«Արաբա-իսրայելական պատերազմ (1973)»–ի խմբագրումների տարբերություն

Content deleted Content added
չ փոխարինվեց: ` → ՝ (5) oգտվելով ԱՎԲ
չ clean up, փոխարինվեց: բ: → բ։ (2), ը: → ը։ (25), ի: → ի։ (4), լ: → լ։ (5), մ: → մ։ (9), ն: → ն։ (11), չ: → չ։, ռ: → ռ։, ս: → ս։, վ: → վ։ (2), տ: oգտվելով [[Վիքիպեդիա:Ավտո...
Տող 28.
|ծանոթագրություն =
}}
'''Արաբա-իսրայելական պատերազմ''', '''Ահեղ դատաստանի պատերազմ''' կամ '''Յոմ Կիպուրի պատերազմ'''<ref>[http://botinok.co.il/node/60663 Война Судного дня, история, кадры фото и кинохроники]</ref>, [[1973]] թվականին [[Պաղեստին]]ում և նրա հարակից շրջաններում [[Իսրայել]]ի և արաբական պետությունների միջև տեղի ունեցած հերթական՝ թվով չորրորդ պատերազմ:պատերազմ։
 
Պատերազմին մասնակցում էր մի կողմից՝ Իսրայելը, մյուս կողմից՝ [[Եգիպտոս]]ը և [[Սիրիա]]ն: Վերջիններին աջակցում էին 6 պետություններ՝ [[Իրաք]]ը, [[Հորդանան]]ը, [[Ալժիր]]ը, [[Կուբա]]ն, [[Մարոկկո]]ն և [[Թունիս]]ը: Իսրայելը զորքերի թիվը հասնում էր 400, Եգիպտոսինը՝ ավելի քան 700, Սիրիայինը՝ 150 հազար զինվորի:զինվորի։ Արաբական կողմից Իսրայելի դեմ պայքարող միացյալ զորքերի թիվը հասնում էր 100 հազարի:հազարի։ Իսրայելը ռազմական տեխնիկայի քանակով արաբներին զիջում էր 2-3 անգամ:անգամ։
 
Պատերազմն ավարտվեց Իսրայելի հաղթանակով:հաղթանակով։ Եգիպտական ճակատում նա վերահաստատեց իր իրավունքները [[Սինայի թերակղզի|Սինայի թերակղզու]] վրա, իսկ Սիրիայի դեպքում Իսրայելի հաղթանակը մասնակի էր. [[Գոլանի բարձունքներ]]ից սիրիական զորքերը կարողացան ազատագրել միայն նրա մայրաքաղաք [[ալ-Կունեյտրա]]ն և իր շրջակայքը<ref>[http://www.jewish.ru/history/press/2011/04/news994295151.php Советско-израильская война]</ref>:
 
== Ընդհանուր նկարագիր ==
 
[[Արաբա-իսրայելական պատերազմ (1967)|Վեցօրյա պատերազմն]] [[Իսրայել]]ի համար ունեցավ բարեհաջող ավարտ:ավարտ։ Պատերազմի ընթացքում Իսրայելը գրավեց [[Արևմտյան ափ]]ը, Արևելյան [[Երուսաղեմ]]ը, [[Սինայի թերակղզի]]ն, [[Գազա]]ն և [[Գոլանի բարձունքներ]]ը: [[ՄԱԿ]]-ը [[1967]] թվականի [[հունիսի 22]]-ին ընդունեց 242-րդ բանաձևը, որում նշվում էր պատերազմից հետո ստեղծված իրադրությունից դուրս գալու եղանակը:եղանակը։ Այդ բանաձևում, որը մինչ օրս էլ չի իրագործվել, ասվում էր, որ Իսրայելը պետք է դուրս գա գրավված տարածքներից, որն էլ հնարավորություն կտա տարածաշրջանում խաղաղություն հաստատել:հաստատել։ ՄԱԿ-ի գլխավոր քարտուղար [[Ու Տան]]ի հանձնարարությամբ նշանակվեց Հատուկ ներկայացուցիչ, ով պետք է կապեր հաստատեր կողմերի հետ և հասներ նրանց միջև համաձայնության կայացմանը:կայացմանը։
 
