«Հայկական գորգ»–ի խմբագրումների տարբերություն
Content deleted Content added
No edit summary |
չ clean up, փոխարինվեց: է: → է։ (23), բ: → բ։ (12), գ: → գ։, դ: → դ։ (9), զ: → զ։, ը: → ը։ (121), ի: → ի։ (13), խ: → խ։, ծ: → ծ։ (8), կ: → կ։ (8), oգտվելով [[Վիքիպեդիա:Ավտո... |
||
Տող 2.
{{Աուդիո հոդված|Hy-Հայկական գորգ (Armenian carpet).ogg|ապրիլի 11, 2016|4242147}}
[[Պատկեր:Armenian rug Mayr Hayastan, 20th century, No. 2358.jpg|thumb|400px|Մայր Հայաստան, 20-րդ դար]]
'''Գորգ''', բազմագույն զարդանախշերով, խավածածկ կամ առանց խավի քառանկյուն գեղարվեստական
Հայերենում ''գորգ'' և ''կարպետ'' բառերն օգտագործվում են որպես հոմանիշ բառեր՝ միայն այն տարբերությամբ, որ գորգերն ունենում են թելախավ, իսկ կարպետները՝ ոչ<ref name="ReferenceB">[Է. Աղայան, Արդի հայերենի բացատրական բառարան, հատոր առաջին, 1976, Երևան, էջ 254]</ref>: ''Գորգ'' բառն առաջին անգամ հիշատակվում է [[Տավուշի մարզ|Տավուշի]] [[Կապտավանք (Տավուշ)|Կապտավանք եկեղեցու]] պատին եղած արձանագրություններից մեկում (1242-1243 թվականներին), իսկ ''կարպետ'' բառն առաջին անգամ հիշատակվում է 5-րդ դարի [[Ավետարան
Հայաստանում գորգագործությունը՝ իբրև արհեստ զարգացած է եղել դեռևս վաղնջական
Հայոց գորգերի տիպաբանության մեջ որպես տիպերի անվանումներ ընդունված են՝ այն տարածաշրջանի կամ բնակավայրի անվանումը, որին առավել բնորոշ է տվյալ տիպը, գորգադաշտի երկրաչափական ձևի անվանումը կամ գեղազարդման համակարգի թեմատիկ ուղղվածության կամ հիմնական հորինվածքի
Գորգագործական արվեստն իր ողջ պատմության ընթացքում մեծապես տուժել է արշավանքների, պատերազմների և հարևան տերությունների կողմից վարվող նվաճողական
Հայկական գորգարվեստը Խորհրդային շրջանում տարածում է գտել նաև Եվրոպայի մի շարք
Ներկայումս գորգագործության կենտրոններ են շարունակում մնալ Սյունիքն ու
==Ծագումնաբանություն==
Տող 20.
[[Պատկեր:Myrrhbearers (Armenian miniature).jpg|thumb|200px|Մանրանկար 13-րդ դարի Ավետարանից]]
Հայերենում ''գորգ'' և ''կարպետ'' բառերն օգտագործվում են որպես հոմանիշ բառեր՝ միայն այն տարբերությամբ, որ գորգերն ունենում են թելախավ, իսկ կարպետները՝ ոչ<ref
Գորգ բառն առաջին անգամ հիշատակվում է [[Տավուշի մարզ|Տավուշ]]ի [[Կապտավանք (Տավուշ)|Կապտավանք եկեղեցու]] պատին եղած արձանագրություններից մեկում (1242-1243 թթ)
Մինչդեռ [[խեթերեն]]ի մասնագետ Է. Սարտիվենտն ու Պ. Ժաանը եզրակացնում են, որ խեթերեն kurka բառը նշանակում է քուռակ կամ ձիու քնփուշ<ref>Puhvel, Jaan, Hittite etymological dictionary. vol. 4. Berlin, New York, Amsterdam: Mouton, pp. 267-268</ref>:
Կարպետ բառն առաջին անգամ հիշատակվում է 5-րդ դարի [[Ավետարան]]ում՝ գրաբարյան «կապերտ» ձևով<ref
Այսպիսով, եվրոպական լեզուներն արտացոլում են ոչ թե հայերենի սկզբնական՝ «կապերտ» ձևը, այլ միջին հայերենի «կարպետ»
Արաբ ժամանակագիրները վկայում են, որ կալի, խալի համ հալի բառը ծագել է [[Կարին]] քաղաքի անվանումից, իսկ Կարինը ինքնին արհեստների, հատկապես գորգագործւոոթյան խոշոր կենտրոն
== Հայ գորգագործության պատմությունը==
Տող 34.
[[Պատկեր:Arm carpet Esfahan.JPG|thumb|220px|left|Գորգ [[Սպահան]]ից՝16-րդ դարի վերջ, 17-րդ դարի սկիզբ: Գորգում օգտագործված են [[Աղթամար|Ախթամար]]ի [[Աղթամարի Սուրբ Խաչ եկեղեցի|Սուրբ Խաչ եկեղեցու]] պատկերները]]
[[Հայեր|Հայոց]] մշակութային համակարգի կարևոր ու ավանդական բնագավառների մեջ առանձնակի տեղ է զբաղեցնում գորգագործական
Պատմական աղբյուրներում տեղեկություններ են պահպանվում այն մասին, որ ուրարտացիներն ու հայերը Ասորեստանին, Աքեմենյան Պարսկաստանին և այլ երկրներին մատուցել են գորգեր՝ որպես տուրք<ref>Արթուր Թելֆեյան, «Բնական կարմիր ներկանյութերի օգտագործումը տեքստիլ արվեստում. հայկական որդան կարմիր», հայկական հանգույց. գորգարվեստի ավանդույթները, միջազգային գիտաժողով, զեկուցումների դրույթներ, էջ 32</ref>:
Պատմական Հայաստանում գորգերն ու կարպետները համարվում էին առաջին անհրաժեշտության
Գորգագործական արվեստը իր ողջ պատմության ընթացքում մեծապես տուժել է արշավանքների, պատերազմների և հարևան տերությունների կողմից վարվող նվաճողական
[[Հայոց Ցեղասպանություն|Ցեղասպանության]] ընթացքում բազմաթիվ գորգեր կորսվել են՝ եկեղեցիները ոչնչացնելու կամ կողոպտելու
[[1921]] թ. [[Ադրբեջանի Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետություն|Խորհրդային Ադրբեջան]]ին բռնակցվելուց հետո Արցախում սկսվել է հայաթափման լայնածավալ ծրագրի իրականացում, որի շրջանակում կարևոր տեղ ուներ գորգը՝ մասնավորապես դրանց էթնիկական պատկանելիության
Հիմնականում այս ամենի հետևանքով է, որ հայկական գորգարվեստը տարածում գտավ նաև Եվրոպայի մի շարք
Չնայած որ գորգը իրականում հայոց պատմամշակութային ժառանգության կարևոր բաղադրամասերից մեկն է, դրա դերն ու նշանակություն առ այսօր լիարժեքորեն ուսումնասիրված և արժևորված
===Նախաքրիստոնեական ժամանակաշրջան===
