|
}}
'''Գեղարվեստական շրջիկ ցուցահանդեսների ընկերություն''' ({{lang-ru|Товарищество передвижных художественных выставок}}, պերեդվիժնիկներ, {{lang-ru|''передвижники''}}), ռուս նկարիչների միություն, որ գոյություն է ունեցել 19-րդ դարի վերջին ու 20-րդ դարի սկզբին:սկզբին։ Գեղագիտական պլանում ընկերության անդամները նպատակաուղղված կերպով հակադրվում էին պաշտոնական [[ակադեմիզմ]]ին: Ընկերությունը հիմնադրվել է [[1870 թվական]]ին [[Սանկտ Պետերբուրգ]]ում [[Իվան Կրամսկոյ]]ի, [[Գրիգորի Մյասոեդով]]ի, [[Նիկոլայ Գե]]ի ու [[Վասիլի Պերով]]ի նախաձեռնությամբ՝ ի հակադրություն [[Սանկտ Պետերբուրգի գեղարվեստի ակադեմիա|Պետերբուրգի գեղարվեստի ակադեմիայի]]<ref name="ՀՍՀ">[https://hy.wikisource.org/wiki/Էջ:Հայկական_Սովետական_Հանրագիտարան_(Soviet_Armenian_Encyclopedia)_9.djvu/271 Հայկական սովետական հանրագիտարան], հատոր 9, Երևան, 1983, էջ 271:</ref>: Պերեդվիժնիկների արվեստը ներշնչված էր նարոդնիկական շարժման գաղափարներով<ref>{{Книга|автор = Троицкий Н. А.|заглавие = Россия в XIX веке: Курс лекций.|ответственный = |издание = |место = Москва|издательство = Высшая школа|год = 1997|страницы = |страниц = 431|isbn = }}</ref>: Ընկերությունը զարգացրել է Սանկտպետերբուրգյան նկարիչների արտելի (ստեղծվել է 1863 թվականին) լավագույն ավանդույթները, որի ղեկավար Իվան Կրամսկոյն էլ դարձել է նոր միավորման գաղափարական առաջնորդը։ Պերեդվիժնիկները եղել են [[Վիսարիոն Բելինսկի|Վիսարիոն Բելինսկու]] և [[Նիկոլայ Չեռնիշևսկի|Նիկոլայ Չեռնիշևսկու]] հասարակական ու գեղագիտական հայացքների ազդեցության ներքո<ref name="ՀՍՀ" />։ Ազատվելով իրենց գործերն ստեղծելու, ցուցադրելու, իրացնելու՝ Գեղարվեստի ակադեմիայի սահմանափակումներից ու խնամակալությունից Գեղարվեստական շրջիկ ցուցահանդեսների ընկերության ներքին կյանքը կազմակերպել են կոոպերատիվ սկզբունքներով, ծավալել լուսավորական գործունեություն։ 1871 թվականից ընկերությունը բացել է 48 ցուցահանդես [[Սանկտ Պետերբուրգ]]ում և [[Մոսկվա]]յում, որից հետո դրանք ցուցադրել [[Կիև]]ում, [[Խարկով]]ում, [[Կազան]]ում, [[Օրյոլ]]ում, [[Ռիգա]]յում և այլ քաղաքներում։ Վճռականորեն խզելով կապերը ակադեմիզմի իդեալիստական գեղագիտությունից ու կանոններից՝ պերեդվիժնիկների արվեստը հիմքում ունեցել է [[քննադատական ռեալիզմ]]ի մեթոդը։ Պերեդվիժնիկները դիմել են կյանքի, ժողովրդի պատմության, հայրենի երկրի ու բնության ճշմարտացի, դեմոկրատական դիրքորոշմամբ պատկերման։ Կրքոտ կերպով մերկացնելով ինքնակալական-ճորտատիրական կարգերը, կապիտալիզմի խոցերը՝ նրանք ջերմ սիրով են ցույց տվել ժողովրդի ուժն ու գեղեցկությունը, ազատության համար նրա մղած պայքարի վեհությունը։ Պերեդվիժնիկների ստեղծագործության մեջ առաջատար է եղել կենցաղային ժանրը, որի միջոցով ընդհանրացման չտեսնված խորությամբ և ուժով է պատկերվել ժողովրդի ժամանակակից կյանքը<ref name="ՀՍՀ" />։ Կարևոր տեղ են գրավել նաև սոցիալական և հոգեբանական բնութագրերով