«Շահնամե»–ի խմբագրումների տարբերություն

'''Շահնամե''' ([[Պարսկերեն|պարս.]] شاهنامه‎, [[Անգլերեն|անգլ.]] Shahnameh - «Արքաների գիրք», «Գիրք արքաների մասին», «Արքա-գիրք», «Արքայական գիրք»), պարսկական գրականության ակնառու հուշարձան, իրանական ժողովուրդների ազգային վիպերգություն:վիպերգություն։ «Շահնամե»-ում նկարագրվում է [[Իրան]]ի պատմությունը՝ հնագույն ժամանակներից մինչ [[VII դար]]ում [[իսլամ]]ի ներթափանցումը:ներթափանցումը։ Վիպերգությունը վերարտադրում է հին և հնագույն [[Իրան]]ի՝ Փիշդադյան, [[Աքեմենյան]], [[Սասանյան]] դինաստիաների, իսկ մասամբ և հարևան ժողովուրդների սոցիալ-տնտեսական ու հոգևոր կուլտուրայի պատմությունը:պատմությունը։ Ամենակերկար պոեմը, որը պատկանում մեկ հեղինակի գրչին՝ ծավալը երկու անգամ մեծ է, քան «[[Իլիական]]»-ը և «[[Ոդիսական]]»-ը միասին վերցրած<ref>''Iran''. British Institute of Persian Studies, 2006. Vol. 44. Page 32.</ref>: «Շահնամե»-ի առաջին եվրոպական թարգմանությունը լույս է տեսել [[Անգլիա]]յում՝ [[XVIII դար]]ի վերջին:վերջին։

«Շահնամե»-ն դա արձակ և բանաստեղծական հավաքածուների անվանումն է, ամենշանակալիցը դրանցից հանդիսանում է [[Ֆիրդուսի]]ի (Հակիմ Աբուլկասիմ Մանսուր Հասան Ֆիրդուսի Տուսի) ժամանակաշրջանը՝ գրված մոտավորապես [[976]]-[[1010]] թվականներին<ref>[http://www.iran.ru/rus/books.php Российское информационное агентство Iran.news]</ref>: «Շահնամե»-ն ավարտվել է թուրքական կառավարիչ Մահմուդ Գազնևի ժամանակ և նվիրված էր նրան:նրան։ Մյուս հավաքածուներից պահպանվել են միայն հատվածներ՝ տարբեր հեղինակների վերապատումներով:վերապատումներով։ Սկզբնապես հավաքածուներն անվանվում էին «Խուդայ-նամե»: Հետագայում առաջացել է «Շահնամե» անվանումը:անվանումը։

[[Ֆիրդուսի]]ն «Շահնամե»-ն գրել է 35 տարիների ընթացքում և պոեմում հավաքել է մեծ քանակի պարսկա-տաջիկական ֆոլկլորի հավաքածուներ:հավաքածուներ։ Աշխատելով ստեղծագործության վրա, նա օգտագործել է ոչ միայն մուսուլմանական պատմության հատվածներ, այլ նաև հինիրանական առասպելներ, նախաիսլամական էպոս և «[[Ավեստա]]»-ն՝ [[Զրադաշտականություն|զրադաշտականության]] սուրբ գիրքը:գիրքը։ [[Ֆիրդուսի]]ն պոեմի մեջ ներառել է նաև հազարավոր բեյտեր (երկտող ոտանավոր), որոնք գրվել էին նրան նախորդող Դաղիղի կողմից, որը մահացել է երիտասարդ տարիքում և չի հասցրել ավարտել իր աշխատանքը:աշխատանքը։

«Շահնամե»-ն հորինվածքորեն բաժանվում է տարբեր ծավալների, այսպես կոչվող, թագավորությունների (գլուխների):։ Առանձին թագավորություններ ներառում են մեծ պատմազրույցներ ([[դաստան]]ներ), որոնք ունեն հոգեբանա-էթիկական նշանակություն:նշանակություն։ Պայմանականորեն ընդունված է «Շահնամե»-ն բաժանել երեք մասի՝ դիցաբանական, դյուցազնական և պատմական:պատմական։

[[Էպոս]]ը ունի արտակարգ կարևոր լեզվային նշանակություն:նշանակություն։ Գիրք արքաների մասին՝ գրված ամբողջովին պարսկերեն ([[ֆարսի]]) լեզվով, առանցքային դեր է խաղացել պարսկական լեզվի վերածնման համար, որը ընկել էր արաբական ազդեցության տակ:տակ։

[[Ֆիրդուսի]]ի Շահնամե-ն՝ ըստ հեղինակի ցուցման, պարունակում է 60000 բեյտ՝ երկտող ոտանավոր, որը ընդունված է պարսկական պոեզիայում:պոեզիայում։ Համարվում է, որ տեքստի մի մասը կորցվել է, պոեմի մեջ ներառվել է առանձին ընդմիջարկություններ:ընդմիջարկություններ։ Լիակատար ռուսերեն թարգմանությունը, որը կատարվել է Ց. Բ. Բանու Լախուտին՝ Վուլերս Նաֆիսի հրատարակությամբ և հրատարակվել է [[957]]-[[989]] թվականներին՝ 6 հատորով, պարունակում է 52009 բեյտ (104018 տող):։

«Շահնամե»-ն կամ «Թագավորների գիրքը» (թագավորները նրանում հիսունն են) սկսվում է առաջին թագավորից և առաջին մարդուց, որի անունը [[Կայումերս]] է:է։ Նա իրենում մարմնավորում է ամբողջ մարդկության մանկության ժամանաշրջանը:ժամանաշրջանը։ [[Ջամշուդ]] արքան, որը ճոխության հայտնագործողն է, մեծամտանում է և հրամայում է երկրպագել իրեն՝ ինչպես [[Աստված|Աստծուն]]: Որպես պատիժ, Աստված [[Իրան]] է ուղարկում դյուցազն Զոխակին՝ ուսին երկու օձերով, որոնք ծնվել են [[Ահրիման]]ի համբույրից հետո:հետո։ Զոխակը Ջամշուդից խլում է գահը և թագավորում է հազար տարի՝ իր [[օձեր]]ին կերակրելով մարդկային ուղեղով, մինչև վաճառական Քավեն ապստամբություն է բարձրացնում՝ հօգուտ Ջամշուդի ծոռ Ֆարիդունի (ժողովրդի այդ ապստամբությունը բռնակալի դեմ «Թագավորների գրքի» ամենադրամատիկ պահերից մեկն է):։