[[Պատկեր:Map of Armenian Rug Weaving Culture by Ashkhunj Poghosyan.jpg|մինի|400px|Հայ գորգագործության մշակույթը 19‑20‑րդ դարերում, քարտեզ]]
Գորգագործությունը Հայաստանի հնագույն արհեստներից մեկն
[[2007]] թ. Արենի 1 քարայրում հայտնաբերվել են էնեոլիթյան և միջնադարյան մի շարք
Հաշվի առնելով [[Հայաստան]]ի հնագույն բնակատեղիներից ([[Թեղուտ]], Շրեշ բլուր, [[Շենգավիթ]], [[Արթիկ]]ի դամբարանադաշտ և այլն) հայտնաբերված և Ք. ա. 3-2 հազարամյակ թվագրվող ոստայնանկի գործիքները, մանավանդ գորգ գործելու պարզունակ հարմարանքը, օժանդակ գործիքներն ու գործվածքները, մասնավորապես [[Հառիճ]]ի դամբարանադաշտից հայտնաբերված Ք.ա. 13-12 դդ. վերաբերող կարպետի մնացուկները՝ մի շարք ուսումնասիրողներ եկել են այն եզրակացության, որ [[Հայկական լեռնաշխարհ]]ում կային գորրգագործական մշակույթով զբաղվելու տեխնիկական և տեեխնոլոգիական հնարավորություններ, նաև անհրաժեշտ հումքային ռեսուրսներ<ref>Աշխունջ Պողոսյան, «Պազիրիկ գորգի ծագումնաբանության մասին»,«Էջմիածին», ԺԲ, 2008, էջ 63-79</ref>:
[[Հայկական լեռնաշխարհ]]ը հարուստ էր նաև
Անտիկ դարաշրջանի հեղինակների վկայություններից պարզ է դառնում նաև, որ հին Հայաստանում գոյություն ունեցող արհեստներից՝ [[կավագործություն]]ից և [[հյուսնագործություն]]ից զատ լայնորեն տարածված էր նաև [[ջուլհակություն]]ը: Արհեստավորական արտադրությունն ակտիվորեն արտահանվում էին հարևան
====Պազիրիկ գորգ====
[[Պատկեր:Pazyryk.jpg|thumb|400px|Պազիրիկ գորգը հայտնաբերված ամենահին գորգն է: Թվագրվում է մ.թ.ա. 5-րդ դար: Ներկված է հայկական [[որդան կարմիր]]ով,<ref name=vk1>Л. С. Гавриленко, Р. Б. Румянцева, Д. Н. Глебовская, Применение тонкослойной хромотографии и электронной спектроскопии для анализа красителей древних тканей. Исследование, консервация и реставрация этнографических предметов. Тезисы докладов, СССР, Рига, 1987, стр. 17-18. (PDF) {{ref-ru}}<blockquote>В ковре нити темно-синего и голубого цвета окрашены индиго по карминоносным червецам, нити красного цвета - аналогичными червецами типа [[Որդան կարմիր|араратской кошенили]].</blockquote></ref><ref name=vk2>[[:File:Ashkhunj Poghosyan, On origin of Pazyryk rug, Yerevan, 2013(2).pdf|Աշխունջ Պողոսյան, «Պազիրիկ» գորգի ծագումնաբանության մասին, Երևան, 2013, էջ 1-21 {{ref-hy}}, էջ 22-37 {{ref-en}} (PDF)]]</ref> [[Ռուսաստան]], [[Էրմիտաժ (Սանկտ Պետերբուրգ)|Էրմիտաժ]]]]
Նախաքրիստոնեոկան ժամանակաշրջանի գորգարվեստին վերաբերող ամենահայտնի նմուշը Պազիրիկ կոչվող գորգն
Ս. Ի. Ռուդենկոն, համեմատելով այդ նմուշի և հարևան [[Բաշադար]]ի կուրգանից հայտնաբերված գորգերի ու թաղիքների գեղազարդման տարրերը, նկատի ունենալով դրա գունահորինվածքային ներդաշնակ լուծումները, արդեն այն ժամանակ եզրակացրել էր, որ Պազիրիկ գորգն առաջավորասիական ծագում
Չնայած որ գորգն իր գեղազարդման ոճով լիովին համապատասխանում է ասորաուրարտական և վաղ հայկական ավանդույթներին, տարբեր ուսումնասիրողներ տարբեր կերպ են ներկայացնում դրա
Այսպես, Ուլրիխ Շուրմանն, Ֆոլկմար Գանցհոռնը և այլք գտնում են, որ Պազիրիկ գորգը գործել են [[Վանի թագավորություն]]ում և որ այն պետք է վերագրել հայկական
Այս վարկածի կողմնակից է նաև գերմանացի ուսումնասիրող Ուլբրիխտ Շուրմանը, ով, հիմնվելով գորգի կառուցվածքի, ձևավորման և մոտիվների վրա, Պազիրիկ գորգը վերագրվում է վաղ ուրարտական կամ վաղ հայկական
Պազիրիկ գորգի ծագումը [[Հայկական լեռնաշխարհ]]ի հետ կապելու հարցում վերը նշված հիմնավորումների հետ միասին կարևոր փաստ է նրա կարմիր ներկանյութում արարատյան դաշտի [[որդան կարմիր]]ի առկայությունը, որը բացահայտել են [[Սանկտ Պետերբուրգ]]ի [[Էրմիտաժ]]ի
===Միջնադար===
Միջնադարը համարվում է հայկական գորգագործության ոսկեդարը, քանի որ հենց այս ժամանակաշրջանում են սկսում ի հայտ գալ հայկական գորգի որոշակի ոճային
[[Պատկեր:Cross carpet.jpg|thumb|250px|18-րդ դարի գորգ՝ խաչերով, Ֆիլադելֆիայի թանգարան]]
# ''վիշապագորգ'' – սովորաբար ունենում են [[վիշապ]]ների, Կենաց ծառի, փյունիկի պատկերներ, նաև եռանկյունաձև, ատամնավոր շեղանկյունով և հավերժության նշանով զարդանախշեր
13-րդ դարում վիշապագորգերը սովորաբար ներկվել են [[որդան կարմիր]]ով<ref>[http://www.digilib.am/digilib/?menu=10&wrk=1176&media=133&mediaPg=0&mediaZoo=400&wrpg=0&aupg=0 Յ. Քիւրտեան, Որդան (կարմիր) կամ Kirmiz, Վենետիկ-Սբ. Ղազար, 1932:]</ref>: Միջնադարում հայերը հայտնի են եղել որպես որդան կարմիրով<ref>[: http://www.jstor.org/stable/594255 H. Kurdian, Kirmiz,- "Journal of the American Oriental Society", Vol. 61, No. 2 (Jun., 1941), pp. 105-107.]</ref> ներկող վարպետներ (Շահ Աբասը Ջուղայից մոտ 10 000 հայ է տեղահանել Սպահան՝ հիմնելով Նոր
# ''արծվագորգ'' – ուղեկցվում են [[արծիվ]]ների սիմվոլիկ պատկերներով
# ''օձագորգ'' – ունենում են [[օձ]]ի պատկերներ՝ մեջտեղում [[արև]]ի սկավառակի նշաններով
Տող 94.
