«Պահպանման օրենքներ»–ի խմբագրումների տարբերություն

Content deleted Content added
չ ջնջվեց: <nowiki/> oգտվելով ԱՎԲ
չ →‎Նյոթերի թեորեմ: clean up, փոխարինվեց: → (2) oգտվելով ԱՎԲ
Տող 8.
Բերված օրինակները XX դ․ սկզբին [[Դավիթ Հիլբերտ]]ի, [[Ֆելիքս Կլայն]]ի, [[էմմի Նյոթեր]]ի աշխատանքներում սահմանված թեորեմի մասնավոր դեպքերն են։ Այդ թեորեմը ([[Նյոթերի թեորեմ]]) պնդում է, որ ֆիզիկական համակարգի որոշակի սիմետրիայի առկայությունը միշտ հանգեցնում է որոշակի պահպանման օրենքի։ Այն դեպքերում, երբ ուսումնասիրվող սիմետրիան մոտավոր է, այսինքն՝ խախտվում է այս կամ այն լրացուցիչ փոխազդեցությունների կամ պայմանների առկայությամբ, պահպանման օրենքն էլ է մոտավոր։ Այդպիսի մոտավոր պահպանման օրենքներ հաճախ են հանդիպում [[տարրական մասնիկների ֆիզիկա]]յում։ Օրինակ, [[ատոմի միջուկ]]ում պրոտոնի և նեյտրոնի միջև գործող միջուկային ուժերը ([[ուժեղ փոխազդեցություններ]]) չեն փոխվում հայելային անդրադարձման ժամանակ, այսինքն՝ ձախ կոորդինատական համակարգից աջին անցնելիս։ Սակայն թույլ փոխազդեցությամբ պայմանավորված նեյտրոնի [[բետա-տրոհում]]ն արդեն այդ հատկությամբ օժտված չէ։ Համապատասխանաբար, առաջին դեպքում տեղի ունի համակարգի տարածական զույգության պահպանման օրենքը, իսկ մյուս դեպքում արդեն այդ մեծությունը չի պահպանվում (տես [[Լյոնդերս-Պաուլիի թեորեմ]])։
 
Այսպիսով, պահպանման այս կամ այն օրենքի բացարձակ կամ հարաբերական լինելը կապված է համապատասխան սիմետրիայի բացարձակության կամ հարաբերականության հետ։ Պահպանման օրենքների, մասնավորապես, [[էներգիայի պահպանման օրենք]]ի փորձնական ստուգումը ֆիզիկայի պատմության ընթացքում եղել է կենտրոնական խնդիր։ Մինչև այժմ ստացված փորձնական տվյալների ամբողջությունն ապացուցում է այդ օրենքի բացարձակ բնույթը։ Ի տարբերություն բացարձակ (համընդհանուր) պահպանման օրենքի (էներգիայի, շարժման քանակի, շարժման քանակի մոմենտի, լիցքի պահպանման օրենքի), հարաբերական (մասնակի) պահպանման օրենքները (զույգության, իզոտոպ սպինի պահպանման օրենքները և այլն) իրականանում են միայն որոշակի պայմաններում։
 
Պահպանման օրենքները գիտական և գործնական կարևոր նշանակություն ունեն հատկապես այն դեպքերում, երբ համակարգի բարդության պատճառով բացակայում է դրա էվոլյուցիայի լրիվ նկարագիրը։ Պահպնանման օրենքներ այս դեպքում կատարում են սահմանափակող գործոնի դեր՝ ապահովելով [[ջոկման կանոններ]]ը։ Ֆիզիկայի պատմությանը հայտնի են [[առաջին կարգի հավերժական շարժիչ]] ստեղծելու բազմաթիվ փորձեր, և միայն էներգիայի պահպանման օրենքի բացարձակության հաստատումը վերջ դրեց այդ ապարդյուն փորձերին։ [[Բարիոնային լիցք]]ի պահպանումը տարրական մասնիկների ֆիզիկայում ապահովում է, մասնավորապես, [[պրոտոն]]ի կայունությունը՝ արգելելով դրա տրոհումը (օրինակ, պոզիտրոնի և գամմա քվանտի)։ Փորձերից ստացված տվյալների համաձայն, պրոտոնի կյանքի տևողության վերին սահմանը 10<sup>30</sup> տարի է։ [[թույլ փոխազդեցություն|Թույլ]], [[էլեկտրամագնիսական փոխազդեցություն|էլեկտրամագնիսական]] և [[ուժեղ փոխազդեցություն|ուժեղ]] փոխազդեցությունների միասնական տեսության վրա հիմնված տեսական գնահատումներից հետևում է, որ բարիոնային լիցքի պահպանման օրենքը կարող է ունենալ հարաբերական բնույթ, այդ պատճառով պրոտոնն անկայուն մասնիկ է՝ 10<sup>31</sup>—10<sup>33</sup> տարի կյանքի տևողությամբ։ [[Մեծ միասնացման տեսություն|Մեծ միասնացման տեսության]] այս հետևանքի փորձնական ստուգումը, որը սկզբունքային նշանակություն ունի գիտության համար, ձեռնարկվել է աշխարհի տարբեր լաբորատորիաներում։