«Երեսնամյա պատերազմ»–ի խմբագրումների տարբերություն
Content deleted Content added
չ փոխարինվեց: ` → ՝ (7) oգտվելով ԱՎԲ |
|||
Տող 88.
* Լյութերներին էին մնում այն տարածքները, որոնք գրավել էին կաթոլիկներից:
* Այն Եպիսկոպոսները, որոնք դավանափոխվել էին լյութերիզմի հրաժարվում էին իրենց տարածքներց:
Չնայած Աուգսբուրգի հաշտությամբ մի փոքր ժամանակ խաղաղություն տիրեց, իրավիճակը ավելի բարդացավ, երբ ամբողջ Գերմանիայով տարածվեց նոր
Սրբազան Հռոմեական կայսրության հարակից երկրները նույնպես նպաստեցին երեսնամյա պատերազմի բռնկմանը.
* Իսպանիան հետաքրքրված էր գերմանական պետություններով, քանի որ նա այդ ժամանակ տիրում էր Իսպանական Նիդերլանդներին և Իտալիայի արևմտյան տարածքներին, որոնք կապվում էին իսպանական առևտրային ուղով: Հոլանդացիները ապստամբեցին իսպանական տերության
* Ֆրանսիան շրջափակված էր երկու Հաբսբուրգյան տերություններով (Իսպանիա և Սրբազան Հռոմեական կայսրություն) և հետաքրքրված էր թույլ գերմանական պետությունների նվաճմամբ:
* Շվեդիան և Դանիան հետաքրքրված էին հյուսիսգերամանական պետություններով [[Բալթիկ ծով]]ի շրջակայքում:
Տող 99.
Կրոնական լարվածությունը պահպանվեց մինչև [[16-րդ դար]]ի երկրորդ կեսը: Աուգսբուրգի հաշտությունը սկսվեց խախտվել, քանի որ որոշ եպիսկոպոսներ սկսեցին վերականգնել իրենց կալվածքները, իսկ Հաբսբուրգները սկսեցին վերականգնել կաթոլիկ իշխանությունը Սրբազան Հռոմեական կայսրությունում և Իսպանիայում: Այս ժամանակներում տեղի ունեցավ [[Քյոլնի պատերազմ]]ը ([[1583]]–[[1588|88]]), հակամարտությունը սկսվեց, երբ քաղաքի արքեպիսկոպոս [[Գեբարդ Տրուչես վոն Վոլբուրգ]]ը դավանափոխվեց կավանիզմի: Քանի որ նա նշանակվել էր կայսրի կողմից, նա չէր իրավունք չուներ կաթոլիզմից բացի այլ կրոնի դավեր:
Քյոլնի պատերազմում իսպանական զորքերը դուրս քշեցին նախկին արքեպիսկոպոսին և նշանակեցին
Երկար ժամանակ իշխող իսպանացի զարմիկներին, այդ թվում Հաբսբուրգյան կայսրեր [[Կառլոս V (Սրբազան Հռոմի կայսր)|Կառլոս V]]-ին (հատկապես [[Ֆերդինանդ I (Սրբազան Հռոմի կայսր)|Ֆերդինանդ I]]-ին և [[Մաքսիմիլիան II (Սրբազան Հռոմի կայսր)|Մաքսիմիլիան II]]-ին, նաև [[Ռուդոլֆ II (Սրբազան Հռոմի կայսր)|Ռուդոլֆ II]]-ին և նրա հետևորդ [[Մատիաս (Սրբազան Հռոմի կայսր)|Մատիաս]]ին) շատ էին քննադատում իրենց արքունիքի անդամներին կրոնական ազատություն տալու համար: Այս իշխանավորները կայսրության ներսում հանդուրժում էին քրիստոնեության տարբեր ուղղությունները<ref name="TYW-Pipeline">{{cite web|url=http://www.pipeline.com/~cwa/TYWHome.htm#Background|title=Երեսնամյա պատերազմը|publisher=Pipeline|accessdate=24 Մայիս 2008}}</ref>: Մինչ այդ Շվեդիան և Դանիան, որոնք երկուսն էլ լյութերական թագավորություններ էին փորձում էին կայրության ներսում օգնել բողոքականներին և ձեռք բերել տնտեսական և քաղաքական իշխանություն:
Տող 105.
