|
[[Պատկեր:Lake Mega Chad Topography.jpg|մինի|Մեծ Չադը առավելագույն վիճակում`հոլոցիենի ժամանակարջան]]
[[Պատկեր:ShrinkingLakeChad-1973-1997-EO.jpg|մինի|Լճի 2001 թվականին արված արբանյակային նկարը. վերևում 1973, 1987 և 1997 թվականներին]]
'''Չադ''' ({{lang-fr|Lac Tchad}}, {{lang-en|Lake Chad}}, արաբերեն`արաբերեն՝ ''Բար էս Սալամ''), հիմնականում անհոսք ռելիկտային ծագման լիճ, գտնվում է Կենտրոնական [[Աֆրիկա]]յում։ Բարձրացած ժամանակ սկսում է հոսել Բահր էլ Գազալի հունով դեպի Բոդելե ցածրավայր։ Գտնվում է 12½ և 14½° հս.լ. ու 13—15° արլ. երկ. կոորդինատներում, Գրինվիչի միջօրեականից հաշված, 240 մ. բացարձակ բարձրության վրա։
== Պատմություն ==
[[19–րդ դար|19-րդ դարում]] լճի մասին տեղեկություններ են թողել Կլեպերտոնը, Դիքսոն Դենհեմը, ՈՒոլտեր Օդնեյը։ [[1823]] թվականին Ադոլֆ Օվերվեգը շրջանցել է լիճը և դրա կղզյակները։ Ավելի լիակատար կերպով լիճը հետազոտել են Հենրիխ Բարտը և Գուստավ Նախտիգալը [[1852]] թվականին։
1893-94 թվականների ընթացքում լիճը սահմանագծվել է [[Անգլիա]]յի, [[Ֆրանսիա]]յի և [[Գերմանիա]]յի միջև։ Արևմտյան ափը Բարրուայի և Մբուլուի միջև պատկանում էր Անգլիային, հարավային ափը մինչև Շարի գետը` Գերմանիային, Շարիից արևելք`արևելք՝ Ֆրանսիային<ref>[http://geosfera.info/afrika/619-ozero-chad-ozero-v-centralnoy-afrike.html Չադ լճի հայտնագործման պատմությունը]</ref>։
== Նկարագրություն ==
Չադը ծանծաղ լիճ է համարվում, որի խորությունը հասնում է 4-7 մետրի։ Իսկ անձրևային շրջանում մինչև 10-11 մետրի։ Մակերևույթը անընդհատ փոփոխվում է. հիմնականում զբաղեցնում է 27.000 կմ², անձրևային սեզոնին մինչև 50.000 կմ², իսկ չորայինում նվազում է մինչև 11.000 կմ²։ Հարավային ափերին մոտ լճի մեջ են թափվում Շարին`Շարին՝ լայն և ծանծաղ դելտայով և Մբուլուն։ Արևմուտքից Կոմադուգու Վաուբեն իսկ արևելքից սակավաջուր Բար էլ Գազալը։ Ըստ Գուստավ Նախտիգալի հաշվարկների Չադ թափող անձրևաջրերի և գետերի ջրի ընդհանուր ծավալը կազմում է շուրջ 100 խոր. մետր, իսկ կորուստը`կորուստը՝ 70։ Լիճը թեև քաղցրահամ է գետերի գետաբերանում, սակայն ընդհանուր առմամբ թույլ աղի է։ Չադի աղտոտված պղտոր ջրերի շրջակայքում աճում են մեծ թվով ջրիմուռներ։ Հուլիսից նոյեմբեր ընկած ժամանակահատվածում սկսվում են անձրևները և լճի մակարդակը սկսում է բարձրանալ։ Ափագիծը մեծամասամբ ճահճակալված է, որտեղ աճում է Cyperus papyrus։ Ափի հյուսիսարևելյան ափը տափաստանային է և միայն հարավային շրջանում է հարուստ արևադարձային բուսականությամբ։
Արևելյան հատվածում հաշվվում է շուրջ 100 կղզի, որոնցից հայտնի են Բուդումա, Կարկա և Կուրի խղզեխմբերը, որտեղ բնակվում է մինչև 30.000 մարդ։
== Ներկայիս վիճակ ==
2006 թվականի տվյալներով լճի մակերեսը կազմում է 23.000 կմ², որն ընկած է Նիգերիայի, Նիգերի, Կամերունի և Չադի միջև։ Այժմ նվազել է 26 անգամ և շարունակում է զամաքել, որի մասին տեղեկություն է տալիս Երկրի մոնիթորինգ`մոնիթորինգ՝ ''«Disaster Monitoring Constellation»'' կազմակերպությունը։ Չորացող լճի մասին տեղեկություններ հաղորդել է նաև [[NASA]]-ն`ն՝ համեմատելով 2001 թվականի նկարները 38 տարի առաջ նկարահանածից։ Հայտնի է, որ Չադը վերջին հազարամյակի ընթացքում չորացել է 7 անգամ։ Դրա մասին հավաստում են հնէաբանները, որոնք գտել են մեռած կենդանիների ոսկորներ։ Նիգերիայի «Nigeria Sat-1» արբանյակի կողմից արված տիեզերական լուսանկարները հիմք են հանդիսացել, որ մայրաքաղաք Աբուջայում կայանա «Մեռնող լճի պատմությունը» ցուցահանդեսը։ Նախատեսվում է Կոնգոյի ավազանի ջրերից որոշ քանակով տեղափողել դեպի Չադ`Չադ՝ 15-ից մինչև 100 խոր. կմ<ref>[http://eprints.jcu.edu.au/4918/1/Lemoalle_et_al_WorldWater_Congres_2008.pdf Համաշխարհային ջրային կոնգրես 2008]</ref>։
== Գրականություն ==
| 