Վիքիպեդիա

«Մարս (մոլորակ)»–ի խմբագրումների տարբերություն

Դիտել պատմությունը
← Նախորդ տարբՀաջորդ տարբ →
Content deleted Content added
ՎիզուալԵլատեքստ
չNo edit summary
No edit summary
Տող 284.
}}</ref>։
 
[[Պատկեր:MarsTopoMap-PIA02031 modest.jpg|ձախից|մինի|250px|Մարսի տոպոգրաֆիկ քարտեզը, [[MarsՄարս GlobalԳլոբալ SurveyorՍրվեյեր]]ի տվյալներով (1999)]]
Հարավային կիսագնդում մեծ քանակությամբ խառնարանների առկայությունը վկայում է այն մասին, որ մակերևույթը այստեղ բավականին հին է՝ 3 - 4 միլիարդ տարի։ Առանձնացնում են մի քանի տեսակի խառնարաններ՝ մեծ խառնարաններ հարթ հատակով, ավելի փոքր և երիտասարդ թասանման խառնարաններ, լուսնայինի նման, պատվարով շրջափակված խառնարաններ և բարձրադիր խառնարաններ։ Վերջին երկու տեսակի խառնարանները յուրահատուկ են Մարսի համար, պատվարով շրջափակված խառնարանները առաջացել են այնտեղ, որտեղ մակերևույթի վրայով հոսել են հեղուկ արտանետումներ, իսկ բարձրադիր խառնարանները առաջացել են այնտեղ, որտեղ խառնարանի արտանետումների ծածկույթը պաշտպանել է մակերևույթը քամու էրոզիայից։ Հարվածային ծագումով ամենամեծ ձևավորումն է [[Հելլադա (Մարս)|Հելլադա հարթավայր]]ը (մոտ 2100 կմ անկյունագծով<ref name="Ref_a">{{cite web
| author = Մ. Նիկոլաս
Տող 340.
 
=== Սառույցը և բևեռային գլխարկները ===
[[Պատկեր:Martian north polar cap.jpg|մինի|Հյուսիսային բևեռային գլխարկը ամռանը, լուսանկարը՝ [[MarsՄարս GlobalԳլոբալ SurveyorՍրվեյեր]]-ից։ Գլխարկի ձախ կողմի լայն երկար ճեղքը [[Հյուսիսային խորխորատ (Մարս)|Հյուսիսային խորխորատ]]ն է]]
Մարսի արտաքին տեսքը զգալիորեն փոփոխվում է տարվա ժամանակից կախված։ Առաջին հերթին աչքի են զառնում բևեռային գլխարկների փոփոխությունները։ Նրանք մեծանում և փոքրանում են, ստեղծելով [[մթնոլորտ]]ում և մակերևույթի վրա սեզոնային երևույթներ։ Մարսի բևեռային գլխարկները կարող է հասնել մինչև 50° լայնության։ Հյուսիսային բևեռային գլխարկի հիմնական մասի տրամագիծը հասնում է 1000 կմ<ref name=mira>{{cite web|title=ՄԻՌԱ-ի ճամփորդությունները դեպի աստղերը, ինտերնետային ուսուցման ծրագիր|publisher=Mira.or|url=http://www.mira.org/fts0/planets/097/text/txt002x.htm|accessdate=2007 թ․ փետրվարի 26|archiveurl=http://www.webcitation.org/616Wm0v0n|archivedate=2011-08-21}}</ref>։ Գարնանը, երբ բևեռային գլխարկներից մեկը սկսում է նահանջել, մոլորակի մակերևույթի տարրերը սկսում են մթնել։
 
Տող 365.
 