Հայ վաճառականների միջոցով հայկական գորգերը տարածվել են աշխարհի տարբեր երկրների շուկաներում<ref>[http://www.digilib.am/digilib/?menu=10&wrk=363&media=112&mediaPg=0&mediaZoo=400&wrpg=0&aupg=0 Յ. Քիւրտեան, Գորգը Հայոց մօտ, Վենետիկ-Սբ. Ղազար, 1947:]</ref>: Մի շարք հեղինակների, այդ թվում նաև 10-րդ դարի արաբ ճանապարհորդ Աբու Դուլաֆի հաղորդմամբ՝ [[Հայաստան]]ում ամեն կիրակի կազմակերպվում էին տոնավաճառներ, ուր այլ ապրանքներից բացի վաճառվում էին ''բույուններ'' (ոչխարի բրդից պատրաստված հայկական գործվածք) և գորգեր<ref>Абу Дулаф «Вторая записка» Булгаков П. Г.; Халидов. А. Б. Москва Наука.1960 страница 41, տես 138-139 ծանոթագրությունները http://www.vostlit.info/Texts/rus8/Dulaf/primtext.phtml#139</ref>:<ref name="ReferenceA">[http://www.vostlit.info/Texts/Dokumenty/Kavkaz/Karaulov/frametext7.htm Сведения арабских писателей о Кавказе, Армении и Адербейджане: VII. Ал-Мукаддасий // Сборник материалов для описания местностей и племен Кавказа. Вып. 38. Тифлис. 1908]</ref>:
Գորգագործական արհեստի զարգացմանը որոշ չափով նպաստում էին [[Հայաստան]]ում ստացվող ներկերը, որոնք հաղորդում էին գորգին եզակիություն և վառ
{{քաղվածք|Այս քաղաքում պատրաստում են նբրդյա շրջազգեստներ, գորգեր… և այլ հայկական արտադրանքներ: Այստեղ է պատրաստվում նաև «քըրմըզ» կոչվող հայկական ներկը, որով ներկում են մահուդը: Ես պարզեցի, որ այն պատրաստվում է որդի մի տեսակից, որը, շերամորդի նման, մանում է իր շուրջը'<ref>[http://www.vostlit.info/Texts/Dokumenty/Kavkaz/Karaulov/text1.htm КАРАУЛОВ Н. А. «Сведения арабских писателей X и XI веков по Р. Хр. о Кавказе, Армении и Адербейджане»]</ref>:|}}
Տող 104.
{{քաղվածք|Այս քաղաքներում և դրանց միջև ընկած շրջաններում կան ապրանքներ, զանազան ներմուծվող իրեր, ինչպես նաև անհրաժեշտ կենդանիների տարբեր տեսակներ, [[ոչխար]]ներ, որոնք արտահանվում են տարբեր երկրներ: Արտահանվող ապրանքների շարքում են նաև [[Սալմաստ]]ում պատրաստված հայկական հարգի գորգերն ու քուղերը, որոնց հատը վաճառվում է 1-10 դինարով: Նման ապրանքներ պարզապես անհնար է գտնել այլ երկրներում<ref>Ա. Տեր-Ղևոնդյան, «Հայաստանն ու Արաբական խալիֆայությունը», ՀՀ ԳԱԱ հրատարակչություն, Երևան, 1977, էջ 250</ref>:|}}
Վ. Բարտոլդն իր աշխատությունում նշում է, որ հայկական գորգերը շատ մեծ անուն էին ձեռք բերել արևելքում<ref>В. Бартольд, "Историко-географический обзор Ирана," СПб, 1903, стр. 150</ref>, իսկ այդ շրջանի ժամանակակիցները կարծում էին, որ հայկական գորգերն օժտված են յուրահատուկ առանձնահատկություններով<ref name="ReferenceA"/>: Գորգեր ու կարպետներ էին գործվում [[Խոյ]]ում, [[Բերկրի]]ում, [[Արճեշ]]ում, [[Թավրիզ]]ում, [[Խլաթ]]ում, [[Նախիջևան]]ում, [[Բիթլիս]]ում, [[Կեսարիա]]յում, [[Սեբաստիա]]յում, [[Ղարաբաղ]]ում և այլ հայկական և հայաբնակ քաղաքներում և
11-րդ դարի պարսիկ պատմաբան Աբու Սաիդ Դարդիզին, նկարագրելով Քադիր խանի ընդունելությունը, նշում է, որ էմիրը խանին որպես ընծա մատուցում է հայկական թանկարժեք գորգեր<ref>[http://www.vostlit.info/Texts/rus7/Gardizi/frametext4.htm Абу Саид Гардизи «Украшение известий», глава LXVIII Описания собрания и приема гостя]</ref>: Հայ ջուլհակների արտադրանքը համաշխարհային հռչակ էր վայելում և բարձր էր գնահատվում տարբեր երկրների
[[Միջնադար]]ում հայկական գորգերն այնքան հայտնի էին, որ դրանք և, առհասարակ, հայկական [[ջուլհակագործություն]]ը ստացել էին «հայկական թելեր»
{{քաղվածք|Ինչ վերաբերվում է հայկական թելերի արտադրանքին, դրանք են բուտը, նստոցները, գորգերը, ծածկոցներն ու բարձերը, ապա դրանց նմանը չկա աշխարհի ոչ մի ծայրում<ref>[http://www.vostlit.info/Texts/Dokumenty/Kavkaz/Karaulov/frametext9.htm Сведения арабских писателей о Кавказе, Армении и Адербейджане: IX. Ибн-Хаукаль // Сборник материалов для описания местностей и племен Кавказа. Вып. 38. Тифлис. 1908]</ref>:|}}
Արաբական խալիֆայության դեսպան Իբն Ֆադլանը, ով ճանապարհորդել է [[Վոլգա (գետ)|Վոլգա]] գետի ափին բնակվող [[բուլղար]]ների երկիրը, իր գրություններում նշում է, որ դեռ 10-րդ դարի 20-ական թվականներին այդտեղ հաստատված հայկական գաղութում զբաղվում էին
Հայկական գորգեր էին մատուցվում նաև [[Բաղդադ]]ի խալիֆին՝ իբրև
9-11-րդ դարերում հայկական գաղութներ են ձևավորվում [[Եգիպտոս]]ում, [[Ուկրաինա]]յում, [[Լեհաստան]]ում, [[Բուլղարիա]]յում, [[Ռումինիա]]յում և [[Հունգարիա]]յում: Այստեղ հայերը կրկին սկսում են զբաղվել արհեստներով, այդ թվում նաև
Նշանավոր վենետիկցի ճանապարհորդ [[Մարկո Պոլո]]ն, ով 13-րդ դարին եղել է [[Արևմտյան Հայաստան]]ում, իր «Գիրք աշխարհի զանազանության շուրջ» աշխատության 11-րդ գլխում անդրադառնում է հայերի ապրելակերպին և նշում հետևյալը.
Տող 125.
[[Պատկեր:Antique lilihan.jpg|thumb|120px|Ուղեգորգ Լիլիհանից]]
Պատմական Հայաստանի ողջ տարածքը 13-18-րդ դարերի ընթացքում եղել է թուրքմենական տարբեր ցեղերի, ապա թուրք-պարսկական անընդմեջ պատերազմների
[[1604]] թ. [[թուրք-պարսկական պատերազմ]]ի ընթացքում [[Պարսկաստան]]ի շահ [[Աբբաս Ա]]-ն վերաբնակեցնում է հայերին Պարսկաստանի ներքին շրջաններում՝ [[Անդրկովկաս]]ն իր տիրապետության տակ պահելու և երկրում արհեստն ու առևտուրը զարգացնելու
''Շահի ճանապարհը զարդարված էր. գետի ափից մինչև հօջա Խաչիկի պալատ տանող ողջ ճանապարհը զարդարված էր գորգերով, թանկարժեք և շքեղ գործվածքներով'' <ref>[Առաքել Դավրիժեցի, «Գիրք պատմութեանց», տպ. Ս. Էջմիածնի և Ս. Սարգսի, Ամստերդամ, 1669]</ref>:
Տող 133.
[[1667]] թ. [[Ռուսաստան]]ի և [[Նոր Ջուղա]]յի Հայկական առևտրային ընկերության միջև կնքվեց պայմանագիր, համաձայն որի հայ առևտրականներին տրվում էին արտոնություններ. նրանք կարող էին զբաղվել առևտրով ջրային ուղիներով՝ [[Աստրախան]]ից մինչև [[Արխանգելսկ]] և կարող էին բեռներ փոխադրել [[Ռուսաստան]]ից դեպի արևմտյան [[Եվրոպա]]<ref>[http://www.russiafederation.ru/ethnography/information/089.html Российская Федерация. Этнография]</ref>: 17-րդ դարի չեխ գիտնական Իրժի Դավիդը իր աշխատության մեև նշում է, որ [[Ռուսաստան]] ներկրվող այլ ապրանքների շարքում կային գորգեր և մետաքս<ref>Иржи Давид, "Современное состояние Великой России, или Московии," Вопросы истории, № 4, Москва, 1968</ref>:
18-րդ դարում [[Արևելյան Հայաստան]]ը դարձավ կարևոր տնտեսական
19-րդ դարի երկրորոդ կեսին գորգագործությունը նոր վերելք է
[[Իրան]]ում հայկական գորգագործությունը հայտնվում է կարճատև ճգնմաժամում, որն առաջին հերթին պայմանավորված Էր [[Ռուսաստան]]ի կողմից հայաբնակ տարածքների
19-րդ դարում սկիզբ դրվեց արևելյան, այդ թվում նաև հայկական գորգերի ուսումնասիրությանն ու հավաքչական
19-րդ դարի վերջում [[Իրան]]ում, [[Կովկաս]]ում և [[Կենտրոնական Ասիա]]յում արտադրված գորգերի հիման վրա ձևավորվեց ակտիվ եվրոպական
===XX դ.===
19-րդ դարի վերջին և 20-րդ դարի սկզբին [[Օսմանյան կայսրություն|Օսմանյան կայսրության]] խոշորագույն ջուլհակագործական կենտրոններում կային բազմաթիվ գորգագործական
Հայկական գորգագործական կենտրոններ կային նաև [[Իրան]]ում: Դրանք հիմնականում կենտրոնացված էին հայաբնակ քաղաքներում, ինչպիսիք էին [[Թեհրան]]ը, [[Սպահան]]ը, [[Թավրիզ]]ը, [[Ուրմիա]]ն, [[Արակ]]ը, [[Շահնշահր]]ը, Ահվազը և
20-րդ դարի առաջին կեսին բռնկված [[Առաջին համաշխարհային պատերազմ]]ը և հայերի հանդեպ իրականացված [[Հայոց Ցեղասպանություն]|ցեղասպանություն]]ը հիմնովին ավերեցին [[Արևմտյան Հայաստան]]ի
Առաջին համաշխարհային պատերազմի, գաղթականության մեծ հոսքերի և ապա հաջորդած սովի արդյունքում [[Արևմտյան Հայաստան|Արևմտյան]] և [[Արևելյան Հայաստան]]ում հայկական գորգագործությունն անկում
20-րդ դարի 20-ական թվականներին 150 հայ, փրկվելով [[Հայոց Ցեղասպանություն|Ցեղասպանություն]]ից, [[Իտալիա]]յի Բարի քաղաքի մոտակայքում Հրանտ Նազարյանի գլխավորությամբ հիմնադրում են [[Նոր Արաքս]] գյուղը, ուր շուտով բացվում է ոչ մեծ գորգագործական
Սովետական իշխանության հաստատումից հետո տարածաշրջանում ստեղծվում են գորգագործության զարգացման
[[1958]] թ. [[Հայաստանի Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետություն|Հայկական ՍՍՀ]]-ի 22 շրջաններում սկսվեց գորգագործական
[[2009]] թ. ձեռագործ գորգերի աջակցության ծրագրի շրջանակներում [[Հայաստան|Հայաստանի Հանրապետության]] կառավարությունը ընդունեց որոշում, ըստ որի ձեռագործ գորգերի վաճառքն իրականացվելու է առանց եկամտահարկի և ավելացված արժեքի հարկի<ref>[http://armenpress.am/arm/print/629159/ Հ. Միրզոյան. Էկոնոմիկայի նախարարությունը կարևորում է հանրապետությունում թեթև արդյունաբերության ոլորտի զարդացումը]</ref>:
Տող 163.
===Գորգագործությունն այսօր===
Ներկայումս գորգագործության կենտրոններ են շարունակում մնալ Սյունիքն ու
Հայաստանում և արտերկրում գոյություն ունեցող թանգարաններից բացի, հայկական գորգերը պահվում են անհատական հավաքածուներում, որոնց թիվը, ցավոք, հայտնի
====Գորգագործական ձեռնարկություններ====
Տող 178.
[[Պատկեր:Jan van Eyck 069.jpg|thumb|400px|[[Յան Վան Էյկ]], Տիրամայրը մանուկ [[Հիսուս]]ի, սրբերի և կանոնիկոս Պալեի հետ, 1436, Խրունինգե թանգարան, Բրյուգգե]]
17-րդ դարի հայկական գորգերը մեծապես պատկերվել է նաև [[կերպարվեստ]]ում, ինչպես օրինակ, [[Աղթամարի Սուրբ Խաչ եկեղեցի|Ախթամարի Սուրբ Խաչ]] եկեղեցու բարձրաքանդակներում և միջնադարյան [[հայկական մանրանկարչություն|հայկական մանրանկարչության]]
[[Հայկական մանրանկարչություն]]ում և [[որմնանկար]]ներում հաճախ կարելի է հանդիպել [[Աստվածամայր|Աստվածամոր]]ը, [[Քրիստոս]]ին, ավետարանիչների և սրբերի՝ պատկերված գորգերով, բարձերով կամ ձեռագործ
Գորգերի և կարպետների մասին բազմաթիվ հիշաատակություններ են պահպանվում հայկական բանավոր [[ավանդազրույց]]ներում, [[հեքիաթ]]ներում, [[երգ]]երում և [[Սասնա Ծռեր|Սասունցի Դավիթ]]
Հայկական գորգերի պատկերումներ կարելի է հանդիպել նաև եվրոպական [[գեղանկարչություն|գեղանկարչության]] մեջ, ուր այն պատկերվել է սկսած [[Վերածնունդ|Վերածննդի]] դարաշրջանից՝ դեռևս 13-14-րդ դդ.: Այսպես, առաջին օրինակներից մի քանիսն են [[Ջոտտո դի Բոնդոնե|Ջոտտո]]յի «Մոգերի երկրպագությունը» որմնանկարը, [[Լորենցետի Ամբրոջիո]]յի «Աստվածամայրը գահի վրա» նկարը, հետագայում [[Անդրէա Մանտենեա]]յի «Աստվածամայրն ու Սուրբ Զենոնը» որմնանկարները,[[Յակոբո Բասանո]]յի «Քրիստոսն Էմմաուսում», «Յովհաննէս Մկրտչի գլխատումը», «Աստվածամայրը մանկան հետ գահի վրա, Սուրբ Մարտինի և Անտոնի վանահոր հետ», [[Կարավաջո|Միք. դա Կարավաջո]]յի «Նախաճաշ Էմմաուսում» կտավները և
Նիդերլանդացի նկարիչների ստեղծագործություններում հայկական գորգը յուրահատուկ կոլորիտ է հաղորդել
Ավստրիացի արվեստագետ Ալոիս Ռիեգլը գտնում է, որ Իտալիա և ապա Հոլանդիա ներմուծված հայկական գորգերի յուրահատուկ երանգավորումը ազդել է ողջ եվրոպական գեղանկարչության վրա<ref>David Tsitsishvili, “Rugs and Carpets from the Caucasus,” Ленинград, 1984, № 672(7-20), стр 101</ref>:
Ամերիկացի հայտնի հեղինակ [[Ռեյ Բրեդբերի]]ի «Ելակի պատուհանը» (Strawberry Window) պատմվածքում իրենց տունը կարոտող հերոսները տնային պարագաների շարքում հիշատակում են նաև հայկական գորգը<ref>The Stories of Ray Bradbury, Everyman Publishing, 2010</ref>:
Գորգը հաճախ է պատկերվում նաև հայ նկարիչների
==Հայոց գորգերի տիպաբանությունը==
Ստորև ներկայացվող տիպաբանական համակարգում տիպն աշխարհագրական անվանումով տարբերակված է միայն զանազան աղբյուրների համադրությամբ առավելագույնս հիմնավորված լինելու
[[Պատկեր:Karabagh Carpet 1896 Will.jpg|thumb|300px|Ղարաբաղյան գորգ՝ հայերեն գրություններով, 1896 թ.]]
Տող 203.
# գորգադաշտի երկրաչափական ձևի անվանումը,
# գեղազարդման համակարգի թեմատիկ ուղղվածության կամ հիմնական հորինվածքի
Տիպերն իրենց հերթին ընդգրկված են առանձին
# Բուսածաղկային
# Խաչազարդով կամ խաչաձև հորինվածքով
Տող 212.
# Աստղազարդով
# Խորանավոր
# Մեկ ընդհանուր զարդաշրջանակում ամփոփված
# Նախշաշերտով
# Վիշապապատկերով
# Ջրաբերդ
# Թեմատիկ-
Վերոհիշյալ խմբերում ընդգրկված տիպերի հորինվածքային հիմնական բնորոշիչներից զատ, հնարավորնս փորձել ենք ներկայացնել նաև դրանց
Այդուհանդերձ, առաջարկվող տիպաբանությունը, համապարփակ է և ունի նկատելի առավելություններ եղածների նկատմամբ, քանի որ.
Տող 229.
=== Բուսածաղկային ===
Այս խմբում առաջարկվում է ներառել այն գորգերն, որոնց գեղազարդման համակարգում առանցքային նշանակություն ունեն բուսածաղկային բնույթի նախշերը՝ ծառանախշերն ու ծաղկանախշերն ու դրանցով կազմված
[[Պատկեր:Nush design Carpet Artsakh.jpg|thumb|250px|Նշանախշով գորգ, 19-րդ դար, Ղարաբաղ]]
1. «'''Նշանախշ'''» - Նշաձև նախշերով ու դրանց
2. «'''[[Կենաց ծառ]]'''» - Բնորոշվում է ծառանման հավասարաչափ նախշերով ու
3. «'''Արմավենյակ'''» - Հիմնական հորինվածքը ծառաձև, նոճիանման սլացիկ նախշ
Առավել բնորոշ է [[Վասպուրական]]ի արևմտյան և հյուսիս-արևմտյան գավառների, պարսկահայոց, մասամբ նաև [[Սյունիք]]ի, [[Արցախ]]ի, գորգագործական
4.«'''[[Ուտիք]]'''» - Բնորոշվում է տափաշշի ուրվածով ու սլաքաձև գագաթով վանդակում ամփոփված «Կենաց ծառ»
5.«'''Ծաղկանախշ'''» - Վարդերի և այլ ծաղիկների փնջերով
6.«'''Լիլահան'''» - Բնորոշվում է գորգադաշտը ծածկող ճյուղատարած խոշոր ծաղկանախշերով ու դրանցից կազմված
7.«'''Պարտեզային'''» - Քառակուսի կամ շեղանկյունաձև հավասարաչափ վանդակների բաժանված
Առավելապես բնորոշ է Վասպուրականի և պարսկահայոց՝ մասնավորապես Նոր Ջուղայի մերձակա տարածքներին, Համադանի ու Ուրմիա լճի ավազանում եղած գորգագործական
8. «'''Սավոնիր'''» - Գեղազարդման համակարգում հիմնականը բուսածաղկային՝ առավելապես ծաղկաշղթաներից կազմված, խոշոր, շրջանաձև ուվագծով հորինվածքներ
9. «'''[[Բերդաձոր]]'''» - Բնորոշվում են ծաղկանախշ, անկանոն հորինվածքներով, որոնք սովորաբար, լրացվում են նաև «[[Խնձորեսկ]]» գորգերին բնորոշ վիշապապատկերները հիշեցնող կենդանակերպ
[[Պատկեր:AGIN ORPHAN 1.jpg|thumb|220px|Ակնի որբանոցի որբերի կողմից գործված գորգ, 1898 թ.]]
10. «'''[[Կուսապատ]]'''» - Գեղազարդման հիմնական տարրը խաչաձև առանցքով քառաթերթ վարդակն է, որի կենտրոնում լինում է քառակուսի կամ շեղանկյուն
12.«'''[[Ամարաս]]'''»- Գեղազարդման համակարգում հիմնականը ութ թերթանի վարդակ
13. «'''[[Աղբակ]]'''» - Բնորոշվում է բազմաթերթ շրջանաձև
=== Խաչազարդով կամ խաչաձև հորինվածքով ===
[[Պատկեր:Armenian Carpet Tsaghkats Khach.jpg|մինի|Խաչաձև հորինվածքով գորգ, Հակոբ Մանոյանի հավաքածու, [[Նյու Յորք]], [[ԱՄՆ]]]]
Խմբի բնորոշիչ զարդը խաչն է, որը հայոց գորգարվետում ունի առանձնակի տեղ ու ներկայանում է բազմաբնույթ տարբերակների
1. «'''[[Խաչ]]երով'''»- Գեղազարդման հիմնական տարրը խաչի իրական պատկերն է՝ ներկայացված կանոնավոր շարքերի
<center><gallery widths="180px" heights="125px"> <!-- perrow="6">-->
</gallery></center>
2. «'''[[Կեռխաչ]]'''» - Բնորոշվում է կեռխաչ
<center><gallery widths="80px" heights="160px"> <!-- perrow="6">-->
File:Sarre Rug Swastika Konya-Seljuk-Ganzhorn-5.jpg
Տող 299.
||[[Պատկեր:Armenian rug , No. 9717.jpg|160px|մինի|Վիշապագորգ, Արցախ]]
|}
3. «'''[[Ծաղկած խաչ]]'''» - Գեղազարդման հիմնական տարրը ծաղկած կամ [[հայկական խաչ]]ն է՝ վարսանդաձև, կոկոնաձև կամ վարդակաձև չորս նախշից կազմված մեկ ամբողջական հորինվածք, որը մասնագիտական շրջաններում հայտնի է հենց «Ծաղկած խաչ»
<center><gallery widths="180px" heights="125px"> <!-- perrow="6">-->
</gallery></center>
4. «'''[[Լոռի]]-[[Փամբակ]]'''» - Բնորոշվում է խաչաձև
Բնորոշ է Գուգարքի, Արցախի, Սյունիքի, ինչպես նաև [[Վանանդ]]ի ու [[Ջավախք]]ի գորգագործական
<center><gallery widths="180px" heights="125px"> <!-- perrow="6">-->
</gallery></center>
5. «'''[[Լոռի]]'''» - Բնորոշվում է խաչաձև բարդ հորինվածքով, որը կազմված է քառակող կամ բազմակող շրջանակում ամփոփված զարդից և այդ շրջանակի կողերի կենտրոններից սկզբնավորվող, ուղղաձիգ, հավասարաչափ երկարությամբ մեկական
<center><gallery widths="180px" heights="125px"> <!-- perrow="6">-->
</gallery></center>
6. «'''[[Հաղպատ]]'''» - Բնորոշվում է քառակուսի զարդից ու դրա յուրաքանչյուր գագաթից սկզբնավորած մեկական «կենաց ծառ» նախշից կազմված խաչաձև
Նշված հորինվածքը հայոց գեղազարդման արվեստի համակարգում հայտնի է վաղ
<center><gallery widths="180px" heights="125px"> <!-- perrow="6">-->
</gallery></center>
7. «'''Մեծ խաչ'''» - Գեղազարդման համակարգում հիմնականը խաչաձև զարդանախշ
<center><gallery widths="180px" heights="125px"> <!-- perrow="6">-->
</gallery></center>
Տող 321.
[[Պատկեր:Khndzoresk Syunik 19c.jpg|thumb|300px|Հայկական գորգ [[Խնձորեսկ]]ից, [[Սյունիքի մարզ|Սյունիք]], 19-րդ դար]]
Հայոց գորգերի գեղազարդման համակարգում հատկապես մեծ տեղ ունեն երկրաչափական՝ բազմանիստ, քառակուսի, ուղղանկյուն ձևերի
Այդօրինակ հորինվածքներին բնորոշ է նաև գաղափարա-իմաստային որոշակի բովանդակություն, որով էլ դրանք նույնպես մեծ հետաքրքրություն են ներկայացնում ուսումնասիրողների
«'''[[Փառակա]]'''» - Գեղազարդման հիմնական հորինվածքը բաղկացած է խոյեղջյուր պատկերներ ամփոփող, ներսից ու դրսից կեռիկներով երիզված հատած անկյուններով ուղղանկյուն վանդակից ու այդ ամբողջությունը պարփակող մի խոշոր ութակող շրջանակից, որը ներսի շրջանակին եղած կեռիկների ուղղությամբ նույնպես երիզվում է նույնքան ուղղաձիգ
«'''[[Մեղրի]]'''» - Բնորոշվում է անկյունները հատած քառակուսի մակերեսով, որի կենտրոնում լինում է միևնույն ձևի՝ բայց շատ ավելի փոքր շրջանակում ամփոփված
«'''[[Հանս Մեմլինգ|Մեմլինգ]]'''» - Գեղազարդման համակարգում առանցքայինը քառակող ուրվագծով, աստիճանաձև եզրերով խոշոր շրջանակ
Կենտրոնում լինում է
«'''[[Կոգովիտ]]'''» - Բնորոշվում է գորգադաշտի մի ծայրից մյուսը ձգվող, երկայնաձիգ բազմանիստ
«'''[[Տավուշ]]'''» - Բնորոշվում մի հորինվածքով, որի կենտրոնում լինում է քառակուսաձև
Այս հորինվածքը, իբրև գորգի գեղազարդման համակագի լրացուցիչ՝ երկրորդական տարր, ունի համահայաստանյան
Որպես հիմնական հորինվածք՝ առավելապես բնորոշ է Տավուշի գորգագործական կենտրոններին, որով էլ հիմնավորվում է մեր կողմից առաջարկվող անվանման
«'''[[Գանձակ]]'''» - Բնորոշվում է իրար կցված բազմանիստ շրջանակներով ու դաշտի երկու ծայրում դրանք եզրափակող անկանոն, ատամնազարդ
Հայտնի է «Շահնազարլու», «Գյանջա» և այլ
«'''[[Դիզակ]]'''» - Գեղազարդման համակարգը բնորոշվում է հարթ եզրերով, բազմանիստ ուրվագծով շրջանակում ամփոփված, խաչաձև առանցքով դասավորված զարդերով ու վարդակներով կազմված խոշոր
Բնորոշ է հիմնականում Արցախի, Ուտիքի, Սյունիքի, մասամբ նաև Գողթան գավառի, [[Շամախի|Շամախու]], [[Շաքի]]ի գորգագործական
Մեր ունեցած դաշտային ազգագրական նյութերի համաձայն, այս տիպի գորգերը հատկապես հատուկ են Արցախի [[Դիզակ]] գավառի գորգագործական կենտրոններին, մասնավորապես [[Մեծ Թաղեր]], [[Շեխեր]], [[Տող]], [[Տումի]], [[Խծաբերդ]]
«'''[[Վարանդա]]'''» - Բնորոշվում է խաչաձև, բուսածաղկային բնույթի խոշոր
=== «Ջրաբերդ» խումբ ===
Տող 350.
[[Պատկեր:Jraberd.png|thumb|150px|Գորգ «Ջրաբերդ», Արցախ, 1860-1900]]
Խմբում ներառված են «Ջրաբերդ» հորինվածքով ու դրա տարբերակներով գեղազարդված
«'''[[Ջրաբերդ]]'''» - Բնորոշվում է ծաղկած խաչ հիշեցնող նախշով, որը ամբողջովին երիզված է կեռիկաձև պատկերներով ու դրանցից սկզբնավորած երկար և ուղիղ, կոկոններով ավարտվող
«'''[[Ջրաբերդ]]-[[Դիզակ]]'''» - Բնորոշվում է բարդ՝ գծայնացված կենդանապատկերներից կազմված հորինվածքով, որի կենտրոնում լինում է երկայնաձիգ ութանիստ
«'''[[Ջրաբերդ]]-[[Վարանդա]]'''» - Բնորոշվում է խաչաձև, բուսածաղկային բնույթի խոշոր
=== Թեմատիկ պատկերային ===
Այս խմբում ներառված են այն գորգերը, որոնց գեղազարդման համակարգում հիմնականն ու առանցքայինը կենդանիների՝ ըստ այդմ նաև թռչունների ու ձկների իրական կամ ոճավորված պատկերներն են, կամ դրանցով կազմված
<center><gallery widths="180px" heights="125px"> <!-- perrow="6">-->
</gallery></center>
«'''Ձկնավոր'''» - Բնորոշվում է ձկնապատկերներից կազմված
<center><gallery widths="180px" heights="125px"> <!-- perrow="6">-->
</gallery></center>
«'''[[Հորադիզ]]'''» - Գեղազարդման հիմնական տարրը ձկնապատկերներ են, որոնցում հստակ ներկայացված են խռիկներն ու
<center><gallery widths="180px" heights="125px"> <!-- perrow="6">-->
</gallery></center>
«'''[[Փամբակ]]'''» - Հիմնական հորինվածքը կազմված է քառակուսի զարդի երկու կողմում ներկայացված հանդիպակած զույգ կենդանապատկերից և դրանք միացնող սլաքաձև ելուստի գագաթից սկզբնավորվող խոյեղջյուր
<center><gallery widths="180px" heights="125px"> <!-- perrow="6">-->
</gallery></center>
«'''Ծնող զույգ'''» - Տիպում ներառված են ծնող զույգի և կամ մեկ մի քանի կենդանապատկերով գեղազարդված
<center><gallery widths="90px" heights="180px"> <!-- perrow="6">-->
File:Armenian rug , No. 0588626.jpg|Սիրամարգերի զույգ
</gallery></center>
«'''Մայր Հայաստան'''» - Պատմական Հայաստանի քաղաքների ավերակները սգացող կնոջ
<center><gallery widths="240px" heights="170px"> <!-- perrow="6">-->
File:Armenian rug , No. 4889-4.jpg|
File:Armenian rug , No. b5f867d.jpg|
</gallery></center>
«'''Կենդանապատկերով'''» - տարբերակվում է ոճավորված իրական կենդանապատկերներով ու
<center><gallery widths="180px" heights="125px"> <!-- perrow="6">-->
</gallery></center>
Տող 387.
===[[Շեղանկյուն]]ազարդով===
Հայոց բնորոշ գորգերի գեղազարդման արվեստում առանձնակի տեղ է գրավում այս
«'''[[Բանանց]]'''» - Բնորոշվում է նեղ կենտրոնական դաշտով ու դրա գեղազարդման հիմնական տարրը հանդիացող
Հատուկ է հիմնականում Գարդմանի, Տավուշի, Ջրաբերդի, մասամբ նաև Զանգեզուրի գորգագործական
«'''[[Բագրևանդ]]'''» - Բնորոշվում է մեկմեկում ամփոփված համակենտրոն, կեռիկներով երիզված
«'''[[Քաշաթաղ]]'''» - Բնորոշվում Է շեղանկյունաձև խոշոր շրջանակում ամփոփված խաչաձև
«'''[[Ճարտար]]'''» - Գեղազարդման համակարգում առանցքայինը դաշտի երկայնքով ձգվող երկու զիգզակ, ատամնազարդ կամ սղոցատիպ երիզված գունաժապավեններով ստեղծված շեղանկյունատիպ վանդակներն
«'''[[Գլաձոր]]'''» - Բնորոշվում է շեղանկյունաձև զարդից, դրա գագաթներին եղած մեկական ծաղկանախշից և կողային մեկական պատկերից կազմված
Պարսկաստանի գորգագործական կենտրոններում այս տիպի տարածում ունենալը կարելի է բացատրել 1604 թվականին [[Շահ Աբաս]] առաջինի կատարած արևելահայոց զանգվածային բռնագաղթով, երբ տաասնյակ հազարավոր հայ ընտանիքներ բնակություն հաստատեցին հիմնականում Ֆերահանի, Շիրազի, Իսպահանի, Լուրիստանի տարածաշրջաններում և զարգացրին ու տեղայնացրին հայոց գորգարվեստին բնորոշ այս և այլ մի շարք
«'''[[Բարգուշատ]]'''» - Տարբերակվում է խաչաձև առանցքով բարդ բուսանախշ հորինվածքով ու ձկնակերպ
=== Աստղազարդով ===
Խմբում ընդգրկված բոլոր տիպերը բնորոշվում են գեղազարդման համակարգում աստղազարդի՝ որպես հիմնական տարրի
«'''Աստղավոր'''» - Բնորոշվում է գորգադաշտի կենտրոնում պատկերված մեկ խոշոր աստղազարդով, որի միջթևային իջվածքները մեկ ընդ մեջ երիզված են կեռիկներով ու լրացված են «կենաց ծառ»
[[Պատկեր:Ковер Ереван 1815.jpg|thumb|200px|Գորգ «Աստղեր և խաչեր», [[Երևան]], 1815]]
«'''[[Որոտան]]'''» - Բնորոշվում է վեց թևանի աստղազարդով, որի թևերը ավարտվում են մեկական դիմահայաց կեռիկաձև
«'''Փայլող աստղ'''» - Գեղազարդման համակարգում հիմնականը պարզ աստղանախշեր են, որոնցով էլ ծածկվում է ողջ
=== Խորանավոր ===
Ներառված են խորանաձև կամ գմբեթաձև կտրվածքով ու սյունազարդ հորինվածքով բնորոշվող
«'''[[Գանձասար]]'''» - Բնորոշվում է գորգադաշտի մեկ կամ երկու ծայրում եղած «կենաց» ծառ զարդանախշի մեկական
«'''Սյունազարդ'''» - Բնորոշվում է դաշտի երկայնքով ձգված սյուներով, որոնց միջոցով գորգադաշտը բաժանվում է
«'''Աղոթագորգ'''» - Դաշտի վերին մասը լինում է գմբեթաձև կամ
Դաշտի ազատ մնացած տարածքը կարող է լինի գեղազարդված ինչպես մանր նախշերով, այնպես էլ խոշոր
=== Մեկ ընդհանուր զարդաշրջանակում ամփոփված հորինվածքներով ===
Տող 430.
[[Պատկեր:Vahan gorg.png|thumb|«Վահան», [[Սևանի ավազան]], 1860-1900 թթ.]]
Հայոց բնորոշ գորգերի թվում զգալի մաս են կազմում մեկ ընդհանուր շրջանակում ամփոփված հորինվածքներով
«'''Վահան'''» - Բնորոշվում է երկայնաձիգ ու խաչաձև մի շրջանակով, որը նմանվում է
«'''Երկայնաձիգ ուղղանկյունաձև շրջանակով'''» - Բնորոշվում է ողջ դաշտն ընդգրկող երկայնաձիգ, ուղղանկյունաձև
«'''[[Տաշիր]]'''» – Իբրև զարդաշրջանակ, այս տիպի գորգերում ներկայանում է ներքին
«'''Ոսկանապատ'''» - Բնորոշվում է ամբողջ գորգադաշտը մի խոշոր
[[Պատկեր:Ijevan gorg.jpeg|thumb|Գորգ «Իջևան»]]
«'''[[Վայոց ձոր]]'''» - Բնորոշվում է, կենտրոնական դաշտը ընդգծող բազմանիստ
«'''[[Իջևան]]'''» - Բնորոշվում են գորգադաշտի անկյունների ընդգծվածությամբ ու մեծավ մասամբ դրանք դեղին հիմնագույնի
=== Գունաշերտերով ===
Այս խմբում ներառել ենք հավասարաչափ, բազմագույն գունաշերտերով
«'''Շեղակի'''» - Բնորոշվում է ամբողջ գորգադաշտը ծածկող շեղակի, հավասարաչափ գունաշերտերով, որոնք գեղազարդվում են նախշերով, զարդանախշերով ու
Դաշտային ազգագրական հետազոտություններից պարզվել է, որ այս տիպի գորգերը առավելապես բնորոշ են Ջավախքին, որի պատճառով էլ կիրարկման է ներկայացված «Ջավախք»
«'''Ուղաձիգ'''» - Բնորոշվում է ամբողջ գորգադաշտը ծածկող ուղղաձիգ, հավասարաչափ
«'''Հասկաձև՛''» - Բնորոշվում է ամբողջ գորգադաշտը ընդգրկող հասկաձև՝ շեղակի գունաշերտերի երկու հավասար
Ունի համահայաստանյան
=== Վիշապագորգեր ===
Տող 462.
[[Պատկեր:Phoenix and dragon carpet Anatolia first half or middle 15th century.jpg|thumb|200px|Գորգ՝ վիշապի և փյունիկի պատկերով, 15-րդ դար]]
Այս խմբում ընդգրկվածների գեղազարդման համակարգում առանցքայինը առասպելական վիշապի ոճավորված ու երկրաչափականացված պատկերն
«'''Գուհար'''» - Բնորոշվում է մի կետից սկզբնավորող վիշապի երկու ոճավորումից կազմված
«'''[[Սիսական]]'''» - Գեղազարդման առանցքը կազմում է երկգլուխ վիշապի երկու ոճավորված պատկերներից կազմված
«'''[[Գարդման]]'''» - Գեղազարդման առանցքը կազմում է վիշապի երկու ոճավորումից կազմված
«'''Մասյացոտն'''» - Բնորոշվում է քառակուսի կամ շեղանկյուն զարդի չորս գագագաթներից սկզբնավորած մեկական կենաց ծառ նախշով, որոնցից յուրաքանչյուրի երկու կողմում պատկերվում է վիշապի երկու՝ դիմահայաց
«'''Փյունիկ'''» - Գեղազարդման առանցքը կազմում է ոճավորված զույգ վիշապապատկերով և «կենաց» ծառ նախշով, կամ դրա տարբերակով կազմված բարդ
[[Պատկեր:Chondzoresk Karabakh 1860 AlbertoLeviGallery.jpg|thumb|200px|Օձագորգ, 1860 թ., [[Խնձորեսկ]], Ալբերտո Լևի պատկերասրահ]]
«'''[[Ջրաբերդ]]'''» - Բնորոշվում է ծաղկած խաչ հիշեցնող նախշով, որը ամբողջովին երիզված է կեռիկաձև պատկերներով ու դրանցից սկզբնավորած երկար և ուղիղ, կոկոններով ավարտվող
«'''[[Խնձորեսկ]]'''» - Բնորոշվում է քառակուսի զարդի մեջ ամփոփված արևի ու հավերժության որևէ խորհրդանշանից և այն բոլորող վիշապի ութ ոճավորումներից կազմված
«'''[[Գետաշեն]]'''» - Բնորոշվում է երկայնաձիգ, զիգզագ երկու գունաժապավենով կազմված շեղանկյունաձև կամ բազմանիստ շրջանակներում պատկերված գծայնացված ու ոճավորված ութ վիշապապատկերով ու դրանց հետ մի ամբողջություն կազմող բուսածաղկային
«'''[[Վայք]]'''» - Գեղազարդման հիմնական տարրը բազմանիստ շրջանակի շուրջ ամփոփված վիշապի պարզունակ՝«Տ»-աձև ութ ոճավորումներ
==Գորգագործական կոմբինատները և արտելները Խորհրդային Հայաստանում==
Տող 518.
* Գյումրու Ավետիք Իսահակյանի անվան տուն-թանգարանի գորգերի հավաքածու,
* [[Շուշի]]ի գորգի թանգարան, մոտ 250 ցուցանմուշ,
* [[Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետություն|Արցախ]]ի պետական պատմաերկրագիտական թանգարան, մոտ 100 գորգ ու
===Արտերկրում===
Տող 544.
== Օգտագործված հիմնական հասկացությունների համառոտ բացատրություններ ==
*'''''Արմավենակ''''' (նոճի, կիպարիս) - Նախշ՝ սլացիկ կենաց ծառ, համադրվում է նաև բուսածացկային այլ
*'''''Գեղազարդման համակարգ''''' - Մակերեսի գեղազարդման կանոնակարգված
*'''''Գունաշերտ''''' - Եզրագոտիներն իրարից բացազատող գունավոր մակերեսի նեղ, հավասար լայնությամբ
*'''''Դաշտ՝ գորգի''''' - Մեկ կամ մի քանի եզրագոտիներով երիզված գեղազարդված մակերես,
*'''''Դասական վիշապապատկեր''''' - առասպելական վիշապի պատկերագրման ձև՝ բնորոշ 15-18-րդ դդ կովկասյան
*'''''Եզրագոտի''''' - Առարկայի մակերեսն ամբողջությամբ երիզող, գեղազարդված
*'''''Երկրաչափականացում''''' - Նախշի ու պատկերի բնական ձևերի /թեք, գալարուն, ալիքաձև և այլն/ ուղղագծում,
*'''''Զարդ''''' - Բնության չորս տարրերի կարգավորված համակարգ խորհրդանշող երկրաչափական ձևեր՝ քառակուսի, եռանկյունի ու միայն դրանցից կազմված
*'''''Զարդանախշ''''' – Նախշով կամ նախշերով լրացված
*'''''Հիմնական հորինվածք''''' - Գորգի գեղազա հորինվածքադրման համակարգի առանցքը կազմող հորինվածք՝ որով բնորոշվում է տվյալ
*'''''Հորինվածք''''' - Նախշից, զարդից, զարդանախշից, պատկերից կազմված կամ նախշերից, զարդերից, զարդանախշերից, պատկերներից կազմված մի
*'''''Նախշ''''' - Բուսական աշխարհը ներկայացնող գեղազարդման տարր՝ ճյուղ, տերև, ծաղիկ և
*'''''Վարդակ''''' - Բացված՝ բազմաթերթ, շրջանաձև կամ ձվաձև ուրվագծով
*'''''Պատկեր''''' – Կենդանի օրգանիզմի գծային կամ գունային ռեալիստական կամ ոճավորված
*'''''Օձագալար''''' - Պատկեր՝ բնորոշվում է հայերեն մեծատառ «Տ»-ի
==Օգտակար հղումներ==
|