«Սումգայիթի ջարդեր»–ի խմբագրումների տարբերություն

Content deleted Content added
չ փոխարինվեց: 8թ → 8 թ (4) oգտվելով ԱՎԲ
չ clean up, փոխարինվեց: է: → է։, ը: → ը։ (8), լ: → լ։ (3), ծ: → ծ։, մ: → մ։ (4), ն: → ն։ (6), ս: → ս։, վ: → վ։, տ: → տ։, ր: → ր։, ք: → ք։ oգտվելով [[Վիքիպեդիա:ԱվտոՎիք...
Տող 1.
[[Պատկեր:Sumgait genocide.jpg|thumb|right|300px|Ադրբեջանական ջարդարարների ամբոխը շարժվում է դեպի հայկական թաղամաս]] [[Պատկեր:Azerbaijan map sumqayit.png|thumb|right|300px|Սումգայիթը [[Ադրբեջան]]ի քարտեզին]]
'''Սումգայիթի ջարդեր''', [[Ադրբեջանի ԽՍՀ|Խորհրդային Ադրբեջանի]] [[Սումգայիթ]] քաղաքում [[ադրբեջան]]ական իշխանությունների կողմից պետական մակարդակով կազմակերպված քաղաքի [[Հայեր|հայ]] ազգաբնակչության եղեռն և զանգվածային տեղահանություն, որը տեղի է ունեցել [[1988]] թվականի փետրվարի [[փետրվարի 27|27-ից]] [[փետրվարի 29|29-ը]] ընկած ժամանակահատվածում:ժամանակահատվածում։ Հայ ազգի դեմ իրականացրած այս հանցագործության նպատակն էր կանխել [[Արցախյան շարժում]]ը, հայերին ահաբեկելով նոր արյունահեղ գործողությունների հեռանկարով՝ կանխել Արցախյան ազատագրական պայքարի տարածումը:տարածումը։ Եղեռնագործության նախօրեին Խորհրդային Ադրբեջանի կուսակցական գործիչ Է.Ասադովը սպառնացել է հայերի նկատմամբ հաշվեհարդար տեսնելու նպատակով բազմահազար ադրբեջանցիների արշավ կազմակերպել դեպի [[ԼՂԻՄ]]: [[Փետրվարի 26]]-ին՝ դեպքերից մեկ օր առաջ, [[Միխաիլ Գորբաչով]]ը հայ մտավորականների հետ հանդիպման ժամանակ «մտավախություն» էր հայտնել [[Բաքու|Բաքվում]] ապրող ավելի քան 200.000 հայերի անվտանգության ապահովման շուրջ՝ այն ուղղակիորեն կապելով ԼՂԻՄ-ը [[Հայաստանի ԽՍՀ]]-ին վերամիավորվելու արցախահայության պահանջի հետ:հետ։
 
Սումգայիթում կրքերը բորբոքելու համար օգտագործվել են ստահոդ լուրեր. իբր Հայաստանում զանգվածաբար սպանում են ադրբեջանցիներին, թալանում նրանց ունեցվածքը և այլն:այլն։ Մասնավորապես սադրիչ ազդեցություն է ունեցել [[ԽՍՀՄ]] գլխավոր դատախազ Կատուսևի հեռուստատեսային ելույթի ժամանակ հրապարակված [[Ասկերանի բախում|Ասկերանի դեպքերի]] ընթացքում երկու ադրբեջանցիների սպանության մասին տեղեկությունը:տեղեկությունը։
 
Ոճրագործությունը ծրագրավորված է եղել նախօրոք:նախօրոք։ Այդ են վկայում ջարդարարների մոտ հայերի բնակարանների ցուցակների առկայությունը, նախապես մշակված սցենարը և դերերի բաժանումը (սպանություն և ջարդեր իականացնողներ, թալանողներ, ունեցվածք ոչնչացնողներ, հանցագործության հետքերը վերացնողներ), ոճիրն իրականացնելու համար արտադրամասերում մետաղաձողերի և այլ գործիքների պատրաստումը, թմրանյութերի և ոգելից խմիչքի բաժանումը:բաժանումը։ Բացի այդ, անջատված է եղել հայերի հեռախոսային կապը, միտումնավոր չեն գործել ՆԳ և շտապ օգնության ծառայությունները, հայերի տեղերը բացահայտելու համար գործի է դրվել պայմանական և ազդանշանային համակարգ և այլն:այլն։
 