=== «Գետերը» և այլ առանձնահատկությունները ===
[[Պատկեր:Eberswalde. Delta.jpg|մինի|150px|[[Էբերսվալդե (խառնարան)|Էբերսվալդե]] խառնարանում [[Էբերսվալդե խառնարանի դելտա|ցամաքած գետի]] դելտան (լուսանկարը՝ [[MarsՄարս GlobalԳլոբալ SurveyorՍրվեյեր]])]]
[[Պատկեր:Possible cave entrance on Arsia Mons.png|մինի|150px|ձախից|<small>Մարսի մակերևույթին 150 մ տրամագծով այսպես կոչված «սև անցքը» (ջրհոր), երևում է նաև կողային պատի մի մասը։ Արսիա լեռան ստորոտ (լուսանկարը՝ «[[Mars Reconnaissance Orbiter]]»)</small>]]
Մարսի վրա կան բազմաթիվ [[Երկրաբանություն|երկրաբանական]] կազմավորումներ, որոնք հիշեցնում են ջրային [[էրոզիա]]ն, մասնավորապես ցամաքած գետերի հուներ։ Համաձայն վարկածներից մեկի, այս հուները կարող էին ձևավորվել կարճաժամկետ [[Սքեբլենդ|աղետային]] երևույթների արդյունքում, և չեն ապացուցում գետերի համակարգերի երկարաժամկետ գոյությունը։ Սակայն վերջին հետազոտությունների արդյունքները վկայում են այն մասին, որ գետերը հոսում էին երկրաբանորեն զգալի ժամանակների ընթացքում։ Մասնավորապես, հայտնաբերվել են ինվերտացված հուներ (այսինքն, գետի հուներ, որոնք բարձր են տեղադրված շրջակա տեղանքի նկատմամբ)։ Երկրի վրա այսպիսի ձևավորումներ առաջանում են պինդ հատակային նստվածքների երկարաժամկետ կուտակումներով շրջապատող ապարների հետագա չորացումով և քամհարումով։ Բացի այդ, կան գետերի հուների տեղաշարժի ապացույցներ դելտաներում մակերևույթի աստիճանական բարձրացմանը համընթաց<ref>{{cite journal
Տող 499.
Համաձայն [[Մարս-2]] և [[Մարս-3]] կայանների վրա տեղադրված մագնիտոմետրների ցուցմունքների, մագնիսական դաշտի լարվածությունը հասարակածի վրա կազմում է մոտ 60 [[Գամմա (չափման միավոր)|գամմա]], բևեռում 120 գամմա, որը մոտ 500 անգամ թույլ է քան Երկրի վրա։ [[Մարս-5]] կայանի տվյալներով, մագնիսական դաշտի լարվածությունը հասարակածում կազմում էր 64 գամմա, իսկ մագնիսական մոմոնտը 2,4·10<sup>22</sup> [[Էրստեդ (չափման միավոր)|էրստեդ]]·սմ<sup>2</sup><ref>Վ. Ա. Բրոնշտեն; 1977 Էջեր՝ 90-91</ref>։
 
Մարսի մագնիսական դաշտը չափազանց անկայուն է, մոլորակի տարբեր մասերում նրա լարվածությունը կարող է տարբերվել 1,5-ից 2 անգամ, իսկ մագնիսական բևեռները չեն համընկնում ֆիզիկականների հետ։ Դա խոսում է այն մասին, որ Մարսի երկաթյա միջուկը գտնվում է համեմատական անշարժ վիճակում մոլորակի կեղևի համեմատ, այսինքն մոլորակային [[հիդրոմագնիսական դինամո|դինամոյի]] մեխանիզմը, որը պատասխանատու է Երկրի մագնիսական դաշտի համար, Մարսի վրա չի աշխատում։ Չնայած այն հանգամանքին, որ Մարսը չունի հաստատուն միասնական մագնիսական դաշտ<ref name="magnetosphere">{{cite web|date=2006-11-09|title=Մագնիսական դաշտերը և Մարսը|publisher=MarsՄարս GlobalԳլոբալ SurveyorՍրվեյեր @ ՆԱՍԱ|author=Թերեզա Վալենտին; Լիշան Էմդե|url=http://mgs-mager.gsfc.nasa.gov/Kids/magfield.html|accessdate=2009 թ․ հուլիսի 17|archiveurl=http://www.webcitation.org/616WyIQWg|archivedate=2011-08-21}}</ref>, դիտարկումները ցույց են տվել, որ մոլորակային կեղևի մասերը մագնիսացված են, և որ անցյալում տեղի են ունեցել մագնիսական բևեռների փոփոխություն։ Տվյալ մասերի մագնիսացվածությունը պարզվեց, որ նման է [[շերտային մագնիսական անոմալիաներ]]ին երկրագնդի համաշխարհային օվկիանոսում<ref>[http://mgs-mager.gsfc.nasa.gov/press/release_1999-56.html ''Դուգլաս Իզբել, Բիլլ Ստեյգերվալդ''. Մագնիսական շերտերը պահպանում են տեղեկություններ հինավուրց Մարսի մասին։ MarsՄարս GlobalԳլոբալ SurveyorՍրվեյերի MAG/ER Մամլո հաղորդագրություն։ 99-56 // ՆԱՍԱ]</ref>։
 