[[Մոսկվա]]յում [[Շվեդիա]]յի լիազոր դեսպան Գունար Յարինգը հենց դարձավ այդ ներկայացուցիչը, ով [[1967]] թվականի [[դեկտեմբեր]]ին ժամանեց [[Մերձավոր Արևելք]] և բանակցություններ սկսեց Իսրայելի, [[Եգիպտոս]]ի, [[Սիրիա]]յի և [[Հորդանան]]ի հետ:հետ։ [[1968]] թվականի [[մարտ]]ին Յարինգը Գլխավոր քարտուղարին հայտնեց իր չորսամսյա առաքելության ձախողման մասին, կապված կողմերի հակազդեցության հետ, և վերադարձավ [[Նյու Յորք]]: Փաստորեն վեցօրյա պատերազմից հետո Մերձավոր Արևելքում ստեղծվեց հետևյալ իրավիճակը՝ ոչ խաղախություն, ոչ պատերազմ:պատերազմ։ Դրա արդյունքում [[1968]]-[[1970]] թվականներին կողմերի մեջ ընթանում էր «պատերազմ ուժերը հյուծելու համար»: Կողմերի միջև սահմանային բախումները մնում էին չափի մեջ և չէին վերածվում լուրջ բախման:բախման։ [[Գամալ Աբդել Նասեր|Նասերի]] գլխավոր նպատակն էր անընդհատ հարձակումների միջոցով ստիպել Իսրայելին կենտրոնացնել մեծ քանակությամբ մարդկային ուժեր սահմանում, ինչը մեծապես կվնասեր Իսրայելի տնտեսությանը:տնտեսությանը։ Դիրքային պատերազմում հաջողության հասնելու Եգիպտոսի շանսերն ավելի մեծ էին, որտեղ մարդկային ցանկացած կորուստ բացի տնտեսական ոլորտում հետևանքներից ծանր հետևանք էր թողնում նաև հասարակության վրա, ում մոտ դեռ թարմ էին [[Հոլոքոստ]]ի մասին հիշողությունները:հիշողությունները։
[[Պատկեր:Six Day War Territories.svg|մինի|Սահմանները՝ նախքան [[վեցօրյա պատերազմ]]ը]]
Պատերազմի ընթացքը ցույց տվեց, որ Եգիպտոսը այնքան էլ մեծ առավելություն չունի:չունի։ Չնայած որ Վեցօրյա պատերազմից հետո [[ԽՍՀՄ]] օգնությամբ այն վերականգնել էր իր ռազմական հիմնական կորուստները, այդուհանդերձ օդային պաշտպանությունը թույլ էր, ինչի հետևանքով [[1970]] թվականի [[փետրվար]]ին Իսրայելի օդային հարձակման ժամանակ պայթեցվել էր մետաղաձուլական գործարանը:գործարանը։ Եգիպտոսի տնտեսությունը շատ էր տուժել նաև [[Սուեզ]]ում գտնվող նավթամշակման գործարանների ավերումից<ref>Саад эль-Шазли «Форсирование Суэцкого канала». - М. : Библос-консалтинг, 2008. С.228-243</ref>: Ուստի Նասերը ստիպված էր արդյունավետ հակահրթիռային պաշտպանություն ստեղծելու խնդրանքով դիմել ԽՍՀՄ-ին:ին։
 
Միջազգային հանրության ներկայացուցիչներ սկսեցին Մերձավոր Արևելքում իրադրության կարգավորմանն ուղղված քայլեր նախաձեռնել:նախաձեռնել։ Այսպես, [[1968]] թվականին [[ԽՍՀՄ]]-ը առաջարկեց 242-րդ բանաձևի իրագործման իր ծրագիրը:ծրագիրը։ [[Ֆրանսիա]]ն, համաձայն լինելով ԽՍՀՄ առաջարկի հետ, իր կողմից հանդես եկավ ՄԱԿ-ի հետ համատեղ իր, [[ԱՄՆ]], ԽՍՀՄ և [[Մեծ Բրիտանիա]]յի ներկայացուցիչների ժողով գումարելու առաջարկությամբ:առաջարկությամբ։ Արդյունքում, [[1969]] թվականի [[ապրիլի 3]]-ին Նյու Յորքում սկսվեցին չորս գերտերություների և ՄԱԿ-ի ներկայացուցիչների խորհրդակցությունները:խորհրդակցությունները։ Բոլորը միաձայն պաշտպանեցին ՄԱԿ-ի 242րդ բանաձևը և Յարինգի առաքելությունը:առաքելությունը։ Այդուհանդերձ ԱՄՆ-ն գտնում էր, որ ի վիճակի է միայնակ կարող է լուծել Մերձավոր Արևելքում խաղաղության հաստատման խնդիրը:խնդիրը։ [[1970]] թվականի [[ամառ|ամռանը]] հայտնվեց «Ռոջերսի նախագիծը», որի համաձայն Իսրայելը պետք է իրականացնի 242րդ բանաձևի բոլոր պահանջները՝ խթանելով Մերձավոր Արևելքում իրադրության կայունացմանը:կայունացմանը։ Եգիպտոսը պատրաստակամ էր դադարեցնել կրակը, և արտգործնախարարը տվեց իր համաձայնությունը ԱՄՆ նախագծին, սակայն Իսրայելը չընդունեց Ռոջերսի նախագիծը:նախագիծը։
 