կատարված դիմանկարը, ժողովրդի գործունեությանը նվիրված պատմանկարչությունը, հայրենի բնության պարզ մոտիվների գեղեցկությունն ու նշանակալիությունը բացահայտող բնանկարը, ավետարանական սյուժեներով պատկերներում մարմնավորվել են բարոյափիլիսոփայական հրատապ խնդիրներ<ref name="ՀՍՀ" />։ Նրա կազմում տարբեր ժամանակներում (բացի նախաձեռնողներից) եղել են [[Իլյա Ռեպին]]ը, [[Վասիլի Սուրիկով]]ը, [[Վլադիմիր Մակովսկի]]ն, [[Իլարիոն Պրյանիշնիկով]]ը, [[Ալեքսեյ Սավրասով]]ը, [[Իվան Շիշկին]]ը, [[Վասիլի Մաքսիմով]]ը, [[Կոնստանտին Սավիցկի]]ն, [[Ապոլինարի Վասնեցով|Ապոլինարի]] և [[Վիկտոր Վասնեցով]]ները, [[Արխիպ Կուինջի]]ն, [[Վասիլի Պոլենով]]ը, [[Նիկոլայ Յարոշենկո]]ն, [[Իսահակ Լևիտան]]ը, [[Վալենտին Սերով]]ը և ուրիշներ։ Պերեդվիժնիկների ցուցահանդեսներին մասնակցել են Մարկ Անտոկոլսկին, [[Վասիլի Վերեշչագին]]ը, Անդրեյ Ռյաբուշկինը և ուրիշներ, հայերից՝ [[Վարդգես Սուրենյանց]]ը (մի քանի ցուցահանդեսի), [[Եղիշե Թադևոսյան]]ը։
Գեղարվեստական շրջիկ ցուցահանդեսների ընկերությունը կազմալուծվել է [[1923 թվական]]ին։ Նրա անդամները հիմնականում անդամագրվել են [[Հեղափոխական Ռուսաստանի նկարիչների ասոցիացիա]]յին։
== Պատմություն==
19-րդ դարի 60-ական թվականների սկզբին [[Ռուսական կայսրություն]]ում սկսվեցին [[Ալեքսանդր II]]-ի բարեփեխումները:բարեփեխումները։ [[Գյուղացիական ռեֆորմ (1861)|Գյուղացիական ռեֆորմը]] վերացրեց [[ճորտատիրական կարգ]]ը, անցկացվեցին դատական համակարգի, քաղաքային ինքնակառավարման ու ռազմական բարեփոխումներ:բարեփոխումներ։ Բարեփոխումների ծրագրի մի մասն էր կազմում [[Սանկտ Պետերբուրգի գեղարվեստի ակադեմիա|Գեղարվեստի կայսերական ակադեմիա]]յի հիմնումը:հիմնումը։ [[1859]] թվականին ընդունվեց ակադեմիայի նոր կանոնադրությունը, սակայն մեծ ոսկե մեդալի շնորհման հարցում պահպանված հին մոտեցումները հանգեցրին կոնֆլիկտների. [[1863 թվական]]ի [[նոյեմբերի 9]]-ին Գեղարվեստի ակադեմիայի 14 աշակերտներ, ովքեր մասնակցում էին մեծ ոսկե մեդալի համար անցկացվող մրցույթին, դիմեցին Ակադեմիայի խորհրդին՝ խնդրելով փոխել մրցույթի թեման (նկարել «Օդին աստծու խրախճանքը Վալհալում» թեմայով, որ վերցված էր սկանդինավյան առասպելաբանությունից) և թույլ տալ նկարել իրենց նախընտրած թեմայով:թեմայով։ Ակադեմիայի խորհուրդը մերժեց նրանց առաջարկը, ինչից հետո բոլոր 14 աշակերտները լքեցին ակադեմիան:ակադեմիան։ Այդ դեպքը պատմության մեջ հայտնի է որպես «Տասնչորսի խռովություն»: Հենց նրանք էլ կազմակերպեցին Սանկտ Պետերբուրգի նկարիչների արտելը, որը [[1870 թվական]]ին վերակազմավորվեց Գեղարվեստական շրջիկ ցուցահանդեսների ընկերության<ref>''Николай Троицкий''. [http://scepsis.ru/library/id_1552.html Культура: Искусство // Россия в XIX веке. Курс лекций. М., 1997. С. 398]</ref>:
=== Պերեդվիժնիկներ===