Արքա Մանուչեխրի ժամանակ տեղի են ունենում Զալի պատանեական դյուցազնական արկածները՝ որի սերը դեպի գեղեցիկ Ռուդաբը կազմում է «Շահնամե»-ի հիասքանչ դրվագներից մեկը:մեկը։

Զալի որդին պարսից փառապանծ դյուցազուն [[Ռուստամ]]ն է:է։ Մանուչեխրի հետնորդ Նովզարը գերի է ընկնում թուրանական արքա Աֆրասիաբին և մահանում է:է։ Ժամանակ առ ժամանակ ընդհատվելով, պատերազմը շարունակվում է իրանական հինգ արքաների ժամանակ՝ ընդհանում առմամբ ավելի քան երեք հարյուր տարի:տարի։ Առաջին իսկ մարտի ժամանակ Ռուստամը բռնում է Աֆրասիաբի գոտուց, սակայն գոտին կտրվում է և թուրանական արքան փախչում է:է։ Այդ պատճառով պատերազմը երկարաձգվում է մինչ անվերջություն:անվերջություն։

Ռուստամի գլխավոր հերոսությունները և նրա ողբերգական մարտը իր որդի [[Զոհրաբ]]ի հետ ընկնում են Քեյ-Քահուսի թագավորության ժամանակ, որը որոխ դեպքերում հիշեցնում է ռուսական [[բիլինա]]ների կամակոր հերոս կնյազ Վլադիմիրին:Վլադիմիրին։

Քեյ-Քահուսի որդի [[Սավուղ]]ը՝ վիճաբանելով անխոհեմ հոր հետ, հեռանում է Աֆրասիաբի մոտ և ամուսնանում է նրա դստեր հետ, բայց սպանվում է:է։ Նրա մահվան վրեժը երկար ժամանակ դառնում է Իրանի և [[Թուրանի դաշտավայր|Թուրան]]ի միջև ուժգնացող պատերազմի շարժիչ ուժը:ուժը։ Լի պատահարներով և տարբեր դյուցազնական արկածներով պատերազմը ավարտվում է Իրանի հաղթանակով՝ Քեյ-Խոսրովը (Սավուղի որդին) հասնում է թաքնվող Աֆրասիաբին, որից ժամանակին ինքը դժվարությանբ փախավ և մահապատժի է ենթարկում նրան:նրան։ Պայքարը Թուրանի դեմ ընդհատվում է:է։

Խաղարկվում է գեղարվեստական ռոմանտիկ դրվագ հերոս Բիժենի և Աֆրասիաբի դուստր Մենիժեի միջև:միջև։ Դրվագ, որը, ըստ Ֆիրդուսիի խոսքերի, իր կողմից փոխ է առնված հատուկ գրքից:գրքից։ Ռուստամի և նախկին հերոսների մասին հետագայում արդեն քիչ է հիշատակվում:հիշատակվում։ Նոր արքա Լոհրասպի ժամանակ գլխավոր հերոս է հանդիսանում նրա որդի Գոշտասպը (նրա սիրո պատմության դրվագը հռոմեական արքայի դստեր հետ զուգահեռներ ունի մ.թ.ա. III դարի հույն Հարես Միթիլինիացու հաղորդմամբ Զամադրայի՝ Գիստապսի որդու, և արքնայադուստր Օդատիսի միջև սիրո հետ):։

Գոշտասպի թագավորության ժամանակ հայտնվում է մարգարե [[Զրադաշտ]]ը (Զարատուստրա, Զերդեշտ):։ Իրանը ընդունում է նրա քարոզած կրոնը («Շահնամե»-ի այդ հատվածը պատկանում է ոչ թե [[Ֆիրդուսի]]ին, այլ Դաղիղին), սակայն թուրանյան արքա Արջասպը՝ Աֆրասիաբի թոռը և հետնորդը մերժում է այն, որի հետևանքով Իրանը նորից վերսկսում է դադար առած պատերազմը անբարիշտ Թուրանի հետ:հետ։ [[Զրադաշտականություն|Զրադաշտության կրոն]]ի գլխավոր մարտիկը՝ Գոշտասպի որդի Իսֆանդիարը, «Շահնամե»-ի համարյա նույն փառապանծ դյուցազն է, ինչպես Ռուստամը (Սպանդեդատ փահլևանական անունով նա հանդիսանում է հզոր հերոս նաև մեզ հասած փահլևանական պատմությունում, որը գրվել է 500 թվականից ոչ ուշ՝ «Այադգար Զարերան» (պարս. یادگار زریران‎ [jɒːdeˈgɒːɾe zæɾiːɾˈɒːn])):։ Իսֆանդիարը, մի շարք հիասքանչ հերոսություններից հետո, ավարտում է պատերազմը:պատերազմը։ Հայրը նրան խոստանում է գահը, սակայն անընդհատ խուսափում է և վերջիվերջո նրան ուղարկում է Ռուստամի հետ մենամարտի:մենամարտի։ Վերջինս, կախարդական ուժի օգնությամբ, սպանում է նրան, սակայն շուտով մահանում է նաև ինքը:ինքը։ Դյուցազնական հերոսապաըումը այստեղ ավարտվում է:է։

Հաջորդ երկու արքաները՝ Գոշտասպի որդին և թոռը, պատմությանը քիչ են հայտնի:հայտնի։ Սակայն նրանցից երկրորդը՝ Բահմանը, նույնացվում է [[Արտաքսերքս II]]-ի հետ և բանաքաղների կողմից մտցվել է փահլևանական «Հոդայ-նամե»-ի մեջ, այդ պատճառով էլ Ֆիրդուսին նրան դնում է ծագումնաբանական կապի մեջ իրական պատմական դեմքի հետ՝ [[Աքեմենյաններ|Աքեմենյան դինաստիա]]յի վերջին արքա [[Դարեհ III]]-ի, որի մասին փահլևանական տոհմի բանաքաղները լսել էին ավանդազրույցներ, որ նա սպանվել է չար Ալեքսանդրի կողմից:կողմից։ Քանի որ, ըստ ավանդույթի, պարզ է եղել, որ մինչ այդ Դարեհը թագավորել է ևս մեկ արքա նույն անունով, ապա «Հոդայ-նամե»-ն, իսկ նրանից հետո նաև «Շահնամե»-ն, վերջին Դարեհից անմիջապես առաջ դնում են [[Դարեհ I Մեծ|Դարեհ I (Մեծ)]]-ին: ին։ Տարբերակման համար նրանցից մեկը Ֆիրդուսիի մոտ անվանվում է Դարաբ, իսկ մյուսը՝ Դարա:Դարա։ Ալեքսանդրի պատմությունը, որը տապալել է Դարեհին, հիմնված է կեղծ Կալիսֆենին:Կալիսֆենին։ [[Արշակունիների դինաստիա]]յի մասին խոսվում է շատ քիչ, և նրանք բոլորը 50 իրանյան արքաների հաշվարկում դիտարկվում են որպես մեկը:մեկը։ [[Սասանյան Պարսկաստան|Սասանյան դինաստիա]]յի հիմնադիր [[Արտաշիր I]]-ի մասին պատմվում է պատմականորեն, չնայած հանդիպում են նաև ռոմանտիկ և անեկդոտային դրվագներ, իսկ ժամանակ առ ժամանակ նույնիսկ առասպելական:առասպելական։