Կրոնական լարվածությունը ներխուժեց գերմանական ազատ քաղաք [[Դոնեվյուրթ]] [[1606]] թվականին: Այստեղ լյութերականները արգելեցին կաթոլիկներին երթ կազմակերպել, և տեղի ունեցավ բախում: Սա Բավարիայի դուքս Մաքսիմիլիան I-ին ստիպեց կանգնել կաթոլիկների կողքին: Արդյունքում, երբ բախումները դադարեցին, Կալվինիստները (որոնք մինչ այդ փոքրամասնություն էին) դարձան առավել սպառնալի: Նրանք միավորվեցին և ստեղծեցին [[Ավետարանչական միության լիգա]] 1608-ին, որը գլխավորեց Պալատինի հերցոգ Ֆրեդերիկ V-ը:<ref name="FWK-CE6">{{cite web|url=http://www.bartleby.com/65/fr/FredWK.html|title=Ձմեռայն թագավոր Ֆրեդերիկը: Կոլումբիա հանրագիտարան, վեցերորդ հրատարակչություն: 2001–07|publisher=bartleby.com|accessdate=24 Մայիս 2008}}</ref> Լիգայի ստեղծումից հետո կաթոլիկները նույնպես միավորվեցին և ստեղծեցին Կաթոլիկների լիգա 1609-ին, որը գլավորեց դուքս Մաքսիմիլիանը:
Հաջորդ լարվածությունը ծագեց 1609 թվականին Յուլերի ժառանգության համար պատերազմում, որը սկսվեց, երբ Յուլի-Կլեվե-Բերգի դուքս Ջոն Վիլամը մահացավ առանց ժառանգ:<ref name="V. Wedgwood, 1957, p. 48">C. V. Wedgwood, ''Երեսնամյա պատերազմ'' (Penguin, 1957, 1961), p. 48.</ref> Դքսությանը տիրանալու համար կար երկու հավակնորդ: Առաջինը Պուսիայի դքսուհի Աննան էր, ով Ջոն Վիլիամի ավագ դստեր աղջիկն էր: Աննան ամուսնացած էր Բռանդենբուրգի կյուֆուստ Ջոն Սիգիսմունդի հետ: Երկրորդը Նեունբերգի պֆալցկոմս Վոլֆգանգ Վիլիամն էր, ով Յոն Վիլիամսի քրոջ որդին էր: Դքսուհի Աննան հավակնում էր Յուլի-Կլեվե-Բերգին, որպես ուղիղ կապով առաջին ժառանգ, իսկ Վոլֆգանգ Վիլիամը համարվում էր ամենամոտ արու ժառանգորդը: 1610-ին [[Ռուդոլֆ II(Սրբազան Հռոմի կայսր)|Ռուդոլֆ II]]-ը զորքերը մտցրեց տարածաշրջան պատերազմը կանխելու համար և գումարեց խորհուրդ(''Reichshofrat''): Սակայն որոշ բողոքական իշխաններ վախեցան, որ միացյալ դքսությունը կանցնի կաթոլիկների ձեռք:<ref name="V. Wedgwood, 1957, p. 48"/>: Ֆրանսիայի թագավոր Հենրիխ IV-ի և Նիդերլանդների հանրապետության ներկայացուցիչները որոշել էին ներխուժել Յուլի-Կլեվե-Բերգ, սակայն նրանց պլանները ձախողվեցին Հենրիխ IV-ի մահվան պատճառով: Հույս ունենալով ստանալ առավելություն վիճաբանության
[[Պատկեր:Joseph Heintz d. Ä. 003.jpg|180px|մինի|ձախից|[[Ֆերդինանդ II(Սրբազան Հռոմի կայսր)]] և [[Բոհեմիայի թագավոր]]:]]
[[1617]] թվականին պարզ դարձավ, որ Սրբազան Հռոմի կայսր և Բոհեմիայի թագավոր [[Մատիաս (Սրբազան Հռոմի կայսր)|Մատիասը]] մահանալու է առանց ժառանգի, ում ամենամոտ արու բարեկամը նրա զարմիկ Ավստրիայի դուքս Ֆերդինանդ II-ն էր: [[Օնեթի պայամանագիր|Օնեթի պայամանագրով]] Իսպանիայի կայսր Ֆիլիպ III համաձայնվեց, որպեսզի գահը ժառանգի Ֆերդինանդ II-ը:
Ֆերդինանդը, ով կրթվել էր [[ճիզվիտ]]ների կողմից, ուժեղ Կաթոլիկ էր և ցանկանում էր պարտադրել կրոնական միասնականություն իր տարածքներում: Դա նրան դարձրեց ոչ ժողովրդական բողոքական Բոհեմիայում: Բնակչության դժգոհություններին միացավ նաև ազնվականությունը, որը չէր ընդունում
[[Պատկեր:Map Thirty Years War-rus.svg|մինի]]
Տող 169.