Այդուհանդերձ շուրջ երկու տարի տևած պատերազմն այնքան էր հյուծել կողմերին, որ [[1970]] թվականի [[օգոստոսի 7]]-ին ուժի մեջ մտավ կրակի դադարեցման համաձայնությունը:համաձայնությունը։ Երբ [[1971]] թվականին Յարինգը հատուկ հուշագրում կոչ արեց կողմերին ընդունել 242-րդ բանաձևը, Իսրայելը կտրուկ հրաժարվեց:հրաժարվեց։ Յարինգի առաքելությունը և Նյույորքյան խորհրդակցությունները չորս գերտերությունների մտան փակուղի:փակուղի։
 
== 1973 թ. պատերազմը ==
[[Պատկեր:1967 Six Day War - conquest of Sinai 7-8 June.jpg|մինի]]
[[Պատկեր:1967 Six Day War - The Jordan salient.jpg|մինի]]
Շուտով [[ԱՊԼ|արաբները]], որոնք վեցօրյա պատերազմում մեծ կորուստներ էին տվել, փորձ կատարեցին վերադարձնել կորցրած դիրքերը:դիրքերը։ [[1973]] թվականի [[հոկտեմբերի 6]]-ին [[Եգիպտոս]]ի և [[Սիրիա]]յի նախաձեռնությամբ ծագեց Հոկտեմբերյան կամ Ահեղ Դատաստանի օրվա պատերազմը:պատերազմը։ Դեռևս [[1973]] թվականի [[հունվար]]ից Եգիպտոսն ու Սիրիան սկսել էն մշակել համատեղ գործողությունների բավական մանրամասն նախագիծ, միջոցառումներ էին ձեռնարկվել մյուս արաբական երկրների հետ համագործակցության համար և հատկապես Իրաքի հետ, ով միշտ հավատարիմ էր համաարաբական սկզբունքներին:սկզբունքներին։
 
Պատերազմի նախօրեին Եգիպտոսի համար լուրջ խնդիր էր դարձել օդային պաշտպանության հարցը:հարցը։ Բանն այն է, որ [[1970]] թվականին [[Գամալ Աբդել Նասեր|Նասերի]] մահից հետո նախագահության եկած [[Անվար Սադաթ|Սադաթ]]ը վարում էր [[ԽՍՀՄ]]-ից հեռանալու և [[ԱՄՆ]]-ի հետ հարաբերությունները կարգավորելու քաղաքականություն:քաղաքականություն։ Դրա շրջանակներում [[1972]] թվականին ուժը կորցրած համարվեցին բոլոր եգիպտա-խորհրդային պայմանագրերը և 20 հազար խորհրդային մասնագետներ հեռացան Եգիպտոսից:Եգիպտոսից։ Դա վատ անդրադարձավ օդային ուժերի վրա:վրա։ Պետք է նշել, որ հենց խորհրդային մասնագետների օրոք ստեղծված հակաօդային պաշտպանությունը Եգիպտոսին հնարավորություն տվեց խուսափել մեծ կորուստներից:կորուստներից։
{|class="wikitable"
!Ուժեր և միջոցներ
Տող 130.
|}
 
Տարվում էին մի շարք ռազմական և քաղաքական միջոցառումներ, հակառակորդին շեղելու համար:համար։ Նասերը մի քանի անգամ նշել էր որ պատրաստվում է [[հոկտեմբեր]]ին մասնակցել ՄԱԿ-ի նիստերին:նիստերին։ Հայտարարվել էր նաև ռազմական նախարարի արտասահման ուղևորության մասին:մասին։ [[1972]] թվականից սկսած 22 անգամ բանակի կանչ էր եղել, և 23-րդը, որը հենց դարձավ պատերազմի կանչը, իսրայելցիների կողմից դիտվել էր որպես հասարակ կանչ:կանչ։
 