Ֆիրդուսու սիրելի հերոսներից են հանդիսանում [[Վռամ Ե|Վռամ V]]-ը (Վահրամ Գուր, [[421]]-[[439]]) և [[Խոսրով I Անուշիրվան]]ը ([[531]]-[[579]])` արքայական իմաստության և արդարության իդեալը: Հետաքրքիր ռոմանտիկ մանամասնություններով է հարուստ Վահրամ Չուբինի ([[590]]) ապստամբությունը և Կավադա Շիրուեի (Ֆարուհան Շահրվարազ, [[628]]) արյունալի գահակալումը: Իրանի գրավումը արաբների կողմից նկարագրվում է մեկ մարտով` Կադիսիի ճակատամարտով (մոտ [[636]]):։ Այսպիսով, եթե անտեսենք որոշ արշավներ (օրինակ՝ դեպի Մազենդերան արքա Կավուսի արշավանքը), ամբողջ «Շահնամե»-ն պտտվում է Իրանի և Թուրանի միջև հավիտենական և անհաշտ պայքարի շուրջ՝ նախատիպը դառնալով [[Ահուրամազդա]]յի և [[Ահրիման]]ի միջև վաղնջական պայքարի՝ բարու և չարի:չարի։ Ահուրամազդան և նրա երկնային ուժերը հովանավորում են Իրանին, իսկ Ահրիմանը և դևերը՝ Թուրանին:Թուրանին։ Այդ պայքարի մասին պատումը ընդհատվում է զգայաշունչ քնարական ներդիրներով և երկար ռոմանտիկական դրվագներով, ինչպես Զալի և Ռուդաբի, Բիժենի և Մենիժեի և այլոց սիրո պատմությունները:պատմությունները։ Բազմաթիվ ձեռագրերում այդպիսի դրվագները տեղադրված են դպիրների կողմից, որոնք ցանկանում էին ունենալ 60000 երկտող՝ կլոր թիվ, չափազանցված նշված [[Ֆիրդուսի]]ի կողմից:կողմից։

# Ռուստամի այցը շեյխի դստերը:դստերը։ Ռուստամը կնության է առնում շեյխի դստերը՝ Թահմինային

# Գիվը և Ռուստամը ժամանում են Քավուսի մոտ:մոտ։ Քավուսի զայրույթը

# Առաջին սխրագործություն:սխրագործություն։ Իսֆանդիարը սպանում է գայլերին

# Իսֆանդիարի երկրորդ սխրագործությունը:սխրագործությունը։ Իսֆանդիարը սպանում է արու և էգ առյուծներին

# Երրորդ սխրագործություն:սխրագործություն։ Իսֆանդիարը սպանում է հրեշին

# Չորրորդ սխրագործություն:սխրագործություն։ Իսֆանդիարը սպանում է վհուկին

# Հինգերորդ սխրագործություն:սխրագործություն։ Իսֆանդիարը սպանում է սիմուրգին

# Վեցերորդ սխրագործություն:սխրագործություն։ Իսֆանդիարի անցումը ձյան միջով

# Յոթերորդ սխրագործություն:սխրագործություն։ Իսֆանդիարը անցնում է գետի միջով:միջով։ Գուրգսարի սպանությունը

# Քաբուլի շահը փոսեր է փորում որսորդական հողամասում:հողամասում։ Ռուստամը և Զավարը ընկնում են փոսը

# Զալը իմանում է Ռուստամի և Զավարի մահվան մասին:մասին։ Ֆարամարզը բերում է նրանց աճյունները և գերեզմաններ է կառուցում

# Գյուլնարը տեսնում է Արդաշիրին:Արդաշիրին։ Բաբակի մահը

# Բահրամի գահ բարձրանալը:բարձրանալը։ Նրա խորհուրդները պալատականներին և մարզպաններին

# Ջրաղացպանը Մախոյի Սուրին տեղեկացնում է շահի գտնվելու վայրի մասին:մասին։ Մախոյը հրամայում է ջրաղացպանին սպանել շահին

Գրքի պատկերազարդ կրկնօրինակները հանդիսանում են պարսկական [[Մանրանկարչություն|մանրանկարչության]] ամենահայտնի օրինակները:օրինակները։

# «Շահնամե»-ի երկու պասկական նախաբանում, որոնցին մեկը արդեն հանդիպում է [[1434]] թվականի ձեռագրերում, իսկ մյուսը կազմվել է [[1425]] թվականին՝ Բեյսոնգուր խանի թոռ Թիմուրովի հրամանով (ֆրանսերեն թարգմանությունը Վալենբուրգի, [[Վիեննա]], [[1810]] թվական):։

# Դևլատ-շահի մոտ ([[1487]] թվական, հրատարակությունը և թարգմանությունը Վուլերսի:Վուլերսի։ «Fragmenta über die Relig. des Zeroaster», [[Բոնն]], [[1831]] թվական):։

# Ջեմիայի մոտ (մահացել է [[1492]] թվականին:թվականին։ «Anthologia persica» լատիներեն թարգմանությամբ, [[Վիեննա]], [[1776]] թվական; Շլեխտի Վշեգրդի գերմաներեն թարգմանությամբ, [[Վիեննա]], [1[846]] թվական):։

# Լոտֆ-Ալի բեկի մոտ («Атеш-кяде»-ում [[1760]]-[[1779]] թվականներ, [[Կալկաթա]]յի ([[1249]] թվական) և [[Բոմբեյ]]ի ([[1277]] թվական) վիմագրությամբ):։