Նրա դեմ կռվելու համար Ֆերդինանդ II-ը զորք ուղարկեց [[Ալբրեխտ Վալենշտայն]]ի գլխավորությամբ, ով աչքի էր ընկել Բոհեմիայում և հարստացել որոշ տարածքներ նվաճելով:<ref>{{cite web |url=http://www.prague-guide.co.uk/categories/Attractions,-What-to-See/Wallenstein-Palace-Gardens/ |title=Wallenstein Palace Gardens|publisher=prague-guide.co.uk|accessdate=2008 թ․ մայիսի 24 |archiveurl = http://web.archive.org/web/20080405122000/http://www.prague-guide.co.uk/categories/Attractions,-What-to-See/Wallenstein-Palace-Gardens/ <!-- Bot retrieved archive --> |archivedate = ապրիլի 5, 2008}}</ref> Ուոլշտեյնը համաձայնվեց հավաքագրել իր բանակը, որը հաշվվում էր 30,000-ից 100,000 զինվոր պայմանով, որ նրան կթույլատրվի թալանել գրավված տարածքները: Կրինստիանը, ով ոչինիչ չգիտեր Վալենշտայնի զորքի մասին, իմանալով Վալենշտայնի և Տիլլիի միավորման մասին ստիպված հրաժարական տվեց: Կրիստիանը անհաջողակ էր նաև այն հարցում, որ նրա բոլոր դաշնակիցները ստիպված եղան հետ քաշել իրենց զորքերը. Անգլիան թույլ էր և պառատկված, Ֆրանսիան քաղաքացիական պատերազմի շեմին էր, Շվեդիան պատերազմի մեջ էր Լեհ-Լիտվական միավորված ուժերի դեմ, և ոչ Բրանդենբուրգը ոչ էլ Սաքսոնիան հետաքրքրված չէին արևելյան Գերմանիայում պատերազմներ մղելուն: Վալենշտայնը պարտության մատնեց Մանսֆիլդի բանակին [[Դեսու կամրջի ճակատամարտ]]ում (1626), իսկ Գեներալ Տիլլին հաղթեց դաներին [[Լութերի ճակատամարտ]]ում (1626):<ref>{{cite web|url=http://history.wisc.edu/sommerville/351/351-043.htm |title=The Danish interval |publisher=History.wisc.edu |accessdate=2012 թ․ մայիսի 18}}</ref> Մանսֆիլդը մահացավ մի քանի ամսից հնարավոր տուբերկուլոզից [[Դալմաթիա]]յում:
[[Պատկեր:Scottish soldiers in service of Gustavus Adolphus, 1631-cropped-.jpg|thumb|Շոտլանդական զինվորները Գուստավ II-ի մոտ ծառայության ժամանակ, 1630–31:]]
Վալենշտայնի զորքը շարժվեց
Բանակցությունների արդյունքում կնքվեց [[Լյուբեկի պայմանագիր]]ը 1629 թվականին, համաձայն որի, Կրիստիանին էր մնում Դանիան, սակայն նա չէր կարող օգնել Գերմանիայի բողոքական տարածքներին: Այսպիսով հետագա երկու տարիներին Կաթոլիկների ձեռքը անցան ավելի շատ տարածքներ: Բացի այդ Կաթոլիկ լիգան համուզեց Ֆերդինանդ II-ին հետ վերցնել լյութերական տարածքները, որոնք նրանց էին անցել Աուգբուրգի հաշտության պայմանագրով: Կայսրի հրամանով այդ տարածքները վերածվեցին երկու արքեպիսկոպոսարանների, տասնվեց թեմով և հարյուրավոր վանքերով: Նույն տարում մահացավ Գաբրիալ Բատլենը, ով Տրանսիլվանիայի կալվինիստ արքայազնն էր: Այսպիով միայն [[Ստրալսանդ]] նավահանգիսը չմտավ Վալենշտայնի և Կայսրի տիրապետության տակ:
|