Մոսկվայի ու Սանկտ Պետերբուրգի նկարիչների՝ շրջիկ ցուցահանդեսների կազմակերպման միջոցով համախմբելու գաղափարն առաջ է քաշվել մոսկվացի նկարիչների նամակում<ref group="Ն․">Գրիգորի Մյասոեդով, Վասիլի Պերով, Իվան Կամենև, Ալեքսեյ Սավրասով, Վլադիմիր Շերվուդ (հետագայում ընկերության անդամ չի դարձել), Իլարիոն Պրյանիշնիկով։</ref><ref name="multiple">Товарищество передвижных художественных выставок. Письма и документы. Издательство «Искусство», Москва, 1987. Т. 1, 2.</ref>՝ ուղղված Սանկտ Պետերբուրգի նկարիչների արտելի անդամներին։ Վերջիններս, բացառությամբ Իվան Կրամսկոյի ու Կիրիլ Լեմոխի, Ընկերության ստեղծման գաղափարը չեն ընդունել, սակայն Սանկտ Պետերբուրգի այլ նկարիչներ, ովքեր արտել էին գնում «հինգշաբթիներին», այդ առաջարկն ընդունել են մեծ խանդավառությամբ։ 1870 թվականի սեպտեմբերին Ընկերության հիմնադիրները (17 մարդ<ref name="multiple" />) դիմում են ներկայացնում ներքին գործերի նախարար Ալեքսանդր Տիմաշևին՝ խնդրելով հաստատել Ընկերության կանոնադրության նախագիծը։ 1870 թվականի նոյեմբերին կանոնադրությունը հաստատվում է։ Նրա § 1-ով հայտարավում էր․ «Ընկերությունը նպատակ ունի կայսրության բոլոր քաղաքներում կազմակերպել գեղարվեստական շրջիկ ցուցահանդեսներ՝ ձգտելով ա) գավառների բնակչությանը հնրավորություն ընձեռել ծանոթանալ ռուսական արվեստին, բ) հասարակության մեջ զարգացնել սերը դեպի արվեստը, գ) նկարիչների համար հեշտացնել նրանց նկարների վաճառահանումը»։ Կանոնադրության մեջ նշված էր, որ Ընկերության գործերը ղեկավարում է ընդհանուր խորհուրդը<ref name="multiple" /><ref group="Ն․">Վարչությունը կազմված է երկու բաժիններից (մոսկովյան և պետերբուրգյան), այն ուներ հինգ անդամ ու մեկ անդամության թեկնածու (մեկ տարով)։ Առաջին վարչության (1871 թվական) անդամ են ընտրվում Գեն, Մյասոեդովը, Մ․ և Ի․ Կլոդտները, Պերովը, Կրամսկոյը, անդամության թեկնածու՝ Պրյանիշնիկովը։</ref>, որտեղ բոլոր հարցերը որոշվում են քվերակությամբ (որոշումն ընդունվում է ձայների մեծամասնությամբ), ընկերության անդամ ընդունվում է ընդհանուր ժողովի ժամանակ անցկացվող քվեարկությամբ։ Կանոնադրությունն անփոփոխ է մնում 18 տարի՝ մինչև 1890 թվականի ապրիլը, երբ ընդունվում է նոր կանոնադրությունը, որում զգալիորեն սահմանափակվում են որոշումների ընդունման դեմոկրատական սկզբունքները<ref name="multiple" /><ref group="Ն․">Ստեղծվում է Ընկերության խորհուրդը, որին էլ վերապահվում է Ընկերության բոլոր գործերի ղեկավարությունը։ Խորհրդի ցկյանս անդամներ էին միայն հիմնադիր անդամները։</ref>։
Ընկերության առաջին ցուցահանդեսն բացվել է [[1871 թվական]]ի նոյեմբերի 29-ին Պետերբուրգում՝ Գեղարվեստի ակադեմիայի շենքում:շենքում։ Ցուցահանդեսում ներկայացվել են 16 նկարիչների աշխատանքներ<ref group="Ն․">Վ. Ամմոնի, Ս. Ամմոսովի, Ա. Բոգոլյուբովի, Ն. Գեի, Կ. Գունի, Լ. Կամենևի, Ֆ. Կամենսկու, Մ. Կլոդտի, Ի. Կրամսկոյի, Վ. Մաքսիմովի, Գ. Մյասոեդովի, Վ. Պերովի, Ի. Պրյանիշնիկովի, Ա. Սավրասովի, Ի. Շիշկինի, Մ. Կլոդտի աշխատանքները:</ref><ref name="multiple" />: Պետերբուրգից հետո ցուցահանդեսն անցկացվել է [[Մոսկվա]]յում, [[Կիև]]ում