[[Ֆիրդուսի]]ի մասին կենսագրական տվյալները, որոնք նշված են այս ստեղծագործությունում շատ հետաքրքրաշարժ և գեղարվեստական, լայն տարածում ունեն ոչ միայն [[Ասիա]]յում, այլ նաև [[Եվրոպա]]յում: Պատմական նշումներով նրանք մանրամասն ամփոփված են Մոլյաի «Շահնամե»-ի ֆրանսերեն թարգմանության նախաբանում և այլ եվրոպական թարգմանիչների մոտ:մոտ։ Նրանք սյուժե են ծառայել նաև մի շարք եվրոպական գրական ստեղծագործությունների համար (Հեյնե):։ Այդ տարածված վաղեմի տեղեկությունները մեծամասամբ հակասում են նրան, ինչ իր մասին ասում է Ֆիրդուսին «Շահնամե»-ի լիրակական մեկնաբանություններում և նրան, ինչ ասվում է [[XIX դար]]ի վերջում բացված Ահմեդ Արուզիա Սամարղանդցու Ֆիրդուսիի մասին հնագույն աշխատությունում, որը Ֆիրդուսիի մահվանից մոտ հարյուր տարի անց ([[1116]] թվականին) այցելել է հեղինակի հայրենի քաղաք Տուս և այնտեղ գտնվող նրա գերեզմանը և հայտնել է Ֆիրդուսիի մասին կենսագրական տվյալներ (հրատարակվել է պարսկերեն «Zeitschr. d. D. Morg. Ges.»-ում, հատոր 48, [[1894]] թվական):։ Տ. Հյալդեկի հետազոտություններում (հատկապես «Grundriss der iran. Philologie»-ի երկրորդ հատորում, [[Ստրասբուրգ]], [[1895]] թվական; և Պ. Հորն, «Gesch. d. pers. Litter.», [[Լայպցիգ]], [[1901]] թվական) էապես փոփոխության են ենթարկվել Ֆիրդուսիի մասին պատկերացումները:պատկերացումները։

Ֆիրդուսիի հայրենիք Թաբարանը Տուսայի բաղկացուցիչ մասերից մեկն է, [[Խորասան]]ի գլխավոր քաղաքը:քաղաքը։ Այնտեղ Ֆիրդուսին հող ուներ, որը նրան սկզբնապես թույլ էր տալիս բարեկեցիկ կյանք վարել:վարել։ Սակայն, երբ նա կնության տվեց աղջկան, հողակտորի եկամուտները չէին բավարարում հարուստ օժիտ տալուն և Ֆիրդուսին, ըստ Արուզիի խոսքերի, որոշեց ձեռնարկել հին իրանական տարեգրության չափածո մշակումը՝ հույս ունենալով իր ստեղծագործությունը՝ արժանի գովասանքով հանդերձ, մատուցել որևէ իշխանական անձի և ստանալ հարուստ նվիրատվություն:նվիրատվություն։ Այդ պատճառով, երբ նա սկսեց «Շահնամե»-ի մշակումը, նա արդեն, իր խոսքերով, քառասուն տարեկանին մոտ էր, բայց նա, ակնհայտ է, նախկինւոմ նույնպես զբաղվել է վիպական պոեզիայով, իսկ հին իրանական ասքերի հանդեպ կարող էր զգալ առանձնահատուկ հետաքրքրություն այն պատճառով, որ երիտասարդ հասակում՝ [[957]] թվականին, նրա հայրենիք Տուսայի [[Սամանյանների պետություն|սամանյան]]ական տիրակալներից մեկը հանձնաժողով էր ստեղծել, որպեսզի հին իրանական ասքերը փեհլեվաներեն լեզվից թարգմանվեին [[պարսկերեն]]: Դյուցազնական վիպերգության գոյությունը [[Իրան]]ում կարող ենք նշել (ըստ «[[Ավեստա]]յի» և հույն գրողների ցուցումներով) դեռևս [[Աքեմենյաններ|Աքեմենյան]] ժամանակներից, սակայն [[Արշակունիներ|Արշակյանների]] ժամանակներում նրանք չէին մոռացվել:մոռացվել։ [[Սասանյաններ]]ի ժամանակաշրջանում որոշ դրվագներ սկսել էին մշակել ձեռագիր՝ փեհլեվաներեն լեզվով:լեզվով։ Այդ բնույթի մեզ հասած ամենահնագույն աշխատությունը կազմվել է [[500]] թվականից ոչ ուշ՝ «Զարիրի սխրագործությունների պատմական գիրք»<ref>См.: Geiger, «Das Yâtkar-i Zarîrân und sein Verhältniss zum Shah-name» в «Sitz.-Berichte d. bayer. Acad., phil.-hist. Cl.», 890, 243 и след.</ref>: [[Խոսրով I Անուշիրվան]]ի ժամանակ ([[531]]-[[579]] թվականներ) հին իրանական արքաների մասին ասքերը՝ աասպելական շրջանից մինչ պատմական շրջանները, հավաքված են եղել մեկ պատմական պահոցում՝ «Հոդայ նամե»-ում (ավելի ճիշտ՝ փեհլեվաներեն «Հվատայ-նամակ» («Իշխանաց գիրք»), որը Սասանյան վերջին արքա Եզդիգերդի ժամանակ, ոչ ուշ [[636]] թվականից, նորից մշակման է ենթարկվել և հասել է [[Խոսրով Բ Փարվեզ|Խոսրով II Փարվեզ]]ին՝ քուրմի և մի իշխանավորի միջոցով:միջոցով։