Երեք օր շարունակվող սպանդի արդյունքները զարհուրելի էին, ջարդարարների գործողությունները անօրինակ դաժան. ԽՍՀՄ պաշտոնական տվյալներով մի քանի տասնյակ, իսկ ոչ պաշտոնական հազարից ավել սպանվածներ, որոնց մեծ մասը խոշտանգումներից ու կտտանքներից հետո ողջակիզված, հազարավոր վիրավորներ, հարյուավոր բռնաբարվածներ, այդ թվում՝ մեծ թվով անչափահասներ, 18.000 փախստականներ, մի քանի հարյուր ավերված ու թալանված բնակարաններ, տասնյակ կողոպտված կրպակներ, խանութներ, արհեստանոցներ և հասարակական նշանակության օբյեկտներ, մի քանի տասնյակ հրկիզված ու ջարդված ավտոմեքենաներ և այլն:այլն։
 
Փետրվարի 29-ին [[ԽՍՀՄ ԶՈՒ|խորհրդային զորքեր]] են մտցվել Սումգայիթ, սակայն այդ օրը ևս շարունակվել են բռնարարքներն ու սպանությունները:սպանությունները։ Բանակը զենք կիրառելու հրաման չի ստացել և չի օգնել հայերին:հայերին։ Միայն երեկոյան դիմել է վճռական գործողությունների և կանխել հետագա ջարդերը:ջարդերը։
 
Ջարդարարներից պատասխանատվության է ենթարկվել միայն 94 մարդ, և նրանցից միայն մեկի նկատմամբ է մահապատժի դատավճիռ կայացվել:կայացվել։ Մնացածներին ներկայացվել են սպանությունների, բռնաբարությունների, ջարդերի և այլ մեղադրանքներ, ընդ որում, առանց բացառության, բոլոր դեպքերում հանցագործության հիմնավորումն անվանվել է «խուլիգանական դրդապատճառներ»: Հատուկ դիտավորությամբ խորհրդային իշխանությունները բոլոր հանցագործությունները մեկ ընդհանուր գործի մեջ ներառելու փոխարեն, դրանք մասնատել են մի քանի մասերի՝ դատավարությունները կատարելով խորհրդային տարբեր քաղաքների դատարաններում:դատարաններում։ Դատավարությունների ընթացքում տեղի են ունեցել դատական ընթացակարգի և տուժածների իրավունքների կոպիտ խախտումներ:խախտումներ։ ԽՍՀՄ փլուզումից հետո ոճրագործների շատ գործեր կարճվել են և նրանց մեծ մասն ազատ արձակվել:արձակվել։ Ոճրագործությունը պաշտոնապես չի դատապարտվել և զոհերի հարազատներին ցավակցություն չի հայտնվել:հայտնվել։ Դրան համարժեք քաղաքականգնահատական չտալը հանգեցրել է զանգվածային ջարդերի բռնկմանը ԽՍՀՄ տարբեր քաղաքներում:քաղաքներում։ Անպատիժ են մնացել նաև քաղաքային և իրավապահ համակարգի աշխատողները:աշխատողները։ Սումգայիթի Հայոց ցեղասպանության զոհերի ճշգրիտ թիվը պարզված չէ:չէ։ Ադրբեջանի դատախազության տրամադրած տվյալների հիման վրա ԽՍՀՄ դատախազությունը հայտարարել է, որ «Սումգայիթում զոհվել է հայ ազգության 27 քաղաքացի»: Սակայն ոչ պաշտոնական տվյալներով ցեղասպանության ենթարկվածների թիվը հասնում է հազարի, որոնց աճյունները մինչև օրս էլ հայտնաբերվում են Սումգայիթի արվարձաններում նոր շինարարություն կատարելիս:կատարելիս։
 
Չնայած միջազգային հանրությունը դեռևս Սումգայիթի ոճրագործությունը չի ճանաչել որպես ցեղասպանությունը, բայց այն դատապարտել են [[Եվրոխորհրդարան]]ը (1988 թ.), [[ԱՄՆ]] Սենատը (1989 թ.) և [[Արգենտինա]]յի խորհրդարանը:խորհրդարանը։
 
