Վիքիպեդիա

«Մեծ կրկես»–ի խմբագրումների տարբերություն

Դիտել պատմությունը
← Նախորդ տարբՀաջորդ տարբ →
Content deleted Content added
ՎիզուալԵլատեքստ
չ clean up, փոխարինվեց: → (5), է: → է։, ը: → ը։ (2), լ: → լ։ (2), ծ: → ծ։, մ: → մ։ (5), ն: → ն։ (6), ո: → ո։ (2), վ: → վ։ (3), տ: → տ։, ր: → ր։ oգտվելով [[Վիքիպեդիա:Ավտո...
No edit summary
Տող 1.
{{Տեղեկաքարտ Կառույց
| name = Մեծ Կրկես
| native_name = Circus Maximus
| native_name_lang = լատիներեն
| image = Circus max 1978.jpg|մինի▼
| former_names =
| caption = Մեծ Կրկեսի տեսքը հարավ-արևելքից (1978 թ.)▼
| alternate_names =
| building_type = կրկես▼
| status =
| location_town = Հռոմ▼
▲| image = Circus max 1978.jpg|մինի
| location_country = Իտալիա▼
| image_alt =
▲| caption = Մեծ Կրկեսի տեսքը հարավ-արևելքից (1978 թ.)
| map_type =
| map_alt =
| map_caption =
| altitude =
▲| building_type = կրկես
| architectural_style =
| structural_system =
| cost =
| ren_cost =
| client =
| owner =
| current_tenants =
| landlord =
| location =
| address =
▲| location_town = Հռոմ
▲| location_country = Իտալիա
| iso_region =
| coordinates_display =
| coordinates_format =
| latitude =
| longitude =
| latd =
| latm =
| lats =
| latNS =
| longd =
| longm =
| longs =
| longEW =
| coordinates =
| groundbreaking_date =
| start_date =
| completion_date =
| opened_date =
| inauguration_date =
| renovation_date =
| demolition_date =
| destruction_date =
| height =
| diameter =
| antenna_spire =
| roof =
| top_floor =
| other_dimensions =
| floor_count =
| floor_area =
| seating_type =
| seating_capacity =
| elevator_count =
| main_contractor =
| architect =
| architecture_firm =
| structural_engineer =
| services_engineer =
| civil_engineer =
| other_designers =
| quantity_surveyor =
| awards =
| designations =
| ren_architect =
| ren_firm =
| ren_str_engineer =
| ren_serv_engineer =
| ren_civ_engineer =
| ren_oth_designers =
| ren_qty_surveyor =
| ren_awards =
| url =
| embedded =
| references =
}}
'''Մեծ Կրկես''' ({{lang-lat|Circus Maximus}}, {{lang-it|Circo Massimo}}), հին հռոմեական խաղերի՝ ձիակառքերի մրցումների համար հատկացված մարզադաշտ և զանգվածային ժամանցային վայր [[Իտալիա]]յում՝ [[Հռոմ]]ում: Գտնվում է [[Ավենտին (բլուր)|Ավենտին]] և [[Պալատին (բլուր)|Պալատին]] բլուրների միջև ընկած հովտում։ Այն ամենաընդարձակ<ref>[https://www.britannica.com/topic/Circus-Maximus Circus Maximus (arena, Rome, Italy)] (անգլ.). — Encyclopædia Britannica Online.</ref> հին մարզադաշտն է Հռոմում և հետագայում նաև կայսրությունում։ Ունի 621 մ երկարություն և 118 մ լայնություն, և այնտեղ կարող էր տեղավորվել շուրջ 150000 հանդիսատես<ref>This is a modern recalculation of the seating capacity at the Circus, a substantial downward revision of Pliny the Elder's estimate of 250,000. For discussion see Humphrey, p. 216.</ref>: Մրցույթներում կարող էին միաժամանակ մասնակցել 12 ձիակառք։ Ըստ լեգենդի՝ սաբինուհիների և Գորկուլեսի անասունների հափշտակումը տեղի է ունեցել այս վայրում<ref>Секст Аврелий Виктор. Происхождение римского народа. VII</ref>: Ներկայումս մարզադաշտը հասարակական զբոսայգի է։