[[Աբբասյան խալիֆայություն|Աբբասյան խալիֆաներ]]ի ժամանակ, [[VIII դար]]ի կեսերին, պարսիկ [[Աբդալլահ իբն ալ-Մուկաֆֆաա|Աբդալլահ իբն ալ-Մուկաֆֆա]]ն՝ «[[Քալիլա և Դիմնա]]»-ի հայտնի թարգմանիչը, «Հոդայ նամե»-ն փեհլեվաներան լեզվից թարգմանեց արաբերեն, որից հետո այն դարձավ հասանելի ամբողջ մուսուլմանական աշխարհին (մինչ մեզ ալ Մուկաֆֆաի թարգմանությունը չի հասել, բայց ընդարձակ քաղվածքներ նրանից արվել են արաբ պատմաբան [[Թաբարի]]ի կողմից (մահացել է [[923]] թվականին))<ref>Нем. пер. Нельдеке, «Gesch. der Perser und Araber zur Zeit der Sasaniden», Лейд., 1879, XXVIII+509; ср. бар. В. Р. Розен, «Об арабских переводах Ходай-нâме», в «Вост. заметках», СПб., 895</ref>: Ալ Մուկաֆայի մահվանից հարյուր տարի անց, երբ [[Խորեզմ]]ով և [[Բուխարա]]յով տիրակալում էին [[Սամանյանների պետություն|Սամանյանների դինաստիա]]ն, որը ցանկանում էր անկախ լինել [[Բաղդադ]]յան խալիֆայությունից և ոգեշնչված ամբողջովին պարսկական ազգային ոգով, մի սամանյան իշխանավոր մտահոգվել էր Տուսի կառավարիչ Մուհամեդ Աբու Մանսուրի համար կազմել փեհլեվաներն լեզվից նորպարսկական (արձակ) թարգմանություն սասանյան «Իշխանաց գրքի» և այդ թարգմանությունը, կամ, ավելի շուտ, մշակումը՝ լրացված այլ փեհլեվաներեն գրքերից, [[Ֆիրդուսի]]ի երիտասարդ տարիներին կատարվեց չորս զրադաշտականներից կազմված հանձնաժողովի կողմից [[957]]-[[958]] թվականներին՝ «Շահնամե» («Արքաների գիրք») անվանումով:անվանումով։ Սամանյանցիներին՝ քաղաքական և ազգային նպատակներից ելնելով, ցանկալի էր ունենալ այդ «Շահնամե»-ն նաև բանաստեղծական մշակմամբ:մշակմամբ։ Կրկին տիրակալության անցած սամանացի Նուխ II իբն Մանսուրի ([[976]]-[[997]]) հանձնարարությամբ այդ աշխատանքը հանձն առավ արքունական բանաստեղծ Դաղիղը՝ [[զրադաշտ]] ըստ կրոնի:կրոնի։ Նա հասցրեց կազմել մոտ հազար բանաստեղծություն ստեղծագործության միջնամասից (Գոշտասպի կողմից [[Իրան]]ում [[Զրադաշտականություն|զրադաշտականության]] ընդունման մասին), սակայն մահացավ այդ նույն տարոււմ և նրա հանձնարությունն էլ որոշեց իրագործել Ֆիրդուսին, ընդ որում, պահպանելով Դաղիղի պատրաստի հազար բանաստեղծությունները:բանաստեղծությունները։ Ձեռք բերել նոր պարսկական արձակ բնօրինակը (որը, ըստ Ֆիրդուսիի ավելի ուշ կենսագիրների, մայրաքաղաքից հեռու շատ դժվար էր) թվում էր հեշտ գործ այն պատճառով, որ այն կազմվել էր հենց այդտեղ՝ Տուսայում, ընդամենը քսան տարի առաջ:առաջ։

Սկզբնական շրջանում Ֆիրդուսին աշխատում էր մասերով՝ իր հայրենի Տուսայում, բայց, երբ նա դարձավ վաթսունն անց, նա փութաջանությամբ աշխատանքի անցավ՝ տեղափոխվեց սամանյան իշխանավոր Ահմեդի մոտ Խալենջան ([[Իսպահան]]ից ոչ շատ հեռու) և այսպիսով, քսանհինգ տարի անց, [[999]] թվականին, չափածո «Շահնամե»-ն պատրաստ էր և մատուցվեց Ահմեդին:Ահմեդին։ Ֆիրդուսին նրանից առատաձեռն նվեր ստացավ և գտավ մի քանի այլ հովանավորներ սամանյան գործիչների մեջ, սակայն հենց նույն [[999]] թվականին [[Խորեզմ]]ը գրավվեց թուրք տիրակալ [[Մահմուդ Ղազնևի]]ի կողմից և Ֆիրդուսիի նյութական վիճակը վատթարացավ:վատթարացավ։ Տասնմեկ տարի անց ([[1010]] թվականին), նորից վերամշակելով իր «Շահնամե»-ն, Ֆիրդուսին նրանով ուղևորվեց [[Ղազնևիների պետություն|Ղազնևի]]՝ Մահմուդի մոտ, որի արքունիքում բնակվում էին բազմաթիվ բանաստեղծ-ներբողագիրներ:ներբողագիրներ։ Որպես արդեն հայտնի բանաստեղծ, Ֆիրդուսին հույս ուներ Մահմուդին ձոնելով «Շահնամե»-ն ստանալ շավ պարգևատրություն:պարգևատրություն։ Մահմուդը [[պարսկերեն]] գիտեր այնքան, որպեսզի հասկանար ներբողները (իսկ Ֆիրդուսին ոչինչ չխնայեց), բայց «Շահնամե»-ն նրա համար, բոլոր առումներով, անհետաքրքիր էր, նրա բանաստեղծական արժանիքները նա գնահատել ի վիճակի չէր, հարուստ [[հեթանոս]]ները նրան՝ սունիտին, միայն կարող էին գարշելի լինել, գարշելի էր նաև հեղինակն ինքը՝ [[Հերետիկոսություն|հերետիկոս]]ը (Ֆիրդուսին [[շիա]] էր):։ Պարսկական ազգային ոգին, որը տարածվում էր «Շահնամե»-ից, թուրքի համար օտար էր, իսկ [[Իրան]]ի գովերգված հաղթական պայքարը [[Թուրան]]ի դեմ նրա մոտ կարող էին առաջացնել լրիվ թշնամական զգացմունքներ, այդ պատճառով Ֆիրդուսիի կողմից գովերգված Մահմուդի առատաձեռնությունը, որը Ֆիրդուսիի կողմից տեղադրվեցին «Շահնամե»-ում, չէին վերաբերվում Մահմուդին, իսկ երբ վերջինս Ֆիրդուսիին պարգևատրեց, ապա դա շատ փոքր գումար էր, որը 76-ամյա ծերունուն, որպես կյանքի միջոց, ոչ մի կերպ չէր կարող բավարարել:բավարարել։ Նախանձողների միջոցով Մահմուդին հասավ, որ Ֆիրդուսին գոհ չէ վարձատրությունից և նա սպառնաց նրան փղերով ոտնակոխ անել, դրա համար բավարար էր միայն այն, որ Ֆիրդուսին հերետիկոս էր:էր։