* 14:00 Օդ են բարձրանում 200 եգիպտական ինթնաթիռ:ինթնաթիռ։ Հրետանին կրակ է բացում մինային դաշտերի և սահմանազատող լարերի վրա:վրա։
* 14:05 Եգիպտական հետևակը անցնում է Սուեզի ջրանցքը:ջրանցքը։ Առաջ են անցնում ինժեներական ու հետախուզական զորքերը:զորքերը։
* 14:20 Եգիպտական հրետանու հիմնական ուժերը կրակ են բացում Բար-Լևայի ուղղությամբ՝ նավահանգիստների երկայնքով:երկայնքով։
* 14:30-14:45 Եգիպտական հետևակը առաջ է անցնում, իսրայելական հրետանին փորձում է խոչընդոտել, սակայն չի կարողանում. նա դիմակայում է մյուս զորքերին
* 14:45 Ափ է տեղափոխվում հետևակի երկրորդ մասը, և այսպես՝ մաս առ մաս՝ 15 րոպե հաճախականությամբ
* 15:00 Եգիպտացիները գրավում են Բար-Լևայի առաջին ֆորտը, վերցում ռազմագերիներ:ռազմագերիներ։ Իսրայելական օդուժը անցնում է հարձակման
* 15:30 Առաջ են անցնում ինժեներական զորքերը
* 16:30 Սկսվում է կամուրջների ու խրամատների պատրաստումը
Տող 146.
* 01:00 780 տանկ և 300 այլ ռազմական միավոր նետվում են ջրանցք
 
[[Հոկտեմբերի 6]]-ին Եգիպտոսը և Սիրիան միաժամանակ հարձակվեցին [[իսրայել]]ական դիրքերի վրա:վրա։ Եգիպտական բանակին հաջողվեց անսպասելի հարձակում իրականացնել:իրականացնել։ Իսրայելը պատրաստ չէր դիմակայելու հակառակորդին:հակառակորդին։ Արդեն [[հոկտեմբերի 7]]-ին եգիպտացիները գրավեցին Արևելյան Կանտառան՝ [[Սինայի թերակղզի|Սինայի]]՝ մեծությամբ երկրորդ քաղաքը:քաղաքը։ Իսրայելցիների հակահարվածները սկզբի օրերին թույլ էին և առանց դժվարության կասեցվում էին եգիպտացիների կողմից:կողմից։ Բայց աստիճանաբար եգիպտական բանակը սկսեց նվազեցնել ակտիվությունը, և [[հոկտեմբերի 10]]-ին սկսվեց օպերատիվ դադար, որը տևեց մինչև [[հոկտեմբերի 13]]-ը:ը։ Դա թույլ տվեց Իսրայելին վերցնել նախաձեռնությունը իր ձեռքերը և արևելյան ճակատում կասեցնել սիրիական զորքերի առաջընթացը:առաջընթացը։
 
== ՄԱԿ-ի 338-րդ բանաձև ==
 
Բուռն քննարկումներ սկսվեցին [[ՄԱԿ]]-ում:ում։ Չնայած որ [[Եգիպտոս]]ը խզել էր ավանդական կապերը [[ԽՍՀՄ]]-ի հետ, այդուհանդերձ վերջինս ՄԱԿ-ում հանդես եկավ արաբական կողմի պաշտպանությամբ, իսկ [[ԱՄՆ]]-ը, ի հեճուկս Եգիպտոսի հետ թվացյալ մտերմության, ստեղծեց օդային կամուրջ, որով [[Իսրայել]]ին տրամադրում էր մեծաքանակ ռազմական օգնություն և բացի այդ ՄԱԿ-ում ԱՄՆ-ն հանդես եկավ Իսրայելի պշտպանությամբ, պահանջելով կրակի դադարեցում և զորքերի դուրսբերում:դուրսբերում։ Դրան հակազդեցին ԽՍՀՄ-ի, արաբական երկրների ներկայացուցիչները:ներկայացուցիչները։ Ակնհայտ էր, որ արաբական կողմի գլխավոր պահանջը գրավված տարածքների հետ վերադարձնելն էր, մինչդեռ Իսրայելը չէր ցանկանում, որ կրակի դադարեցումը ունենա որևէ նախապայման:նախապայման։
 