Տող 86 ⟶ 14՝
[[Պատկեր:Circus Maximus.JPG|մինի|Մեծ Կրկես]]
[[Պատկեր:Circus Maximus Remains South curve.JPG|մինի]]
Համարվում է, առաջին ձիակառքերի մրցումները անցկացվել են այստեղ դեռևս [[Լուկիոս Տարքվինիոս Հին|Տարքվինիոս Ավագ]] արքայի օրոք (մոտավորապես Ք.ա. 500 թվականին)։ [[Պալատին (բլուր)|Պալատինի]] և [[Ավենտին (բլուր)|Ավենտինի]] միջև ընկած հովիտը հնուց ի վեր հին հռոմեական խաղերի ({{lang-lat|ludi Romani}}) վայրն էր իր դիրքի շնորհիվ։ Մինչև Ք. ա. 329 թվականը այս վայրում ձիարշավների համար հարմարանքներ չեն հիաշատակվում։ Ակնհայտ է, որ խաղասպարեզից և հատուկ հանդիսատեսների համար հատկացված ժամանակավոր տեղերից բացի, այլ շինություններ չեն եղել։ Հնարավոր է, որ հովիտը մշակվել է և բերք է տվել, ինչպես ցույց է տալիս հետագա գյուղական աստվածների սրբավայրերը ([[Կոնս]]ի զոհասեղանը, տրիադայի սրբավայրը՝ Seia, Segetia, Tutilina), որոնք պահպանվել են նաև կրկեսի ձևավորումից հետո։ Հնարավոր է, որ խաղերը կազմակերպվում էին հունձքից հետո (Ք.ա. 366 թվականին ludi Romani հռոմեական խաղերը արձանագրվում են սեպտեմբեր ամսին)։ Միայն 329 թվականին կանգնեցվել է ստարտը՝ ({{lang-lat|carceres}}) պատրաստված փայտից և վառ գունավորումից, չի եղել մշտական spina, իսկ նշանագծերն էլ եղել են փայտից պատրաստված։ Հիշատակվում է նաև արձանի, դարբասների կառուցման, carceres և նշանագծերի վերանորոգելու մասին, ձվերով սարքավորման մասին ևս, խաղերի փուլերը ({{lang-lat|missus}})հաշվելու համար, կենդանիների վանդակներ ձեռքբերելու մասին, որոնք հայտնվել են [[Պունիական պատերազմներ]]ից հետո։ [[Հուլիոս Կեսար]]ի օրոք կրկեսի հրապարակը ընդլայնվեց և խաղասպարեզի շուրջ ջրանցք ({{lang-lat|euripus}})փորվեց։ Այդ ժամանակներում ձիակառքերի մրցումները անցկացվում էին ուղիղ ճանապարհով։ Հասնելով խաղասպարեզի վերջին, ձիակառքը շրջվում և սլանում էր դեպի հակառակ կողմը։ Հետագայում Հռոմի կոյուղու համակարգի զարգացման հետ, խաղասպարեզի տակ անցկացվեց մեծ թունել (մոտավորապես 4,5 մ. բարձրությամբ և 2,5 մետր լայնությամբ), որի արդյունքում առաջացավ «լեռնաշղթա»: Յուրաքանչյուր մրցույթից առաջ կրկեսի հրապարակի հողը հարթեցնելը պահանջում էր էական աշխատանք, այդ պատճառով էլ մրցումները չէին կարող արդեն հին ձևով անցկացվել։ Մրցումների կանոնները փոխվեցին, և ձիակառքերը սկսեցին վարել ոչ թե ուղիղ, այլ շրջանաձև՝ շրջանցելով հրապարակի «լեռնաշղթան»: Ձիակառքերի մրցույթների նոր ձևը արագ յուրացվեց, և այդ ժամանակվանից սկսած՝ դրանք սկսեցին անցկացվել շրջանաձև ձիարշավարաններում։