և [[Խարկով]]ում: Ընդհանուր առմամբ ցուցադրվել է 20 նկարչի 82 աշխատանք:աշխատանք։ Ցուցահանդեսում մեծ հաջողություն են ունեցել [[Ալեքսեյ Սավրասով]]ի «[[Սերմնագռավները վերադարձան]]» և Նիկոլայ Գեի [http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/5/50/Peter_the_Great_Interrogating_the_Tsarevich_Alexei_Petrovich.jpg «Պետրոս I-ը հարցաքննում է արքայազն Ալեքսեյ Պետրովիչին Պետերհոֆում»] նկարները, Մարկ Անտոկոլսկու [http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/0/0f/Ivan_IV_by_Antokolsky_by_shakko_01.jpg «Իվան Ահեղ»] քանդակը:քանդակը։ Ցուցահանդեսը հաջողություն է ունենում<ref group="Ն․">Ցուցահանդեսի այցելուների թիվը հասնում է 30 հազարի, նկարների վաճառքի ընդհանուր գումարը կազմում է 23 հազար ռուբլի:</ref><ref name="multiple" /> և դառնում է նշանակալի իրադարձություն Ռուսաստանի մշակութային կյանքում:կյանքում։ Պերեդվիժնիկների արվեստը մեծ ժողովրդականություն էր վայելում Ռուսաստանի բնակչության շրջանում:շրջանում։ Պերեդվիճնիկների արվեստի զարգացման գործում մեծ դեր են ունենում հասարակական գործիչ, արվեստի հետազոտող և քննադատ Վլադիմիր Ստասովը, հավաքորդ և մեկենաս [[Պավել Տրետյակով]]ը, ով գնել է պերեդվիժնիկների աշխատանքները [[Տրետյակովյան պատկերասրահ]]ի համար՝ դրանով իսկ նյութական ու բարոյական աջակցություն ցուցաբերելով նկարիչներին:նկարիչներին։ Պերեդվիժնիկների բազմաթիվ նկարներ ստեղծվել են Պավել Տրետյակովի պատվերով: պատվերով։
Իր կեսդարյա գոյության ընթացքում ընկերությունն անցկացրել է 47<ref>[http://tphv.ru/exhibitions.php Список передвижных выставок Товарищества на сайте ТПХВ.РУ]</ref> շրջիկ ցուցահանդես:ցուցահանդես։ Ամենամյա ցուցահանդեսներից բացի ընկերությունը զուգահեռ ցուցահանդեսներ է կազմեկերպել նաև այն քաղաքներում, որտեղ չեն հասել հիմնական ցուցահանդեսները:ցուցահանդեսները։ Այդ ցուցահադեսներում ներկայացվել են պերեդվիժնիկների այն նկարները, որոնք չեն վաճառվել հիմնական ցուցահանդեսների ընթացքում:ընթացքում։ Այդ պատճառով էլ նման ցուցահանդեսներ կազմակերպվում էին այն ժամանակ, երբ հավաքվում էին անհրաժեշտ քանակի նկարներ:նկարներ։ Զուգահեռ ցուցահանդեսների անցկացման աշխարհագրությունն ավելի ընդարձակ էր, քան հիմնական ցուցահանդեսներինը:ցուցահանդեսներինը։ Այսպես, առաջին զուգահեռ ցուցահանդեսը<ref group="Ն․">Առաջին զուգահեռ ցուցահանդեսը բացվել է 1886 թվականի օգոստոսին Նիժնի Նովգորոդում և ավարտվել [[1888]] թվականի ապրիլին Վիտեբսկում:</ref> ներկայացվել է Ռուսաստանի 12 քաղաքներում<ref group="Ն․">[[Նիժնի Նովգորոդ]], [[Կազան]], [[Սամարա]], [[Պենզա]], [[Տամբով]], [[Միչուրինսկ|Կոզլով]], [[Վորոնեժ]], [[Նովոչերկասկ]], [[Ռոստով]], [[Տագանրոգ]], [[Եկատերինոսլավլ]] և [[Կուրսկ]]:</ref>:
Պերեդվիժնիկների ընկերությունը ծաղկում ապրեց հատկապես [[1870]]-[[1880]]-ական թվականներին:թվականներին։
Պերեդվիժնիկների ընկերության կազմում տարբեր ժամանակներում ընդգրկված են եղել.
