբ պատկերված են պեղումների ծամանակ հայտնաբերված խեցեղեն իրերի վրա: Այդպիսի բազմաթիվ իրեր են հայտնաբերվել Շիրակում, Իջևանում, Տավուշում, Լճաշենում, Գարդմանում և այլ վայրերում:Խեցեղենի վրա արևի ամենից ավելի հաճախ հանդիպող խորհրդանշաններն են խաչն ու սվաստիկան: Սվաստիկայի պատկերով հնագույն խեցանոթ է հայտնաբերվել Շենգավիթ բնակավայրից(մ.թ.ա. 4-3-րդ հազարամյակներ):Այն սև, փայլեցված, գծանախշ թաս է: Ներսից՝ բաց դեղնավուն ֆոնի վրա պատկերված են օձեր, թռչուններ, շրջանակներ ու սվաստիկա: Կենտրոնում եռաթև պատկեր է՝ առնված շրջանակի մեջ: Հայտնաբերված խեցանոթների մեջ կան այնպիսի նմուշներ, որոնց վրա սվաստիկան պատկերված է հատակին, արտաքին մասում:Հանդիպում են նաև երկճյուղ և եռաճյուղ թեքումներով ու չճուղաորված թևերով սվաստիկաներ: Այդպիսիք հայտնաբերվել են Արթիկից, Քարաշամբից(Նաիրիի շրջան), Վանաձորից, Գանձակից (Գարդման): Խեցանոթներին շատ են նաև խաչի պատկերները:Խաչի պատկերներով հնագույն խեցանոթը հայտնաբերվել է Էջմիածնի մոտ գտնվող Թեղուտ բնակավայրից (մ.թ.ա.5-4-րդ հազարամյակներ): ▼
Խաչի, սվաստիկայի և Արև-Աստծո այլ խորհրդանշաններով պատկերներ մեծ քանակությամբ հանդիպում են նաև պեղումների ժամանակ հայտնաբերված մետաղե իրերին: Դրանք զենքեր են, զարդեր, կենցաղային իրեր և այլն: ▼
▲Արև- Աստվածն ու նրա խորհրդանշանները մեծ քանակությամբ պատկերված են պեղումների ծամանակ հայտնաբերված խեցեղեն իրերի վրա:վրա։ Այդպիսի բազմաթիվ իրեր են հայտնաբերվել Շիրակում, Իջևանում, Տավուշում, Լճաշենում, Գարդմանում և այլ վայրերում:Խեցեղենիվայրերում։Խեցեղենի վրա արևի ամենից ավելի հաճախ հանդիպող խորհրդանշաններն են խաչն ու սվաստիկան:սվաստիկան։ Սվաստիկայի պատկերով հնագույն խեցանոթ է հայտնաբերվել Շենգավիթ բնակավայրից(մ.թ.ա. 4-3-րդ հազարամյակներ) :Այն։Այն սև, փայլեցված, գծանախշ թաս է:է։ Ներսից՝ բաց դեղնավուն ֆոնի վրա պատկերված են օձեր, թռչուններ, շրջանակներ ու սվաստիկա:սվաստիկա։ Կենտրոնում եռաթև պատկեր է՝ առնված շրջանակի մեջ:մեջ։ Հայտնաբերված խեցանոթների մեջ կան այնպիսի նմուշներ, որոնց վրա սվաստիկան պատկերված է հատակին, արտաքին մասում:Հանդիպումմասում։Հանդիպում են նաև երկճյուղ և եռաճյուղ թեքումներով ու չճուղաորված թևերով սվաստիկաներ:սվաստիկաներ։ Այդպիսիք հայտնաբերվել են Արթիկից, Քարաշամբից(Նաիրիի շրջան), Վանաձորից, Գանձակից (Գարդման) :։ Խեցանոթներին շատ են նաև խաչի պատկերները:Խաչիպատկերները։Խաչի պատկերներով հնագույն խեցանոթը հայտնաբերվել է Էջմիածնի մոտ գտնվող Թեղուտ բնակավայրից (մ.թ.ա.5-4-րդ հազարամյակներ) :։
▲Խաչի, սվաստիկայի և Արև-Աստծո այլ խորհրդանշաններով պատկերներ մեծ քանակությամբ հանդիպում են նաև պեղումների ժամանակ հայտնաբերված մետաղե իրերին:իրերին։ Դրանք զենքեր են, զարդեր, կենցաղային իրեր և այլն:այլն։
== Ծանոթագրություններ ==
|