Միայն 329 թվականին կանգնեցվել է ստարտը՝ ({{lang-lat|carceres}}) պատրաստված փայտից և վառ գունավորումից, չի եղել մշտական spina, իսկ նշանագծերն էլ եղել են փայտից պատրաստված։ Հիշատակվում է նաև արձանի, դարբասների կառուցման, carceres և նշանագծերի վերանորոգելու մասին, ձվերով սարքավորման մասին ևս, խաղերի փուլերը ({{lang-lat|missus}})հաշվելու համար,
կենդանիների վանդակներ ձեռքբերելու մասին, որոնք հայտնվել են [[Պունիական պատերազմներ]]ից հետո։ [[Հուլիոս Կեսար]]ի օրոք կրկեսի հրապարակը ընդլայնվեց և խաղասպարեզի շուրջ ջրանցք ({{lang-lat|euripus}})փորվեց։
Այդ ժամանակներում ձիակառքերի մրցումները անցկացվում էին ուղիղ ճանապարհով։ Հասնելով խաղասպարեզի վերջին, ձիակառքը շրջվում և սլանում էր դեպի հակառակ կողմը։ Հետագայում Հռոմի կոյուղու համակարգի զարգացման հետ, խաղասպարեզի տակ անցկացվեց մեծ թունել (մոտավորապես 4,5 մ. բարձրությամբ և 2,5 մետր լայնությամբ), որի արդյունքում առաջացավ «լեռնաշղթա»: Յուրաքանչյուր մրցույթից առաջ կրկեսի հրապարակի հողը հարթեցնելը պահանջում էր էական աշխատանք, այդ պատճառով էլ մրցումները չէին կարող արդեն հին ձևով անցկացվել։ Մրցումների կանոնները փոխվեցին, և ձիակառքերը սկսեցին վարել ոչ թե ուղիղ, այլ շրջանաձև՝ շրջանցելով հրապարակի «լեռնաշղթան»: Ձիակառքերի մրցույթների նոր ձևը արագ յուրացվեց, և այդ ժամանակվանից սկսած՝ դրանք սկսեցին անցկացվել շրջանաձև ձիարշավարաններում։
 
== Նկարագրություն ==
[[Պատկեր:Circus Maximus - panorama view.jpg|մինի]]
[[Պատկեր:RomaCircoMassimoRestiSud1.JPG|մինի]]
[[Հուլիոս Կեսար|Կեսարը]] Մեծ Կրկեսը ընդլայնեց մինչև 600մ երկարությամբ, որտեղ կարող էին տեղավորվել 250 հազար հանդիսատես ( նույնքան էլ կարող էին դիտել մրցույթը ոտնկայս)։ Խաղասպարեզի պարսպի կարճ և կիսաշրջանաձև կողմի մեջտեղում գտնվում էին դարբասները, որոնց միջով Կրկեսից դուրս էին գալիս ձիարշավների հաղթողները ({{lang-lat|porta triumphalis}})։ Հանդիպակաց կողմում, հրապարակի ծայրում կանգնեցված էին երեք աշտարակներ ({{lang-lat|oppida}}), մեջտեղինում նույնպես կային նման դարբասներ, որոնք ծառայում էին դեպի հրապարակ ձիակառքերի մուտք գործելու համար ({{lang-lat|porta pompae}})։ Խաղասպարեզի կենտրոնով ձգվում էր երկար և նեղ պլատֆորմա ({{lang-lat|spina}}), երկու ծայրերը կիսաշրջանաձև, որոնց վրա կանգնեցված էին կոնաձև սյուներ ({{lang-lat|metae}})։ Այս պլատֆորման սկզբում ձևավորվեց մեկ, ապա մեկ ուրիշ սյունով։ Առաջինը բերվել էր Եգիպտոսից Ք.ա. 10-րդ դարում, [[Օկտավիանոս Օգոստոս|Օգոստոսի]] կողմից, և հիմա այն գտնվում է [[Պիացցա դել Պոպոլո]] հրապարակում։ Երկրորդ առավել մեծ սյունը տեղադրվել է [[Կոստանդիանոս Ա Մեծ]]ի կողմից։ 1588 թվականին տեղափոխվել է Լատերանյան պալատ։ Բացի սյուներից, պլատֆորմայի վրա, փոքր պատվանդանների վրա տեղադրված են նաև 7 դելֆիների արձաններ։ Իր կայուն ճարտարապետական կերտվածքի համար Մեծ Կրկեսը պարտական է [[Օկտավիանոս Օգոստոս|Օգոստոսին]]: Մոտ աստիճանները սենատորների և հեծյալների համար էին։ Հանդիսատեսին ներս էին թողնում հատուկ համարակալված բրոնզե տոմսերով ({{lang-lat|tessera}})։ Այդ ժամանակահատվածը նկարագրում է հույն պատմիչ Դիոնիսիոս Հալիկառնասցին։ Ըստ այդ նկարագրության Կրկեսի ներքևի շարքերի տեղերը քարից էին, դրանցից վեր երկու շարքը՝ փայտից, արտաքին սյունասրահները միհարկանի էին, և նրանցում տեղակայված էին խանութներ և պանդոկներ։ [[Կլավդիոս]]ը կառուցեց [[մարմար]]ե ստարտեր և նշանագծեր։ [[Ներոն]]ը 63 թվականին հանձնարարեց [[Կեսար]]ի ջրանցքը փակել, որպեսզի հեծյալներն ավելի շատ տեղ ունենան։ 64 թվականի հրդեհը հավանաբար ոչնչացրել է միայն փայտե հատվածները, իսկ 68 թվականին Կրկեսում վերստին իրականացվում են ճոխ տոնակատարություններ։ 81 թվականին [[Տիտոս]]ի կողմից Կրկեսի հարավային կարճ կողմի վրա կառուցվեցին հիանալի դարբասներ։ [[Տրայանոս]]ի օրոք հանդիսատեսների տեղերը ավելացվեցին։ [[Դոմիցիանոս]]ը Մեծ Կրկեսից դեպի իր պալատ ճանապարհ անցկացրեց։<ref>Rom. Verlag Baedeker. 12.Auflage 2002 ISBN 3-87504-125-9</ref> [[Տրայանոս]]ից հետո տեղերի մեծ մասը փայտից էր, և ինչպես ցույց էին տալիս սողանքների կրկվող դեպքերը, դրանք խլում էին հազարավոր հանդիսատեսների կյանքեր։ [[Կոստանդիանոս Ա Մեծ]]ի օրոք Մեծ Կրկեսը հիմնավոր կերպով վերակառուցվեց, spina ձևավորվեց նոր սյունով, որը բերվել էր Հին Եգիպտոսից։
Իր կայուն ճարտարապետական կերտվածքի համար Մեծ Կրկեսը պարտական է [[Օկտավիանոս Օգոստոս|Օգոստոսին]]: Մոտ աստիճանները սենատորների և հեծյալների համար էին։ Հանդիսատեսին ներս էին թողնում հատուկ համարակալված բրոնզե տոմսերով ({{lang-lat|tessera}})։ Այդ ժամանակահատվածը նկարագրում է հույն պատմիչ Դիոնիսիոս Հալիկառնասցին։ Ըստ այդ նկարագրության Կրկեսի ներքևի շարքերի տեղերը քարից էին, դրանցից վեր երկու շարքը՝ փայտից, արտաքին սյունասրահները միհարկանի էին, և նրանցում տեղակայված էին խանութներ և պանդոկներ։
[[Կլավդիոս]]ը կառուցեց [[մարմար]]ե ստարտեր և նշանագծեր։ [[Ներոն]]ը 63 թվականին հանձնարարեց [[Կեսար]]ի ջրանցքը փակել, որպեսզի հեծյալներն ավելի շատ տեղ ունենան։ 64 թվականի հրդեհը հավանաբար ոչնչացրել է միայն փայտե հատվածները, իսկ 68 թվականին Կրկեսում վերստին իրականացվում են ճոխ տոնակատարություններ։ 81 թվականին [[Տիտոս]]ի կողմից Կրկեսի հարավային կարճ կողմի վրա կառուցվեցին հիանալի դարբասներ։ [[Տրայանոս]]ի օրոք հանդիսատեսների տեղերը ավելացվեցին։ [[Դոմիցիանոս]]ը Մեծ Կրկեսից դեպի իր պալատ ճանապարհ անցկացրեց։<ref>Rom. Verlag Baedeker. 12.Auflage 2002 ISBN 3-87504-125-9</ref> [[Տրայանոս]]ից հետո տեղերի մեծ մասը փայտից էր, և ինչպես ցույց էին տալիս սողանքների կրկվող դեպքերը, դրանք խլում էին հազարավոր հանդիսատեսների կյանքեր։ [[Կոստանդիանոս Ա Մեծ]]ի օրոք Մեծ Կրկեսը հիմնավոր կերպով վերակառուցվեց, spina ձևավորվեց նոր սյունով, որը բերվել էր Հին Եգիպտոսից։
 
== Անկում և կործանում ==
Տող 104 ⟶ 27՝
== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}
 
== Արտաքին հղումներ ==
* http://www.aviewoncities.com/rome/circusmaximus.htm
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/wiki/Մեծ_կրկես» էջից