Ֆիրդուսին Ղազնևից փախավ [[Հերաթ]] և, որպես նախաբան «Շահնամե»-ին, գրեց երգիծանք սուլթանի մասին, որում միապետին խորհուրդ էր տալիս վախենալ գրողի կայծակնային բանաստեղծությունից, հաստատապես պնդում էր, որ ընդմիշտ կմնա [[շիա]], ծաղրում էր գումարը, որը ստացել էր Մահմուդից՝ իր 60000 երկտողի դիմաց («մեկ անգամ գարեջուր խմել» - ծաղրանքով նշում էր նա) և «ի՞նչ սպասել ստրուկի որդուց - ավելացնում էր նա - ծառայի որդին, եթե նույնիսկ արքա դառնա, միևնույն է ծառայի բնությունից չի բաժանվի»: Սակայն այդ երգիծանքը «Շահնամե»-ի բաղկացուցիչ մաս չդարձավ, քանի որ թաբարիստանական իշխան Իսպեխբեդ Շահրիյարը (իրանական արքայական տոհմից), որի մոտ էր ուղևորվել Ֆիրդուսին կես տարի [[Հերաթ]]ում գտնվելուց հետո և որը ընդունում էր Մահմուդի գերագույն իշխանությունը, վախենում էր, որ երգիծանքի մասին լուրը կհասնի սուլթանին:սուլթանին։ Նա Ֆիրդուսիին վճարեց (այդպես էին հայտնել Արուզիին) 00000 դիրհեմ՝ այսինքն 000 դիրհեմ երգիծանքի յուրաքանչյուր բանաստեղծության համար և հեղինակը նրանք հանեց:հանեց։ Այսպիսով երգիծանքը Մահմուդին անհայտ մնաց, սակայն Իսպեխբեդը՝ հարգանք տածելով հանրահայտ բանաստեղծի տաղանդի նկատմամբ, ամաչեց նրան երկար պահել իր մոտ և Ֆիրդուսին ապաստան գտավ բուիդ Բախ ադ-Դավլեի, նրա որդու և ժառանգ (02 թվականից) Սուլթան ադ-Դավլեի մոտ, որոնք հանդիսանում էին անկախ իշխաններ [[Պարսկաստան]]ի արևմտյան կեսի և չնայած դավանում էին շիա, լիակատար ենթակայության տակ էին պահում նույնիսկ սունիտների առաջնորդին՝ [[Բաղդադի խալիֆայություն|Բաղդադի խալիֆա]]յին: Ֆիրդուսին բուիդյան սուլթանին նվիրեց ծավալուն ռոմանտիկ պոեմ՝ «Յուսուֆ և Զուլեյխա», որկ հիմնված էր Յուսուֆի (Իոսիֆ) մասին բիբլիական առասպելի վրա, որը, չնայած հեղինակի պատկառելի տարիքին, այնուամենայնիվ առանձնանում է ոգեշնչությամբ՝ գուցե այն սևագրվել էր նրա կողմից երիտասարդ տարիներին<ref>Критическое издание Г. Эте в серии «Anecdota Oxoniensia, Clarendon Press» - 1895 и след.; статья Эте - в «Трудах VII конгресса ориенталистов», Вена, 1889; там же помещены «Uebersetzungsproben» Шлехты-Вшегрда, его же - в «Z. D. Morg. Ges.», т. 4, стр. 577-599 и его же полный стихотворный перевод - Вена, 1889; об источниках «Юсуф и Зулейха» см. М. Грюнбаум в «Z.D.M.G.», т. 43, стр. -29; т. 44, стр. 445-477</ref>: Այս պոեմում բանաստեղծը հրաժարվում է իր անմահ «Շատնամե»-ից՝ նրա բոլոր առասպելները արքաների մասին անվանելով սուտ:սուտ։

Թափառականը այդ ժամանակ կորցրեց իր միակ որդուն:որդուն։ Ֆիրդուսին դժգոհ մնաց բուիդական ընդունելիությունից թե ուղղակի թախծեց անսովոր կլիմատի և Իրաքի միջավայրից, բայց նա վերադարձավ հայրենի Տուսա:Տուսա։ Շուտով, [[1020]] թվականի հետո, նա մահանում է և, քանի որ հոգևորականությունը հրաժարվում է նրան հուղարկավորել ընդհանուր մուսուլմանական գերեզմանոցում, ապա նրան հուղարկավորում են քաղաքի մոտ<ref>В VI томе «Записок Восточного отдела Императорского русского археологического общества» профессор В. А. Жуковский напечатал описание и снимок могилы Фирдоуси, которую он посетил</ref>: [[Ավանդություն]]ը, որը կա նաև Արուզիայի մոտ, հայտնում է, որ Ֆիրդուսիի մահվանից քիչ առաջ սուլթան Մահմուդը պատահականորեն՝ պալատականներից մեկից, լսում է «Շահնամե»-ի արտահայտիչ բանաստեղծություններից մեկը և հետաքրքրվում է հեղինակի մասին, իմանում է, որ այդ բանաստեղծությունը Մահմուդին նվիրված հանրահայտ Ֆիրդուսիի «Արքաների գրքից» է, որը այժմ Տուսայում է և ապրում է աղքատության մեջ:մեջ։ Մահմուդը, որը իր մասին երգիծանքի մասին ոչինչ չգիտեր, կարող էր ենթադրել, որ «Արքաների գիրք»-ով հանրահայտ է ամբողջ [[Իրան]]ում և նրա անունը, այդ պատջառով կարելի է հավատալ ավանդույթին, որ նա անմիջապես կարգադրել է Ֆիրդուսիին Տուս ուղարկել հարուստ պարգև (60000 արծաթե դիրհեմ՝ ըստ Արուզիի, 60000 ոսկեդրամ՝ ըստ ավելի ուշ տեղեկությունների):։ Իսկ Ֆիրդուսին, որոշ ժամանակ առաջ, քայլելով շուկայում, լսում է թե ինչպես է մի երեխա երգում նրա երգիծական բանաստեղծություններից մեկը. «Եթե Մահմուդը լիներ արքայական տոհմից, ապա նա իմ գլուխը կզարդարեր արքայական թագով»: Ծերունին բացականչում է և անզգա ընկնում, նրան տուն են տանում և նա մահանում է:է։ Այդ նույն ժամանակ, երբ քաղաքի դարպասներից մեկով թաղման համար դուրս էին հանում նրա դին, քաղաքի մյուս դարպասներից մեկով խաղախ էին մտնում Մահմուդի ընծաներով բեռնված ուղտերը:ուղտերը։ «Դժվար թե իրականում այդ ամենը տեղի էր ունենում նույն կերպ», - ասում է Նյոլդեկը («Grundriss», II հատոր, 58 էջ), «սակայն առասպելը այնքան պոետիկ է, որ ցանկալի չէ այն կասկածանքի ենթարկել», - նշում է Պ. Հորնը («Gesch. d. pers. Litt»., 85 էջ):։