ԽՍՀՄ-ն խորհուրդ տվեց [[Անվար Սադաթ|Սադաթին]] հասնել կրակի դադարեցմանը, քանի դեռ հնարավորություն կար թելադրելու սեփական խաղի կանոնները:կանոնները։ Սադաթը սակայն, որոշեց դադարից հետո շարունակել առաջխաղացումը:առաջխաղացումը։ Բայց դա արդեն անհնար էր դարձել:դարձել։ [[Հոկտեմբերի 14]]-ի եգիպտական զորքերի անհաջող գրոհներից հետո նա հայտարարեց կրակը դադարեցնելու պատրաստակամության մասին:մասին։
[[Պատկեր:Yom Kippur War map.svg|մինի|Սահմանները Յոմ կիպուրի պատերազմից հետո]]
[[Հոկտեմբերի 22]]-ին ՄԱԿ-ի ԱԽ-ն ԽՍՀՄ և ԱՄՆ նախաձեռնությամբ ընդունեց 338-րդ բանաձևը, որը պահանջում էր կրակի դադարեցում և բանակցային գործընթացի սկիզբ:սկիզբ։ Այդուհանդերձ երեք օր անց ռազմական գործողությունները վերսկսվեցին, այդ կապակցությամբ ՄԱԿ-ում ընդունվեց ևս երկու բանաձև որոնք ամբողջությամբ կրկնում էին 338-րդ բանաձևը:բանաձևը։
 
Պատերազմը թվում է թե շատ բան չփոխեց Մերձավոր Արևելքում:Արևելքում։ Սակայն իրականում այն ունեցավ աներևակայելի ազդեցություն ինչպես տարածաշրջանում այնպես էլ ողջ աշխարհում:աշխարհում։ Այսպես՝
 
# 1967 թ.ից սկսած առաջին անգամ հիմք դրվեց օկուպացած տարածքների ազատագրման գաղափարին:գաղափարին։
# Վերացավ պարտվածի կոմպլեքսը արաբական երկրների մոտ, իսկ Իսրայելը և Արևմուտքը սկսեցին դիտարկել արաբական երկրները որպես հաղթանակի ունակ երկրներ:երկրներ։
# Հենց պատերազմի ժամանակ դրսևորվեց Սադաթի պատրաստակամությունը բանակցությունների սեղանի շուրջ նստել Իսրայելի հետ:հետ։
# Պատերազմը ամրապնդեց Սադաթի ուժը և ազդեցությունը Եգիպտոսում:Եգիպտոսում։
# Արաբական երկրները գտան Արևմուտքի վրա ազդելու գլխավոր զենքը՝ Նավթը և պատերազմի ընթացքում դրսևորեցին միասնականություն:միասնականություն։
 
[[1973]] թվականի [[հոկտեմբերի 17]]-ին [[Քուվեյթ]]ում կայացավ նավթաարդյունահանող արաբական երկրների ներկայացուցիչների ժողով, որտեղ համատեղ որոշվեց էմբարգո դնել նավթը որոշ երկրներ՝ [[ԱՄՆ]], [[Նիդերլանդներ]], [[ՀԱՀ]] և [[Պորտուգալիա]] արտահանելու վրա:վրա։ Հետագայում, երբ էմբարգոն հանվեց, նավթի գները շարունակում էին բարձր մնալ:մնալ։
 
Հետագայում ՄԱԿ-ը բազմաթիվ փորձեր կատարեց վերականգնելու բանակցային գործընթացը:գործընթացը։ Սակայն բազմաթիվ գործոններ խոչընդոտում էին դրան, և առաջին հերթին դա ԽՍՀՄ-ԱՄՆ հակասություններն էին, որոնք դրսևորվում էին այս հարցում ևս:ևս։ ԽՍՀՄ-ը գտնում էր, որ արաբական երկրները բանակցային սեղանի շուրջ պետք է ներկայանան միասնական ճակատով, մինչդեռ ԱՄՆ-ն պնդում էր, որ յուրաքանչյուր երկրի հետ առանձին պետք է տարվեն բանակցություններ:բանակցություններ։ Արդյունքում ԱՄՆ-ն հասվ իր ուզածին, և [[1978]] թվականի [[սեպտեմբերի 6]]-[[17]]-ը [[Քեմպ-Դևիդ]]ում տեղի ունեցավ եռակողմ հանդիպում Եգիպտոսի Իսրայելի և ԱՄՆ-ի միջև:միջև։ Հանդիպման արդյունքում կնքվեց կարևորագույն երկու փաստաթուղթ, որոնք շրջադարձային հետևանքներ թողեցին արաբական աշխարհում և արաբա-իսրայելական բանակցային գործընթացում:գործընթացում։
 
== Ծանոթագրություններ ==