Համաձայն վարկածներից մեկի, որը հրատարակվել է 1999 թվականին և վերստուգվել է 2005 թվականին ([[MarsՄարս GlobalԳլոբալ SurveyorՍրվեյեր]] կայանի միջոցով), այս շերտերը ցույց են տալիս հարթակների տեկտոնիկան 4 միլիարդ տարի այն բանից առաջ, երբ մոլորակի դինամո-մեքենան դադարեցրեց իր աշխատանքը, որը և պատճառ հանդիսացավ մագնիական դաշտի կտրուկ թուլացման<ref name="plates">{{cite web|publisher=ՆԱՍԱ/Գոդարդի անվան տիեզերական թռիչքների կենտրոն|title=Նոր քարտեզը ներկայացնում է նոր ապացույցներ այն բանի, որ Մարսը ժամանակ առաջ եղել է Երկրի նման|url=http://www.nasa.gov/centers/goddard/news/topstory/2005/mgs_plates.html|accessdate=2006 թ․ մարտի 17|archiveurl=http://www.webcitation.org/616Wz2yeR|archivedate=2011-08-21}}</ref>։ Այսպիսի կտրուկ թուլացման պատճառները պարզ չեն։ Գոյություն ունի վարկած, ըստ որի 4 միլիարդ տարի առաջ դինամո-մեքենայի գործունեությունը պայմանավորված էր աստերոիդի առկայությամբ, որը պտտվում էր 50 - 75 հազար կիլոմետր հեռավորության վրա Մարսի շուրջ և առաջացնում էր նրա միջուկի անկայունությունը։ Հետագայում այս աստերոիդը իջավ մինչև [[Ռոշի սահման]]ը և ոչնչացավ<ref>{{cite journal|author=Ջաֆար Արկանի-Համեդ|title=Արդյոք մակընթացային ձևափոխումները սնում էին Մարսի դինամո-մեքենան|language=en|publisher=Իկարուս|year=2009|volume=201|pages=31—43}}</ref>։ Այնուհանդերձ, այս բացատրությունը պարունակում է անհասկանալի պահեր և վիճարկվում է գիտական հանրության կողմից<ref>{{cite web|date=2008-07-25|publisher=MEMBRANA|title=Մարսը ձեռք բերեց և կորցրեց մագնիսական դաշտը աստերոիդի պատճառով|url=http://www.membrana.ru/particle/12821|accessdate=2011 թ․ օգոստոսի 07–ին|archiveurl=http://www.webcitation.org/616Wzsxif|archivedate=2011-08-21}}</ref>։
 
== Մարսի արբանյակները ==
Տող 559.
Երկրի առավելագույն [[Էլոնգացիա (աստղագիտություն)|էլոնգացիան]] Մարսի երկնքում կազմում է 38 աստիճան։ Անզեն աչքի համար Երկիրը կերևա որպես պայծառ (առավելագույն աստղային մեծությունը մոտ −2,5) կանաչավուն աստղ, որի կողքին հեշտությամբ կարելի է նկատել դեղնավուն և ավելի թույլ (մոտ 0,9) աստղիկ՝ [[Լուսին]]ը<ref>{{cite web
| url = http://www.msss.com/mars_images/moc/2003/05/22/
| title = MarsՄարս GlobalԳլոբալ Surveyor-իՍրվեյերի MOC2-368 Հաղորդագրությունը
| publisher = Մալինի տիեզերական գիտությունների կենտրոն
| accessdate = 2011-03-16
Տող 620.
* {{դրոշ|ԱՄՆ}} [[Մարիներ-9]] - [[1971]]։ (Մարսի առաջին արհեստական արբանյակը, մակերևույթի քարտեզագրում)
* {{դրոշ|ԱՄՆ}} «[[Վիկինգ (ԱՄԿ)|Վիկինգ-1» և «Վիկինգ-2]]» ԱՄԿ-ներ - 1976 - 1982։ (Առաջին հաջողված սարքերի աշխատանքը Մարսի մակերևույթին)
* {{դրոշ|ԱՄՆ}} «[[MarsՄարս GlobalԳլոբալ SurveyorՍրվեյեր]]» - [[1996]]-ից [[2006]]։ (Մարսի քարտեզագրումը ուղեծրից)
* {{դրոշ|ԱՄՆ}} «[[Mars Pathfinder]]» - 1996։ (Առաջին հաջողված [[մարսագնաց]]ը)
* {{դրոշ|ԱՄՆ}} «[[Phoenix (ԱՄԿ)|Ֆենիքս]]» - [[2007]]։ (Հողի վերլուծություն բևեռային տարածաշրջանում)
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/wiki/Մարս_(մոլորակ)» էջից