Հայաստանի և Արցախի Հանրապետությունները ևս Սումգայիթի ոճրագործությունը պաշտոնապես չեն ճանաչել ցեղասպանություն՝ բավարարվելով Ստեփանակերտում զոհերի հիշատակը հավերժացնող հուշարձանի և [[Հայոց ցեղասպանության զոհերի հուշահամալիր|Մեծ եղեռնի զոհերի հուշարձանի]] մոտ փոքրիկ խաչքար տեղադրելով:տեղադրելով։
 
== Ականատեսների վկայություններ ==
=== Սերյանյան Շահեն Ֆրիդոնի ===
Շահեն Սերյանյանը ծնվել է 1959 թվականին:թվականին։ Կնոջ, 8 ամսական երեխայի, քրոջ, մոր, հոր, զոքանչի և աներձագի հետ փախել է Սումգայիթից, որտեղ բնակվում էր 45–րդ թաղամասի 12–րդ տան 38–րդ բնակարանում:բնակարանում։ Աշխատել է որպես կահույքագործ:կահույքագործ։ Նա պատմում է․
<blockquote>
{{քաղվածք|Փետրվարի 27–ի երեկոյան ժամը 8–ին տանը նստած էինք, զանգահարեց մեր բարեկամը՝ Շահումյանի շրջանից և ասաց, որ եկել է Բաքվից, չի կարող տուն մտնել, թուրքերը ամբոխով հավաքվել են, հայերի գործը վատ է: Մենք սկզբից չհավատացինք: Քեռիս էր մեր տանը, ասաց, որ Սումգայիթում էլ անհանգիստ վիճակ է, թուրքերը հավաքվում են: Մեր թաղամասում գիշերը ոչինչ չպատահեց: Առավոտյան ժամը 11–ից մեր թաղամասն էլ իրար խառնվեց: Հազարավոր մարդիկ գոռալով, հայհոյելով վխտում էին Դրուժբայի, Նարիմանովի փողոցներով, հարձակվում հայերի վրա, ծեծում կամ սպանում: Հայերը սկսեցին իրար զանգահարել․ տներից դուրս մի՛ եկեք, դռների վրայի ազգանունները հանե՛ք: Ամբողջ օրը դուրս չեկանք: Օֆելյա Յուսիֆովնան, Էլդարը, Շաքիր Շիրինովը ասացին՝ մի՛ վախեցեք, կպաշտպանենք: Երկուշաբթի մեզանից ոչ ոք գործի չգնաց: Մայրս գործարանի բուժկետում է աշխատում, բժշկուհին զանգահարեց․ գործի չգաս:
Տող 27.
 
=== Սերյանյան Էլմիրա ===
Սերյանյան Էլմիրան ծնվել է 1963 թվականին:թվականին։ Աշխատում էր մանկապարտեզի դաստիարակ ավարտել է Երևանի Օստրովսկու անվան ուսումնարանը:ուսումնարանը։ Նա պատմում է․
<blockquote>
{{քաղվածք|Երկուշաբթի ջարդը հասավ մեր թաղամաս: Ես հորս ու հարսիս եղբոր հետ թաքնված էի Էլդարի տանը, պատշգամբի պահարանում՝ ես ու հայրս, Սերգեյը՝ բազմոցի տակ: Իմ աչքով տեսել եմ միայն Սաշայի ու Լոլայի սպանությունը: Աղմուկ–աղաղակ էր, սուլոց: 100-150 հոգի էին: Սաշային սպանեցին մուտքի մոտ, խփում էին փայտերով, ոտքերով: Սաշայի քույրը՝ Նատաշան, պատշգամբից գոռում էր, օգնություն կանչում: Ինչ եղավ այդ աղջկան, չիմացանք: Սաշայի դիակը մի քանի ժամ ընկած էր փողոցում, ոչ ոք չէր մոտենում, հետո հարևաններից մեկը տարավ, բայց ու՞ր, չգիտենք: Սաշայենց տան իրերը՝ կահույքը, հեռուստացույցը, ամեն ինչ շպրտեցին 4–րդ հարկից:<ref name="ReferenceA"/>|}} </blockquote>