Պարսկական գրականությանը<ref>О лирике в поэме Фирдоуси см. Г. Эте, «F. als Lyriker», в мюнхенских «Sitz.-ber.» (1872, стр. 275-304; 1873, стр. 623-653; замечания Нёльдеке в «Pers. Stud.» II, 4, 34 и т. д. и во II томе «Grundriss» (стр. 229-23); Ч. Пиккеринг, «F.'s lyrical poetry» - в «Nat. Review», 1890, февраль.</ref> [[Ֆիրդուսի]]ի պոեմը մեծ առաջընթաց տվեց՝ այն ծնունդ տվեց այլ էպիկական ստեղծագործությունների անվերջանալի շարքի, ազդեցություն ունեցավ ոչ միայն հերոսական էպոսի այլ նաև ռոմանտիկականի ([[Նիզամի Գյանջևի|Նիզամի Գյանջև]], Ջամի և այլ հետնորդներ ոչ միայն [[Պարսկաստան]]ում, այլ նաև [[Թուրքիա]]յում և այլ երկրներում), իր լիրիկական մասերով նախագուշակ է հանդիսացել դերվիշյան [[Սուֆիական գրականություն|սուֆիստական]] պոեզիայի և պարսիկների մոտ դարերով մնացել է կատարյալ, անհասանելի բանաստեղծական նմուշ:նմուշ։

Մինչ օրս իրանցիները «Շահնամե»-ն դիտում են որպես իրենց մեծագույն ազգային ստեղծագործություն:ստեղծագործություն։ Հաճախ լրիվ անգրագետ պարսիկը անգիր գիտի «Շահնամե»-ից հատվածներ (ընդ որում նրա բոլոր հաղորդագրությունները ընդունվում են ոչ որպես առասպել, այլ պատմական իրականություն նույնիսկ գրագետ մարդկանց կողմից):։ Բացի հետաքրքրաշարժությունը, գեղարվեստական և ազգային բովանդակությունը, բոլորին դյութում է նաև Ֆիրդուսիի լեզուն՝ համարյա զուրկ արաբությունից, որով ողողված է հետագա պարսկական խոսքը:խոսքը։

Բացի այդ, «Շահնամե»-ին մեկ անգամ չէ, որ անդրադարձել են հինռուսական գրագրության և բիլինաների պոեզիայի հետազոտողները:հետազոտողները։ Ռուսական սիրելի պարզաճաշակ «Երուսլան Լազարևիչ» հեքիաթը փոխ է առնված «Շահնամե»-ից՝ Երուսլանը Ռուստամն է, Լազարը՝ Զալ Զարը, Կիրկոուսը՝ Քեյ Քավուսը:Քավուսը։ Մանրամասն համամատությունը կատարել է Վ. Վ. Ստասովը (Երկերի հավաքածու, III հատոր, 948 էջ, [[894]] թվական), հնագույն տեքստը ([[XVII դար]]) հրատարակվել է Ն. Ի. Կոստոմարովի կողմից «Հնավույն ռուսական գրականության հուշառձանները» աշխատության II հատորում ([[Սանկտ Պետերբուրգ]], [[1860]] թվական, էջ 325-339), իսկ [[XVIII դար]]ի ձեռագրի հիման վրա՝ Ն. Ս. Տիխոմիրովի նրա «Ռուսական գրականության տարեգրությունը»([[1859]] թվական, II հատոր, IV գիրք, II բաժին, էջ 0-28) աշխատությունում:աշխատությունում։ «Շահնամե»-ին մոտ է նաև «Արքա Շախաիշի տասներկու երազները» ասքը, որի ծագումը բացահայտված չէ<ref>см. пересказ Сухомлинова «О преданиях в древнерусской летописи» («Основа», 1861, июнь, стр. 54-56); Веселовский, а) «Sagenstoffe aus dem Kandjur» (в «Russische Revue»,1 876, вып: III, стр. 29-299); б) изд. по рук. XV в. в прилож. к XXXIV т. «Зап. Имп. акад. наук» (1879, 2); в) в «Ист. русск. слов.» Галахова (т. I, 1894, стр. 43); г) в разборе книги Гастера, «Журнал Министерства народного просвещения» (1888, март, 230-232); д) «Разыскания в области русского духовного стиха» (1891), «Сборник Отделения русского языка и словесности Академии наук» (XLVI, гл. XII, стр. 6); е) «О подсолнечном царстве в былине» («Журн. Мин. нар. пр.», 878, апрель); Ольденбург, «Об источниках снов Шахаиши» («Журн. Мин. нар. пр.», 1892, т. 284, стр. 35-40); Пыпин, «Ист. русск. лит.» (СПб., 898, т. II, стр. 498-500).</ref>: Վ. Ֆ. Միլլերը իր «Էքսկուրս ռուսական էպոսի շրջան» ում ([[Մոսկվա]], [[1892]] թվական, «Русская мысль» и «Этнографическое обозрение») փոռձում է ապացուցել, որ իրանական ավանդույթների Կովկասի միջով բանավոր ճանապարհով փոխանցումը մեծ ազդեցություն են ունեցել ռուսական բիլինաների վրա և, որ Իլյա Մուրոմեցը նույն ինքը Ռուստամն է:է։ Ակադեմիական գրախոսականը (պրոֆեսոր Ն. Պ. Դաշկևիչ, [[1895]] թվական) այդ տեսությանը բացասական վերաբերմունք ունեցավ և ինքը՝ հեղինակն էլ, շուտով, չպնդեց և «Ռուսական ազգային գրականության ակնարկներ»-ում ([[Մոսկվա]], [[897]] թվական) համեմատական ֆոլկլորային հետազոտությունները անվանեց «դաշտում քամու որս»: Թվում է միայն Իլյաի և որդու մարտում նա դեռևս հակված է նկատել Ռուստամի մասին ասքին:ասքին։ Սակայն ակադեմիկ Ի. Վ. Յագիչը («Arch. f. slavische Philologie», XIX հատոր, էջ 305) գտնում է, որ Դաշկևիչի առարկումներից հետո էլ չի կարելի լիովին բացառել [[Արևելք]]ի ազդեցությունը ռուսական բիլինաների վրա:վրա։ Նույնպես «Շահնամե»-ն արձագանք է գտնում [[Կովկաս]]ի ժողովուրդների ազգային ֆոլկլորի ավանդույթների վրա:վրա։

«Շահնամե»-ի թարգմանություններն առկա են համարյա բոլոր մուսուլմանական և մասամբ այլ արևելյան լեզուներով (օրինակ հայերեն, վրացերեն):։ Գիտական տեսանկյունից առավել հետաքրքիր է պարսկերեն տեքստի ալ-Բանդարի Իսպահանցու արաբերեն թարգմանությունը ([[218]]-[[227]] թվականներ, ձեռագիրը պահվում է [[Փարիզ]]ում և [[Բեռլին]]ում):։ Աբդուլ Կադիր Բաղդատցու «Շահնամե»-ի պարսկա-թուրքական հատուկ բառարանը հրատարակվել է [[XIX դար]]ի վերջին՝ ակադեմիկոս Կարլ Հենրիխի Զալեմանի կողմից [[Սանկտ Պետերբուրգ]]ում: Անգլերեն կրճատ թարգմանությունը՝ արձակ և չափածո, կատարվել է Ջեյմս Աթկինսոնի կողմից ([[Լոնդոն]], [[1832]] թվական):։ Ֆրանսերեն արձակ թարգմանությունը՝ Ժ. Մոլի կողմից ([[Փարիզ]], [[1838]]-[[1878]] թվականներ):։ Գերմաներեն հատընտիր բանաստեղծական թարգմանություը կատարվել է Ադոլֆ Ֆրիդրիխ ֆոն Շակի կողմից «Heldensagen v. F.» ([[Բեռլին]], [[1865]] թվական) և գեղարվեստական և ճշգրիտ թարգմանությունը Ֆրիդրիխ Ռյուկերտի՝ «Königsbuch» (հետմահու, [[Բեռլին]], [[1890]] թվական), բայց սահմանափակված միայն հերոսական դարաշրջանով և «Rustem und Sohrab» ([[Էրլանգեն Հյոխշտադ (շրջան)|Էրլանգեն]], [[1838]] թվական)՝ ոչ թե թարգմանություն այլ ազատ վերափոխում:վերափոխում։ Իտալերեն ազատ բանաստեղծական թարգմանությունը՝ Ի. Պիցցի ([[Թուրին]], [[1886]]-[[1888]] թվականներ):։

Վ. Ա. Ժուկովսկին [[XIX դար]]ում ստեղծեց Ռյուկերտի ազատ վերափոխման «ազատ նմանակումը»՝ «Ռուստեմ և Զորաբ» անվանումով:անվանումով։ Ռուստեմի (Ռուստամ) վրա Ժուկովսկին տեղափոխեց ռուս դյուցազուն Սվյատոգորի հատկանիշները, որը թաղված է գետնի մեջ, քանի որ նա «ծանր է ուժից, ինչպես ծանր բեռից»: Նաև փոքրիկ հատված «Շահնամե»-ից՝ «Իրեջի մահը», և առանձին հատվածներ պոեմից ռուսերեն լեզվով թարգմանվել են կնյազ Դ. Ցերտելևի կողմից, որոնք հրատարակվել են «Ռուսսկի վեստնիկ»-ում ([[1885]] թվական, № 2):։ [[XX դար]]ում պոեմը ռուսերեն լեզվով թարգմանել է Ս. Ի. Սոկոլովը ([[1905]] թվական):։

# Թյորներ Մեկենի (Մական; [[Կալկաթա]], [[1829]] թվական), հիմնված մասամբ Լոմզդենի նյութերի վրա:վրա։ Այն, երբեմն մանր փոփոխություններով, պարսիկների կողմից վերահրատարակվել է [[Բոմբեյ]]ում ([[1862]] թվական, [[1872]] թվական), [[Թեհրան]]ում ([[1847]] թվական, [[1867]] թվական, [[1879]] թվական), [[Թավրիզ]]ում ([[1875]] թվական) և այլն:այլն։

# Ավելի ընդարձակ ձեռագրային նյութերի վրա հիմնված Մոլյաի (Jules Mohl, [[Փարիզ]], [[1838]]-[[1878]] թվականներ):։ Շքեղ հրատարակություն, հսկայական ծավալով և ծանրությամբ:ծանրությամբ։

# Լավագույնը ճանաչված, հիմնված Մոլյաի տեքստի վրա, նշելով Մեկենի հակասությունները, «Liber regum» լատիներեն անվանումով՝ Vullers-ի հրատարությունը (հատորներ I-IV, [[Լեյդեն]], [[1877]] թվականից):։

Ռուսերենով [[Ֆիրդուսի]]ի և «Շահնամե»-ի մասին սկզբում հայտնվեցին փոքրիկ ակնարկներ՝ հիմնված արտասահմանյան (համարյա բացառապես ֆրանսիական) հոդվածների և գրքերի վրա:վրա։ Ինքնուրույն աշխատանքներ.

# Պրոֆեսոր Վ. Ժուկովսկի - «Ռուստեմի մուսուլմանությունը» («Живая старина», [[1892]] թվական, գիրք IV) և «Ֆիրդուսիի գերեզմանը» («Записки Восточного отдела», հատոր VI):։

«Շահնամե»-ի առաջին գիտական հրատարակությունը՝ հիմնված ժամանակակից տեքստային մեթոդներին, մշակված Բերտելսի կողմից, հնագույն ձեռագրերի ([[XIII դար|XIII]]-[[XIV դար]]եր) ներգրագմամբ, իրականացվել է [[ԽՍՀՄ]] [[Գիտությունների ակադեմիա|Գիտությունների Ակադեմիա]]յի [[Արևելագիտության ինստիտուտ|Արևելագիտության Ինստիտուտ]]ի կողմից (9 հատոր, [[1960]]-[[1971]] թվականներ):։ [[1971]] թվականին նույն տեքստը՝ նոր խմբագրմամբ, վերահրատարակվել է [[Թեհրան]]ում: