«Լև Տոլստոյ»–ի խմբագրումների տարբերություն

Content deleted Content added
չ Ռոբոտ․ Տեքստի ավտոմատ փոխարինում (-http://www.youtube.com/ +https://www.youtube.com/)
չ clean up, փոխարինվեց: է: → է։ (2), բ: → բ։ (6), ե: → ե։, ը: → ը։ (70), ի: → ի։ (6), լ: → լ։ (7), ծ: → ծ։, ղ: → ղ։ (2), մ: → մ։ (43), ն: → ն։ (56) oգտվելով [[Վիքիպեդիա:Ավտո...
Տող 4.
| ստեղծագործական շրջան = 1847-1910
}}
'''Լև Նիկոլաևիչ Տոլստոյ'''<ref group="Ն">Տոլստոյը, ստեղծված ժողովրդական արտասանական ավանդույթին համապատասխան, ինքնիրեն անվանում էր «Լյով», այդպես էին նրան անվանում նաև կինը, որդին՝ Սերգեյը, և Վ. Չերտկովը: Դրանով հանդերձ, նրա շատ ընկերներ, օրինակ՝ Ն. Ստրախովը, Պ. Բիրյուկովը, [[Իվան Գորբունով-Պոսադով]]ը, նրան անվանում էին Լև Նիկոլաևիչ, ոչ թե Լյով Նիկոլաևիչ:</ref> ({{lang-ru|Лев Никола́евич Толсто́й}}, {{ԱԾ}}), ռուս և համաշխարհային խոշորագույն գրողներից ու մտածողներից մեկը, [[1854]]-[[1855]] թվականների [[Սևաստոպոլի պաշտպանություն (1854-1855)|Սևաստոպոլի պաշտպանության]] մասնակից:մասնակից։ Լուսավորական, հրապարակախոս, կրոնական մտածող, ում հեղինակավոր կարծիքն առաջացրել է կրոնաբարոյական նոր հոսանք՝ [[տոլստոյականություն]]: Կայսերական Գիտությունների ակադեմիայի թղթակից-անդամ (1873), բելետրիստիկայի պատվավոր ակադեմիկոս (1900)<ref name="Кольер">{{Գիրք|автор = |часть =Толстой Лев Николаевич |ссылка часть =http://enc-dic.com/colier/Tolsto-lev-nikolaevich-6464.html|заглавие =Энциклопедия Кольера |ссылка = |ответственный = |место =Нью-Йорк |издательство =P. F. Collier & Son Company |год =1921 |том =IX |страницы = |isbn = }}</ref>:
 
Դեռ կենդանության օրոք որպես ռուս գրականության գագաթ ճանաչված գրող{{sfn|БСЭ|1977|}}, Լև Տոլստոյի արվեստը նշանավորեց ռուսական և համաշխարհային ռեալիզմի զարգացման նոր փուլը՝ յուրահատուկ կամուրջ դառնալով [[19-րդ դար]]ի դասական վեպի և [[20-րդ դար]]ի գրականության ավանդույթների միջև:միջև։ Լև Տոլստոյը հսկայական ազդեցություն ունեցավ եվրոպական հումանիզմի էվոլյուցիայի, ինչպես նաև՝ [[համաշխարհային գրականություն|համաշխարհային գրականության]] ռեալիստական ավանդույթների զարգացման վրա:վրա։ Լև Տոլստոյի ստեղծագործությունները բազմիցս էկրանավորվել և բեմականացվել են [[ԽՍՀՄ]]-ում և արտասահմանում, նրա պիեսները բեմադրվել են աշխարհի բեմերում:բեմերում։{{sfn|БСЭ|1977|}}
 
Առավել հայտնի են Տոլստոյի այնպիսի ստեղծագործություններ, ինչպիսիք են՝ «[[Պատերազմ և խաղաղություն]]», «[[Աննա Կարենինա]]», «Հարություն» վեպերը, «Մանկություն», «Պատանեկություն», «Երիտասարդություն»<ref group="Ն">Ինքը՝ Տոլստոյը, իր վեպի գաղափարն ավելի լայն էր տեսնում, քան պարզապես ինքնակենսագրական ստեղծագործություն:</ref> ինքնակենսագրական եռագրությունը<ref name="ЭСБЕ" />{{sfn|БСЭ|1977|}}, «Կազակներ», «Իվան Իլյիչի մահը», «Կրեյցերյան սոնատ», «Հաջի Մուրադ» վիպակները, «Սևաստոպոլյան պատմություններ» ակնարկների շարքը, «Կենդանի դիակ» և «Խավարի իշխանություն» դրամաները, «Խոստովանություն» և «Ո՞րն է իմ հավատը» ինքնակենսագրական կրոնափիլիսոփայական ստեղծագործությունները և այլն:այլն։
 
== Կենսագրություն ==
=== Ծագում ===
Ծագում էր ազնվական ընտանիքից, ինչպես նշում են հայտնի աղբյուրները՝ [[1351]] թվականից:թվականից։ Հայրական կողմից նրա նախնիներից էր կոմս Պետրոս Անդրեի Տոլստոյը, ով հայտնի է արքայազն Ալեքսեյ Պետրոսի հետաքննության մեջ իր ունեցած դերով, որի համար էլ նշանակվեց [[Գաղտնի գրասենյակ]]ի ղեկավարը<ref>[http://www.hrono.ru/biograf/bio_t/tolstoi-pa.php Անատոլի Շիկման «Պատմական գործիչներ․ Կենսագրական տեղեկատու», Մոսկվա, 1997, էջ 896]</ref>: Պետրոս Անդրեևիչի թոռան՝ Իլյա Անդրեևիչի նկարագրությունը տրված է Տոլստոյի «[[Պատերազմ և խաղաղություն (վեպ)|Պատերազմ և Խաղաղություն]]» ստեղծագործության մեջ, որտեղ մարմնավորում է բարեհոգի կոմս Ռոստովին:Ռոստովին։ Իլյա Անդրեևիչի տղան՝ Նիկոլայ Անդրեևիչ Տոլստոյը (1794-1837) Լև Նիկոլաևիչ Տոլստոյի հայրն էր:էր։ Լև Տոլստոյի հայրը որոշ կենսագրական և բնավորության գծերով ուներ նմանություններ Նիկոլայի հորը՝ «Մանկություն» և «Պատանեկություն» ստեղծագործությունների մեջ և մի փոքր էլ «Պատերազմ և Խաղաղություն» ստեղծագործության մեջ Նիկոլայ Ռոստովին:Ռոստովին։ Բայց իրական կյանքում նա տարբերվում էր Նիկոլայ Ռոստովից ոչ միայն լավ կրթությամբ, այլև համոզմունքներով, որոնք թույլ չէին տալիս ծառայել Նիկոլայ Առաջինին:Առաջինին։ Մասնակցում էր [[Ռուսաստան]]ի կողմից [[Նապոլեոն]]ի դեմ կազմակերպած Ռուսաստանի արտասահմանյան բանակի արշավանքին, միևնույն ժամանակ մասնակցել է նաև Լեյպցիգի «ժողովուրդների պայքարին», գերեվարվել՝ [[ֆրանսիացիներ]]ի կողմից, սակայն կարողացել է փախուստի դիմել և հաշտություն կնքելուց հետո պաշտոնաթող է եղել Պավլոգրադյան գուսարական գնդում [[գնդապետ]]ի աստիճանով:աստիճանով։ Շուտով պաշտոնաթողությունից հետո ստիպված եղավ անցնել ծառայողական աշխատանքի, որպեսզի հոր՝ Կազանի նահանգապետի պարտքերի պատճառով երկար ժամանակով չբանտարկվի, ով մահացել էր պաշտոնի չարաշահման համար անցկացվող հետաքննության ընթացքում:ընթացքում։ Հոր բացասական կերպարը թույլ տվեց Նիկոլայ Իլյիչին ընտրել իր կյանքի իդեալը․ անկախ անձնական կյանք՝ ընտանեկան երջանկությամբ<ref name="Никитина">[http://www.booksss.ru/n/book/192196-278006.html#.UV_ZtZZP-3U Նինա Նիկիտինա «Լև Տոլստոյի առօրյան Յասնայա Պոլյանայում», Մոսկվա, 2007, էջ 113]</ref>: Որպեսզի կարգի բերի իր գործերը Նիկոլայ Իլյիչը (ինչպես Նիկոլայ Ռոստովը) ամուսնացավ ոչ այնքան երիտասարդ իշխանուհու՝ Մարիա Նիկոլաևնայի հետ, [[1822]] թվականին, ով [[Վոլկոնսկիներ]]ի տոհմից էր․ ամուսնությունը հաջողված էր:էր։ Նրանք ունեցան հինգ երեխա՝ Նիկոլայ (1823-1860), Սերգեյ (1826-1904), Դմիտրի (1827-1856), Լև և Մարիա (1830-1912):։
 
Լև Տոլստոյի մորական պապը եկատերինյան գեներալ էր՝ Նիկոլայ Սերգեևիչ Վոլկոնսկին, մի քանի նմանություններ ուներ դաժան ծերուկ Բոլկոնսկի իշխանի հետ «Պատերազմ և Խաղաղություն» ստեղծագործությունից<ref>[http://slovari.yandex.ru/~книги/Военная%20энциклопедия/Волконские,%20князья/ Վոլկոնսկիներ «Ռազմական հանրագիտարան», 1912թ, հատոր 7, էջ 329]</ref>: Լև Տոլստոյի մայրը որոշ դրվագներում նման է Իշխանուհի Մարյային՝ կրկին «Պատերազմ և Խաղաղություն»-ից, ով հիանալի պատմասաց էր:էր։
 
Բացի Վոլկոնսկիներից, Լև Տոլստոյը ուներ բարեկամական կապեր նաև այլ ազնվական ընտանիքների հետ, ինչպիսիք էին [[Գորչակովներ]]ը, [[Տրուբեցկիներ]]ը և այլք:այլք։
 
{{Լև Տոլստոյի նախնիները}}
Տող 22.
[[Պատկեր:VolkonskayaMN.jpg|200px|thumb|left|Մ․ Վոլկոնսկայայի ուրվապատկերը՝ գրողի մոր միակ նկարը, 1810-ական թթ]]
[[Պատկեր:Nicolay Ilyich Tolstoy.jpg|200px|right|thumb|Նիկոլայ Իլյիչ Տոլստոյ՝ գրողի հայրը, 1820-ական թթ]]
Լև Տոլստոյը ծնվել է [[1828]] թվականի [[օգոստոսի 28]]-ին, [[Տուլսկի նահանգ]]ի Կրապիվենյան գավառում, մայրական ժառանգական կալվածքում՝ Յասնայա Պոլյանայում:Պոլյանայում։ Ընտանիքի չորրորդ զավակն էր:էր։ [[1830]] թվականին, երբ դեռ երկու տարեկան էլ չկար, մահացավ մայրը՝ դստեր ծնվելուց կես տարի հետո, այսպես կոչված՝ «հետծննդյան տենդից»<ref group="Ն">«Պատերազմ և խաղաղություն» վեպում համապատասխան հանգամանքներում մահանում է Լիզա Բոլկոնսկայան՝ Անդրեյ Բոլկոնսկու կինը, իսկ «Աննա Կարենինա» վեպում գլխավոր հերոսուհին երազում ձայն է լսում, որը կանխագուշակում էր մահ ծննդաբերության ժամանակ:</ref>:
 
Որբացած երեխաների դաստիարակությունն իր ձեռքը վերցրեց հեռավոր բարեկամուհին՝ Տ. Երգոլսկայան:Երգոլսկայան։ [[1837]] թվականին ընտանիքը տեղափողվեց [[Մոսկվա]]՝ հաստատվելով Պլյուշչիխայում, քանի որ ավագ որդին պատրաստվում էր համալսարան ընդունվել:ընդունվել։ Շուտով հանկարծամահ եղավ հայրը՝ Նիկոլայ Իլյիչը՝ անկատար թողնելով գործերը (այդ թվում՝ ընտանեկան ունեցվածքի հետ կապված որոշ դատական հայցեր), և երեք կրտսեր երեխաները կրկին հաստատվեցին [[Յասնայա Պոլյանա]]յում՝ Երգոլսկայայի և հորաքրոջ՝ երեխաների խնամակալ նշանակված կոմսուհի Ա․ Օստեն-Սակենի հսկողությամբ:հսկողությամբ։ Այստեղ Լև Նիկոլաևիչը մնաց մինչև [[1840]] թվականը, երբ մահացավ կոմսուհի Օստեն-Սակենը, և երեխաները տեղափոխվեցին [[Կազան]]՝ իրենց նոր խնամակալի՝ հոր զարմուհու՝ Պ. Ի. Յուշկովայի մոտ:մոտ։
 
Յուշկովների տունը համարվում էր ամենաուրախներից մեկը Կազանում. ընտանիքի բոլոր անդամները բարձր էին գնահատում արտաքին փայլը:փայլը։ «Իմ բարի հորաքույրը,- պատմում էր Տոլստոյը,- մաքրագույն էակ, միշտ ասում էր, որ ոչինչ չի ցանկանում ինձ համար առավել, քան այն, որ ես կապ ունենամ ամուսնացած կնոջ հետ»<ref name="ЭСБЕ" />:
 
Լև Նիկոլաևիչը ցանկանում էր փայլել հասարակության մեջ, բայց նրան խանգարում էին բնածին ամաչկոտությունն ու անհրապույր արտաքինը:արտաքինը։ Մեր կենցաղի կարևորագույն գաղափարների՝ կյանքի, մահվան, Աստծո, սիրո, հավերժության մասին, ինչպես ինքը՝ Տոլստոյն էր բնորոշում, տարաբնույթ խոհերը իրենց կնիքն էին թողնում կյանքի այդ շրջանի նրա բնավորության վրա:վրա։ «Հարություն» վեպում, «Մանկություն» և «Պատանեկություն» վիպակներում նկարագրված՝ Իրտենևի և Նեխլյուդովի՝ ինքնակատարելագործման ձգտումները վերցված են գրողի՝ այդ ժամանակվա սեփական ճգնավորական փորձերից:փորձերից։ Այդ բոլորը, գրում է քննադատ [[Սեմյոն Վենգերով]]ը, բերեց նրան, որ Տոլստոյի մոտ ձևավորվեց, «Պատանեկություն» վիպակում իր իսկ խոսքերով ասած, «զգացմունքների թարմությունն ու մտքի պայծառությունը ոչնչացնող մշտական բարոյական վերլուծության սովորություն»<ref name="ЭСБЕ" />:
 
=== Կրթություն ===
[[Պատկեր:Native house of Leo Tolstoy.jpg|thumb|left|250px|Այն տունը, որտեղ ծնվել է Լ․ Տոլստոյը 1898 թ]]
Նրա կրթությամբ սկզբում զբաղվում էր ֆրանսիացի տնային դաստիարակ Սեն-Տոման («Պատանեկություն» վիպակի հերոս St.-Jérôme-ի նախատիպը), ով փոխարինեց բարեհոգի գերմանացի Ռեսելմանին. վերջինիս Տոլստոյը պատկերել է «Մանկություն» վիպակի հերոս Կարլ Իվանովիչի դերում:դերում։
 
[[1843]] թվականին Պ. Ի. Յուշկովան, իր վրա վերցնելով իր անչափահաս եղբորորդիների խնամակալության դերը (չափահաս էր միայն ավագը՝ Նիկոլայը)՝ նրանց բերեց Կազան:Կազան։ Իր եղբայրների՝ Նիկոլայի, Դմիտրիի և Սերգեյի օրինակով, Լևը որոշեց ընդունվել Կազանի Արքայական համալսարան, որտեղ մաթեմատիկական ֆակուլտետում աշխատում էր Լոբաչևսկին, իսկ Արևելագիտականում՝ Կովալևսկին:Կովալևսկին։ [[1844]] թվականի [[հոկտեմբերի 3]]-ին Լև Տոլստոյն ընդգրկվեց արևելյան լեզուների (արաբա-թուրքական) բաժնում՝ որպես վճարովի ուսանող:ուսանող։ {{Sfn|Эйхенбаум Б. М.|1969|loc=|էջ=92}} Ընդունելության քննություններին, մասնավորապես «թուրք-թաթարերենից», նա գերազանց արդյունք ցույց տվեց:տվեց։ Սակայն տարվա ընթացքում տվյալ առարկաներից թերանալով՝ չհանձնեց փոխադրական քննությունը և ստիպված էր կրկին անցնել առաջին կուրսի ծրագիրը:ծրագիրը։
 
Ամբողջական կուրսի կրկնությունից խուսափելով՝ տեղափոխվեց իրավագիտական ֆակուլտետ, որտեղ որոշ առարկաների գնահատականների հետ կապված խնդիրները շարունակվեցին:շարունակվեցին։ [[1846]] թվականի մայիսյան փոխադրական քննությունները բավարար հանձնելով (ստացել է մեկ հատ հինգ, երեք հատ չորս և չորս հատ երեք. միջին գնահատականը ստացվել է երեք)՝ Լև Նիկոլաևիչը փոխադրվեց երկրորդ կուրս:կուրս։{{sfn|Бирюков П. Н.|2000|loc=Глава 6. Юность|էջ=}} Իրավագիտական ֆակուլտետում Լև Տոլստոսը սովորեց ընդամենը երկու տարի:տարի։ «Նրա համար բարդ էր պարտադրված ամեն բան: Այն ամենը, ինչ նա կյանքում սովորել է, սովորել է ինքնուրույն, արագ, միանգամից, համառ աշխատանքով», - գրել է Ս. Ա. Տոլստայան իր «Լ. Ն. Տոլստոյի կենսագրության վերաբերյալ նյութերում»: {{sfn|ЛМ|1978|loc=Том 1. Материалы к биографии Л. Н. Толстого и сведения о семействе Толстых и преимущественно гр. Льва Николаевича Толстого|էջ=34}} [[1904]] թվականին Տոլստոյը հիշում էր. «․․․առաջին տարին ես ոչինչ չարեցի: Երկրորդ տարում սկսեցի պարապել․․․ այնտեղ էր պրոֆեսոր Մայերը, ով ինձ հանձնարարություն տվեց. [[Եկատերինա II|Եկատերինա]]յի «Խրատի» և [[Շառլ Լուի Մոնթեսքյո|Մոնտեսքյուի]] «Օրենքի ոգու» համեմատությունը․․․ այդ աշխատանքն ինձ գրավեց, և ես մեկնեցի գյուղ, սկսեցի կարդալ Մոնտեսքյու, այդ ընթերցանությունն իմ առջև բացեց անծայրածիր հորիզոններ, ես սկսեցի կարդալ [[Ժան Ժակ Ռուսո|Ռուսո]] և թողեցի համալսարանը՝ հենց այն պատճառով, որ ցանկացա պարապել»: {{sfn|Эйхенбаум Б. М.|1969|loc=|էջ=97}}
 
=== Գրական գործունեության սկիզբ ===
[[Պատկեր:Diary of Leo Tolstoy.jpg|thumb|right|225px|Իր օրագիրը Տոլստոյը վարել է երիտասարդ տարիներից մինչև կյանքի ավարտը: Գրառումներ 1891-1895 թթ օրագրից:</center>]]
[[1847|1847 թվականի]] մարտի 11-ից Տոլստոյը [[Կազանի հոսպիտալ]]ում էր:էր։ Մարտի 17-ից նա սկսեց օրագիր պահել, որտեղ, [[Բենջամին Ֆրանկլին]]ի օրինակով, իր առջև ինքնակատարելագործման խնդիրներ ու նպատակներ էր դնում, նշում այդ խնդիրների իրագործման հետ կապված նվաճումներն ու անհաջողությունները, վերլուծում էր իր թերություններն ու մտքի ընթացքը, իր արարքների շարժառիթները<ref>{{cite web| author =Алексеева Г., Пешкова М.| date =2010-09-19| url =http://www.echo.msk.ru/programs/time/711331-echo/ | title =Լև Տոլստոյ: Ամերիկյան երկխոսություններ| work = |publisher =Эхо Москвы| accessdate = 2013-03-28| lang =|archiveurl=http://www.webcitation.org/6Fd7NKL7q|archivedate=2013-04-04}}</ref>: Այդ օրագիրը, որոշ ընդմիջումներով, նա պահեց ողջ կյանքի ընթացքում:ընթացքում։
 
Բուժումն ավարտելով՝ 1847 թվականի ամռանը Տոլստոյը թողեց համալսարանը և մեկնեց բաժանման արդյունքում իրեն բաժին հասած «[[Յասնայա Պոլյանա]]»<ref>{{Ռուսերեն գիրք|автор = |часть = |заглавие =Краткий биографический очерк, написанный со слов графа Л. Н. Толстого его женой гр. С. А. Толстой 25 октября 1878 года |ссылка =http://feb-web.ru/feb/litnas/texts/l691/ln1-5104.htm |ответственный = |место = |издательство = |год =1910 |том = |страницы = 510|isbn = }}</ref>: Այստեղ նրա գործունեությունը նկարագրված է մասնավորապես «[[Կալվածատրոջ առավոտը]]» ստեղծագործության մեջ. Տոլստոյը ձգտում էր նորովի կառուցել իր հարաբերությունները գյուղացիների հետ:հետ։ Ժողովրդի առջև երատասարդ կալվածատիրոջ մեղքի զգացումն ինչ-որ կերպ մեղմելու նրա փորձերը վերաբերում են նույն թվականին, երբ լույս տեսան [[Դմիտրի Գրիգորովիչ|Դ. Վ. Գրիգորովիչի]] «Անտոն-Գորեմիկան» և [[Իվան Տուրգենև|Ի. Ս. Տուրգենևի]] «[[Որսորդի հիշատակարան]]ի» սկիզբը:սկիզբը։
 
Իր օրագրում Տոլստոյն ինքն իր համար ձևակերպել էր կյանքի կանոնների ու նպատակների մեծ քանակություն, սակայն հաջողվում էր հետևել դրանց չնչին մասին միայն:միայն։ Հաջողվածների շարքում էին անգլերենի, երաժշտության և իրավագիտության լուրջ պարապմունքները:պարապմունքները։ Բացի այդ, ո՛չ օրագրում, ո՛չ նամակներում չի արտացոլվել Տոլստոյի մանկավարժական և բարեգործական գործունեության սկիզբը, չնայած 1849 թվականին նա առաջին անգամ գյուղացի երեխաների համար դպրոց բացեց, որտեղ հիմնական մանկավարժը ճորտ գյուղացի [[Ֆոկա Դեմիդովիչ]]ն էր, սակայն հաճախ Լև Նիկոլաևիչն ինքն էր անցկացնում պարապմունքները<ref name="Никитина"/>:
 
1848 թվականի հոկտեմբերի կեսերին Տոլստոյը մեկնեց [[Մոսկվա]]՝ հաստատվելով [[Արբատի շրջան]]ում, որտեղ ապրում էին նրա բարեկամներից ու ընկերներից շատերը:շատերը։ Նա բնակություն հաստատեց Իվանովայի տանը, որ գտնվում էր [[Նիկոլոպեսկովյան նրբանցք]]ում: Մոսկվայում նա որոշել էր պատրաստվել թեկնածուական քննություններին, սակայն պարապմունքներն այդպես էլ չսկսվեցին:չսկսվեցին։ Դրա փոխարեն նրան գրավեց կյանքի մեկ այլ կողմը՝ աշխարհիկ կյանքը:կյանքը։ Բացի այդ, 1848-1849 թվականների ձմռանը Լև Նիկոլաևիչը տարվեց [[թղթախաղ]]ով և, քանի որ մոլի խաղացող էր և ոչ միշտ էր իր քայլերը կշռադատում, հաճախ պարտվում էր{{sfn|Гусев Н. Н. 1828 - 1855|1954|loc=Глава шестая. От выхода из университета до отъезда на Кавказ (1847-1851) VII|էջ=251-253}}:
 
[[1849|1849 թվականի]] փետրվարին, մեկնելով [[Պետերբուրգ]], ժամանակն անց էր կացնում իր ապագա կնոջ քեռու՝ Կ. Ա. Իսլավինի հետ մշտական խրախճանքներում («Իսլավինի հանդեպ ունեցածս համակրանքի պատճառով ես պետերբուրգյան կյանքիցս ութ ամիս կորցրի»):։ Գարնանը Տոլստոյն սկսեց իրավունքի թեկնածուի քննություններ հանձնել. երկու քննությունները՝ քրեական իրավունքից և քրեական դատավարությունից, հաջողությամբ հանձնեց, սակայն առանց երրորդ քննությունը հանձնելու՝ մեկնեց գյուղ{{sfn|Эйхенбаум Б. М.|1969|}}:
 
Հետագայում նա ժամանակ առ ժամանակ գալիս էր Մոսկվա, որտեղ հաճախ ժամանակն անց էր կացնում մոլեխաղերով, ինչը երբեմն վատ էր անդրադառնում նրա ֆինանսական վիճակի վրա:վրա։ Կյանքի այդ շրջանում Տոլստոյն առանձնապես հետաքրքրվում էր երաժշտությամբ (նա ինքը վատ չէր նվագում ռոյալի վրա և բարձր էր գնահատում այլոց կատարմամբ իր սիրած ստեղծագործությունները):։ Երաժշտությամբ տարվելը հետագայում արդյունք դարձավ «[[Կրեյցերյան սոնատ]]ի» ստեղծման<ref>{{cite web| author =| date =| url =http://www.slovarus.ru/?di=21026 | title =Биографический словарь | work =Толстой Лев Николаевич |publisher =Slovarus.ru | accessdate = 2013-03-29| lang =|archiveurl=http://www.webcitation.org/6Fd7XqLtE|archivedate=2013-04-04}}</ref>:
 
Տոլստոյի սիրած երգահաններն էին [[Յոհան Սեբաստիան Բախ|Բախ]]ը, [[Հենդել]]ը և [[Շոպեն]]ը: Երաժշտության հանդեպ հակվածության զարգացմանը նպաստեց նաև այն հանգամանքը, որ 1848 թվականին Պետերբուրգում, պարի դասի ոչ այնքան հարմար իրավիճակում նա հանդիպեց գերմանացի տաղանդավոր, սակայն ճանապարհից շեղված երաժշտի հետ, որը հետագայում դարձավ «Ալբերտ» վիպակի հերոսը:հերոսը։ 1849 թվականին Լև Նիկոլաևիչն իր տանը՝ [[Յասնայա Պոլյանա]]յում բնակեցրեց երաժիշտ Ռուդոլֆին, որի հետ չորս ձեռքով նվագում էին ռոյալի վրա:վրա։ Այդ ընթացքում երաժշտությամբ տարվելով՝ նա օրական մի քանի ժամ նվագում էր [[Շուման]]ի, Շոպենի, [[Մոցարտ]]ի, [[Մենդելսոն]]ի ստեղծագործությունները:ստեղծագործությունները։ 1840-ական թվականների վերջերին, իր ծանոթներից մեկի՝ [[Զիբին]]ի հետ համահեղինակությամբ, Տոլստոյը հորինեց մի վալս, որը 1900-ականների սկզբին կատարեց երգահան Ս. Ի. Տանեևի ներկայությամբ, որն էլ իրականացրեց այդ ստեղծագործության (Տոլստոյի միակ երաժշտական ստեղծագործության) նոտաներով գրառումը<ref>{{Գիրք|автор=Эйгес И. Р.|մաս= |ссылка часть= |վերնագիր=Воззрение Толстого на музыку |բնօրինակ= |ссылка=http://feb-web.ru/feb/tolstoy/critics/est/est-241-.htm |викитека= |ответственный= |հրատարակություն= |վայր= |հրատարակչություն= |թվական= |հատոր= |էջերի թիվ=242-245|մեջբերվող էջեր=308 |սերիա= |ISBN= |տպաքանակ=}}</ref>: Շատ ժամանակ էր վատնվում նաև խրախճանքների, թղթախաղի և որսորդության վրա:վրա։
 
1850-1851 թվականների ձմռանը Տոլստոյն սկսեց գրել «[[Մանկություն (Տոլստոյ)|Մանկությունը]]»: 1851 թվականի մարտին գրեց «[[Անցած օրվա պատմություն]]ը»: Տոլստոյի կողմից համալսարանը թողնելուց չորս տարի անց Յասնոյե Պոլյանա եկավ Կովկասում ծառայող նրա եղբայրը՝ Նիկոլայը, որը կրտսեր եղբորն առաջարկեց իրեն միանալ՝ զինվորական ծառայության անցնելով [[Կովկաս]]ում: Լևը միանգամից չհամաձայնեց, սակայն Մոսկվայում խոշոր չափերի պարտությունն արագացրեց վերջնական որոշումը:որոշումը։ Գրողի կենսագիրները նշում են եղբոր՝ Նիկոլայի զգալի և դրական ազդեցությունը կենսական հարցերում անփորձ պատանի Լևի վրա:վրա։ Ծնողների բացակայության պարագայում ավագ եղբայրը նրա համար և՛ ընկեր էր, և՛ ուսուցիչ{{sfn|Толстой С. М.|1990|loc=Глава VIII. Николай Николаевич Толстой|էջ=166-169}}:
 
Պարտքերը մարելու համար անհրաժեշտ էր կրճատել սեփական ծախսերը, և 1851 թվականի գարնանը Տոլստոյն հապշտապ, առանց որոշակի նպատակի, Մոսկվայից մեկնեց Կովկաս:Կովկաս։ Շուտով նա որոշեց անցնել զինվորական ծառայության, սակայն դրա համար պակասում էին Մոսկվայում թողած որոշ փաստաթղթեր, որոնց սպասելով՝ Տոլստոյը մոտ հինգ ամիս ապրեց [[Պյատիգորսկ]]ում՝ հասարակ հյուղակում:հյուղակում։ Ժամանակի մեծ մասը նա անց էր կացնում որսորդությամբ՝ կազակ Եպիշկայի հետ, որը դարձավ «[[Կազակներ (վեպ)|Կազակներ]]» վիպակի հերոսներից մեկի՝ Երոշկայի նախատիպը<ref name="ЭСБЕ">{{Գիրք |автор=Венгеров С. А.|մաս=Толстой Лев Николаевич |ссылка часть=http://www.bibliotekar.ru/bet/237.htm |վերնագիր=Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона |բնօրինակ= |հղում= |викитека= |ответственный= |հրատարակություն= |վայր= СПб|հրատարակչություն= АО «Ф. А. Брокгауз - И. А. Ефрон»|թվական=1901 |հատոր=33|էջերի թիվ=448-457 |մեջբերվող էջեր=478 |սերիա= |ISBN= |տպաքանակ=}}</ref>
 
[[Պատկեր:Leo Tolstoy and his brother Nikolai.JPG|thumb|left|200px|Տոլստոյը և իր եղբայր Նիկոլայը Կովկաս մեկնելուց առաջ, 1851 թ </center>]]
1851 թվականի աշնանը, Թիֆլիսում քննություն հանձնելով, Տոլստոյն ընդունվեց [[20-րդ հրաձգային բրիգադ]]ի 4-րդ գումարտակ՝ որպես ենթասպա, [[Թերեք (գետ)|Թերեք]]ի ափին, [[Կիզլյարսկի շրջան (Դաղստան)|Կիզլյար]]ի մոտ գտնվող [[Ստարոգլադովյան ավան|Ստարոգլադովյան կազակական ավան]]ում: Որոշ փոփոխություններով այն պատկերված է «Կազակներ» վիպակում:վիպակում։ Վիպակն արտացոլում է մոսկովյան կյանքից փախած երիտասարդ ազնվականի ներաշխարհը:ներաշխարհը։ Կազակական ավանում Տոլստոյը կրկին սկսեց գրել և 1852 թվականի հուլիսին այն ժամանակ առավել հայտնի դարձած «[[Սովրեմեննիկ]]» ամսագրի խմբագրություն ուղարկեց ապագա ինքնակենսագրական եռագրության առաջին՝ «Մանկություն» հատվածը՝ ստորագրված լոկ «Լ. Ն. Տ.» ինիցիալներով<ref name="ЭСБЕ" />: Ձեռագրի հետ նա խմբագրություն ուղարկեց նաև մի նամակ, որում ասվում էր. «''...ես անհամբերությամբ սպսում եմ ձեր գնահատականին, որը կամ կոգևորի ինձ՝ սիրած զբաղմունքը շարունակելու հարցում, կամ կստիպի այրել ողջ սկսածը''»<ref name="КЛС">{{cite web |url=http://www.bibliotekar.ru/pisateli/59.htm |title=Лев Николаевич Толстой (1828-1910)|author=Калюжная Л. С. |authorlink= |coauthors= |quote= |date= |format= |work= Великие писатели|publisher= |accessdate=2013 թ․ մայիսի 3 |lang= |description= |deadlink= |archiveurl=http://www.peeep.us/9079be43 |archivedate=2013-05-03 }}</ref>:
 
Ստանալով «Մանկության» ձեռագիրը՝ «Սովրեմեննիկի» խմբագիր [[Նիկոլայ Նեկրասով|Ն. Ա. Նեկրասովն]] իսկույն նկատեց դրա գրական արժեքը և մի սիրալիր նամակ գրեց հեղինակին, որը վերջինիս վրա բավականին ոգևորիչ ազդեցություն ունեցավ:ունեցավ։ Ի. Ս. Տուրգենևին ուղղված նամակում Նեկրասովը նշել է. «''Սա նոր և, կարծում եմ, հուսալի տաղանդ է''»<ref>''Некрасов Н. А.'' Полн. собр. соч. и писем, т. 10. - М., «Правда», 1952, с. 179</ref>: Դեռևս անհայտ հեղինակի ձեռագիրը հրատարակվեց արդեն սեպտեմբերին:սեպտեմբերին։ Այդ ընթացքում սկսնակ և ոգեշնչված հեղինակը ձեռնամուխ եղավ «Զարգացման չորս դարաշրջան» քառագրության շարունակությանը, որի վերջին՝ «Երիտասարդություն» մասն այդպես էլ մնաց անավարտ:անավարտ։ Նա [[ֆաբուլա]] էր մտածում «Կալվածատիրոջ առավոտը» (ավարտված պատմվածքը զուտ հատված էր «Ռուս կալվածատիրոջ վեպի»), «Հարձակում» և «Կազակներ» ստեղծագործությունների համար:համար։ 1852 թվականի սեպտեմբերի 18-ին «Սովրեմեննիկում» տպագրված «Մանկությունն» արտակարգ հաջողություն ունեցավ. հրապարակումից հետո հեղինակին անմիջապես սկսեցին դասել ականավոր երիտասարդ գրական գործիչների շարքում՝ այն ժամանակ արդեն հայտնի դարձած Ի. Ս. Տուրգենևի, [[Իվան Գոնչարով|Գոնչարովի]], Դ. Վ. Գրիգորովիչի, [[Ալեքսանդր Օստրովսկի|Օստրովսկ]]ու հետ միասին:միասին։ Գրաքննադատներ [[Ապոլոն Գրիգորև|Գրիգորև]]ը, [[Պավել Աննենկով|Աննենկով]]ը, [[Ալեքսանդր Դրուժինին|Դրուժինինը]] և [[Նիկոլայ Չերնիշևսկի|Չերնիշևսկին]] գնահատեցին հոգեբանական վերլուծության խորությունը, հեղինակի մտադրությունների լրջությունն ու իրատեսական գաղափարների պայծառությունը<ref name="ЭСБЕ" />:
 
Համեմատաբար ավելի ուշ շրջանի գործունեութունը բնորոշ է Տոլստոյի համար. նա երբևէ իրեն չի համարել պրոֆեսիոնալ գրական գործիչ՝ ընկալելով պրոֆեսիոնալիզմը ոչ թե ապրելու պայմաններ ապահովող մասնագիտության իմաստով, այլ՝ գրական հետաքրքրությունների գերիշխանության:գերիշխանության։ Նա սրտին մոտ չէր ընդունում գրական կուսակցությունների հետաքրքրությունները, տհաճությամբ էր զրուցում գրականության մասին՝ գերադասելով հավատի, բարոյականության և հասարակական հարաբերությունների մասին զրույցները<ref name="ЭСБЕ" />:
 
=== Զինվորական ծառայություն ===
[[Պատկեր:Stele in Memory of Leo Tolstoy's Stay on the 4th Bastion in Sevastopol.jpg|thumb|150px|<center>Հուշասյուն Սևաստոպոլի պաշտպանության (1854-1855) մասնակից Լ․ Տոլստոյի հիշատակին</center>]]
Լինելով յունկեր՝ Լև Նիկոլաևիչը երկու տարի մնաց [[Կովկաս]]ում, որտեղ մասնակցեց Շամիլի գլխավորած՝ լեռնականների հետ մի շարք ընդհարումներին՝ ենթարկվելով կովկասյան զինվորական կյանքի վտանգներին:վտանգներին։ Նա Գեորգիևյան խաչի իրավունք ուներ, սակայն, սեփական սկզբունքներին համապատասխան, այն «զիջեց» իր պաշտոնակից ընկերոջը՝ պաշտոնակցի ծառայողական պայմանների զգալի բարելավումը վեր դասելով սեփական փառասիրությունից:փառասիրությունից։ [[Ղրիմի պատերազմ]]ի սկսվելուն պես Տոլստոյը տեղափոխվեց Դունայի բանակ՝ մասնակցելով Օլթենիցի ճակատամարտին և Սիլիսթրիի շրջապատմանը, իսկ [[1854]] թվականի նոյեմբերից մինչև [[1855]] թվականի օգոստոսի վերջը մնաց [[Սևաստոպոլ]]ում<ref name="ЭСБЕ" />:
 
Երկար ժամանակ ապրում էր 4-րդ բաստիոնում, որը հաճախակի հարձակումների էր ենթարկվում, Չորնիի ճակատամարտում մարտկոցի հրամանատար էր, ներկա է եղել [[Մալախով Կուրգան]]ի գրոհի ժամանակ տեղի ունեցած ռմբակոծությանը:ռմբակոծությանը։ Չնայած կենցաղային դժվարություններին և պաշարման սարսափներին՝ Տոլստոյն այդ ժամանակ գրեց «Անտառահատում» պատմվածքը, որում արտացոլվել են կովկասյան տպավորությունները, և «Սևաստոպոլյան պատմությունների» առաջին՝ «Սևաստոպոլը 1854 թվականի դեկտեմբերին» պատմվածքը, որն ուղարկեց «Սովրեմեննիկին»: Պատմվածքն իսկույն տպագրվեց և հետաքրքրությամբ ընթերցվեց ռուս ընթերցողի կողմից՝ արտակարգ ազդեցություն գործելով Սևաստոպոլի պաշտպաններին բաժին հասած սարսափների նկարագրությամբ:նկարագրությամբ։ Պատմվածքը նկատվեց ռուս կայսր [[Ալեքսանդր II (Ռուսաստան)|Ալեքսանդր II-ի]] կողմից.{{sfn|Бурнашева Н. И.|2002|}}նա հրամայեց խնայել տաղանդավոր սպային<ref name="ЭСБЕ" /><ref>{{Գիրք |автор= Бурнашева Н. И. |մաս= Комментарии. Севастополь в декабре месяце|ссылка часть=http://feb-web.ru/feb/tolstoy/texts/pss100/t02/T02-275-.htm |վերնագիր=Толстой Л. Н. Полное собрание сочинений: В 100 т. - Художественные произведения: В 18 т |բնօրինակ= |հղում= |викитека= |ответственный= |հրատարակություն= |վայր=М. |հրատարակչություն= Наука|թվական=2002 |հատոր=II |էջերի թիվ=393-394 |մեջբերվող էջեր=567 |սերիա= |ISBN= |տպաքանակ=}}</ref><ref group="Ն">Ինքը՝ Տոլստոյը, արդյունքում համոզված էր, որ իր պատմվածքը կարդացել է [[Նիկոլայ I]]-ը, սակայն վերջինս մահացել է [[1855]] թվականի [[փետրվարի 18]]-ին, իսկ պատմվածքը տպագրվել է «Սովրեմեննիկի» 1855 թվականի հուլիսյան համարում: Բայց Տոլստոյը հավանական էր համարում, որ Նիկոլայը կարող էր պատմվածքը կարդալ ձեռագիր տարբերակով: Գրողի կենսագիր Պ. Բիրյուկովը 1905-1906 թվականներին, դիմելով Տոլստոյին, գրել է. «Պետք է մեկընդմիշտ պարզել այն հարցը, թե կարդացե՞լ է, արդյոք, Նիկոլայ I-ը Ձեր «Սևաստոպոլյան պատմությունները». ես հակված եմ մտածելու, որ ոչ․․․»</ref><ref>{{Գիրք|հեղինակ= Бурнашева Н. И. |մաս= Комментарии. Севастополь в декабре месяце|ссылка часть=http://feb-web.ru/feb/tolstoy/texts/pss100/t02/T02-275-.htm |վերնագիր=Толстой Л. Н. Полное собрание сочинений: В 100 т. - Художественные произведения: В 18 т |բնօրինակ= |հղում= |викитека= |ответственный= |հրատարակություն= |վայր=М. |հրատարակչություն= Наука|թվական=2002 |հատոր=II |էջերի թիվ=393-394 |մեջբերվող էջեր=567 |սերիա= |ISBN= |տպաքանակ=}}</ref>:
 
Դեռ կայսր Նիկոլայ 1-ինի կենդանության օրոք Տոլստոյը մտադիր էր հրետանավոր սպաների հետ հրատարակել «Զինվորական թերթիկ» էժան և հանրամատչելի ամսագիրը, սակայն ամսագրի նախագիծն իրականացնել այդպես էլ չհաջողվեց:չհաջողվեց։ «Իմ նախագծին ի պատասխան՝ ողորմած տեր կայսրը մեծահոգաբար թույլ տվեց մեր հոդվածները տպագրել «Ինվալիդ»-ում», - դառնորեն հեգնում էր Տոլստոյն այդ առիթով:առիթով։{{sfn|Бурнашева Н. И.|2002|}}
 
{{քաղվածք|Ռմբակոծության ժամանակ չորրորդ բաստիոնի Յազոնովյան ռեդուտում գտնվելու, սառնասրտության և իրավիճակը տնօրինելու ունակության համար:|Սուրբ Աննայի 4-րդ աստիճանի շքանշանին ներկայացումից<ref>[http://www.pirogov.com.ua/pirogov_-_uchasnik_krimskoy_kompanii_1853-1856_gg_ua.htm Мартынова З. С., Антощук К. Ф., Фоменко Л. И., Вихристюк Г. И. Н. И. Пирогов - участник Крымской кампании 1853-1856 гг. // Pirogov.com.ua.]</ref>:}}
 
[[Պատկեր:Военный листок.jpg|thumb|250px|left|Լև Տոլստոյի չիրականացված հրատարակության շապիկի նախագիծը, 1854]]
Սևաստոպոլի պաշտպանության համար Տոլստոյը պարգևատրվեց Սուրբ Աննայի 4-րդ աստիճանի շքանշանով՝ «Արիության համար» մակագրությամբ, «1854-1855 թվականներին Սևաստոպոլի պաշտպանության համար» և «1853-1856 թվականների պատերազմի հիշատակին» մեդալներով:մեդալներով։ Արդյունքում նրան պարգևատրեցին «Սևաստոպոլի պաշտպանության 50-ամյակին նվիրված» երկու մեդալով. արծաթե՝ որպես Սևաստոպոլի պաշտպանության մասնակցի, և բրոնզե՝ որպես «Սևաստոպոլյան պատմություների» հեղինակի<ref name=hist>{{cite web|url=http://historymania.info/view_post.php?id=141|title=Historymania. Награды в честь обороны Севастополя в Крымской войне 1854-1856|publisher=historymania.info|accessdate=2012 թ․ նոյեմբերի 9–ին|archiveurl=http://www.webcitation.org/6CJEhwpiL|archivedate=2012-11-20}}</ref>:
 
Տոլստոյը, խիզախ սպայի համբավն ու փայլուն հռչակը վայելելով, կարիերայի մեծ հնարավորություն ուներ:ուներ։ Բայց և այնպես, նրա կարիերան ձախողվեց զինվորական ոճով գրված մի քանի երգիծական երգի պատճառով:պատճառով։ Երգերից մեկը նվիրված էր [[1855]] թվականի [[օգոստոսի 4]] (16)-ին ձախողված ռազմական գործողությանը, երբ գեներալ Ռեադը, սխալ հասկանալով գլխավոր հրամանատարի հրամանը, գրոհեց Ֆեդյուխինյան բարձունքը:բարձունքը։ «Как четвёртого числа, нас нелёгкая несла горы отбирать» վերնագրով երգը, որ մի շարք հայտնի գեներալների անուններ էր շոշափում, մեծ հաջողություն ունեցավ:ունեցավ։ Երգի համար Լև Նիկոլաևիչը ստիպված էր պատասխան տալ շտաբի պետի օգնական [[Ալեքսեյ Յակիմախ]]ի առաջ:առաջ։ Գրոհից անմիջապես հետո, [[օգոստոսի 27]]-ին (սեպտեմբերի 8-ին) Տոլստոյը որպես սուրհանդակ ուղարկվեց [[Սանկտ Պետերբուրգ|Պետերբուրգ]], որտեղ նա ավարտեց «Սևաստոպոլը 1855 թվականի մայիսին» և գրեց «Սևաստոպոլը 1855 թվականի օգոստոսին, որը գրողի արդեն ամբողջական ստորագրությամբ տպագրվեց «Սովրեմեննիկի» [[1856]] թվականի առաջին համարում:համարում։ «Սևաստոպոլյան պատմությունները» վերջնականապես ամրապնդեց նրա հեղինակությունը՝ որպես նոր գրական սերնդի ներկայացուցչի, և [[1856]] թվականի նոյեմբերին գրողն ընդմիշտ լքեց զինվորական ծառայությունը<ref name="ЭСБЕ" />:
 
=== Ճանապարհորդություններ Եվրոպայում ===
Պետերբուրգում երիտասարդ գրողին գրկաբաց ընդունեցին բարձրաշխարհիկ սրահներում և գրական խմբակներում:խմբակներում։ Նա հատկապես մտերմացավ [[Իվան Տուրգենև|Ի. Ս. Տուրգենևի]] հետ, որի հետ որոշ ժամանակ ապրում էին նույն բնակարանում:բնակարանում։ Տուրգենևը նրան ներկայացրեց «[[Սովրեմեննիկ]]»-ի խմբակում, որից հետո Տոլստոյն ընկերական հարաբերություններ հաստատեց այնպիսի անվանի գրական գործիչների հետ, ինչպիսիք էին [[Նիկոլայ Նեկրասով|Ն. Ա. Նեկրասովը]], [[Իվան Գոնչարով|Ի. Ս. Գոնչարովը]], [[Իվան Պանաև|Ի. Ի. Պանաևը]], [[Դմիտրի գրիգորովիչ|Դ. Վ. Գրիգորովիչը]], Ա. Վ. Դրուժինինը, [[Վլադիմիր Սոլոգուբը|Վ. Ա. Սոլոգուբը]]<ref name="ЭСБЕ"/>:
 
Այդ ժամանակ գրվեցին «[[Բուքը (վեպ)|Բուքը]]», «[[Երկու հուսար (վեպ)|Երկու հուսար]]», ավարտվեցին «[[Սևաստոպոլն օգոստոսին (վեպ)|Սևաստոպոլն օգոստոսին]]» և «[[Պատանեկությունը (վեպ)|Պատանեկությունը]]», շարունակվում էր աշխատանքն ապագա «[[Կազակներ (վեպ)|Կազակների]]» վրա{{sfn|Эйхенбаум Б. М.|1969|}}:
 
Սակայն ուրախ և հագեցած կյանքն իր դառը հետքը թողեց Տոլստոյի հոգում:հոգում։ Նույն այդ ժամանակ նրա և գրկան խմբակի գրողների միջև տարաձայնություններ ծագեցին:ծագեցին։ Արդյունքում ''«մարդիկ զզվեցրին նրան, և նա ինքն իրեն զզվեցրեց»'': Եվ [[1857]] թվականի սկզբին Տոլստոյն, առանց որևէ ափսոսանքի, թողեց Պետերբուրգն ու մեկնեց արտասահման<ref name="ЭСБЕ"/>:
 
Առաջին արտերկրյա ուղևորության ընթացքում նա այցելեց [[Փարիզ]], որտեղ նրան սարսափեցրեց [[Նապոլեոն I|Նապոլեոն 1]]-ինի անձի պաշտամունքը («Չարագործի աստվածացում. սարսափելի է»), միաժամանակ նա այցելում էր պարահանդեսներ, թանգարաններ, հիանում էր «սոցիալական ազատության զգացումով»: Սակայն գիլյոտինով մահապատժին ներկա գտնվելն այնպիսի ծանր ազդեցություն թողեց Տոլստոյի վրա, որ նա լքեց Փարիզը և ուղևորվեց դեպի ֆրանսիացի գրող և մտածող [[Ժան Ժակ Ռուսո|Ժ. Ժ. Ռուսոյի]] հետ կապված վայրեր՝ [[Ժնևյան լիճ]]: 1857 թվականի գարնանը Ի. Ս. Տուրգենևն այսպես է նկարագրում իր հանդիպումները Տոլստոյի հետ՝ վերջինիս՝ Պետերբուրգից անսպասելի հեռանալուց հետո:հետո։
 
{{քաղվածք|«Իսկապես, Փարիզն ամենևին համահունչ չէ նրա հոգեկերտվածքին: Տարօրինակ մարդ է նա. ես այդպիսիններին չեմ հանդիպել և չեմ հասկանում: Բանաստեղծի, կալվինականի, ֆանատիկոսի, բարոնի խառնուրդ, որն ինչ-որ կերպ հիշեցնում է Ռուսոյին, բայց Ռուսոյից ավելի ազնիվ, բարձր բարոյականության տեր և միաժամանակ ոչ հաճելի անձնավորություն»:|Ի. Ս. Տուրգենև, ստեղծ. և նամակ. ամբողջ. հավաքածու, Նամակներ, հատ. 3-րդ, էջ 52}}
 
Ուղևորություններն Արևմտյան Եվրոպայով ([[Գերմանիա]], [[Անգլիա]], [[Ֆրանսիա]], [[Շվեյցարիա]], [[Իտալիա]], 1857 և 1860-1861 թվականներին) գրողի վրա ավելի շատ բացասական ազդեցություն ունեցան:ունեցան։ Եվրոպական կենսակերպից իր հիասթափությունը նա արտահայտել է «Առվույտ» պատմվածքում:պատմվածքում։ Տոլստոյի հիասթափության պատճառը հարստության և աղքատության միջև այն ահռելի հակասությունն էր, որ նա կարողացավ տեսնել եվրապական մշակույթի հոյակապ արտաքին շղարշի տակ<ref name="ЭСБЕ"/>:
[[Պատկեր:1856. Л.Н.Толстой.jpg|thumb|left|Սովրեմեննիկի գրականագետների լուսանկարման օրը, Լևիցկին իր սրահում նկարեց յուրաքանչյուր գրողին:]]
[[Պատկեր:Russian writers by Levitsky 1856.jpg|thumb|210px|right|Սովրեմեննիկի ռուս գրողները՝ Գոնչարով, Տուրգենև, Տոլստոյ, Գրիգորովիչ, Դրուժինին, Օստրովսկի: Լևիցկիի լուսանկարը, 1856 թվականի փետրվարի 15:]]
 
Լև Նիկոլաևիչը գրում է «[[Ալբերտ (վիպակ)|Ալբերտ]]» վիպակը:վիպակը։ Միաժամանակ ընկերները շարունակում են զարմանալ նրա տարօրինակություններով:տարօրինակություններով։ 1857 թվականի աշնանը Ի. Ս. Տուրգենևին ուղղված նամակում Պ. Վ. Աննենկովը պատմում է ամբողջ [[Ռուսաստան]]ն անտառապատելու՝ Տոլստոյի ծրագրի մասին, իսկ Վ. Պ. Բոտկինին ուղղված իր նամակում Լև Տոլստոյը հայտնում է, թե շատ ուրախ է, որ չի հետևել Տուրգենևի՝ զուտ գրող դառնալու խորհրդին:խորհրդին։ Այնուամենայնիվ, առաջին և երկրորդ ուղևորությունների միջև գրողը շարունակեց աշխատանքը «Կազակներ»-ի վրա, գրեց «Երեք մահ» պատմվածքը և «[[Ընտանեկան երջանկություն (վեպ)|Ընտանեկան երջանկություն]]» վեպը:վեպը։
 
Վերջին վեպը հրատարակվեց Մ. Կատկովի «Ռուսկիյ վեստնիկ»-ում:ում։ «Սովրեմեննիկ» ամսագրի հետ Տոլստոյի համագործակցությունը, որ սկիզբ էր առել 1852 թվականից, ավարտվեց 1859 թվականին:թվականին։ Նույն թվականին Տոլստոյը մասնակցեց [[Գրական ֆոնդ]]ի կազմակերպմանը:կազմակերպմանը։ Սակայն նրա կյանքը չէր սահմանապակվում զուտ գրական հետաքրքրություններով. 1858 թվականի [[դեկտեմբերի 22]]-ին նա քիչ էր մնում զոհվեր արջաորսի պահին:պահին։ Մոտավորապես այդ նույն ժամանակ սիրավեպ է սկսում գեղջկուհի [[Ակսինյա Բազիկինա]]յի հետ, հասունանում են ամուսնության պլանները<ref>{{Գիրք |автор= |մաս=Толстовские героини и непреодолимые «границы» |ссылка часть= |վերնագիր=Лев Толстой. Сквозь рубежи и межы |բնօրինակ= |ссылка=http://src-home.slav.hokudai.ac.jp/kaken/nakamura2011/nakamura2011.pdf |викитека= |ответственный=Под редакцией Т. Накамура |հրատարակություն= |վայր=Саппоро |издательство=Slavic Research Center, Hokkaido University |թվական= 2011|հատոր= |էջերի թիվ=5 |մեջբերվող էջեր= 88|սերիա= |ISBN= |տպաքանակ=}}</ref>:
 
Հաջորդ ուղևորության ընթացքում նրան հիմնականում հետաքրքրում էին [[ժողովրդական կրթություն]]ն ու այն հաստատությունները, որոնք նպատակ ունեին բարձրացնել աշխատավոր ժողովրդի կրթության մակարդակը:մակարդակը։ Ժողովրդական կրթության հարցերը նա, թե՛ տեսականորեն, թե՛ պրակտիկայում, մանրազնին ուսումնասիրում էր Գերմանիայում և Ֆրանսիայում՝ մասնագետների հետ զրույցներով:զրույցներով։ Գերմանիայի ականավոր մարդկանցից նրան առավել հետաքրքրեց Բերտոլդ Աուերբախը, որը ժողովրդական կենցաղին նվիրված «Շվարցվալդյան պատմվածքներ»-ի հեղինակն էր և մի շարք ժողովրդական օրացույցների խմբագիր:խմբագիր։ Տոլստոյն այցելեց նրան և փորձեց մտերմանալ:մտերմանալ։ Բացի այդ, նա հանդիպեց նաև գերմանացի մանկավարժ [[Դիստերվեգ]]ի հետ:հետ։ Բրյուսելում գտնվելու ընթացքում Տոլստոյը ծանոթացավ Պրուդոնի և Լելևելի հետ:հետ։ Լոնդոնում այցելեց Ա. Ի. Գերցենին, ներկա գտնվեց [[Չարլզ Դիքենս]]ի դասախոսությանը<ref name="ЭСБЕ"/>:
 
Ֆրանսիայի հարավով երկրորդ ճանապարհորդության ընթացքում Տոլստոյի տրամադրության լրջությանը նպաստեց նաև այն, որ [[տուբերկուլոզ]]ից, հենց նրա ձեռքերի վրա, մահացավ նրա սիրելի եղբայրը՝ Նիկոլայը:Նիկոլայը։ Եղբոր մահը Տոլստոյի վրա հսկայական ազդեցություն ունեցավ<ref name="ЭСБЕ"/>:
 
Աստիճանաբար գրաքննությունը 10-12 տարով սառեց Լև Տոլստոյի նկատմամբ, ընդհուպ մինչև «[[Պատերազմ և խաղաղություն]]» վեպի ի հայտ գալը. նա ինքն էլ չէր ձգտում գրական գործիչների հետ մտերմության, բացառություն անելով միայն [[Աֆանասի Ֆետ]]ի համար:համար։ Այդ խորթացման պատճառներից մեկը Տոլստոյի և Տուրգենևի միջև ծագած տարաձայնություններն էին, որոնք ծագեցին այն ժամանակ, երբ երկու արձակագիրները հյուրընկալվել էին Ֆետի կալվածքում՝ [[Ստեպանովկա]]յում, 1861 թվականի մայիսին:մայիսին։ Վեճը, որ քիչ էր մնում ավարտվեր մենամարտով, փչացրեց երկու գրողների միջև հարաբերությունները հետագա 17 տարիների ընթացքում<ref>{{Գիրք|автор=Фет А.А.|մաս=XII |ссылка часть= |վերնագիր= Мои воспоминания 1848-1889 |բնօրինակ= |հղում= http://az.lib.ru/f/fet_a_a/text_0170.shtml|викитека= |ответственный= |հրատարակություն= |վայր= М.|издательство=Правда |թվական= 1983|հատոր= |էջերի թիվ= |մեջբերվող էջեր= |սերիա= |ISBN= |տպաքանակ=}}</ref>:
 
=== Բուժումը բաշկիրական քոչվորական Կարալիկ ավանում ===
[[1862]] թվականի [[մայիս]]ին Լև Նիկոլաևիչը, որ տառապում էր [[ընկճախտ]]ից<ref>{{Գիրք|հեղինակ=Сегалин Г.В. |մաս=3. Приступы патологического изменения настроения. Приступы депрессии |ссылка часть= |վերնագիր= Эвропатология личности и творчества Льва Толстого|բնօրինակ= |ссылка=http://az.lib.ru/t/tolstoj_lew_nikolaewich/text_0410.shtml |викитека= |ответственный= |հրատարակություն= |վայր= |հրատարակչություն= |թվական=1930 |հատոր= |էջերի թիվ= |մեջբերվող էջեր= |սերիա= |ISBN= |տպաքանակ=}}</ref>, բժիշկների խորհրդով մեկնեց [[Սամարա]]յի նահանգի բաշկիրական Կարալիկ ֆերման, որպեսզի բուժվի այն ժամանակ նոր և մոդայիկ [[կումիսաբուժություն|կումիսաբուժության]] մեթոդով:մեթոդով։ Սկզբնապես նա պատրաստվում էր գնալ Սամարայից ոչ հեռու գտնվող Պոստնիկով կումիսաբուժարան, սակայն, իմանալով, որ այդ նույն ժամանակ այնտեղ են գալու բազմաթիվ բարձրաստիճան չինովնիկներ (բարձրաշխարհիկ հասարակություն, որին երիտասարդ կոմսը տանել չէր կարողանում), ուղղվեց դեպի բաշկիրական Կարալիկ քոչվորական գյուղակը, որ գտնվում էր Կարալիկ գետի ափին, Սամարայից 130 մղոն հեռավորության վրա:վրա։ Այնտեղ Տոլստոյն ապրում էր բաշկիրական վաչկավրանում ([[յուրտ]]ում), սնվում էր [[գառ]]ան մսով, ընդունում էր [[արևային լոգանք]]ներ, խմում էր [[կումիս]], [[թեյ]], բացի այդ, [[բաշկիրներ]]ի հետ [[շաշկի]] խաղալով էր զբաղվում:զբաղվում։ Առաջին անգամ նա այնտեղ մնաց մեկուկես ամիս:ամիս։ [[1871]] թվականին, երբ նա արդեն գրել էր «[[Պատերազմ և խաղաղություն (վեպ)|Պատերազմ և խաղաղություն]]ը», նա կրկին վերադարձավ Կարալիկ՝ առողջության վատթարացման պատճառով:պատճառով։ Իր տպավորությունների մասին նա այսպես է գրել. «Ձանձրույթն ու անտարբերությունն անցան, ինձ զգում եմ սկյութացու կարգավիճակում, և ամեն ինչ նոր է ու հետաքրքիր...Նոր և հետաքրքիր շատ բան կա. և՛ բաշկիրները, որոնք [[Հերոդոտոս]]ին են հիշեցնում, և՛ ռուս մուժիկները, և՛ գյուղերը՝ սքանչելի հատկապես ժողովրդի պարզությամբ ու բարությամբ»<ref name="Ерофеев">{{cite web| author =Ерофеев В.В.| date =| url = http://gubernya63.ru/Lichnost-v-istorii/famous/zavolzhskaja-zhizn-lva-tolstogo.html?template=95| title =Заволжская жизнь Льва Толстого | work = |publisher =портал «Самарская губерния: история и культура»| accessdate = 2013-03-30| lang =|archiveurl=http://www.webcitation.org/6Fd7YZr0y|archivedate=2013-04-04}}</ref>:
 
Կարալիկով հիացած՝ Տոլստոյն այստեղ կալվածք գնեց և արդեն հաջորդ՝ [[1872]] թվականի ամառն անցկացրեց սեփական կալվածքում, ողջ ընտանիքի հետ<ref name="Ерофеев" />:
Տող 115.
[[1859]] թվականին, դեռևս ճորտ գյուղացիների ազատագրումից առաջ, Տոլստոյը գործնականորեն սկսեց զբաղվել դպրոցների կազմակերպմամբ ինչպես իր Յասնոյե Պոլյանայում, այնպես էլ՝ ողջ Կրապիվենյան գավառում<ref name="ШКЛЖЗЛ1">{{Գիրք|автор=Шкловский В. Б.|վերնագիր= Лев Толстой|ссылка=http://imwerden.de/pdf/shklovsky_lev_tolstoy_1963_text.pdf|վայր=М.|издательство=Мол. гвардия|թվական=1963|սերիա=«Жизнь замечательных людей»|մեջբերվող էջեր=864|ref=Шкловский В. Б.}}</ref>:
 
Յասնոպոլյանյան դպրոցը պատկանում էր մանկավարժական յուրօրինակ փորձարկումների թվին. [[գերմանական մանկավարժության դպրոց]]ի առջև խոնարհման դարաշրջանում Տոլստոյը կտրականապես մերժեց ամեն տեսակի [[կանոնակարգում]] և կարգապահություն դպրոցում:դպրոցում։ Նրա կարծիքով, ուսուցման պրոցեսում ամեն ինչ պետք է լինի անհատական՝ և՛ ուսուցիչը, և՛ աշակերտը, և՛ նրանց փոխհարաբերությունները:փոխհարաբերությունները։ Յասնոպոլյանյան դպրոցում երեխաները նստում էին՝ ով որտեղ կամենար, որքան կամենար և ինչպես կամենար:կամենար։ Դասավանդման որոշակի ծրագիր գոյություն չուներ:չուներ։ Ուսուցչի միակ խնդիրը կայանում էր նրանում, որ կարողանար հետաքրքրել դասարանին:դասարանին։ Պարապմունքներն հաջող էին ընթանում:ընթանում։ Դրանք վարում էր ինքը՝ Տոլստոյը, մի քանի հիմնական և մի քանի ժամանակավոր (իր մտերիմ ծանոթներից և այցելուներից) ուսուցիչների օգնությամբ<ref name="ЭСБЕ" />:
 
[[1862]] թվականին Տոլստոյն սկսեց հրատարակել «[[Յասնայա Պոլյանա (ամսագիր)|Յասնայա Պոլյանա]]» մանկավարժական ամսագիրը, որտեղ գլխավոր աշխատակիցը հենց ինքն էր:էր։ Չչարաշահելով հրատարակչի կոչումը՝ Տոլստոյը կարողացավ թողարկել ամսագրի միայն 12 համար, որոնցից վերջինները լույս տեսան ուշացումով՝ [[1863]] թվականին<ref>{{cite web|url=http://museum.edu.ru/catalog.asp?cat_ob_no=&ob_no=13236&rt=&print=1|title=Педагогика общеобразовательной школы|work=Ясная Поляна|publisher=Издательство "Просвещение"|accessdate=2013 թ․ հուլիսի 9|archiveurl=http://www.webcitation.org/6HzkPIrRu|archivedate=2013-07-10}}</ref>: Տեսական հոդվածներին զուհագեռ, նա գրեց նաև մի շարք պատմվածքներ, առակներ և փոխադրություններ՝ հարմարեցված տարրական դպրոցի համար:համար։ Միասին վերցրած՝ Տոլստոյի մանկավարժական հոդվածները կազմում են նրա ստեղծագործությունների ժողովածուի մի ամբողջ հատոր:հատոր։ Այն ժամանակ դրանք աննկատ մնացին:մնացին։ Կրթության մասին Տոլստոյի տված [[սոցիոլոգիա]]կան հիմքին, այն բանին, որ Տոլստոյը կրթվածության, գիտության, [[մշակույթ]]ի և [[տեխնիկա]]յի հաջողությունների մեջ տեսնում էր բարձր դասակարգի կողմից ժողովրդի շահագործման միայն հեշտացված և կատարելագործված ձևեր, ոչ ոք ուշադրություն չդարձրեց:չդարձրեց։ Ավելին, եվրոպական կրթվածությանն ու «առաջադիմությանն» ուղղված Տոլստոյի հարձակումներից շատերը եզրակացրին, որ Տոլստոյը «[[Պահպանողական կուսակցություն|պահպանողական]]» է<ref name="ЭСБЕ" />:
 
Շուտով Տոլստոյը թողեց մանկավարժությամբ զբաղվելը:զբաղվելը։ Ամուսնությունը, սեփական երեխաների ծնունդը, «Պատերազմ և խաղաղություն» վեպը գրելու հետ կապված պլանները տաս տարով հետաձգեցին նրա մանկավարժական միջոցառումները:միջոցառումները։ Միայն 1870-ականների սկզբին նա հանձն առավ սեփական «Այբբենարանի» ստեղծումը և հրատարակեց այն [[1872|1872 թվականին]], իսկ այնուհետև լույս ընծայեց «Նոր այբբենարանը» և «Ռուսերեն գրքեր ընթերցանության համար» չորս գրքից բաղկացած շարքը{{sfn|Гусев Н. Н. 1869 - 1881|1963|loc=Глава вторая. «Азбука» (1871-1872)|էջ=57-58}}, որը, երկար քաշքշուքից հետո, [[Ժողովրդական լուսավորության նախարարություն|Ժողովրդական լուսավորության նախարարության]] կողմից հաստատվեց որպես ձեռնարկ տարրական կրթական հաստատությունների համար:համար։ 1870-ական թվականների սկզբին յասնոպոլյանյան դպրոցի ուսումնական պարապմունքները կարճ ժամանակով վերականգնվեցին<ref>{{cite web| author =Каменев А.И.| date =2013-01-31| url =http://artofwar.ru/k/kamenew_anatolij_iwanowich/prawdadragomirowaikriwdatolstogo-1.shtml | title = Мысли М.И.Драгомирова о долге, чести и доблести русского офицера / Записи из тетради 1891-1895 гг. | work =Правда Драгомирова И "кривда" Толстого |publisher =| accessdate = 2013-03-30| lang =|archiveurl=http://www.webcitation.org/6Fd7ZuaJm|archivedate=2013-04-04}}</ref><ref name="Фомичёв">{{cite web|url=http://edu.of.ru/attach/17/150094.doc |title=Педагогическая деятельность Л.Н. Толстого |author= Фомичёв А.В., Сергеенкова Е. Г., Максимова А. А., Орлова Е. В.|date=2011|work=История отечественного образования. Московская школа: от цифирной до цифровой |publisher=Методический центр Северного учебного округа Департамента образования города Москвы |accessdate=2013 թ․ մարտի 30|lang=|archiveurl=http://www.webcitation.org/6Fd7biOeX|archivedate=2013-04-04}}</ref>:
 
Յասնոպոլյանյան դպրոցի փորձը հետագայում պիտանի եղավ մի շարք հայրենական մանկավարժների համար:համար։ Այսպես, [[Ստանիսլավ Շացկի|Ս. Տ. Շացկին]], [[1911]] թվականին հիմնելով իր «Առույգ կյանք» դպրոց-գաղութը, առաջնորդվում էր մանկավարժական համագործակցության ոլորտում Տոլստոյի փորձով<ref name="Фомичёв" />:
 
=== Լև Տոլստոյի հասարակական գործունեությունը 1860-ական թվականներին ===
[[1861|1861 թվականի]] մայիսին Եվրոպայից վերադառնալուց հետո Լ. Ն. Տոլստոյին առաջարկեցին դառնալ խաղաղարար միջնորդ [[Տուլայի մարզ|Տուլայի նահանգ]]ի [[Կրապիվենյան գավառ]]ի 4-րդ տեղամասում:տեղամասում։ Ի տարբերություն նրանց, ովքեր ժողովրդին վերաբերվում էին որպես փոքր եղբոր, որին պետք է բարձրացնել, Տոլստոյը, ընդհակառակը, մտածում էր, որ [[ժողովուրդ]]ն անսահմանորեն բարձր է մշակութային դասակարգերից, և որ պարոնայք պետք է ընդօրինակեն ռուս մուժիկի ոգու վեհությունը:վեհությունը։ Այդ պատճառով էլ, ընդունելով միջնորդի պաշտոնը, նա ակտիվորեն պաշտպանում էր գյուղացիների հողային իրավունքները՝ հաճախ խախտելով թագավորական հրամանները:հրամանները։ ''«Միջնորդությունը հետաքրքիր և գրավիչ գործ է, սակայն վատն այն է, որ ամբողջ ազնվականությունն սկսեց ատել ինձ ողջ հոգով»:''{{sfn|Собр. соч., 22 т.|1978-1985|loc=Том XVIII. Письма|էջ=572}} Միջնորդի աշխատանքն ընդլայնեց գյուղացիների կյանքի հետազոտման շրջանակը՝ գրողին գեղարվեստական ստեղծագործության նյութ հաղորդելով:հաղորդելով։
 
[[1866]] թվականի հուլիսին Տոլստոյը հանդես եկավ զինվորական [[դաշտային դատարան]]ում՝ որպես Յասնոյե Պոլյանայից ոչ հեռու տեղակայված [[Մոսկովյան հետևակային գունդ|Մոսկովյան հետևակային գնդի]] վաշտային գրագիր Վասիլի Շաբունինի պաշտպան:պաշտպան։ Շաբունինը հարվածել էր սպային, որը հրամայել էր ճիպոտահարել իրեն՝ ոչ սթափ վիճակում գտնվելու համար:համար։ Տոլստոյն ապացուցում էր Շաբունինի անմեղսունակությունը, սակայն դատարանը վերջինիս մեղավոր ճանաչեց և դատապարտեց [[մահապատիժ|մահապատժի]]: Շաբունինին գնդակահարեցին:գնդակահարեցին։ Այս դրվագը մեծ ազդեցություն ունեցավ Տոլստոյի վրա, քանի որ նա այդ սարսափելի երևույթի մեջ տեսնում էր այն անողոք ուժը, որ բռնության վրա հիմնված պետությունն էր ներկայացնում{{sfn|Гусев Н. Н. 1855 - 1869|1957|loc=Глава двенадцатая. Л. Н. Толстой в 1863-1869 годах. XIV|էջ=658-663}}: Այդ առիթով նա գրեց իր հրապարակախոս ընկերոջը՝ [[Պավել Բիրյուկով|Պ. Ի. Բիրյուկովին]].
 
{{քաղվածք||«Այդ դեպքն իմ կյանքի վրա առավել մեծ ազդեցություն ունեցավ, քան նախկին բոլոր կարևոր թվացող իրադարձությունները՝ կարողության կորուստ կամ հավելում, հաջողություններ կամ անհաջողություններ գրականության մեջ, նույնիսկ մտերիմների կորուստը»{{sfn|Гусев Н. Н. 1855 - 1869|1957|loc=Глава двенадцатая. Л. Н. Толстой в 1863-1869 годах. XIV|էջ=663}}:}}
Տող 132.
=== Ստեղծագործական ծաղկման շրջան ===
[[Պատկեր:Tolstoy 1876.jpg|thumb|left|Լև Տոլստոյ (1876)</center>]]
Ամուսնությունից հետո առաջին 12 տարվա ընթացքում Տոլստոյն ստեղծեց «Պատերազմ և խաղաղություն» և «[[Աննա Կարենինա]]» վեպերը:վեպերը։ Տոլստոյի գրական կյանքի այս երկրորդ շրջանի սահմանին է կանգնած դեռևս 1852 թվականին մտադրված և [[1861]]-[[1862]] թվականներին ավարտված «Կազակները», որում առավել ներկայանալի է հասուն Տոլստոյի տաղանդը:տաղանդը։
 
Տոլստոյի համար ստեղծագործության մեջ կարևորագույն հետաքրքրությունը «կերպարների պատմությունն է, նրանց անընդհատ և բարդ շարժումն ու զարգացումը»: Նրա նպատակն է՝ ցույց տալ անհատի՝ բարոյապես աճելու, կատարելագործվելու, շրջապատին դիմակայելու համար սեփական հոգու հզորությանն ապավինելու ունակությունը<ref>''Опульская Л. Д.'' Роман-эпопея Л. Н. Толстого «Война и мир»: Кн. для учителя. - М.: Просвещение, 1987. - С. 16-17. - 176 с.</ref>:
Տող 138.
==== Պատերազմ և խաղաղություն ====
[[Պատկեր:War-and-peace 1873.gif|thumb|140px|right|[[1873]] թվականին հրատարակված «Պատերազմ և խաղաղություն» գրքի կազմը</center>]]
«[[Պատերազմ և խաղաղություն (վեպ)|Պատերազմ և խաղաղություն]]» վեպին նախորդեց «Դեկաբրիստներ» վեպը ([[1860]]-[[1861]]), որին հեղինակը բազմիցս անդրադարձել է, սակայն այդպես էլ չի ավարտել:ավարտել։ Իսկ «Պատերազմ և խաղաղությունը» աննախադեպ հաջողություն ունեցավ:ունեցավ։ Վեպից մի հատված՝ «1805 թվական» վերնագրով, հայտնվեց [[1865]] թվականի «Ռուսկի վեստնիկում», [[1868]] թվականին լույս տեսան վեպի երեք մասերը, որոնց շուտով հետևեցին մյուս երկուսը<ref group="Ն">Վեպին առաջինն արձագանքեց ռազմական պատմաբան [[Նիկոլայ Լաչինով]]ը՝ այն ժամանակ՝ «Ռուսկի ինվալիդ»-ի աշխատակից, հետո՝ խմբագիր. «Կոմս Տոլստոյի վերջին վեպի վերաբերյալ» // Ռուսկի ինվալիդ, 1868, № 96 /ապրիլի 10/ (Բաբաև Է., Լև Տոլստոյը և իր դարաշրջանի ռուսական լրագրությունը, ՄՊՀ, Մոսկվա, 1993, էջ 33,34 ISBN 5-211-02234-3)</ref>: Վեպի առաջին չորս հատորներն արագ սպառվեցին, և հարկ եղավ երկրորդ հրատարակության, որը լույս տեսավ [[1868]] թվականի հոկտեմբերին:հոկտեմբերին։ Վեպի հինգերորդ և վեցերորդ հատորները լույս տեսան մեկ հրատարակությամբ՝ ավելի մեծ տպաքանակով{{sfn|Гусев Н. Н. 1855 - 1869|1957|loc=Глава двенадцатая. Л. Н. Толстой в 1863-1869 годах. XVIII|էջ=676-678}}:
 
«Պատերազմ և խաղաղություն» վեպը բացառիկ երևույթ է ինչպես ռուսական, այնպես էլ արտասահմանյան գրականության մեջ:մեջ։ Այդ ստեղծագործությունն իր մեջ պարփակել է հոգեբանական վեպի ողջ խորությունն ու նվիրականությունը՝ էպիկական բազմաքանդակ որմնանկարի ուժով ու ծավալով:ծավալով։ Գրողը, [[Վլադիմիր Լակշին]]ի խոսքով, դիմել է «1812 թվականի ժողովրդական գիտակցության արտակարգ վիճակին, երբ բնակչության տարբեր խավերի ներկայացուցիչներ համախմբվել էին օտարերկրյա զավթիչների դեմ պայքարում», որն էլ, իր հերթին, «դյուցազներգության հիմք է դարձել»{{sfn|БСЭ|1977|}}:
 
Ռուս ազգային գծերը հեղինակը ցույց է տվել «հայրենասիրության թաքնված ջերմության», ցուցադրական հերոսականության մերժման, արդարության հանդեպ խաղաղ հավատի, հասարակ զինվորների համեստ արժանապատվության և խիզախության մեջ:մեջ։ Նա նապոլեոնյան զորքի դեմ [[Ռուսաստան]]ի պատերազմը պատկերել է որպես համաժողովրդական կռիվ:կռիվ։ Ստեղծագործության էպիկական ոճը հաղորդվում է պատկերների ամբողջականությամբ և ճկունությամբ, ճակատագրերի ճյուղավորվածությամբ ու խաչաձևմամբ, ռուսական բնության անզուգական պատկերներով:պատկերներով։{{sfn|БСЭ|1977|}}
 
Տոլստոյի վեպում լայնորեն ներկայացված են հասարակության ամենատարբեր շերտերը՝ կայսրերից ու թագավորներից մինչև հասարակ զինվորներ, [[Ալեքսանդր I]]-ինի գահակալության շրջանի բոլոր տարիքներն ու խառնվածքները:խառնվածքները։
 
Տոլստոյն ինքը գոհ էր իր ստեղծագործությունից, սակայն [[1871]] թվականի [[հունվար]]ին Ա. Ա. Ֆետին ուղարկած նամակում նա գրել է. «Որքան երջանիկ եմ, որ «Պատերազմի» նման բազմաբառ դատարկաբանություն էլ երբեք չեմ գրելու»:{{sfn|ПСС, 90 т.|1928-1958|loc=Серия третья. Письма. Т. 61|էջ=247}} Բայց դա չի նշանակում, որ Տոլստոյը հերքում էր իր ողջ ստեղծագործության կարևորությունը:կարևորությունը։ [[1906]] թվականին [[Տոկուտոմի Ռոք]]ի այն հարցին, թե իր որ ստեղծագործությունն է Տոլստոյն ամենաշատը սիրում, գրողը պատասխանել է՝ «Պատերազմ և խաղաղություն»:
 
==== Աննա Կարենինա ====
Ոչ պակաս դրամատիկ և լուրջ ստեղծագործություն է ողբերգական սիրո պատմությունը՝ «[[Աննա Կարենինա]]» վեպը ([[1873]]-[[1876]]):։ Ի տարբերություն նախորդ աշխատության, այս վեպում տեղ չունի լինելիության երանությամբ անվերջ սքանչանալու պատրանքը:պատրանքը։ Լևինի և Կիտիի գրեթե ինքնակենսագրական վեպում դեռ առկա են երջանիկ ապրումներ, սակայն Դոլիի ընտանեկան կյանքում ավելի շատ դառնություն կա, իսկ Աննա Կարենինայի և Վռոնսկու սիրո դժբախտ վերջաբանում այնքան հոգեկան ցավ կա, որ այդ վեպն, ըստ էության, անցման դեր է կատարում դեպի Տոլստոյի ստեղծագործության երրորդ՝ դրամատիկ փուլը<ref name="ЭСБЕ" />:
 
Վեպում ավելի քիչ են «[[Պատերազմ և խաղաղություն (վեպ)|Պատերազմ և խաղաղություն]]» վեպի հերոսներին հատուկ հոգեկան ապրումների պարզությունն ու հստակությունը, առավել ընդգծված են նրբազգացությունը, ներքին լարվածությունն ու անհանգստությունը:անհանգստությունը։ Գլխավոր կերպարների բնույթն ավելի բարդ է և նրբագեղ:նրբագեղ։ Հեղինակը ձգտում է արտահայտել սիրո, հիասթափության, խանդի, հուսահատության, հոգու պայծառացման նրբերանգները{{sfn|БСЭ|1977|}}:
 
Տվյալ ստեղծագործության պրոբլեմատիկան Տոլստոյին անմիջականորեն տանում էր դեպի [[1870]]-ական թվականների մտավոր շրջադարձը:շրջադարձը։{{sfn|БСЭ|1977|}}
 
==== Այլ ստեղծագործություններ ====
[[Պատկեր:WaltzByLeoTolstoy.jpg|thumb|150px|Վալս՝ հորինված Տոլստոյի և գրի առնված Ս․ Տանեևի կողմից, փետրվարի 10, 1906 թ]]
[[1879]] թվականի [[մարտ]]ին Լև Տոլստոյը [[Մոսկվա]]յում ծանոթացավ [[Վասիլի Շչեգոլյոնոկ]]ի հետ, և այդ նույն թվականին վերջինս գրողի հրավերով այցելեց [[Յասնայա Պոլյանա]], որտեղ անցկացրեց մեկ-մեկուկես ամիս:ամիս։ Շչեգոլյոնոկը Տոլստոյին ներկայացրեց բազմաթիվ ժողովրդական ավանդազրույցներ, բիլինաներ և առասպելներ, որոնցից ավելի քան քսանը Տոլստոյը գրի առավ (այդ գրառումները տպագրվել են Տոլստոյի երկերի XLVIII հոբելյանական հրատարակության մեջ), իսկ որոշ պատմությունների սյուժեները Տոլստոյը, եթե անգամ գրի չէր առնում, հիշում էր. նրա ստեղծագործություններից վեցի աղբյուր հանդիսանում են հենց Շչեգոլյոնոկի պատմածները («Ինչով են մարդիկ ապրում» (1881), «Երկու ծերունի» և «Երկու իմաստուն» (1885), «Կորնեյ Վասիլև» և «Աղոթք» (1905), «Ծերունին եկեղեցում» (1907)):։ Դրա հետ մեկտեղ, Տոլստոյը ջանասիրաբար գրի առավ շատ ասացվածքներ, առածներ, Շչեգոլյոնոկի ներկայացրած առանձին արտահայտություններ և բառեր<ref>''Соколов Ю. М.'' [http://feb-web.ru/feb/tolstoy/critics/l2c/l2c2200-.htm Лев Толстой и сказитель Щеголёнок] // Л. Н. Толстой: К 120-летию со дня рождения. (1828-1948) / Коммент. и ред. Н. Н. Гусева. - М.: Гос. лит. музей, 1948. - Т. II. - С. 200-207. - (Летописи Государственного литературного музея; Кн. 12)</ref>:
 
Տոլստոյի նոր աշխարհընկալումն առավել ամբողջական է արտահայտվել նրա «Խոստովանություն» ([[1879]]-[[1880]], հրատարակվել է [[1884]] թվականին) և «Ո՞րն է իմ հավատը» ([[1882]]-[[1884]]) ստեղծագործություններում:ստեղծագործություններում։ Սիրո քրիստոնեկան, անշահախնդիր և զգայական ու մարմնական սիրո հետ պայքարող որակին Տոլստոյը նվիրել է «Կրեյցերյան սոնատ» ([[1887]]-[[1889]], հրատարակվել է [[1891]] թվականին) և «Դևը» ([[1889]]-[[1890]], հրատարակվել է [[1911]] թվականին) վիպակները:վիպակները։ [[1890]]-ական թվականներին, փորձելով տեսականորեն հիմնավորել մշակույթի վերաբերյալ իր հայացքները, նա գրեց «Ի՞նչ է մշակույթը» տրակտատը ([[1897]]-[[1898]]):։ Սակայն այդ տարիների նրա գլխավոր գեղարվեստական ստեղծագործությունը «Հարություն» վեպն էր ([[1889]]-[[1899]]), որի սյուժեն հիմնված էր իրական դատական գործի վրա:վրա։ Այս ստեղծագործության մեջ եկեղեցական ծեսերի խիստ քննադատությունը Տոլստոյի՝ [[1901]] թվականին Սրբազան սինոդի կողմից առաքելական եկեղեցուց վտարման հիմնական պատճառը դարձավ:դարձավ։ [[1900]]-ականների սկզբի մեծագույն նվաճումն էին «Հաջի Մուրադ» վիպակը և «Կենդանի դիակ» դրաման:դրաման։ «Հաջի Մուրադում» հավասարապես բացահայտվում է Շամիլի և [[Նիկոլայ I]]-ի դաժանությունը:դաժանությունը։ Վիպակում Տոլստոյը գովերգել է պայքարելու խիզախությունը, դիմակայելու ուժը և կյանքի հանդեպ սերը:սերը։ «Կենդանի դիակ» դրաման Տոլստոյի նոր գեղարվեստական փնտրտուքի վկայությունն է՝ օբյեկտիվորեն մոտ չեխովյան դրամային:դրամային։{{sfn|БСЭ|1977|}}
 
==== Շեքսպիրի ստեղծագործությունների գրաքննադատություն ====
«Շեքսպիրի և դրամայի մասին» իր քննադատական ակնարկում,{{sfn|Собр. соч., 22 т.|1978-1985|loc=Том XV|էջ=}} [[Շեքսպիր]]ի մի քանի ամենահայտնի ստեղծագործությունների (մասնավորապես՝ «[[Լիր արքա]]յի», «[[Օթելլո]]յի», «Ֆալստաֆի», «Համլետի» և այլն) հիման վրա, Տոլստոյը սուր քննադատության է ենթարկել Շեքսպիր-դրամատուրգի ունակությունները:ունակությունները։ «Համլետի» ներկայացման ժամանակ նա, իր խոսքերով, «խորապես տառապել է արվեստի գործ հիշեցնող այդ կեղծ նմանակի պատճառով»<ref name="ЭСБЕ" />:
 
=== Մասնակցությունը Մոսկվայի մարդահամարին ===
[[Պատկեր:Tolstoi-lev-life.jpg|thumb|left|225px|Լև Տոլստոյը մանուկ, հասուն և տարեց հասակում]]
Լև Տոլստոյը մասնակցեց [[1882]] թվականի Մոսկվայի մարդահամարին:մարդահամարին։{{sfn|Собр. соч., 22 т.|1978-1985|loc=Том XVI. «О переписи в Москве»|էջ=424-425}} Այդ մասին նա այսպես է գրել. «Ես առաջարկեցի մարդահամարի միջոցով տեղեկանալ Մոսկվայում տիրող աղքատության մասին և օգնել գործով ու նյութապես, և այնպես անել, որ Մոսկվայում չլինեն աղքատներ»:
 
Տոլստոյը գտնում էր, որ մարդահամարի հետաքրքրությունն ու նշանակությունը հասարակության համար կայանում է նրանում, որ այն կամա, թե ակամա, հայելու նման արտացոլում է ողջ հարակությունը և մեզնից յուրաքանչյուրին:յուրաքանչյուրին։ Նա իր համար ընտրել էր ամենաբարդ տարածքներից մեկը՝ Պրոտոչնի նրբանցքը, որտեղ գտնվում էր աղքատների օթևանը. այդ մռայլ երկհարկանի շենքը Մոսկվայի չքավորների շրջանում անվանում էին «Ոսկեգույն ամրոց»: Ստանալով Դումայի կարգադրությունը՝ Տոլստոյը մարդահամարից մի քանի օր առաջ սկսեց իրեն տրված պլանի համաձայն շրջել տարածքով:տարածքով։ Իսկապես, ստորին աստիճանին չքավորներով ու խոր հուսահատության մեծ հայտնված մարդկանցով լի կեղտոտ օթևանը Տոլստոյի համար ժողովրդի սարսափելի աղքատությունն արտացոլող հայելի հանդիսացավ:հանդիսացավ։{{sfn|Собр. соч., 22 т.|1978-1985|loc=Том XVI. «О переписи в Москве»|էջ=97-104}} Թարմ զգացողությունների ազդեցության ներքո Տոլստոյը գրեց իր՝ «Մոսկվայի մարդահամարի մասին» հայտնի հոդվածը, որում նշեց, որ մարդահամարն իրականում սոցիոլոգիական ուսումնասիրություն էր և գիտական նպատակ էր հետապնդում:հետապնդում։{{sfn|Собр. соч., 22 т.|1978-1985|loc=Том XVI. «О переписи в Москве»|էջ=97}}
 
Չնայած Տոլստոյի կողմից մարդահամարի բարի նպատակների մասին պաշտոնապես հայտարարելը, բնակչությունը կասկածանքով վերաբերվեց այդ միջոցառմանը:միջոցառմանը։ Այդ առիթով Տոլստոյը գրել է. «Երբ մեզ ասացին, որ ժողովուրդն արդեն տեղեկացված է բնակարանների շրջայցի մասին և հեռանում է, մենք տանտիրոջը խնդրեցինք փակել դարպասը, իսկ ինքներս դուրս եկանք բակ՝ հեռացող մարդկանց համոզելու»<ref>{{ռուսերեն հոդված|автор=|վերնագիր=Учёт мигрантов по электронным письмам эффективнее официальной статистики|բնօրինակ=|ссылка=http://statuspress.com.ua/international-news/uchyot-migrantov-po-elektronnym-pismam-effektivnee-oficialnoj-statistiki.html|автор издания=|հրատարակություն=Статус. Экономические известия|тип=журнал|վայր=Киев|издательство=|թվական=2012-06-25|выпуск=|հատոր=|номер=|էջերի թիվ=|ISBN=|issn=|doi=|pmid=|язык=}}</ref>: Լև Նիկոլաևիչը հույս ուներ հարուստների մեջ կարեկցանք արթնացնել քաղաքի չքավորների հանդեպ, գումար հավաքել, համախմբել այդ գործին աջակցել ցանկացողներին և մարդահամարի անվան տակ շրջել աղքատների բոլոր օթևանները:օթևանները։ Բացի մարդահամարի հետ կապված պարտականությունները, գրողը ցանկանում էր շփման մեջ մտնել դժբախտների հետ, մանրամասն ծանոթանալ նրանց կարիքներին և օգնել գումարով ու աշխատանքով, [[Մոսկվա]]յից հեռանալու, երեխաներին՝ դպրոցներում, իսկ ծերերին՝ ծերանոցներում և անկելանոցներում տեղավորելու հարցում:հարցում։{{sfn|Собр. соч., 22 т.|1978-1985|loc=Том XVI. «Так что же нам делать?»|էջ=176}}
 
=== Լև Տոլստոյը Մոսկվայում ===
[[Պատկեր:Vozdvizenka9.jpg|thumb|right|260px|«Բոլկոնսկիների տունը» [[Մոսկվա]]յում (Վոզդվիժենկա 9)]]
Ինչպես գրում է մոսկվայագետ [[Ալեքսանդր Վասկին]]ը, Լև Տոլստոյը Մոսկվա է այցելել ավելի քան հարյուր հիսուն անգամ:անգամ։ Պահպանվել են գրողի կյանքի և ստեղծագործության հետ կապված շատ կառույցներ՝ [[Պլյուշչիխա]], [[Սիվցև Վրաժեկ]], [[Տվերսկայա փողոցներ]]ի, [[Սմոլենսկի բուլվար]]ի, [[Նիժնի Կիսլյովսկ]]ի, [[Զեմլեդելչեսկ]]ի, [[Վոզնեսենսկի նրբանցք|Վոզնեսենսկ]]ի նրբանցքների և, վերջապես, Դոլգոխամովնիչեսկի նրբանցքի (այժմ՝ [[Լև Տոլստոյի փողոց]]) վրա:վրա։ Գրողը հաճախակի է եղել նաև [[Կրեմլ]]ում, որտեղ ապրում էր նրա կնոջ ընտանիքը՝ [[Բերսեր]]ը: Տոլստոյը սիրում էր ոտքով շրջել Մոսկվայում, նույնիսկ ձմռանը:ձմռանը։ Վերջին անգամ նա Մոսկվա է այցելել [[1909|1909 թվականին]]<ref>{{Գիրք|автор=Васькин А. А.|վերնագիր= Московские адреса Льва Толстого|ответственный= |ссылка=http://liart.ru/ru/newinlib/13/ |վայր=М. |издательство=Спутник+ |թվական=2012 |հատոր= |մեջբերվող էջեր= |էջերի թիվ= |ISBN=ISBN 978-5-9973-1700-3}}</ref>:
 
Բացի այդ, Վոզդվիժենկա փողոց, 9 հասցեում էր գտնվում Լև Նիկոլաևիչի պապի՝ իշխան Նիկոլայ Սերգեևիչ Վոլկոնսկու տունը՝ գնված 1816 թվականին Պրասկովյա Վասիլևնա Մուրավյովա-Ապոստոլից (դուստրը գեներալ-պորուչիկ [[Վասիլի Գրուշեցկի|Վասիլի Գրուշեցկ]]ու<ref>{{cite web|author=|date=1997|url=http://www.outdoors.ru/book/msk/msk_strit1.php?str=76|title=Воздвиженка, 9. Дом В. В. Грушецкого|work=Москва. Архитектурный путеводитель. Ул.Воздвиженка|publisher=|accessdate=2010 թ․ նոյեմբերի 23–ին|lang=|archiveurl=http://www.webcitation.org/64qf2YLTN|archivedate=2013-04-04}}</ref>, որն էլ հենց կառուցել էր այդ տունը<ref>{{cite web |url=http://um.mos.ru/houses/2482/ |title=Дом старика Болконского |author= |authorlink= |coauthors= |quote= |date=2013 |format= |work=Узнай Москву |publisher=Департамент культурного наследия города Москвы |accessdate= |lang= |description= |deadlink= |archiveurl=http://www.peeep.us/6f413f3a |archivedate=2013-01-05}}</ref>, կինը գրող-սենատոր [[Իվան Մուրավյով-Ապոստոլ]]ի, մայրը երեք Մուրավյով-Ապոստոլ դեկաբրիստ-եղբայրների):։ [[Իշխան Վոլկոնսկի]]ն տան սեփականտերն էր հինգ տարի շարունակ, այդ պատճառով տունը Մոսկվայում հայտնի է նաև որպես իշխան Վոլկոնսկիների դաստակերտի գլխավոր բնակավայր կամ որպես «Բոլկոնսկիների տուն»: Տունը Լ. Ն. Տոլստոյի կողմից նկարագրվել է որպես [[Պիեր Բեզուխով]]ի տուն:տուն։ Լև Նիկոլաևիչին այդ տունը քաջ ծանոթ էր. երիտասարդ տարիներին նա հաճախակի էր այստեղ պարահանդեսների մասնակցում, որտեղ և սիրահետում էր հրաշագեղ իշխանուհի Պրասկովյա Շչերբատովային. «Տխուր և քնաթաթախ մեկնեցի Ռյումինների մոտ, և հանկարծ գլխիս խփեց. Պ(րասկովյա) Շ(չերբատովա)ն հրաշք է: Դրանից թարմ վաղուց չէր եղել»: Գեղեցկուհի Պրասկովյայի գծերով նա օժտեց Կիտի Շչերբացկայային՝ «Աննա Կարենինայից»<ref>{{cite web| author =| date =| url = http://progulkipomoskve.ru/publ/ulicy_moskvy/vozdvizhenka/vozdvizhenka_dom_9/3-1-0-6| title =Дом Болконских на Воздвиженке, 9 | work =Воздвиженка |publisher =Достопримечательности Москвы| accessdate = 2013-04-04| lang =|archiveurl=http://www.webcitation.org/6FdTtMKcJ|archivedate=2013-04-05}}</ref>:
 
1886, 1888 և 1889 թվականներին Լև Տոլստոյը երեք անգամ ոտքով Մոսկվայից հասավ Յասնոյե Պոլյանա:Պոլյանա։ Առաջին ուղևորության ժամանակ նրա ուղեկիցներն էին քաղաքական գործիչ Միխայիլ Ստախովիչը և նկարիչ Նիկոլայ Գեի որդին՝ [[Նիկոլայ Գե]]ն: Երկրորդի ժամանակ՝ նույն Նիկոլայ Գեն, իսկ ճանապարհի կեսից (Սերպուխովից) նրանց միացան նաև Ա. Ն. Դունաևը և Ս. Դ. Սիտինը (հրատարակչի եղբայրը):։ Երրորդ ճամփորդության ընթացքում Լև Նիկոլաևիչին ուղեկցում էր նրա նոր ընկերն ու համախոհը՝ 25-ամյա ուսուցիչ [[Եվգենի Պոպով]]ը<ref>{{Գիրք|автор=Булгаков В.Ф. |մաս= Е. И. Попов (1864 - 1938)|ссылка часть= |վերնագիր=О Толстом друзья и близкие|բնօրինակ= |ссылка=http://www.marsexx.ru/tolstoy/bulgakov-tolstoy-druzia.html |викитека= |ответственный= |հրատարակություն= |վայր= |հրատարակչություն= |թվական= |հատոր= |էջերի թիվ= |մեջբերվող էջեր= |սերիա= |ISBN= |տպաքանակ=}}</ref>:
 
=== Հոգևոր ճգնաժամ և քարոզչություն ===
Իր «Խոստովանություն» աշխատության մեջ Տոլստոյը գրել է, որ [[1870]]-ական թվականների վերջերից անլուծելի թվացող հարցերն սկսել են տանջել իրեն. «Լավ, ասենք 6000 դեսյատին հող ունեցա Սամարայի նահանգում, 300 գլուխ էլ ձիեր, հետո՞», գրականության ոլորտում. «Լավ, ասենք [[Նիկոլայ Գոգոլ|Գոգոլ]]ից, [[Պուշկին]]ից, [[Շեքսպիր]]ից, [[Մոլիեր]]ից, աշխարհի բոլոր գրողներից ավելի ճանաչված դարձա, հետո՞ ինչ»: Երեխաների դաստիարակության մասին մտածելիս՝ նա ինքնիրեն հարց էր տալիս՝ ինչի՞ համար:համար։ Մտորելով այն մասին, թե «ինչպե՞ս ժողովուրդը կարող է հասնել բարեկեցության», նա «հանկարծ ինքնիրեն ասում էր. իմ ի՞նչ գործն է»: Մի խոսքով, նա «սկսեց հասկանալ, որ այն, ինչի վրա ինքը հենվում էր, խարխլվել է, որ այն, ինչով ինքն ապրում էր, այլևս գոյություն չունի»: Եվ այս ամենի բնական արդյունքը ինքնասպանության մասին միտքն էր:էր։
 
{{քաղվածք|«Ես՝ երջանիկ մարդս, ինքս ինձնից պահում էի պարանը, որպեսզի չկախվեմ պահարանների միջև ձգվող գերանից, սեփական սենյակումս, որտեղ ամեն օր մենակ էի լինում, և դադարեցի զենքով որսի գնալ, որպեսզի չգայթակղվեմ ինքս ինձ կյանքից զրկելու չափազանց հեշտ տարբերակով: Ինքս էլ չգիտեի՝ ինչ եմ ուզում. ես վախենում էի կյանքից, հեռու էի փախչում նրանից, բայց, այդուհանդերձ, դեռ ինչ-որ ակնկալիք ունեի»<ref>{{Գիրք|հեղինակ=Мережковский Д. С. |մաս= Часть первая. Жизнь Л. Толстого и Достоевского. Первая глава|ссылка часть=http://www.xliby.ru/filosofija/zhizn_i_tvorchestvo/p2.php |վերնագիր=Толстой и Достоевский |բնօրինակ= |հղում= |викитека= |ответственный= |հրատարակություն= |վայր= |հրատարակչություն= |թվական=1902 |հատոր= |էջերի թիվ= |մեջբերվող էջեր= |սերիա= |ISBN= |տպաքանակ=}}</ref>:|}}
 
Որպեսզի գտնի իրեն հուզող հարցերի պատասխանները, Տոլստոյն սկսեց զբաղվել աստվածաբանության ուսումնասիրությամբ և գրեց ու [[1891]] թվականին [[Ժնև]]ում հրատարակեց իր «Դոգմատիկ աստվածաբանության ուսումնասիրություն» աշխատությունը, որում քննադատության ենթարկեց միտրոպոլիտ Մակարիայի (Բուլգակովի) «Ուղղափառ-դոգմատիկ աստվածաբանությունը»:<ref name="Цюрих">{{cite web| author =Холодюк А.Г.| date =2010-10-19| url =http://www.sedmitza.ru/news/1577428.html | title =В Цюрихе проходит выставка, рассказывающая о жизни, деятельности и религиозно-этических исканиях Льва Толстого | work = |publisher =Церковно-Научный Центр «Православная Энциклопедия» | accessdate = 2013-03-31| lang =|archiveurl=http://www.webcitation.org/6Fd7cKZJA|archivedate=2013-04-04}}</ref> Նա զրուցում էր հոգևորականների և վանականների հետ, այցելում էր Օպտինա անապատի անապատականներին (1877, 1881 և 1890 թվականներին), կարդում էր աստվածաբանական տրակտատներ, զրուցում էր հայր Ամվրոսիի<ref name="Оптина">{{cite web| author =Можарова М.А.| date =| url =http://www.optina.ru/pub/p24/ | title =Последнее посещение Л.Н. Толстым Оптиной пустыни | work = |publisher =Введенский ставропигиальный мужской монастырь Оптина Пустынь| accessdate = 2013-03-31| lang =|archiveurl=http://www.webcitation.org/6Fd7e9XO3|archivedate=2013-04-04}}</ref>, իր ուսմունքի մոլի հակառակորդ [[Կոնստանտին Լեոնտև]]ի հետ:հետ։ [[1890]] թվականի [[մարտի 14]]-ին [[Տերտի Ֆիլիպով]]ին ուղղված նամակում Լեոնտևը տեղեկացնում էր, որ իրենց զրույցի ժամանակ ինքը Տոլստոյին ասել է. «Ցավալի է, Լև Նիկոլաևիչ, որ ես ֆանատիկոս չեմ: Հարկ էր գրել Պետերբուրգ, որտեղ ես կապեր ունեմ, որ Ձեզ աքսորեն Տոմսկ, և որ ո՛չ կոմսուհուն, ո՛չ ձեր դուստրերին թույլ չտան այցելել Ձեզ, և որ Ձեզ քիչ գումար ուղարկեն: Քանի որ Դուք դրականորեն վնասակար եք»: Ինչին ի պատասխան Լև Նիկոլաևիչը ջերմեռանդորեն բացականչել է. «Կոնստանտին Նիկոլաևիչ, սիրելի՛ս, գրե՛ք, ի սեր աստծո, թող ինձ աքսորեն: Դա իմ երազանքն է: Ես ամեն ինչ անում եմ, որպեսզի կառավարության առաջ վարկաբեկեմ ինքս ինձ, բայց ինձ ամենը ներվում է: Խնդրում եմ՝ գրե՛ք»<ref>[http://feb-web.ru/feb/tolstoy/critics/l2c/l2c21642.htm К. Н. Леонтьев (старец Климент) - письмо священнику И. И. Фуделю от 28 февраля 1890 г. Оптина Пустынь]</ref>: Որպեսզի բնագրով ուսումնասիրի քրիստոնեական ուսուցման սկզբնաղբյուրները, Տոլստոյն ուսումնասիրում էր հին հունարեն և հին եբրայերեն (վերջինիս ուսումնասիրության հարցում նրան աջակցում էր [[Մոսկվա]]յի րաբունի [[Շլոմո Մինո]]րը<ref>{{Գիրք|հեղինակ= |մաս=Минор Шломо Залман |ссылка часть=http://www.eleven.co.il/article/12775 |վերնագիր=Краткая еврейская энциклопедия |բնօրինակ= |հղում= |викитека= |ответственный= |հրատարակություն= |վայր=Иерусалим |հրատարակչություն= |թվական= 1990|հատոր=V |էջերի թիվ=357–358 |մեջբերվող էջեր= 864|սերիա= |ISBN= |տպաքանակ=}}</ref>):։ Միևնույն ժամանակ նա այցելում էր աղանդավորներին, մտերմանում գյուղացի քարոզիչ Վասիլի Սյուտաևի հետ, զրուցում մալականների, շտունդիստների հետ:հետ։ Լև Նիկոլաևիչը կյանքի իմաստն էր փնտրում փիլիսոփության ուսումնասիրությամբ, ճշգրիտ գիտությունների արդյունքներին ծանոթանալով:ծանոթանալով։ Նա աշխատում էր որքան հնարավոր է պարզեցնել ամեն ինչ, ապրել բնությանը և հողագործությանը մոտ կյանքով<ref name="ЭСБЕ" />:
 
Տոլստոյն աստիճանաբար հրաժարվեց հարուստ կյանքի հաճույքներից ու հարմարությունից, սկսեց զբաղվել ֆիզիկական աշխատանքով, հագնել պարզագույն հագուստ, դարձավ բուսակեր, ընտանիքին նվիրաբերեց իր ողջ կարողությունը, հրաժարվեց գրական սեփականության իրավունքից:իրավունքից։ Բարոյական կատարելության հասնելու անկեղծ ձգտման ճանապարհին սկիզբ առավ Տոլստոյի ստեղծագործության երրորդ շրջանը, որի բնորոշ գիծը պետական, հասարակական և հոգևոր բոլոր հնացած ձևերի հերքումն էր<ref name="ЭСБЕ" />:
 
[[Ալեքսանդր III]]-ի գահակալման սկզբում Տոլստոյը գրավոր դիմեց կայսրին՝ խնդրելով աստվածաշնչյան ամենաներող ոգով ներում շնորհել արքայասպաններին<ref>{{Գիրք|հեղինակ=Блок А. А. |մաս=Солнце над Россией (Восьмидесятилетие Льва Николаевича Толстого) |ссылка часть= http://feb-web.ru/feb/tolstoy/critics/trk/trk-3582.htm|վերնագիր=Л. Н. Толстой в русской критике: Сборник статей |բնօրինակ= |հղում= |викитека= |ответственный= |հրատարակություն=2-е, доп. |վայր=М. |издательство=Гос. изд-во худож. лит. |թվական= 1952|հատոր= |էջերի թիվ= 358|մեջբերվող էջեր= |սերիա= |ISBN= |տպաքանակ=}}</ref>: [[1882]] թվականի սեպտեմբերից նրա վրա գաղտնի հսկողություն սահմանվեց՝ սեկտանտների հետ նրա հարաբերությունները պարզելու համար:համար։{{sfn|Лит. энциклопедия|1939|}} [[1883]] թվականի սեպտեմբերին Տոլստոյը հրաժարվեց երդվյալ ատենակալի իր պարտականություններից՝ դա բացատրելով իր կրոնական համոզմունքների հետ անհամատեղելիությամբ:անհամատեղելիությամբ։ Հենց այդ ժամանակ նա զրկվեց Տուրգենևի մահվան կապակցությամբ հասարակական ելույթի իրավունքից:իրավունքից։ Աստիճանաբար տոլստոյան գաղափարներն սկսեցին ներթափանցել հասարակության մեջ:մեջ։ [[1885]] թվականի սկզբին [[Ռուսաստան]]ում Տոլստոյի կրոնական համոզմունքների հղումով զինվորական ծառայությունից հրաժարվելու նախադեպը եղավ:եղավ։ Տոլստոյի հայացքների զգալի մասը Ռուսաստանում հրապարակվել չէին կարող. դրանք ամբողջությամբ տեղ գտան միայն նրա կրոնական-սոցիալական տրակտատների արտասահմանյան հրատարակություններում<ref name="ЭСБЕ" />:
 
Տոլստոյի՝ այդ շրջանում գրված ստեղծագործությունների հանդեպ վերաբերմունքը միանշանակ չէր:չէր։ Օրինակ, առավելապես ժողովրդական ընթերցանության համար նախատեսված ոչ մեծ վիպակներում և լեգենդներում («Ինչով են մարդիկ ապրում» և այլն) Տոլստոյը, իր անդավաճան երկրպագուների կարծիքով, հասել է գեղարվեստական կատարելության:կատարելության։ Միաժամանակ, այն մարդկանց կարծիքով, ովքեր Տոլստոյին մեղադրում էին այն բանում, որ նա արվեստագետից վերածվել է քարոզչի, հստակ նպատակով գրված այդ գեղարվեստական խրատները խիստ գաղափարամետ էին:էին։ «Իվան Իլյիչի մահվան» բարձրագույն և սարսափելի ճշմարտությունը, որը, երկրպագուների կարծիքով, այդ ստեղծագործությունը հավասարեցնում է հանճար Տոլստոյի գլխավոր ստեղծագործություններին, իսկ մյուսների կարծիքով, օժտված է դիտավորյալ կոշտությամբ, ընդգծում էր հասարակության բարձր խավերի անխղճությունը և հասարակ «խոհանոցային մուժիկ» Գերասիմի բարոյական գերազանցությունը:գերազանցությունը։ Հակասական արձագանքների արժանացավ նաև «Կրեյցերյան սոնատը» (գրված 1887-1889 թվականներին, հրատարակված 1890 թվականին). ամուսնական հարաբերությունների վերլուծությունը ստիպեց մոռանալ այն զարմանալի պայծառությունն ու զգացմունքայնությունը, որով գրվել էր այդ վիպակը:վիպակը։ Գրաքննությունն արգելեց երկի հրատարակությունը. այն հաջողվեց տպագրել միայն Ս. Տոլստայայի ջանքերով, ով կարողացավ հասնել Ալեքսանդր III-ի հետ տեսակցության:տեսակցության։ Արդյունքում, թագավորի անձնական թույլատվությամբ, վիպակը տպագրվեց գրաքննության կողմից կրճատված տարբերակով՝ Տոլստոյի երկերի ժողովածուում:ժողովածուում։ Ալեքսանդր III-ը գոհ մնաց վիպակից, սակայն ոչ թագուհին:թագուհին։{{sfn|Шкловский В. Б.|1963|loc=Как рождалась книга|էջ=627}} Իսկ «Խավարի իշխանությունը» ժողովրդական դրաման, Տոլստոյի երկրպագուների կարծիքով, դարձավ գրողի գեղարվեստական ուժի մեծագույն արտահայտությունը. ռուսական գյուղացիական կենցաղի նեղ ժողովրդագրական վերարտադրության մեջ Տոլստոյն այնպես էր խտացրել համամարդկային գծերը, որ դրաման հսկայական հաջողություն ունեցավ աշխարհի բոլոր բեմերում<ref name="ЭСБЕ" />:
 
[[Պատկեր:Tolstoy1892.jpg|thumb|right|250px|Լ. Ն. Տոլստոյը և իր օգնականը կազմում են կարիքավոր գյուղացիների ցուցակները: Ձախից աջ՝ Պ. Բիրյուկովը, Գ. Ռաևսկին, Պ. Ռաևսկին, Լ. Տոլստոյը, Ի․ Ռաևսկին, Ա. Նովիկովը, Ա. Ցինգերը, Տ. Տոլստայան: Գյուղ Բեգիչևկա, Ռյազանի նահանգ: Լուսանկարը՝ Պ. Ֆ. Սամարինի, [[1892]] թվական:]]
[[1891]]-[[1892]] թվականների սովի տարիներին Տոլստոյը Ռյազանի նահանգում կազմակերպեց սովյալների և կարիքավորների օգնության հաստատություններ:հաստատություններ։ Նա բացեց 187 ճաշարան, որտեղ կերակրվում էր 10 հազ. մարդ, ինչպես նաև՝ մի քանի ճաշարան երեխաների համար:համար։ Իրականացվում էր վառելափայտի, սերմերի և սերմացու կարտոֆիլի բաշխում, գնվում և հողագործներին էին բաժանվում ձիեր (գրեթե բոլոր տնտեսություններում սովի տարում ձիերը վերացել էին), բարեգործության նպատակով հավաքվեց մոտ 150 000 ռուբլի<ref>{{Գիրք|հեղինակ= Зверев А. М., Туниманов В. А. |մաս=Часть третья. Переворот. Голод |ссылка часть=http://www.litmir.net/br/?b=156758&p=140 |վերնագիր=Лев Толстой|հղում= |издательство=«Молодая гвардия» |վայր=М. |թվական=2006|էջերի թիվ= 140 |մեջբերվող էջեր=816 |ISBN=5-235-02912-7}}</ref>:
 
Վերջին խոշոր ստեղծագործության մեջ՝ «Հարություն» վեպում, Տոլստոյը քննադատել է դատական գործընթացը և բարձրաշխարհիկ արքուբարքը, ծաղրաբար ներկայացրել հոգևորականությանն ու ժամասացությունը:ժամասացությունը։
 
«Աստծո արքայությունը ձեր մեջ է․․․» տրակտատը Տոլստոյը գրել է ընդմիջումներով՝ գրեթե 3 տարի՝ 1890 թվականի հուլիսից մինչև 1893 թվականի մայիսը:մայիսը։ Գրաքննադատ [[Վլադիմիր Ստասով]]ի («19-րդ դարի առաջին գիրքը») և [[Իլյա Ռեպին]]ի («այս ստեղծագործությունը սարսափելի հզոր է») հիացմունքին արժանացած տրակտատը գրաքննության պատճառով հնարավոր չէր հրատարակել Ռուսաստանում, և այն հրատարակվեց արտասահմանում:արտասահմանում։ Գիրքը հսկայական քանակությամբ գաղտնի տարածվեց Ռուսաստանում:Ռուսաստանում։ Իսկ հենց Ռուսաստանում առաջին լեգալ հրատարակությունը հայտնվեց [[1906]] թվականի հուլիսին, բայց նույնիսկ դրանից հետո գիրքը հանվում էր վաճառքից:վաճառքից։ Տրակտատն ընդգրկվեց Տոլստոյի երկերի ժողովածուում՝ հրատարակված արդեն հեղինակի մահից հետո՝ [[1911]] թվականին<ref>{{Գիրք|автор=Улановская М.А.|վերնագիր=Свобода и догма. Жизнь и творчество Артура Кёстлера|բնօրինակ=|ссылка=http://www.biblioteka.by/10/KESTLER/a_kestler.html|автор издания=|հրատարակություն=Новый мир|тип=журнал|վայր=М.|издательство=|թվական=1997|выпуск=|հատոր=|номер=3|էջերի թիվ=|ISBN=|issn=|doi=|pmid=|язык=}}</ref>:
 
[[1908]] թվականի [[դեկտեմբերի 6]]-ին Տոլստոյն իր օրագրում գրեց. «Մարդիկ սիրում են ինձ այն անարժեք բաների համար՝ «Պատերազմ և խաղաղություն» և այլն, որոնք նրանց շատ կարևոր են թվում»:{{sfn|ПСС, 90 т.|1928-1958|loc=Серия вторая. Дневник, записные книжки и отдельные записи 1907-1908. Т. 56|էջ=162}}
 
[[1909]] թվականի ամռանը Յասնայա Պոլյանայի այցելուներից մեկն իր հիացմունքն ու երախտագիտությունը արտահայտեց՝ «[[Պատերազմ և խաղաղություն]]» և «[[Աննա Կարենինա]]» վեպերի ստեղծման համար:համար։ Տոլստոյը պատասխանեց. «Դա նույնն է, որ Էդիսոնի մոտ գան և ասեն. «Ես Ձեզ շատ եմ հարգում այն բանի համար, որ դուք լավ մազուրկա եք պարում»: Ես մեծ նշանակություն եմ տալիս իմ բոլորովին այլ գրքերին (կրոնական)»<ref>{{Գիրք|հեղինակ=Гусев Н.Н. |մաս= |ссылка часть= |վերնագիր=Два года с Л. Н. Толстым |բնօրինակ= |հղում= |викитека= |ответственный= |հրատարակություն= |վայր=М. |издательство=«Художественная литература» |թվական= 1973|հատոր= |էջերի թիվ=273 |մեջբերվող էջեր=462 |սերիա= Серия литературных мемуаров|ISBN= |տպաքանակ=}}</ref>: Այդ նույն տարում Տոլստոյն այսպես է բնութագրել իր գեղարվեստական ստեղծագործությունների դերը. «Դրանք ուշադրություն են հրավիրում իմ լուրջ գործերի վրա»{{sfn|Бирюков П. Н.|2000|loc=Глава 15.|էջ=}}:
 
Տոլստոյի ստեղծագործության վերջին շրջանի որոշ քննադատներ հայտարարեցին, որ նրա գեղարվեստական ուժը տուժել է տեսական հետաքրքրությունների գերակշռության արդյունքում, և որ Տոլստոյն այժմ ստեղծագործում է միայն հանրամատչելի ձևով իր հասարակական-կրոնական հայացքների քարոզչությունն իրականացնելու նպատակով:նպատակով։ Միևնույն ժամանակ, [[Վլադիմիր Նաբոկով]]ը, օրինակ, հերքում է Տոլստոյի մոտ քարոզչական կոնկրետությունը և նշում, որ նրա ստեղծագործության ուժն ու համամարդկային իմաստը ոչ մի ընդհանրություն չունեն քաղաքականության հետ և պարզապես ճնշում են նրա ուսմունքը. «Ըստ էության, Տոլստոյ-մտածողին միշտ զբաղեցրել են երկու թեմա՝ կյանքը և մահը: Իսկ այդ թեմաներից չի խուսափի և ոչ մի արվեստագետ»<ref>{{Ռուսերեն գիրք|автор =Набоков В. В.|часть =|заглавие =Лекции по русской литературе|оригинал =|ссылка =http://www.ozon.ru/context/detail/id/2864695/|ответственный =переводчик:И. Н. Толстой|место =|издательство =|год = 1981|том = |страницы =|страниц =440|isbn = 5-86712-025-2|тираж =7000 }} // - Лекция была прочитана на Празднике Искусств в Корнельском университете 10 апреля 1958 года. Стр. 215-216.</ref>: Կարծիք կար, որ «Ի՞նչ է արվեստը» աշխատության մեջ Տոլստոյը բացարձակապես հերքում է և հաճախ նսեմացնում [[Դանթե]]ի, [[Ռաֆայել Սանտի|Ռաֆայել]]ի, [[Գյոթե]]ի, [[Շեքսպիր]]ի, [[Բեթհովեն]]ի և այլոց գեղարվեստական արժեքը. նա գալիս է այն եզրակացության, որ «որքան շատ ենք մենք տրվում գեղեցկությանը, այնքան հեռանում ենք բարությունից»՝ հաստատելով ստեղծագործության մեջ բարոյականության գերիշխանությունը գեղեցկության նկատմամբ<ref>{{Գիրք|автор=Бартов А.А.|վերնագիր=И. С. Тургенев, Л. Н. Толстой и маркиз Астольф де Кюстин / Лев Николаевич Толстой - в сторону славянофилов |բնօրինակ=|ссылка=http://magazines.russ.ru/neva/2008/10/ba15.html |автор издания=|հրատարակություն=Нева|тип=журнал |վայր=СПб.|издательство=|թվական=2008|выпуск=|հատոր=|номер=10|էջերի թիվ=|ISBN=|issn=|doi=|pmid=|язык=}}</ref>:
 
=== Եկեղեցուց հեռացնելը ===
[[Պատկեր:Synod Tolstoy.gif|thumb|left|180px|սինոդի որոշումը հռչակվել է [[1901]] թվականի [[փետրվարի 24]]-ին և հրապարակվել «Եկեղեցական տեղեկագրերում»]]
Լև Տոլստոյն ի ծնե եղել է ուղղափառ քրիստոնյա:քրիստոնյա։ Չնայած դրան, նա, ինչպես իր ժամանակի կրթված հասարակության ներկայացուցիչների զգալի մասը, պատանեկության և երիտասարդության տարիներին անտարբեր է եղել կրոնական հարցերի նկատմամբ:նկատմամբ։ Սակայն [[1870]]-ական թվականների կեսերին նա սկսեց մեծ հետաքրքրություն ցուցաբերել [[ուղղափառ եկեղեցի|ուղղափառ եկեղեցու]] ուսմունքի և արարողակարգի հանդեպ<ref name="Цюрих" />. «հնարավոր ամեն ինչ կարդացի եկեղեցու ուսմունքի վերաբերյալ, ավելի քան մեկ տարի հետևեցի եկեղեցու բոլոր կանոններին՝ պաս պահելուց մինչև եկեղեցական բոլոր ժամերգություններին մասնակցելը»: Այս ամենի արդյունքը եղավ բացարձակ հիասթափությունը եկեղեցու դավանանքից<ref name="answer-to-council">{{cite web| author =Толстой Л.Н.| date =1901-04-04| url =http://az.lib.ru/t/tolstoj_lew_nikolaewich/text_0500.shtml | title =Ответ Синоду | work = |publisher =|archiveurl=http://www.webcitation.org/6GX6DLkzs|archivedate=2013-05-11}}</ref>: Ուղղափառ եկեղեցու ուսմունքից հրաժարվելու շրջադարձային պահը եղավ [[1879]] թվականի երկրորդ կեսը<ref>''Ореханов Г. Л.'' Л. Н. Толстой и Русская Православная Церковь. К истории конфликта. Вторая половина XIX - начало XX в. // «Исторический архив». 2009, № 6, стр. 134.</ref>: [[1880]]-ականներին Տոլստոյը կանգնեց եկեղեցական դավանաբանության, հոգևորականության, պաշտոնական եկեղեցու հանդեպ միանշանակ քննադատական վերաբերմունքի դիրքերում:դիրքերում։<ref name="Цюрих" /> Նրա մի շարք ստեղծագործությունների հրատարակությունն արգելվեց ինչպես հոգևոր, այնպես էլ աշխարհիկ գրաքննության կողմից:կողմից։ [[1899]] թվականին լույս տեսավ Տոլստոյի «Հարություն» վեպը, որում հեղինակն արտացոլում է իր ժամանակի Ռուսաստանի բոլոր հասարակական խավերի կյանքը. հոգևորականությունը պատկերված է մեխանիկորեն և հապշտապ ծիսակարգերն իրականացնողի դերում, իսկ սառը և ցինիկ Տոպորովին շատերն ընդունեցին որպես Սրբազան սինոդի օպեր-պրոկուրոր [[Կոնստանտին Պոբեդոնոսցև]]ի ծաղրական կերպար:կերպար։
 
Իր ուսմունքը Տոլստոյն օգտագործում էր նախ և առաջ իր իսկ կենսակերպում:կենսակերպում։ Նա հերքում էր անմահության մասին եկեղեցական մեկնաբանությունները և մերժում եկեղեցու հեղինակությունը:հեղինակությունը։ Նա չէր ընդունում այն կարգը, որը, նրա կարծիքով, կառուցված էր բռնության և հարկադրանքի վրա<ref name="Кольер" />: Նա քննադատում էր եկեղեցական ուսմունքը, որի համաձայն «երկրային կյանքն իր ուրախություններով, գեղեցկությամբ, խավարի դեմ գիտակցության պայքարով, մինչև ինձ ապրած բոլոր մարդկանց կյանքը, իմ ողջ կյանքը՝ ներքին պայքարով և մտքի հաղթանակով, ոչ թե իրական, այլ անհույս ընկած ու անպետք կյանքն է, իսկ իրական, մաքուր ու անմեղ կյանքը հավատի մեջ է, այսինքն՝ երևակայության, այսինքն՝ խելահեղության»: Լև Տոլստոյը համաձայն չէր եկեղեցու այն տեսության հետ, որ մարդն ի ծնե, իր էությամբ, մեղավոր ու արատավոր է, քանի որ նրա կարծիքով, այդ տեսությունը «արմատապես ոչնչացնում է այն լավագույնը, որ կա մարդկայ[[ին էության մեջ»: Տեսնելով, թե ինչպես է եկեղեցին արագ կորցնում ժողովրդի վրա իր ազդեցությունը, գրողը, [[Կոնստանտին Լոմունով]]ի կարծիքով, հանգեց այն եզրակացության, որ «կենդանի ամեն բան անկախ է եկեղեցուց»{{sfn|Собр. соч., 22 т.|1978-1985|loc=Том XV|էջ=388}}:
 
[[1901]] թվականի փետրվարին սինոդը վերջնականապես հանգեց Տոլստոյին հրապարակայնորեն դատելու և եկեղեցուց դուրս հայտարարելու մտքին: Դրանում ակտիվ դեր խաղաց մետրոպոլիտ Անտոնին (Վադկովսկին): Ինչպես հիշատակվում է եկեղեցական-գրասենյակային մատյաններում, փետրվարի 22-ին Պոբեդոնոսցևն այցելեց [[Նիկոլայ II]]-ին՝ Ձմեռային պալատ և մոտ մեկ ժամ զրուցեց նրա հետ: Որոշ պատմաբանների կարծիքով, Պոբեդոնոսցևը թագավորի մոտ էր եկել ուղիղ սինոդից՝ արդեն պատրաստի որոշումով:{{sfn|Клибанов|1989|loc=|էջ=433}}
Տող 233.
 
[[Պատկեր:Leo Tolstoy in the hell.jpg|thumb|250px|«Լև Տոլստոյը դժոխքում»: Կրոնի և աթեիզմի պատմության թանգարանի հավաքածու, [[1883]]: Կուրսկի նահանգի Ս. Տազով եկեղեցու որմնանկարի դրվագում Տոլստոյն է՝ սատանայի գրկում</center>]]
Եկեղեցու պատմության դոկտոր, հոգևորական [[Գեորգի Օրեխանով]]ի կարծիքով, Տոլստոյի վերաբերյալ սինոդի որոշումը ոչ թե անեծք է, այլ այն փաստի արձանագրումը, որ գրողն ինքն իր սեփական ցանկությամբ հրաժարվել է եկեղեցուց:եկեղեցուց։ Բացի այդ, սինոդի՝ փետրվարի 20-22-ի վավերագրում ասվում է, որ Տոլստոյը կարող է եկեղեցի վերադառնալ, եթե դարձի գա և ապաշխարի:ապաշխարի։ Այնուամենայնիվ, գրողը, նրա շրջապատը և ռուս հասարակայնությունը համարեցին, որ այդ որոշումը անարդարացի է և դաժան:դաժան։ Այսպես, երբ Տոլստոյը ժամանեց Օպտինա անապատ, այն հարցին, թե ինչու՞ չի այցելում հոգևոր հայրերին, նա պատասխանեց, որ չի կարող, քանի որ վտարված է եկեղեցուց<ref>{{ռուսերեն հոդված|автор=Ореханов Г.Л.|վերնագիր=Церковь скорбит о Льве Толстом|բնօրինակ=|ссылка=http://www.foma.ru/article/index.php?news=7398|автор издания=|հրատարակություն=Фома|тип=журнал|վայր=М.|издательство=ИД «Фома»|թվական=апрель, 2012|выпуск=108|հատոր=|номер=4|էջերի թիվ=|ISBN=|issn=1813-8993|doi=|pmid=|язык=}}</ref>:
 
«Պատասխան սինոդին»-ում Լև Տոլստոյը հաստատեց եկեղեցու հետ իր կապերը խզելու փաստը. «Այն, որ ես հրաժարվել եմ իրեն ուղղափառ համարող եկեղեցուց, լիովին արդարացի է: Բայց ես նրանից հրաժարվել եմ ո՛չ այն պատճառով, որ ապստամբել եմ աստծո դեմ, այլ, ընդհակառակը, քանի որ ողջ էությամբ ուզում եմ ծառայել աստծուն»<ref name=autogenerated1>{{cite web| author =Толстой Л.Н.| date =1901-04-04| url =http://az.lib.ru/t/tolstoj_lew_nikolaewich/text_0500.shtml | title =Ответ Синоду | work = |publisher =| accessdate = 2013-03-31| lang =|archiveurl=http://www.webcitation.org/6Fd7hy3UT|archivedate=2013-04-04}}</ref>: Տոլստոյը հերքում էր սինոդի կողմից իրեն առաջադրված մեղադրանքները. «սինոդի որոշումն ընդհանրապես շատ թերություններ ունի. այն անօրինական է կամ դիտավորյալ երկիմաստ. այն կամայական է, անհիմն, ոչ ճշմարիտ և, բացի այդ, պարունակում է զրպարտություն և վատ զգացմունքների ու արարքների սադրանք»: «Պատասխան սինոդին»-ում Տոլստոյը մանրամասն բացահայտում է այդ դրույթները՝ խոստովանելով ուղղափառ եկեղեցու դոգմաների և աստծո ուսմունքի իր սեփական ըմբռնման միջև մի շարք զգալի տարբերությունների մասին<ref name="answer-to-council" />:
 
սինոդի որոշումը հասարակության որոշակի հատվածի վրդովմունքն առաջացրեց. Տոլստոյի հասցեին գալիս էին բազմաթիվ համակրական նամակներ ու հեռագրեր:հեռագրեր։{{sfn|Клибанов|1989|loc=|էջ=434}} Միևնույն ժամանակ, այդ որոշումը հրահրեց նաև հասարակության մյուս հատվածի՝ սպառնալիքներով և հայհոյանքներով լի նամակների հոսքը<ref name="answer-to-council" />:
 
[[1909]] թվականի նոյեմբերին նա մի միտք գրառեց, որը վկայում էր կրոնի՝ նրա լայն ըմբռնման մասին.
Տող 265.
 
[[Պատկեր:Yasnaya tolstoy.jpg|thumb|left|225px|[[Յասնայա Պոլյանա]]ն, որտեղ գրողն ապրել է կյանքի մեծ մասը]]
[[1910]] թվականի [[հոկտեմբերի 28]]-ի (նոյեմբերի 10-ի) գիշերը Լև Տոլստոյը, իրականացնելով կյանքի վերջին տարիներն իր հայացքներին համապատասխան ապրելու որոշումը, գաղտնի և ընդմիշտ լքեց Յասնայա Պոլյանան միայն իր անձնական բժշկի՝ Դ. Մակովիցկու ընկերակցությամբ:ընկերակցությամբ։ Այդ պահի դրությամբ Տոլստոյն անգամ գործողությունների հստակ պլան չուներ:չուներ։{{sfn|Шифман А. И.|1978|loc=Глава VIII|էջ=41}} Իր վերջին ուղևորությունը Տոլստոյն սկսեց Շչոկինո կայարանից:կայարանից։ Նույն օրը, Գորբաչովո կայարանում մեկ այլ գնացք տեղափոխվելով, հասավ Կոզելսկ կայարան, կառապան վարձեց և ուղղվեց դեպի Օպտինա անապատ, իսկ այնտեղից էլ, հաջորդ օրը՝ Շամորդինյան միաբանություն, որտեղ հանդիպեց քրոջը՝ Մարիա Նիկոլաևնա Տոլստայային:Տոլստայային։ Ավելի ուշ գաղտնի Շամորդինո ժամանեց Տոլստոյի դուստրը՝ Ալեքսանդրա Լվովնան:Լվովնան։{{sfn|Шифман А. И.|1978|loc=Глава VIII|էջ=41}}
 
[[Հոկտեմբերի 31]]-ի (նոյեմբերի 13-ի) առավոտյան Տոլստոյը և իր ուղեկիցները Շամորդինոյից ուղևորվեցին դեպի Կոզելսկ, որտեղ նստեցին արդեն կայարան ժամանած դեպի հարավ մեկնող № 12 գնացքը:գնացքը։ Գնացք նստելիս չհասցրին տոմսեր գնել. հասնելով Բելյովա՝ տոմսեր ձեռք բերեցին մինչև Վոլովո կայարան:կայարան։ Տոլստոյի ուղեկիցները հետագայում նույնպես հավաստեցին, որ ուղևորությունն ինչ-որ հստակ նպատակ չէր հետապնդում:հետապնդում։ Խորհրդակցելուց հետո որոշեցին գնալ Տոլստոյի քրոջ աղջկա՝ Ե. Դենիսենկոյի մոտ՝ Նովոչերկասկ, որտեղ ցանկանում էին արտասահմանյան անձնագրեր ստանալ և մեկնել [[Բուլղարիա]], իսկ եթե չստացվեր, կմեկնեին [[Կովկաս]]:{{sfn|Шифман А. И.|1978|loc=Глава VIII|էջ=41}} Սակայն ճանապարհին Տոլստոյը մրսեց և հիվանդացավ կրուպոզային թոքաբորբով և ստիպված հենց առաջին խոշոր բնակավայրի մոտ իջավ գնացքից:գնացքից։ Դա Աստապովո կայարանն էր (այժմ՝ Լև Տոլստոյ, Լիպեցկի մարզ):։{{sfn|Шифман А. И.|1978|loc=Глава VIII|էջ=42}}
 
Լև Տոլստոյի հիվանդության մասին լուրը մեծ իրարանցում առաջացրեց ինչպես բարձագույն շրջանակներում, այնպես էլ՝ Սրբազան սինոդի անդամների շրջանում:շրջանում։ Նրա առողջականի և գործերի դրության մասին պարբերաբար ծածկագրված հեռագրեր էին ուղարկվում ներքին գործերի նախարարություն և Մոսկվայի երկաթուղային ոստիկանության վարչություն:վարչություն։ Սինոդի գաղտնի արտակարգ նիստ հրավիրվեց, որի ժամանակ, օբեր-պրոկուրոր Լուկյանովի նախաձեռնությամբ, հարց բարձրացվեց Լև Նիկոլաևիչի հիվանդության վատագույն ելքի դեպքում եկեղեցու դիրքորոշման վերաբերյալ:վերաբերյալ։ Սակայն հարցը դրական լուծում այդպես էլ չստացավ<ref name="бол">{{ռուսերեն հոդված |автор=Петров Г.И. |մաս=Болезнь и смерть Толстого |ссылка часть= |վերնագիր=Отлучение Льва Толстого от церкви |բնօրինակ= |ссылка=http://istorijacerkvi.wordpress.com/история-церкви/петров-отлучение-льва-толстого/|викитека= |ответственный=Под ред. В. Ф. Реута |հրատարակություն= |վայր=М. |издательство=Знание|թվական= 1964 |հատոր= |էջերի թիվ= |столбцы= |մեջբերվող էջեր=128 |սերիա= |ISBN= |տպաքանակ=75 000 }}</ref>:
 
Լև Նիկոլաևիչին փրկել էին ջանում վեց բժիշկներ, բայց նրանց օգնության առաջարկին գրողը միայն պատասխանեց. «Աստված ամեն ինչ կկարգավորի»: Իսկ երբ նրան հարցրին, թե ինչ է ուզում ինքն անձամբ, նա պատասխանեց. «Ուզում եմ, որ ինձ ոչ ոք չձանձրացնի»: Վերջին գիտակցված խոսքերը, որ Տոլստոյն արտաբերեց մահից մի քանի ժամ առաջ, ուղղված էին ավագ որդուն, ով հուզմունքից չկարողացավ հասկանալ, բայց դրանք լսեց բժիշկ Մակովիցկին. «Սերյոժա․․․ ճշմարտությունը․․․ ես շատ եմ սիրում, ես սիրում եմ բոլորին․․․»:{{sfn|Маковицкий Д. П.|1979-1981|loc=Т. 90, кн. 4|էջ=430}}
 
[[Նոյեմբերի 7]]-ին (20-ին) ժամը 06:05-ին, մեկ շաբաթ տևած ծանր,{{sfn|Шифман А. И.|1978|loc=Глава VIII|էջ=42}} տանջալից հիվանդությունից հետո (շնչահեղձ էր լինում){{sfn|Маковицкий Д. П.|1979-1981|loc=Т. 90, кн. 4|էջ=431}} Լև Նիկոլաևիչ Տոլստոյը վախճանվեց կայարանապետ Ի. Օզոլինի տանը:տանը։{{sfn|Шифман А. И.|1978|loc=Глава 4. Уход и смерть Л. Н. Толстого|էջ=156}}
 
Երբ Տոլստոյը մահից առաջ ժամանեց Օպտինո անապատ, միաբանության հոգևոր հայրը և մենաստանի կառավարիչն էր Վարսոնոֆի վանահայրը:վանահայրը։ Տոլստոյը չհամարձակվեց մենաստան մտնել, և վանահայրը նրա հետևից մեկնեց Աստապովո կայարան, որպեսզի գրողին հնարավորություն տա հաշտվելու եկեղեցու հետ:հետ։ Սակայն նրան թույլ չտվեցին մտնել Տոլստոյի մոտ, ինչպես թույլ չտվեցին նաև ուղղափառ հավատացյալ նրա մի քանի մոտ ազգականների<ref name="Оптина" /><ref>{{ռուսերեն հոդված|автор=Верина А.|վերնագիր=Преподобный Варсофоний Оптинский (1845-1913)|բնօրինակ=|ссылка=http://www.foma.ru/article/index.php?news=1183|автор издания=|հրատարակություն=Фома|тип=журнал|վայր=М.|издательство=|թվական=октябрь, 2006|выпуск=42|հատոր=|номер=10|էջերի թիվ=|ISBN=|issn=1813-899-3|doi=|pmid=|язык=}}</ref>:
 
[[Պատկեր:Leo-Tolstoy-Funeral.gif|left|մինի|250px|Լև Տոլստոյի թաղման արարողությունը: Հայ ուսանողներ Մ. Բարխուդարյանը, Ե. Խոջամիրյանը, Ռ. Պարոն-Սարկիսովը (կենտրոն) ու Օ. Մեբուրնուտովը (կենտրոն)՝ դագաղը բռնած]][[1910]] թվականի [[նոյեմբերի 9]]-ին Լև Տոլստոյի թաղման արարողությանը Յասնայա Պոլյանայում մի քանի հազար մարդ էր հավաքվել:հավաքվել։ Հավաքվածների մեջ էին գրողի ընկերներն ու նրա արվեստի երկրպագուները, տեղի գյուղացիներն ու մոսկովյան ուսանողներ, ինչպես նաև՝ պետական մարմինների ներկայացուցիչներ և ոստիկաններ, ովքեր Յասնայա Պոլյանա էին ուղարկվել իշխանության կողմից, որը մտավախություն ուներ, որ Տոլստոյի հետ հրաժեշտի արարողությունը կարող է ուղեկցվել հակապետական հայտարարություններով, հնարավոր է, նույնիսկ ցույցով:ցույցով։ Բացի այդ, [[Ռուսաստան]]ում դա հայտնի մարդու առաջին հասարակական հուղարկավորությունն էր, որ պետք է ընթանար ոչ ուղղափառ արարողակարգով (առանց հոգևորականների ու աղոթքների, առանց մոմերի ու սրբապատկերների), ինչպես ցանկացել էր ինքը՝ Տոլստոյը:Տոլստոյը։ Արարողությունը խաղաղ ընթացք ունեցավ, որը նշվեց ոստիկանական զեկուցագրերում:զեկուցագրերում։ Հրաժեշտ տվողները, բացարձակ կարգուկանոն պահպանելով, ցածրաձայն երգեցողությամբ ուղեկցեցին Տոլտոյի դագաղը կայարանից մինչը նրա կալվածքը:կալվածքը։ Մարդիկ հերթով լուռ մտնում էին սենյակ՝ գրողին հրաժեշտ տալու<ref name="Никелл">{{cite web|url=http://krotov.info/history/20/1900/19100911.html|title=Смерть Толстого и жанр публичных похорон в Росии|author=Никелл У.| publisher=|accessdate=2013 թ․ մայիսի 3|lang=|archiveurl=http://www.peeep.us/5717f207|archivedate=2013-05-07}}</ref>:
 
Նույն օրը թերթերում հրապարակվեց Լև Տոլստոյի վախճանի մասին ներքին գործերի նախարարի հաղորդագրությունը՝ [[Նիկոլայ II]]-ի մակագրությամբ. «Խորապես ցավում եմ մեծ գրողի վախճանի կապակցությամբ, ով տաղանդի ծաղկման շրջանում իր ստեղծագործություններում արտացոլեց ռուսական կյանքի փառահեղ ժամանակաշրջանի կերպարները: Աստված հոգին լուսավորի»<ref>«Правительственный вестник», 1910, № 242, от 9 ноября</ref>{{sfn|Лифшиц Г. М.|1961|loc=Том 2|էջ=324}}:
Տող 284.
[[1910]] թվականի [[նոյեմբերի 10]] (23)-ին Լև Տոլստոյին թաղեցին Յասնայա Պոլյանայում, անտառում, կիրճի եզրին, որտեղ մանկության տարիներին նա եղբոր հետ որոնում էր բոլոր մարդկանց երջանկացնելու գաղտնիքը պահող «կանաչ փայտիկը»: Երբ հանգուցյալին գերեզման էին իջեցնում, բոլոր ներկաներն ակնածանքով ծնկի իջան<ref name="Никелл" />:
 
[[1913]] թվականի հունվարին հրապարակվեց կոմսուհի Ս. Տոլստայայի [[1912]] թվականի [[դեկտեմբերի 22]]-ի նամակը, որում նա հաստատում էր մամուլում ծավալվող այն լուրը<ref name="НЦОВ">''Панихида на могиле графа Л. Н. Толстого'' // «Нижегородский церковно-общественный вестник», 1913, № 1 (6 января), стб. 21-22.</ref>, որ իր ամուսնու գերեզմանի վրա ոմն հոգևորական իր ներկայությամբ հուղարկավորության ծիսակարգ է կատարել, և միաժամանակ հերքում էր հոգևորականի կեղծ լինելու մասին լուրը:լուրը։ Կոմսուհին մասնավորոպես գրում էր<ref name="НЦОВ" />. «Նաև հայտարարում եմ, որ Լև Նիկոլաևիչը մահից առաջ երբևէ ցանկություն չի հայտնել ըստ ծիսակարգի չհուղարկավորվելու մասին, իսկ ավելի վաղ իր օրագրում գրել է. «Եթե հնարավոր է, ապա (թաղել) առանց հոգևորականների և ծիսակարգի: Բայց եթե դա տհաճ լինի ներկաների համար, ապա թող լինի սովորական հուղարկավորություն, ինչպես ընդունված է, միայն որքան հնարավոր է հասարակ և քիչ ծախսատար»:{{sfn|Собр. соч., 22 т.|1978-1985|loc=Том XXII. Дневник. 27 марта 1895 г.|էջ=14}} Հոգևորականը, որը կամավոր համաձայնել էր խախտել Սրբազան սինոդի որոշումը և հուղարկավորության գաղտնի ծիսակարգ կատարել եկեղեցուց արտաքսված կոմսի գերեզմանի վրա, Գրիգորի Կալինովսկին էր՝ Պոլտավայի նահանգի Պերեյասլավսկի գավառի Իվանկով գյուղի հոգևորականը:հոգևորականը։ Շուտով նա զրկվեց պաշտոնից, բայց ոչ թե Տոլստոյի գերեզմանի վրա անօրինական ծիսակարգի, այլ «ոչ սթափ վիճակում մի գյուղացի սպանելու համար հետաքննության մեջ գտնվելու պատճառով, ընդ որում, վերը նշված հոգևորական Կալինովսկին չխրախուսվող բարոյական հատկանիշների ու վարքագծի տեր անձնավորություն է, ցանկացած կեղտոտ գործի ընդունակ մոլի հարբեցող», - այդպես էր հաղորդվում հետախուզական ժանդարմական ամփոփագրերում<ref>{{ռուսերեն հոդված|автор=Чисников В. Н.|վերնագիր=Тайное отпевание на могиле Л. Н. Толстого 12 декабря 1912 года|բնօրինակ=|ссылка=http://magazines.russ.ru/neva/2008/9/ch17.html|автор издания=|հրատարակություն=Нева|тип=журнал|վայր=СПб.|издательство=|թվական=2008|выпуск=|հատոր=|номер=9|էջերի թիվ=|ISBN=|issn=|doi=|pmid=|язык=}}</ref>:
 
'''Պետերբուրգի պահակային ստորաբաժանման գնդապետ ֆոն Կոտենի զեկույցը Ռուսական կայսրության ներքին գործերի նախարարին.'''
Տող 296.
{{քաղվածք|«Երեկ քահանայապետն էր եկել․․․ Հատկապես տհաճ է, որ նա խնդրում էր մահանալիս իրեն տեղյակ պահել: Հանկարծ դրանք ինչ-որ բան չհորինեն՝ մարդկանց հավատացնելու համար, թե իբր ես մահից առաջ «զղջացել եմ»: Ուստի նորից եմ հայտարարում, կարծես թե կրկնում եմ, որ եկեղեցի վերադառնալ և մահից առաջ հաղորդվել չեմ կարող այնպես, ինչպես չեմ կարող մահից առաջ անպարկեշտ բառեր արտասանել և անպարկեշտ նկարներ դիտել: Ուրեմն այն, ինչ կասեն մահից առաջ իմ զղջման և հաղորդվելու մասին, սուտ է»:{{sfn|Собр. соч., 22 т.|1978-1985|loc=Том XXII. Избранные дневники 1895-1910|էջ=}}|}}
 
Տոլստոյի մահվանն արձագանքեցին ոչ միայն Ռուսաստանում, այլև ամբողջ աշխարհում:աշխարհում։ Ռուսաստանում մահացածի դիմանկարներով ուսանողական և բանվորական ցույցեր տեղի ունեցան, որոնք մեծ գրողի վախճանի արձագանքը հանդիսացան:հանդիսացան։ Տոլստոյի հիշատակը հարգելու համար [[Մոսկվա]]յի և [[Պետերբուրգ]]ի բանվորները դադարեցրին որոշ գործարանների ու ֆաբրիկաների աշխատանքը:աշխատանքը։ Տեղի էին ունենում լեգալ և անլեգալ ժողովներ, հանդիպումներ, թռուցիկներ էին տարածվում, չեղյալ էին հայտարարվում երեկույթներն ու համերգները, սգի ընթացքում փակվել էին թատրոններն ու կինոթատրոնները, դադարեցվել էր գրախանութների և խանութների առևտուրը:առևտուրը։ Շատերն էին ցանկանում մասնակցել գրողի հուղարկավորության արարողությանը, սակայն իշխանությունը, տարերային հուզումներից զգուշանալով, ամեն կերպ խոչընդոտում էր դրան:դրան։ Մարդիկ չէին կարողանում իրականացնել իրենց մտադրությունը, այդ պատճառով Յասնայա Պոլյանան հեղեղվել էր ցավակցական հեռագրերով:հեռագրերով։ Ռուսական հասարակության առաջադեմ հատվածը վրդովված էր տարիներ շարունակ Տոլստոյին արհամարհած, նրա ստեղծագործություններն արգելած և, վերջապես, նրա հիշատակի մեծարմանը խոչընդոտող իշխանության պահվածքից:պահվածքից։
 
== Ընտանիք ==
[[Պատկեր:BersSisters.JPG|thumb|250px|left|Քույրեր Ս. Տոլստայան (ձախից) և Տ. Բերսը (աջից), 1860-ական թվականներ]]
Լև Նիկոլաևիչը պատանեկան տարիներից ծանոթ էր Լյուբով Ալեքսանդրովնա Իսլավինայի հետ (ամուսնական ազգանունը՝ Բերս (1826-1886)), սիրում էր խաղալ նրա երեխաների՝ Լիզայի, Սոնյայի և Տանյայի հետ:հետ։ Երբ Բարսերի դուստրերը մեծացան, Լև Նիկոլաևիչը մտածում էր ամուսնանալ նրանց ավագ դստեր՝ Լիզայի հետ. երկար ժամանակ տատանվում էր, մինչև որ որոշում կայացրեց միջնեկ դստեր՝ Սոֆյայի օգտին:օգտին։ Սոֆյա Անդրեևնան համաձայնեց ամուսնանալ, երբ ինքը 18 տարեկան էր, իսկ կոմսը՝ 34, և [[1862]] թվականի [[սեպտեմբերի 23]]-ին Լև Նիկոլաևիչն ամուսնացավ Սոֆյայի հետ<ref name="Кольер" />՝ նախապես խոստովանելով իր նախաամուսնական կապերի մասին{{sfn|Шкловский В. Б.|1963|loc=Женитьба на барышне|էջ=350-351}}:
 
Դա նրա կյանքի ամենալուսավոր ժամանակաշրջանն էր. նա իսկապես երջանիկ էր՝ մեծ մասամբ կնոջ գործնականության, նյութական ապահովվածության, ստեղծագործական բացառիկ տաղանդի և, դրանով պայմանավորված, եվրոպական ու համաշխարհային հռչակի շնորհիվ:շնորհիվ։ Կնոջ մեջ նա գտավ իսկական օգնականի՝ բոլոր առումներով. քարտուղարի բացակայության ժամանակ նա մի քանի անգամ մաքրագրում էր ամուսնու սևագրությունները:սևագրությունները։ Սակայն շատ շուտով երջանկությունը խաթարվեց անխուսափելի չնչին տարաձայնություններով, անցողիկ վեճերով, փոխադարձ անհամաձայնությամբ, որը տարիների ընթացքում ավելի խորացավ<ref name="ЭСБЕ" />:
 
Լև Տոլստոյն իր ընտանիքին, այսպես կոչված, «կյանքի պլան» առաջարկեց, որի համաձայն նա մտադիր էր եկամտի մի մասը հատկացնել աղքատներին և դպրոցներին, իսկ ընտանիքի կենսակերպը (կյանքը, սնունդը, հագուստը) զգալիորեն պարզեցնել, նաև վաճառել և բաժանել «ավելորդ ամեն բան»՝ դաշնամուրը, կահույքը, կառքերը:կառքերը։ Կնոջը՝ Սոֆյա Անդրեևնային, այսպիսի պլանը ակնհայտորեն ձեռնտու չէր, որի արդյունքում նրանց միջև ծագեց առաջին լուրջ կոնֆլիկտը, և սկիզբ դրվեց կնոջ «չհայտարարված պատերազմի»՝ հանուն երեխաների բարեկեցիկ ապագայի:ապագայի։ Իսկ [[1892]] թվականին Տոլստոյը մի առանձին վավերագիր ստորագրեց, որով կնոջն ու երեխաներին հանձնեց ողջ անշարժ գույքը՝ չցանկանալով սեփականատեր լինել:լինել։ Այդուհանդերձ, Տոլստոյ ամուսինները միասին սիրով ապրեցին մոտ 50 տարի<ref name="КЛС" />: {{#tag:ref|Հոր մահից հետո երեխաները Սոֆյա Անդրեևնայից 1000-6000 ռուբլու սահմաններում «պարտքով (իբր)» գումար են խնդրում: [[1914]] թվականի [[մայիսի 31]]-ին նա իր օրագրում նշել է. «Հազար անգամ իրավացի էր Լև Նիկոլաևիչը, որ հարստացրեց մուժիկներին, այլ ոչ իր որդիներին: Միևնույն է, ամբողջը վատնելու էին թղթախաղի և խրախճանքների վրա»<ref>{{Գիրք|автор=Толстая С.А. |վերնագիր=Дневники в двух томах. Том 2. Дневники 1901-1910. Ежедневники. Серия литературных мемуаров. | ссылка =http://az.lib.ru/t/tolstaja_s_a/text_0030.shtml |վայր=М. |издательство=«Художественная литература» |թվական=1978 |մեջբերվող էջեր= }}</ref>|group=Ն}}:
 
Այդ ամենից բացի, նրա ավագ եղբայրը՝ Սերգեյ Նիկոլաևիչ Տոլստոյը, պատրաստվում էր ամուսնանալ Սոֆյա Անդրեևնայի կրտսեր քրոջ՝ Տատյանա Բերսի հետ:հետ։ Սակայն Սերգեյի ոչ պաշտոնական ամուսնությունը գնչու երգչուհի Մարիա Միխայլովնա Շիշկինայի հետ (ով նրանից չորս երեխա ուներ) անհնարին դարձրեց Սերգեյի և Տատյանայի ամուսնությունը<ref>{{cite web| author =Молоткова П.А.| date =| url =http://gazeta.aif.ru/online/superstar/03/09_01 | title =Всё смешалось в доме Толстых | work =|publisher =Аргументы и факты| accessdate = 2013-04-02| lang =|archiveurl=http://www.webcitation.org/6Fd7qy0yl|archivedate=2013-04-04}}</ref>:
 
Դրանից բացի, Սոֆյա Անդրեևնայի հայրը՝ պալատական բժիշկ Անդրեյ Գուստավ (Եվստաֆիևիչ) Բերսը մինչև Իսլավինայի հետ ամուսնությունը Իվան Սերգեևիչ Տուրգենևի մորից՝ Վարվարա Պետրովնա Տուրգենևայից մի աղջիկ ուներ:ուներ։ Մոր կողմից Վարյան Իվան Տուրգենևի հարազատ քույրն էր, իսկ հոր կողմից՝ Ս. Տոլստայայի, այսպիսով, ամուսնության հետ միասին Լև Տոլստոյը [[Իվան Տուրգենև]]ի հետ բարեկամություն ձեռք բերեց:բերեց։{{sfn|Эйхенбаум Б. М.|1969|}}
 
[[Պատկեր:Family of L. Tolstoy.jpg|thumb|210px|right|Լև Տոլստոյը կնոջ և երեխաների հետ, [[1887]]</center>]]
Լև Նիկոլաևիչի և Սոֆյա Անդրեևնայի ամուսնությունից ծնվեց 13 երեխա, որոնցից հինգը մահացան մանուկ հասակում:հասակում։
 
Երեխաները.
 
# [[Սերգեյ Տոլստոյ|Սերգեյ]] (1863-1947), երգահան, երաժշտագետ:երաժշտագետ։
# [[Տատյանա Տոլստայա|Տատյանա]] (1864-1950):։ 1899 թվականին ամուսնացել է [[Միխայիլ Սուխոտին|Միխայիլ Սերգեևիչ Սուխոտին]]ի հետ:հետ։ 1917-1923 թվականներին եղել է Յասնայա Պոլյանայի դաստակերտ-թանգարանի հսկիչը:հսկիչը։ 1925 թվականին դստեր հետ արտագաղթել է:է։ Դուստրը՝ [[Տատյանա Սուխոտինա-Ալբերտինի|Տատյանա Միխայլովնա Սուխոտինա-Ալբերտինի]] (1905-1996):։
# [[Իլյա Տոլստոյ|Իլյա]] (1866-1933), գրող, մեմուարիստ:մեմուարիստ։ 1916 թվականին լքել է [[Ռուսաստան]]ը և մեկնել [[ԱՄՆ]]:
# [[Լև Լևի Տոլստոյ|Լև]] (1869-1945), գրող, քանդակագործ:քանդակագործ։ Արտագաղթել է [[Ֆրանսիա]], [[Իտալիա]], այնուհետև՝ [[Շվեդիա]]:
# [[Մարիա Տոլստայա|Մարիա]] (1871-1906):։ 1897 թվականին ամուսնացել է Նիկոլայ Լեոնիդովիչ Օբոլենսկու (1872-1934) հետ:հետ։ Մահացել է թոքաբորբից:թոքաբորբից։ Թաղված է Կրապիվենսկի գավառի Կոչակի գյուղում (այժմ՝ Տուլայի նահանգ, Շչեկինսկի շրջան, գյուղ Կոչակի):։
# Պյոտր (1872-1873):։
# Նիկոլայ (1874-1875):։
# Վարվարա (1875-1875):։
# [[Անդրեյ Տոլստոյ|Անդրեյ]] (1877-1916), Տուլայի նահանգապետին կից հատուկ հանձնարարությունների գծով պետական պաշտոնյա:պաշտոնյա։ [[Ռուս-ճապոնական պատերազմ]]ի մասնակից:մասնակից։ Մահացել է Պետրոգրադում՝ արյան վարակումից:վարակումից։
# [[Միխայիլ Տոլստոյ|Միխայիլ]] (1879-1944):։ 1920 թվականին արտագաղթել է, ապրել [[Թուրքիա]]յում, [[Հարավսլավիա]]յում, Ֆրանսիայում և [[Մարոկո]]յում: Մահացել է 1944 թվականի հոկտեմբերի 19-ին Մարոկոյում:Մարոկոյում։
# Ալեքսեյ (1881-1886):։
# [[Ալեքսանդրա Տոլստայա|Ալեքսանդրա]] (1884-1979):։ 16 տարեկանում դարձավ հոր օգնականը:օգնականը։ Ըստ կտակի՝ ստացել է հոր գրական ժառանգության հեղինակային իրավունքը:իրավունքը։ [[Առաջին համաշխարհային պատերազմ]]ին մասնակցության համար պարգևատրվել է Գեորգիևյան երեք խաչով և ստացել գնդապետի կոչում:կոչում։ 1929 թվականին արտագաղթել է [[ԽՍՀՄ]]-ից, 1941 թվականին ստացել է ԱՄՆ քաղաքացիություն:քաղաքացիություն։ Մահացել է 1979 թվականին՝ Վալեյ Քոթեջում (Նյու Յորքի նահանգ):։
# Իվան (1888-1895):։
 
[[2010]] թվականի դրությամբ հայտնի է Լև Տոլստոյի, ընդհանուր առմամբ, 350 հետնորդ (ներառյալ ինչպես ապրողները, այնպես էլ՝ մահացածները), ովքեր ապրել և ապրում են աշխարհի 25 երկրներում:երկրներում։ Դրանց մեծ մասը 10 երեխա ունեցած Լև Լևի Տոլստոյի՝ Լև Նիկոլաևիչի երրորդ որդու հետնորդներն են:են։ [[2000]] թվականից սկսած, երկու տարին մեկ, Յասնայա Պոլյանայում կայանում են գրողի հետնորդների հանդիպումները միմյանց հետ<ref>{{cite web| author =| date = 2010-08-22 |url = http://www.vesti.ru/doc.html?id=387403| title = Многочисленные потомки Льва Толстого припали к корням и истокам | work = |publisher =Вести.ру| accessdate = 2013-04-02| lang =|archiveurl=http://www.webcitation.org/6Fd7tu3K5|archivedate=2013-04-04}}</ref>:
 
=== Ընտանիքը Տոլստոյի ստեղծագործություններում ===
[[Պատկեր:Tolstoi avec ses petits-enfants.jpg|thumb|left|225px|Լ. Ն. Տոլստոյը վարունգի մասին հեքիաթ է պատմում թոռներին՝ Իլյուշային և Սոնյային, [[1909]] թվական, Կրյոկշինո, լուսանկարը՝ [[Վլադիմիր Չերտկով]]ի: Սոֆյա Անդրեևնա Տոլստայան՝ ապագայում՝ [[Սերգեյ Եսենին]]ի վերջին կինը]]
 
Լև Տոլստոյը, ինչպես անձնական կյանքում, այնպես էլ՝ արվեստում, կենտրոնական դերը հատկացնում էր ընտանիքին:ընտանիքին։ Գրողի կարծիքով, մարդկային կյանքի գլխավոր հաստատությունը ոչ թե պետությունն է կամ եկեղեցին, այլ հենց [[ընտանիք]]ը: Տոլստոյն իր ստեղծագործական կյանքի հենց սկզբից կլանված էր ընտանիքի մասին մտքերով ու գաղափարներով և իր առաջին իսկ ստեղծագործությունը՝ «Մանկությունը», նվիրել է ընտանիքին:ընտանիքին։ Երեք տարի անց, [[1855]] թվականին, նա գրում է «Մարկյորի գրառումները» պատմվածքը, որտեղ արդեն զգացվում է գրողի ձգտումը մոլեխաղերի և կանանց նկատմամբ:նկատմամբ։ Նույնն արտացոլվում է նաև «Ընտանեկան երջանկություն» վեպում, որում կնոջ և տղամարդու փոխհարաբերությունները զարմանալիորեն նման են իր իսկ՝ Տոլստոյի և Սոֆյա Անդրեևնայի ամուսնական հարաբերություններին:հարաբերություններին։ Ընտանեկան կյանքի երջանիկ տարիներին (1860-ական թվականներին), ստեղծված կայուն մթնոլորտում, հոգևոր-ֆիզիկական հավասարակշռության և բանաստեղծական ներշնչանքի պայմաններում գրվեցին գրողի երկու մեծագույն ստեղծագործությունները՝ «[[Պատերազմ և խաղաղություն]]» և «[[Աննա Կարենինա]]»: Սակայն եթե «Պատերազմ և խաղաղություն» վեպում Տոլստոյն ամուր կանգնած է ընտանեկան արժեքների պահպանման դիրքերում, հաստատակամ է իր իդեալին հավատարմության մեջ, ապա «Աննա Կարենինայում» նա արդեն կասկածում է այդ իդեալի հասանելիությանը:հասանելիությանը։ Երբ նրա անձնական ընտանեկան կյանքում հարաբերությունները բարդացան, դա արտացոլվեց նաև այնպիսի ստեղծագործություններում, ինչպիսիք են «Իվան Իլյիչի մահը», «Կրեյսերյան սոնատը», «Դևը» և «Հայր Սերգիյը»<ref name="Маартен">{{Գիրք|հեղինակ=Маартен М.|վերնագիր=Проблема семьи в творчестве Л. Н. Толстого, 1850-1870-е гг.|բնօրինակ= |ссылка=http://www.dissercat.com/content/problema-semi-v-tvorchestve-l-n-tolstogo-1850-e-70-e-gody|викитека= |ответственный= |հրատարակություն= |վայր= М.|издательство=МГУ|թվական=2000|հատոր= |էջերի թիվ=211|մեջբերվող էջեր= |սերիա= |ISBN= |տպաքանակ=}}</ref>:
 
Լև Նիկոլաևիչ Տոլստոյն ընտանիքին ամենամեծ ուշադրությունն էր հատկացնում:հատկացնում։ Նրա մտորումները չեն սահմանափակվում ամուսնական հարաբերություններով:հարաբերություններով։ «Մանկություն», «Պատանեկություն» և «Երիտասարդություն» եռագրության մեջ հեղինակը տվել է երեխայի ներաշխարհի վառ գեղարվեստական նկարագրությունը, որում կարևոր դեր են խաղում երեխայի սերը ծնողների հանդեպ և հակառակը՝ այն սերը, որ նա ստանում է ծնողներից:ծնողներից։ «Պատերազմ և խաղաղությունում» Տոլստոյն արդեն առավել ամբողջությամբ բացահայտել է ընտանեկան հարաբերությունների և սիրո տարբեր տեսակները:տեսակները։ Իսկ «Ընտանեկան երջանկության» և «Աննա Կարենինայի» մեջ ընտանեկան սիրո բազմազան տեսանկյունները պարզապես կորսվում են «eros»-ի ուժի առաջ:առաջ։ Քննադատ և փիլիսոփա [[Նիկոլայ Ստրախով]]ը «Պատերազմ և խաղաղություն» վեպի լույս տեսնելուց հետո նշել է, որ Տոլստոյի բոլոր նախորդ ստեղծագործությունները կարելի է դասել նախնական հետազոտությունների կատեգորիայի շարքին, որոնք ավարտվեցին «ընտանեկան ժամանակագրության» ստեղծումով<ref name="Маартен" />:
 
== Փիլիսոփայություն ==
Լև Տոլստոյի կրոնական և բարոյական իմպերատիվներն աղբյուր հանդիսացան տոլստոյականության շարժման համար, որը կառուցվել էր երկու հիմնարար դրույթների վրա՝ «պարզեցման» և «չարին բռնությամբ չընդդիմադրելու»<ref group="Ն">Աստվածաշունչ ըստ Մատթեոսի (5:39)</ref>: Վերջինը, համաձայն Տոլստոյի, ամրագրված է [[Աստվածաշունչ|Աստվածաշնչում]] և [[Քրիստոս]]ի ուսուցման, ինչպես նաև՝ [[բուդդայականություն|բուդդայականության]] առանցքն է հանդիսանում:հանդիսանում։ Քրիստոնեության էությունը, ըստ Տոլստոյի, կարելի է արտահայտել մի պարզ կանոնով. «Եղի՛ր բարի և մի՛ ընդդիմացիր չարին՝ բռնությամբ» («Բռնության օրենք և սիրո օրենք», 1908):։{{sfn|ПСС, 90 т.|1928-1958|loc=Серия первая. Произведения. Т. 37|էջ=149}}
 
Տոլստոյի ուսմունքի կարևորագույն հիմքը դարձան Աստվածաշնչի՝ «Սիրե՛ք ձեր թշնամուն» արտահայտությունը և Լեռնային քարոզը:քարոզը։ Նրա ուսուցման հետևորդները՝ տոլստոյականները, պահպանում էին Լև Նիկոլաևիչի հռչակած հինգ պատգամները՝ մի՛ զայրացիր, մի՛ շնացիր, մի՛ երդվիր, չարին բռնությամբ մի՛ ընդդիմացիր, սիրի՛ր թշնամուդ՝ ինչպես քո հարազատին<ref name="Кольер" />:
 
Ուսմունքի հետևորդների շրջանում, և ոչ միայն, մեծ ժողովրդականություն էին վայելում Տոլստոյի «Որն է իմ հավատը», «Խոստովանություն» և այլ գրքեր:գրքեր։ Տոլստոյի՝ կյանքի ուսուցման վրա ազդել են տարաբնույթ գաղափարական հոսանքներ՝ [[բրահմայականություն]]ը, բուդդայականությունը, [[կոնֆուցիականություն]]ը, [[իսլամ]]ը, ինչպես նաև՝ բարոյախոս-փիլիսոփաների ուսմունքները ([[Սոկրատես]], ուշ շրջանի ստոիկներ, [[Կանտ]], [[Շոպենհաուեր]])<ref>{{Գիրք|автор=Гусейнов А. А.|վերնագիր=Новая философская энциклопедия: в 4 т.|ссылка=http://iph.ras.ru/elib/3029.html|ответственный=Стёпин В.С|հատոր=IV|վայր=М.|издательство=«Мысль»|թվական=2000-2001|ISBN=ISBN 5-244-00961-3}}</ref>:
 
Տոլստոյը մշակել էր ոչ բռնի անիշխանության հատուկ գաղափարախոսություն. այն կարելի է բնութագրել որպես քրիստոնեական անիշխանություն<ref>{{Գիրք|автор=Новикова Л. И., Сиземская И. H.|վերնագիր=Новая философская энциклопедия: в 4 т.|ссылка=http://iph.ras.ru/elib/0165.html|ответственный=Стёпин В.С|հատոր=I|վայր=М.|издательство=«Мысль»|թվական=2000-2001|ISBN=ISBN 5-244-00961-3}}</ref>, որը հիմնվում էր քրիստոնեության խոհամիտ իմաստավորման վրա:վրա։ Բռնությունը չարիք համարելով, նա ենթադրում էր պետության լուծարում, բայց ոչ թե բռնության վրա հենված հեղափոխության, այլ՝ ցանկացած պետական պարտավորությունից հասարակության յուրաքանչյուր անդամի ինքնակամ հրաժարվելու ճանապարհով, լինի դա զինապարտություն, հարկերի վճարում և այլն<ref>{{cite web |url= http://www.megabook.ru/Article.asp?AID=610515|title=Формы анархизма |author= |authorlink= |coauthors= |quote= |date=2011 |format= |work=Анархизм |publisher=Большая энциклопедия Кирилла и Мефодия |accessdate=2013 թ․ հունիսի 9 |lang= |description= |deadlink= |archiveurl= http://www.peeep.us/bd4fee2e|archivedate=2013-06-09 }}</ref>: Լև Տոլստոյը ենթադրում էր. «Անարխիստները ճիշտ են ամեն ինչում. նրանք մերժում են գոյություն ունեցող բարքերը և հաստատում, որ այդ պայմաններում ոչինչ չի կարող իշխանության բռնությունից ավելի վատ լինել: Սակայն նրանք չարաչար սխալվում են՝ կարծելով, թե անիշխանություն կարելի է հաստատել հեղափոխության միջոցով»<ref>[http://www.people.nnov.ru/anarchy/Tolstoy/tolstoy-state.htm ''Толстой Л. Н.'' Путь жизни. - М., 1993. - С. 211-230; раздел «Суеверие государства»]</ref>:
 
Լև Տոլստոյի «Աստծո արքայությունը ձեր մեջ է» աշխատության մեջ{{sfn|ПСС, 90 т.|1928-1958|loc=Серия первая. Произведения. Т. 28|էջ=1-294}} ոչ բռնի ընդդիմության գաղափարը մեծ ազդեցություն է ունեցել [[Մահաթմա Գանդի]]ի վրա, ով ռուս գրողի հետ նամակագրական կապի մեջ է եղել<ref name=hellman>{{cite web| author =Martin E. Hellman| date =1994-10-02| url =http://www-ee.stanford.edu/~hellman/opinion/Resist_Not.html | title =Resist Not Evil | work = |publisher =| accessdate = 2013-04-02| lang =en|archiveurl=http://www.webcitation.org/6Fd7yvdDr|archivedate=2013-04-04}}</ref><ref name=polonskaa>{{ռուսերեն հոդված|автор=Полонская Л.Р.|վերնագիր=Махатма Ганди: смысл жизни|բնօրինակ=|ссылка=http://vivovoco.astronet.ru/VV/PAPERS/ECCE/GANDHI.HTM|автор издания=|հրատարակություն=Новая и новейшая история|тип=журнал|վայր=М.|издательство=|թվական=1991|выпуск=|հատոր=|номер=4|էջերի թիվ=|ISBN=|issn=|doi=|pmid=|язык=}}</ref>:
Տող 352.
 
== Մատենագրություն ==
Լև Տոլստոյի գրածներից պահպանվել է 174 գեղարվեստական ստեղծագործություն, այդ թվում՝ անավարտ երկեր և սևագրություններ:սևագրություններ։ Ինքը՝ Տոլստոյը, իր միայն 78 ստեղծագործություններն էր համարում ավարտուն, և միայն դրանք են տպագրվել նրա կյանքի օրոք և տեղ գտել երկերի ժողովածուներում:ժողովածուներում։ Մացած 96 աշխատանքները մնացել են գրողի արխիվում և միայն նրա մահից հետո են լույս տեսել:տեսել։{{sfn|Жданов, Зайденшур|1961|loc=|էջ=437-438.}}
 
Նրա առաջին տպագրված գործն է «Մանկություն» վիպակը (1852 թվական):։ Կյանքի օրոք առաջին հրատարակված գիրքն է «Կոմս Տոլստոյի զինվորական պատմությունները» ([[1856]] թվական, [[Սանկտ Պետերբուրգ]])<ref>{{cite web |url=http://az.lib.ru/t/tolstoj_lew_nikolaewich/text_1500.shtml |title=Ещё о прижизненных изданиях |author=Смирнов-Сокольский Н.П. |authorlink= |coauthors= |quote= |date=1983 |format= |work= |publisher= |accessdate=2013 թ․ մայիսի 3 |lang= |description= |deadlink= |archiveurl=http://www.peeep.us/c5d56da4 |archivedate=2013-05-03 }}</ref>: Նույն տարում լույս տեսավ նրա երկրորդ գիրքը՝ «Մանկություն և պատանեկություն»: Կյանքի օրոք Տոլստոյի վերջին տպագրված գեղարվեստական ստեղծագործությունն էր «Նպաստավոր հող» գեղարվեստական ակնարկը, որը նվիրված էր [[1910]] թվականի [[հունիսի 21]]-ին Մեշչերսկում երիտասարդ գյուղացու հետ Տոլստոյի հանդիպմանը:հանդիպմանը։ Ակնարկը հրապարակվեց 1910 թվականին «Խոսք» թերթում:թերթում։ Մահվանից մեկ ամիս առաջ Լև Տոլստոյն աշխատում էր «Աշխարհում մեղավորներ չկան» վիպակի վրա:վրա։{{sfn|Жданов, Зайденшур|1961|loc=|էջ=437-438.}}
 
=== Ստեղծագործությունների ժողովածուների հրատարակություն ===
[[Պատկեր:KreutzerSonata.jpg|thumb|right|150px|''«Կրեյսերյան սոնատ». Միխայիլ Էլպիդինի ժնևյան հրատարակությունը. առանց կրճատումների, 1901:'']]
[[1886]] թվականին Լև Նիկոլաևիչի կինն առաջին անգամ իրականացրեց գրողի երկերի ժողովածուի հրատարակությունը:հրատարակությունը։{{sfn|Жданов, Зайденшур|1961|loc=|էջ=440.}} Գրականագիտության համար փուլային դարձավ Տոլստոյի երկերի լիակատար (հոբելյանական) ժողովածուն՝ 90 հատորով (1928-1958), որն իր մեջ ներառել էր բազմաթիվ նոր գեղարվեստական տեքստեր, նամակներ և օրագրեր:օրագրեր։{{sfn|БСЭ|1977|}}
 
Բացի այդ, ավելի ուշ էլ բազմիցս հրատարակվել են նրա ստեղծագործությունների ժողովածուներ. [[1951]]-[[1953]] թվականներին՝ «Երկերի ժողովածու 14 հատորով» (Մոսկվա, Գրակպետհրատ), [[1958]]-[[1959]] թվականներին՝ «Երկերի ժողովածու 12 հատորով» (Մոսկվա, Գրակպետհրատ), [[1960]]-[[1965]] թվականներին՝ «Երկերի ժողովածու 20 հատորով» (Մոսկվա, «Խուդոժեստվեննայա լիտերատուրա» հրատ.), [[1972]] թվականին՝ «Երկերի ժողովածու 12 հատորով» (Մոսկվա, «Խուդոժեստվեննայա լիտերատուրա» հրատ.), [[1978]]-[[1985]] թվականներին՝ «Երկերի ժողովածու 22 հատորով» (Մոսկվա, «Խուդոժեստվեննայա լիտերատուրա» հրատ.), [[1980]] թվականին՝ «Երկերի ժողովածու 12 հատորով» (Մոսկվա, «Սովրեմեննիկ» հրատ.), [[1987]] թվականին՝ «Երկերի ժողովածու 12 հատորով» (Մոսկվա, «Պրավդա» հրատ.):։
 
=== Թարգմանություններ ===
Ռուսական կայսրության ժամանակաշրջանում, 30 տարվա ընթացքում, մինչև [[Հոկտեմբերյան հեղափոխություն]]ը [[Ռուսաստան]]ում հրատարակվել է Տոլստոյի գրքերի 10 միլիոն օրինակ, 10 լեզուներով:լեզուներով։ [[ԽՍՀՄ]] տարիներին Խորհրդային Միությունում հրատարակվել է Տոլստոյի ստեղծագործությունների 60 միլիոն օրինակ՝ 75 լեզուներով<ref name="Аст" />:
 
== Համաշխարհային ճանաչում ==
Ռուսաստանի տարածքում ստեղծվել է Լև Տոլստոյի կյանքին և ստեղծագործությանը նվիրված չորս թանգարան:թանգարան։ Տոլստոյի Յասնայա Պոլյանայի դաստակերտը՝ շրջակա անտառներով, դաշտերով, այգիներով ու հողային տարածքներով վերածվել է թանգարան-արգելոցի, որի մասնաճյուղն է Լև Տոլստոյի՝ Նիկոլսկոյե-Վյազեմսկոյե գյուղի թանգարան-դաստակերտը:դաստակերտը։ Պետության պահպանության տակ է գտնվում Տոլստոյի մոսկովյան դաստակերտը (Լև Տոլստոյի փողոց, 21), որն անձամբ [[Վլադիմիր Լենին]]ի կարգադրությամբ վերածվել է տուն-թանգարանի:թանգարանի։ Թանգարանի է վերածվել նաև Մոսկվա-Կուրսկ-Դոնբաս երկաթուղու Աստապովո կայարանի տունը (այժմ՝ Լև Տոլստոյի կայարան, Մոսկվայի երկաթուղի), որտեղ մահացել է գրողը:գրողը։ Տոլստոյի թանգարաններից ամենամեծը, որը նաև գրողի կյանքի և ստեղծագործության ուսումնասիրությամբ զբաղվող գիտահետազոտական կենտրոն է, Լ. Տոլստոյի պետական թանգարանն է Մոսկվայում (Պրեչիստենկա փողոց, տուն 11/8):։ [[Ռուսաստան]]ում գրողի անունով անվանակոչվել են բազմաթիվ դպրոցներ, ակումբներ, գրադարաններ և այլ մշակութային հաստատություններ:հաստատություններ։ Նրա անունն են կրում շրջկենտրոն և երկաթգծի կայարան (նախկին Աստապովո) Լիպեցկի մարզում, շրջան և շրջկենտրոն Կալուգայի մարզում, ավան (նախկին Ստարի Յուրտ) Գրոզնիի մարզում, որտեղ Տոլստոյը եղել է պատանեկության տարիներին<ref name="Аст">{{cite web|url=http://tolstoy.lipetsk.ru/gosudarstvenny-museum-l-n-tolstogo/nasledie-l-n-tolstogo/ |title=Наследие Л.Н.Толстого |author= |date=2011-05-31|work=|publisher=Музей Толстого на станции Астапово |accessdate=2013 թ․ ապրիլի 5|archiveurl =http://www.peeep.us/e04de8c5 | archivedate =2013-04-05 |lang=}}</ref>: Ռուսաստանի շատ քաղաքներում կան Լև Տոլստոյի անունը կրող հրապարակներ և փողոցներ:փողոցներ։ Գրողի հուշարձանները կանգնեցված են Ռուսաստանի և աշխարհի տարբեր քաղաքներում:քաղաքներում։ Ռուսաստանում Լև Նիկոլաևիչ Տոլստոյի հուշարձաններ կան [[Մոսկվա]]յում, [[Տուլա]]յում (որպես Տուլայի նահանգի ծնունդ), [[Պյատիգորսկ]]ում, [[Օրենբուրգ]]ում<ref>{{cite web|author=|date=|url=http://www.mininform.orb.ru/orb/orb.html|title=Виды г. Оренбурга|work=|publisher=Министерство культуры и внешних связей Оренбургской области|accessdate=2012 թ․ ապրիլի 13|lang=|archiveurl=http://www.webcitation.org/6Fx1S88TO|archivedate=2013-04-17}}</ref>:
 
== Տոլստոյի ստեղծագործությունների նշանակությունն ու ազդեցությունը ==
Լև Տոլստոյի արվեստի մեկնաբանման և ընկալման բնույթը, ինչպես նաև առանձին արվեստագետների և գրական գործընթացների վրա նրա ազդեցության բնույթը, մեծ մասամբ պայմանավորված է յուրաքանչյուր երկրի, նրա պատմական ու գեղարվեստական զարգացման առանձնահատկություններով:առանձնահատկություններով։ Այսպես, ֆրանսիացի գրական գործիչները նրան ընկալում էին, նախևառաջ, որպես արվեստագետի, ով հակադրվում էր [[նատուրալիզմ]]ին և կարողանում էր կյանքի իրական պատկերը համատեղել ոգեշնչման և բարձր բարոյականության հետ:հետ։ Անգլիացի գրողները հենվում էին ավանդական «վիկտորիանական» կեղծ բարեպաշտության դեմ պայքարող նրա արվեստի վրա, որում տեսնում էին բարձր գեղարվեստական համարձակություն:համարձակություն։ [[ԱՄՆ]]-ում Լև Տոլստոյը հենարան դարձավ այն գրողների համար, ովքեր հաստատում էին սուր սոցիալական թեմատիկան արվեստում:արվեստում։ [[Գերմանիա]]յում առավել մեծ նշանակություն ձեռք բերեցին նրա հակամիլիտարիստական ելույթները. գերմանացի գրականագետներն ուսումնասիրում էին պատերազմի ռեալիստական արտահայտության նրա փորձը:փորձը։ Սլավոնական ժողովուրդների գրողներին գրավում էր «փոքր» ազգերի հանդեպ նրա կարեկցանքը և նաև նրա ստեղծագործությունների ազգային-հերոսական թեմատիկան:թեմատիկան։{{sfn|Мотылёва|1961|loc=|էջ=}}
 
Լև Տոլստոյը հսկայական ազդեցություն ունեցավ եվրոպական հումանիզմի, համաշխարհային գրականության մեջ ռեալիստական ավանդույթների զարգացման վրա:վրա։ Նրա ազդեցությունն են կրել [[Ֆրանսիա]]յում՝ [[Ռոմեն Ռոլան]]ը, [[Ֆրանսուա Մորիակ]]ը և [[Ռոժե Մարտեն դյու Գար]]ը, ԱՄՆ-ում՝ [[Էռնեստ Հեմինգուեյ]]ը և [[Թոմաս Վուլֆ]]ը, [[Անգլիա]]յում՝ [[Ջոն Գոլսուորսի]]ն և [[Բեռնարդ Շոու]]ն, Գերմանիայում՝ [[Թոմաս Ման]]ը և [[Աննա Զեգերս]]ը, [[Շվեդիա]]յում՝ [[Ավգուստ Ստրինդբերգ]]ը և [[Արթուր Լունդկվիստ]]ը, [[Ավստրիա]]յում՝ [[Ռայներ Ռիլկե]]ն, [[Լեհաստան]]ում՝ [[Էլիզա Օժեշկոյ]]ը, [[Բոլեսլավ Պրուս]]ը, [[Յարոսլավ Իվաշկևիչ]]ը, [[Չեխոսլովակիա]]յում՝ [[Մարիա Պույմանովա]]ն, [[Չինաստան]]ում՝ [[Լաո Շե]]ն, [[Ճապոնիա]]յում՝ [[Տոկուտոմի Ռոկ]]ը, ընդ որում, նրանցից յուրաքանչյուրն այդ ազդեցությանը ենթարկվել է յուրովի:յուրովի։{{sfn|БСЭ|1977|}}
 
Արևմտյան հումանիստ-գրողները, այնպիսիք, ինչպիսիք են Ռոմեն Ռոլանը, [[Անատոլ Ֆրանս]]ը, Բեռնարդ Շոուն, եղբայրներ Հենրիխ և Թոմաս Մաները, ուշադրությամբ ականջ էին դնում հեղինակի մերկացնող ձայնին «Հարություն», «Լուսավորության պտուղները», «Կրեյցերյան սոնատ», «Իվան Իլյիչի մահը» ստեղծագործություններում:ստեղծագործություններում։ Տոլստոյի քննադատական աշխարհընկալումը ներթափանցում էր նրանց գիտակցության մեջ ոչ միայն նրա հրապարակախոսական և փիլիսոփայական աշխատանքների, այլև գեղարվեստական ստեղծագործությունների միջոցով:միջոցով։ [[Հենրիխ Ման]]ն ասում էր, որ Տոլստոյի ստեղծագործությունները գերմանական մտավորականության համար հակաթույն են նիցշեականության դեմ:դեմ։ Հենրիխ Մանի, [[Ժան-Ռիշար Բլոկ]]ի, [[Հեմլին Հարլենդ]]ի համար Լև Տոլստոյը բարոյական մաքրության և հասարակական չարության դեմ անհանդուրժողականության օրինակ էր և գրավում էր նրանց որպես ճնշողների թշնամի և ճնշվածների պաշտպան:պաշտպան։ Տոլստոյի աշխարհայացքի գեղագիտական գաղափարներն այս կամ այն կերպ արտացոլվել են Ռոմեն Ռոլանի «Ժողովրդական թատրոն» գրքում, Բեռնարդ Շոուի և Բոլեսլավ Պրուսի հոդվածներում («Ի՞նչ է արվեստը» տրակտատը) և [[Ֆրենկ Նորիս]]ի «Վիպագրի պատասխանատվությունը» գրքում, որում հեղինակը բազմիցս հղում է արել Տոլստոյին:Տոլստոյին։{{sfn|Мотылёва|1961|loc=|էջ=}}
 
Ռոմեն Ռոլանի սերնդի արևմտաեվրոպական գրողների համար Լև Տոլստոյը հանդիսանում էր ավագ եղբայր, ուսուցիչ:ուսուցիչ։ Նա դարասկզբի գրական-գաղափարական պայքարում դեմոկրատական և ռեալիստական ուժերի ձգողականության կենտրոնն էր, ինչպես նաև՝ ամենօրյա սուր վեճերի առարկա:առարկա։ Միևնույն ժամանակ, ավելի ուշ շրջանի գրողների՝ [[Լուի Արագոն]]ի կամ Էռնեստ Հեմինգուեյի համար Տոլստոյի արվեստը դարձավ մշակութային հարստության մաս, որը նրանց կողմից մարսվում էր դեռ պատանեկան տարիներից:տարիներից։ Մեր օրերում շատ արտասահմանյան արձակագիրներ, ովքեր իրենց նույնիսկ չեն համարում Տոլստոյի աշակերտներ և կողմնորոշված չեն նրա հանդեպ իրենց վերաբերմունքի մեջ, նույնպես իրացնում են համաշխարհային գրականության նվաճում դարձած նրա ստեղծագործական փորձի տարրերը:տարրերը։{{sfn|Мотылёва|1961|loc=|էջ=}}
 
Լև Նիկոլաևիչ Տոլստոյը 16 անգամ առաջադրվել է գրականության [[Նոբելյան մրցանակ]]ի<ref>{{cite web | url = http://www.nobelprize.org/nomination/archive/literature/nomination.php?action=advsearch&start=11&key1=candcountry&log1==&string1=RU&log10=&log11=&order1=year&order2=nomname&order3=cand1name | title = Nomination Database - Literature}}</ref>:
Տող 392.
== Քննադատություն ==
[[Պատկեր:GiantAndPygmies.jpg|thumb|right|250px|''«Հսկան և պիգմեյները. Լև Տոլստոյը և ժամանակակից գրողները»: Ծաղրանկար'']]
Տոլստոյի մասին դեռ կենդանության օրոք գրել են քաղաքական ամենատարբեր ուղղվածության բազմաթիվ թերթեր և ամսագրեր:ամսագրեր։ Նրա մասին գրվել են հազարավոր քննադատական հոդվածներ և գրախոսություններ:գրախոսություններ։ Նրա վաղ շրջանի ստեղծագործությունները գնահատվել են հեղափոխական-դեմոկրատական քննադատության կողմից:կողմից։ Սակայն «[[Պատերազմ և խաղաղություն]]», «[[Աննա Կարենինա]]» և «Հարություն» վեպերը գրողի ժամանակակից գրաքննադատության կողմից լիովին չեն բացահայտվել և չեն մեկնաբանվել<ref name="bychkov">{{Գիրք|հեղինակ=Бычков С. П. |մաս=Толстой в оценке русской критики |ссылка часть=http://feb-web.ru/feb/tolstoy/critics/trk/trk-003-.htm |վերնագիր=Л. Н. Толстой в русской критике: Сборник статей |բնօրինակ= |ссылка=|викитека= |ответственный= |հրատարակություն=2-е доп. |վայր=М. |издательство=Государственное издательство художественной литературы |թվական=1952 |հատոր= |էջերի թիվ= |столбцы= |մեջբերվող էջեր= |սերիա= |ISBN= |տպաքանակ=}}</ref>: Նրա «Աննա Կարենինա» վեպն ըստ արժանվույն չի գնահատվել 1870-ական թվականների գրաքննադատության մեջ. վեպի գաղափարային համակարգը մնացել է չբացահայտված, ինչպես և նրա զարմանալի գեղարվեստական ուժը:ուժը։ Միևնույն ժամանակ ինքը՝ Տոլստոյը, ոչ առանց հեգնանքի, գրել է. «Եթե կարճատես քննադատները կարծում են, թե ես ցանկացել եմ նկարագրել միայն այն, ինչ ինձ դուր է գալիս, ինչպես է ճաշում Օբլոնսկին կամ ինչպիսին են Կարենինայի ուսերը, ապա նրանք չարաչար սխալվում են»{{sfn|Собр. соч., 22 т.|1978-1985|loc=Том XVIII. Письмо Н. Н. Страхову 23 и 26 апреля 1876 г.|էջ=784-785.}}:
 
=== Գրական քննադատություն ===
Մամուլում առաջին անգամ Տոլստոյի դեբյուտի մասին բարյացակամ արտահայտվեց «Հայրենական նոթերի» հեղինակ [[Ստեպան Դուդիշկին]]ը<ref name="istoriya_kritiki" /> [[1854]] թվականին՝ «Մանկություն» և «Պատանեկություն» վիպակներին նվիրված հոդվածում<ref>{{cite web|url=http://az.lib.ru/d/dudyshkin_s_s/text_0050.shtml|title=(О творчестве Л. Н. Толстого)|author=Дудышкин С. С.|date=|work=|publisher=|accessdate=2013 թ․ հունիսի 11|lang=|archiveurl=http://www.webcitation.org/6HJNXEAG7|archivedate=2013-06-12}}</ref>: Սակայն երկու տարի անց, [[1856]] թվականին, նույն այդ քննադատը «Մանկություն» և «Պատանեկություն», «Զինվորական պատմություններ» գրքերի վերաբերյալ բացասական գրախոսություն հրապարակեց:հրապարակեց։{{sfn|Гусев Н. Н. 1855 - 1869|1957|loc=Глава третья. В Москве и Петербурге (1856-1857). V|էջ=102-103}} Նույն տարում լույս տեսավ այդ գրքերի մասին Ն. Չերնիշևսկու գրախոսությունը, որում քննադատն ուշադրություն էր հրավիրում մարդու հոգեբանության հակասական զարգացման բացահայտման՝ հեղինակի ունակության վրա<ref name="istoriya_kritiki" />: Չերնիշևսկին այդտեղ ևեթ նշում է Ս. Դուդիշկինի կողմից Տոլստոյին ուղղված մեղադրանքների անհեթեթության մասին:մասին։ Մասնավորապես, առարկելով քննադատի այն դիտողության դեմ, թե իբր Տոլստոյն իր ստեղծագործություններում չի պատկերել կանացի կերպարներ, Չերնիշևսկին ուշադրություն է հրավիրում «Երկու հուսար»-ի Լիզայի կերպարի վրա:վրա։{{sfn|Гусев Н. Н. 1855 - 1869|1957|loc=Глава третья. В Москве и Петербурге (1856-1857). XI|էջ=131}} 1855-1856 թվականներին Տոլստոյի արվեստը բարձր գնահատականի է արժանացրել նաև «մաքուր արվեստի» տեսաբաններից մեկը՝ Պ. Աննենկովը՝ նշելով Տոլստոյի և Տուրգենևի ստեղծագործությունների գաղափարական խորությունը<ref name="istoriya_kritiki" /> և այն, որ գաղափարը և գեղարվեստական միջոցներով դրա արտահայտությունը Տոլստոյի մոտ միաձուլված են<ref>{{cite web|url=http://az.lib.ru/a/annenkow_p_w/text_0150.shtml|title=«О мысли в произведениях изящной словесности»|author= Анненков П. В.|date=|work=|publisher=|accessdate=2013 թ․ հունիսի 12|lang=|archiveurl=http://www.webcitation.org/6HKOqrL0h|archivedate=2013-06-12}}</ref>: Այդ նույն ժամանակ «գեղագիտական» քննադատության մեկ այլ ներկայացուցիչ՝ Ա. Դրուժինինը, «Ձյունամրրիկ», «Երկու հուսար» և «Զինվորական պատմություններ» ստեղծագործությունների գրախոսականներում Տոլստոյին բնութագրել է որպես հասարակական կյանքի հմուտ գիտակի և մարդկային հոգու նրբազգաց հետազոտողի<ref name="istoriya_kritiki" />: Այդուհանդերձ, սլավոնասեր [[Կոնստանտին Ակսակով]]ը [[1857]] թվականին «Ժամանակակից գրականության քննություն» հոդվածում, բարձր գնահատելով Տոլստոյի և Տուրգենևի արվեստը, նշել է նաև ավելորդ մանրամասնությունների առկայությունը, որոնց պատճառով «կորում է այդ հիրավի հիասքանչ ստեղծագործությունները մեկ ամբողջության մեջ կապող ընդհանուր գիծը»<ref name="istoriya_kritiki" />:
 
[[1870]]-ական թվականներին [[Պյոտր Տկաչով]]ը, որը գտնում էր, որ գրողի խնդիրը իր ստեղծագործության մեջ հասարակության «առաջադեմ» հատվածի ազատատենչ ձգտումներն արտահայտելն է, «[[Աննա Կարենինա]]» վեպին նվիրված «Սալոնային արվեստ» հոդվածում խիստ բացասաբար է արտահայտվել Տոլստոյի ստեղծագործության մասին<ref name="istoriya_kritiki" />:
 
Ն. Ստրախովը «Պատերազմ և խաղաղություն» վեպն իր մասշտաբայնությամբ համեմատել է Պուշկինի ստեղծագործության հետ:հետ։ Տոլստոյի հանճարեղությունն ու նորարարությունը, քննադատի կարծիքով, «պարզ» միջոցներով ռուսական կյանքի ներդաշնակ և համապարփակ պատկերը ստեղծելու կարողության մեջ է:է։ Գրողին բնորոշ օբյեկտիվությունը թույլ է տվել նրան «խորը և ճշմարտացի» արտացոլել հերոսների ներաշխարհի զարգացման դինամիկան, որը Տոլստոյի մոտ չի ենթարկվում ի սկզբանե տրված որևէ սխեմայի և կարծրատիպի:կարծրատիպի։ Քննադատը նշել է նաև մարդու մեջ լավագույն գծերը գտնելու հեղինակի ձգտումը:ձգտումը։ Ստրախովը վեպում առավել գնահատում է այն, որ հեղինակին հետաքրքրում է ոչ միայն անհատի հոգեկան հատկանիշները, այլև վերանձնական՝ ընտանեկան և հասարակական գիտակցության խնդիրը<ref name="istoriya_kritiki" />:
 
Փիլիսոփա [[Կոնստանտին Լեոնտև]]ը [[1882]] թվականին հրատարակած «Մեր նոր քրիստոնյաները» գրքույկում կասկած է հայտնել [[Դոստոևսկի Ֆեոդոր|Դոստոևսկու]] և Տոլստոյի ուսմունքների հասարակական-կրոնական հիմնավորվածության շուրջ:շուրջ։ Լեոնտևի կարծիքով Դոստոևսկու պուշկինյան ճառը և Տոլստոյի «Ինչով են ապրում մարդիկ» պատմվածքը ցույց են տալիս նրանց կրոնական հայացքների խակությունը և եկեղեցու հայրերի աշխատություններին այդ գրողների ոչ բավարար ծանոթ լինելը:լինելը։ Լեոնտևը գտնում է, որ տոլստոյյան «սիրո դավանանքը», որ ընդունվել է «հակասլավոնասերների» մեծամասնության կողմից, աղավաղում է քրիստոնեության իրական էությունը:էությունը։ Այլ էր Լեոնտևի վերաբերմունքը Տոլստոյի գեղարվեստական ստեղծագործությունների հանդեպ:հանդեպ։ «Պատերազմ և խաղաղություն» և «Աննա Կարենինա» վեպերը քննադատը հայտարարել է համաշխարհային գրականության ամենահզոր ստեղծագործությունները «վերջին 40-50 տարիների ընթացքում: Ռուս գրականության մեծագույն թերությունը համարելով [[Նիկոլայ Գոգոլ|Գոգոլից]] սկիզբ առնող՝ ռուսական իրականության «նվաստացումը», քննադատը ենթադրում է, որ միայն Տոլստոյը կարողացավ հաղթահարել այդ ավանդույթը՝ պատկերելով «ռուսական բարձր դասը․․․ վերջապես մարդավայել, այսինքն՝ անաչառորեն, երբեմն նույնիսկ բացահայտ սիրով»<ref name="istoriya_kritiki" />: [[Նիկոլայ Լեսկով]]ը, [[1883]] թվականին, «Կոմս Լ. Տոլստոյը և Ֆ. Դոստոևսկին որպես հերետիկոսներ (վախի դավանանքը և սիրո դավանանքը)» հոդվածում քննադատեց Լեոնտևի գրքույկը՝ նրան մեղադրելով «իրերը հեշտությամբ խեղաթյուրելու», սուրբ հայրերի գրվածքները չիմանալու և դրանցից ընտրված միակ փաստարկը չհասկանալու մեջ (ինչը Լեոնտևն ինքն էլ էր խոստովանում):։
 
Լեսկովը կիսում էր Ստրախովի հիացմունքը Տոլստոյի ստեղծագործությունների հանդեպ:հանդեպ։ Տոլստոյի «սիրո դավանանքը» հակադրելով Լեոնտևի «վախի դավանանքին»՝ Լեսկովը կարծում էր, որ հենց առաջինն է իսկապես մոտ քրիստոնեական բարոյականության էությանը<ref name="istoriya_kritiki" />:
 
Ավելի ուշ, ի տարբերություն դեմոկրատ քննադատների մեծամասնության, Տոլստոյի արվեստը բարձր է գնահատել Անդրեևիչը ([[Եվգենի Սոլովյով]])<ref name="istoriya_kritiki" />, ով իր հոդվածները հրապարակում էր «լեգալ մարքսիստների» «Ժիզն» ամսագրում:ամսագրում։ Ուշ Տոլստոյի մոտ նա հատկապես գնահատում էր «պատկերման անհասանելի ճշմարտությունը», գրողի ռեալիզմը, որ մերկացնում էր «մշակույթի, հասարակական կյանքի պայմանականությունները»՝ բացահայտելով «բարձրագոչ խոսքերի տակ թաքնված սուտը» («Ժիզն», 1899, № 12)<ref>{{cite web|url=http://az.lib.ru/s/solowxewandreewich_e_a/text_0010.shtml|title=Е. А. Соловьёв-Андреевич: биобиблиографическая справка|author=Михайлова М. В.|date=|work=|publisher=|accessdate=2013 թ․ հունիսի 12|lang=|archiveurl=http://www.webcitation.org/6HKOrqauw|archivedate=2013-06-12}}</ref>:
 
Քննադատ Ի. Իվանովը [[19-րդ դար]]ի վերջի գրականության մեջ տեսնում է [[Գի դը Մոպասան|Մոպասան]]ից, Զոլայից և Տոլստոյից սկիզբ առնող «նատուրալիզմը», որն ընդհանուր բարոյական անկման արտահայտություն է<ref name="istoriya_kritiki" />:
Տող 419.
 
=== Գրողի սոցիալական հայացքների քննադատություն ===
[[Ռուսաստան]]ում ուշ Տոլստոյի սոցիալական և փիլիսոփայական հայացքները մամուլում բացահայտ քննարկելու հնարավորությունը հայտնվեց [[1886]] թվականին՝ նրա երկերի ժողովածուի 12-րդ հատորում «Եվ ի՞նչ անել» հոդվածի կրճատ տարբերակը հրապարակելուց հետո:հետո։{{sfn|Собр. соч., 22 т.|1978-1985|loc=Том XVI. «Так что же нам делать?». [http://rvb.ru/tolstoy/02comm/0346.htm Комментарии]|էջ=436-438}}
 
12-րդ հատորի շուրջ բանավեճը բացեց [[Ալեքսանդր Սկաբիչևսկի]]ն՝ Տոլստոյին քննադատելով մշակույթի և գիտության վերաբերյալ նրա հայացքների համար:համար։ [[Նիկոլայ Միխայլովսկի]]ն, ընդհակառակը, պաշտպանեց մշակույթի վերաբերյալ Տոլստոյի հայացքները. «Կոմս Տոլստոյի երկերի 12-րդ հատորում շատ է խոսվում, այսպես կոչված, «գիտություն՝ գիտության համար» և «մշակույթ՝ մշակույթի համար» գաղափարների անհեթեթության և անօրինականության մասին․․․ Կոմս Տոլստոյն այդ առումով իրավացի է, և մշակույթի նկատմամբ դա վերին աստիճանի նշանակալից վերաբերմունք է առաջնակարգ արվեստագետի կողմից»:{{sfn|Собр. соч., 22 т.|1978-1985|loc=Том XVI. «Так что же нам делать?». [http://rvb.ru/tolstoy/02comm/0346.htm Комментарии]|էջ=438-439}}
 
Արտասահմանում Տոլստոյի հոդվածին արձագանքեցին [[Ռոմեն Ռոլան]]ը, [[Ուիլյամ Հոուլես]]ը, [[Էմիլ Զոլա]]ն: Ավելի ուշ [[Ստեֆան Ցվեյգ]]ը, բարձր գնահատելով հոդվածի առաջին՝ նկարագրական հատվածը («․․․հազիվ թե երկրի երեսին երբևէ սոցիալական քննադատությունն ավելի հանճարեղ կերպով ցուցադրված լինի, որքան չքավորների ու նվաստների այդ սենյակների պատկերումն է), միաժամանակ նկատել է. «բայց հենց երկրորդ մասում ուտոպիստ Տոլստոյն ախտորոշումից անցնում է թերապիային և աշխատում է առաջարկել վերափոխման օբյեկտիվ տարբերակներ, յուրաքանչյուր հասկացություն դառնում է անորոշ, ուրվագծերը խամրում են, իրար հաջորդող մտքերը սայթաքում են: Եվ այդ շփոթվածությունն աճում է խնդրից խնդիր»:{{sfn|Собр. соч., 22 т.|1978-1985|loc=Том XVI. «Так что же нам делать?». [http://rvb.ru/tolstoy/02comm/0346.htm Комментарии]|էջ=439-440}}
 
[[Վլադիմիր Լենին]]ը [[1910]] թվականին Ռուսաստանում տպագրված «Լ. Տոլստոյն ու ժամանակակից աշխատավորական շարժումը» հոդվածում գրել է «կապիտալիզմի և փողի իշխանության հասցեին» Տոլստոյի «անզոր անեծքների» մասին:մասին։ Ըստ Լենինի՝ Տոլստոյի կողմից ժամանակակից կարգերի քննադատությունն «արտացոլում է միլիոնավոր գյուղացիների հայացքների բեկումը, այն գյուղացիների, որոնք հենց նոր ազատագրվել են ճորտությունից և հասկացել, որ այդ ազատությունն իր հետ բերել է սնանկացման, սովամահության, տնանկության նոր սարսափներ․․․»:{{sfn|''Ленин В. И.'', ПСС|1967|loc=Т. 20. - С. 40}}{{sfn|Собр. соч., 22 т.|1978-1985|loc=Том XVI. «Так что же нам делать?». [http://rvb.ru/tolstoy/02comm/0346.htm Комментарии]|էջ=440-441}} Ավելի վաղ, «Լև Տոլստոյը՝ որպես ռուսական հեղափոխության հայելի» աշխատության մեջ (1908) Լենինը գրել է, որ Տոլստոյը ծիծաղելի է, ինչպես մարդկության փրկության նոր բաղադրատոմսեր հայտնագործած մարգարե:մարգարե։ Բայց, միևնույն ժամանակ, նա հզոր է՝ Ռուսաստանում բուրժուական հեղափոխությունից առաջ ռուս գյուղացիության մեջ տիրող գաղափարների և տրամադրությունների արտահայտման մեջ:մեջ։ Միևնույն ժամանակ, Տոլստոյը բացառիկ է, քանի որ նրա հայացքներն արտահայտում են հեղափոխության՝ որպես գյուղացիական բուրժուական հեղափոխության, յուրահատկությունները{{sfn|''Ленин В. И.'', ПСС|1967|loc=Т. 17. - С. 210}}<ref name="bychkov" />{{rp|48-50}}: «Լ. Տոլստոյ» հոդվածում (1910) Լենինը մատնանշում է, որ Տոլստոյի հակասական հայացքներն «արտացոլում են հետռեֆորմյան, բայց նախահեղափոխական դարաշրջանի ռուս հասարակության տարբեր դասերի ու շերտերի հոգեբանությունը որոշող հակասական պայմաններն ու ավանդույթները»{{sfn|''Ленин В. И.'', ПСС|1967|loc=Т. 20. - С. 20-21}}:
 
[[Գեորգի Պլեխանով]]ը «Պատկերացումների խառնուրդ» հոդվածում (1911) բարձր է գնահատել Տոլստոյի կողմից մասնավոր սեփականության քննադատությունը:քննադատությունը։{{sfn|Собр. соч., 22 т.|1978-1985|loc=Том XVI. «О переписи в Москве». [http://rvb.ru/tolstoy/02comm/0346.htm Комментарии]|էջ=440-441}}
 
[[Վլադիմիր Կորոլենկո]]ն [[1908]] թվականին Տոլստոյի մասին գրել է, որ քրիստոնեության առաջին դարերի ավանդույթների հաստատման մասին նրա հիասքանչ երազանքը կարող է մեծապես ազդել պարզ հոգիների վրա, բայց մյուսները չեն կարող հետևել նրան՝ դեպի այդ «երազանքների երկիր»: Կորոլենկոյի կարծիքով, Տոլստոյը գիտեր, տեսնում և զգում էր հասարակական կարգի միայն ամենացածր և ամենաբարձր խավերը, և նրա համար հեշտ էր հրաժարվել «միակողմանի» բարելավումներից, ինչպիսին էր, օրինակ, սահմանադրական կարգը<ref name="bychkov" />{{rp|43-44}}<ref>{{Գիրք|автор=Короленко В. Г.|մաս=Лев Николаевич Толстой: (Статья первая). VI.|ссылка часть=http://feb-web.ru/feb/tolstoy/critics/trk/trk-3282.htm|վերնագիր=Л. Н. Толстой в русской критике: Сб. ст|ссылка=|викитека=|հրատարակություն=2-е изд., доп|վայր=М.|издательство=Гослитиздат|թվական=1952|էջերի թիվ=344-345}}</ref>:
Տող 438.
 
== Տոլստոյի ստեղծագործությունների էկրանավորում ==
Լև Տոլստոյին և նրա ընտանիքին է նվիրված ռեժիսոր [[Սերգեյ Գերասիմով]]ի «Լև Տոլստոյ» լիամետրաժ գեղարվեստական ֆիլմը (1984):։ Ֆիլմը պատմում է գրողի կյանքի վերջին երկու տարիների և նրա մահվան մասին:մասին։ Գլխավոր դերակատարն է ինքը՝ ռեժիսորը, Սոֆյա Անդրեևնայի դերում հանդես է գալիս դերասանուհի Տամարա Մակարովան:Մակարովան։ «Նրա կյանքի եզերքը» ֆիլմում (1985) գրողի դերը կատարել է դերասան [[Ալեքսանդր Վոկաչ]]ը: «Ուրիշ ինչ են ասում տղամարդիկ» ֆիլմում (2011) Լև Տոլստոյի երգիծական դերը կատարել է [[Վլադիմիր Մենշով]]ը: «Երկրպագուհին» ֆիլմում (2012) գրողի դերում հանդես է եկել դերասան [[Իվան Կրասկո]]ն<ref name="Цулая">{{cite web|url=http://www.kinopoisk.ru/article/1980088/|title=Кинопоиск|last=Цулая|first=Дарико |date=08.10.2012|work=Известные писатели в кино: Cамые яркие образы|accessdate=2014 թ․ մարտի 2}}</ref>:
 
== Գրականություն ==
* [[Սալոմե Արեշյան]], Լև Տոլստոյ, Երևան, 1960, 267 էջ:էջ։
 
== Տես նաև ==