|}
Ընկերության անդամներից բացի շրջիկ ցուցահանդեսներին մասնակցում էին նաև նկարիչ-էքսպոնենտներ<ref group="Ն․">Էքսպոնենտն այն նկարիչն է, որ Ընկերության անդամ չէ, բայց դիմում է ներկայացրել իր որոշակի աշխատանքով ցուցահանդեսին մասնակցելու համար: Էքսպոնենտի նկարը ընդունվում էր ընկերության ընդհանուր ժողովի քվերակությամբ:</ref><ref name="multiple" />՝ Մարկ Անտոկոլսկին, [[Վասիլի Վերեշչագին]]ը, Անդրեյ Ռյաբուշկինը, Իվան Տրոտնևը, Ֆիլիպ Չիրկոն և այլք:այլք։ Ցուցահանդեսներին մասնակցող նկարիչ-էքսպոնենտների թիվը միշտ գերազանցում էր Ընկերության անդամների թիվը:թիվը։ Էքսպոնետներից առաջադրվում էին ընկերության անդամության թեկնածուներ (սակայն նրանք հազվադեպ էին դառնում ընկերության անդամ):։ Էքսպոնենտները Ընկերության ժողովում ձայնի իրավունք չունեին:չունեին։ Հակասություններ էին առաջանում ընկերության հին ու նոր անդամների միջև, ինչի պատճառով 20-րդ դարի սկզբին, երբ կազմակերպվում են նկարիչների՝ տարբեր ուղղվածություն ունեցող խմբակներ, երիտասարդները նախապատվությունը տալիս են դրանց:դրանց։ [[1901]] թվականին Ընկերությունից դուրս են գալիս միանգամից 11 նկարիչներ<ref group="Ն․">Ընկերությունը լքողների թվում էին Վ. Սերովը, Ս. Իվանովը, Մ. Նեստերովը, Ս. Վինոգրադովը, Ա. Արխիպովը, Ապ. Վասնեցովը և այլք:</ref>: Ընկերության թուլացմանը նպաստում է նաև այն, որ ընկերության՝ Մոսկվայում ու Սանկտ Պետերբուրգում գտնվող մասնաճյուղերի սկսում են առանձնանալ:առանձնանալ։ Ընկերությունն այլևս չէր կարողանում վերափոխվել ու համապատասխանել ժամանակի պահանջներին:պահանջներին։ Ընկերության վերջին ղեկավարը, որ ընտրվել է [[1918 թվական]]ին, եղել է [[Պավել Ռադիմով]]ը: Վերջինս փորձել է փրկել ընկերությունը լուծարումից, սակայն դա նրան չի հաջողվել:հաջողվել։ [[1922]] թվականին տեղի է ունեցել ընկերության վերջին շրջիկ ցուցահանդեսը:ցուցահանդեսը։ [[1923]] թվականին ընկերությունը դադարել է գոյություն ունենալուց<ref>БСЭ, т. 19,стр. 377</ref>:
== Գեղարվեստական սկզբունքներ ==
Պերեդվիժնիկների նկարներին հատուկ է սուր պսիխոլոգիզմը, սոցիալական ու դասակարգային ուղղվածությունը, տիպականացման բարձր վարպետությունը, ռեալիզմը, որ երբեմն հանգում էր նատուրալիզմի, ընդհանուր առմամբ ողբերգական հայացքը կյանքի նկատմամբ:նկատմամբ։ Պերեդվիժնիկների արվեստի հիմնական ուղղություններից են [[իմպրեսիոնիզմ]]ն ու [[Ռեալիզմ (այլ կիրառումներ)|ռեալիզմ]]ը:
== Նշումներ ==
|
