|
'''Անորոշ դերբայ''', [[դերբայ]]ի տեսակ, արտահայտում է գործողության կամ եղելության ընդհանուր գաղափար`գաղափար՝ առանց [[Բայի եղանակ|եղանակ]]ը, ժամանակը, [[բայի դեմք|դեմք]]ը, թիվը (նաև գործողության առանձին կերպեր) ցույց տալու։ Անորոշ դերբայը դիտվում է որպես բայի ուղիղ ձև։ Հայ քերականության մեջ նախապես անորոշ դերբայը հայտնի էր ''աներևույթ'' (կամ ''աներևույթ եղանակ'') անունով։ Անորոշ անվանումն այն ստացավ համեմատաբար ուշ։
== Կազմությունը ==
[[Արևելահայ]] գրական լեզվում անորոշ դերբայը հիմնականում համադրական կազմություն ունի`ունի՝ պարզ կամ բայածանցավոր ''հիմք+ել/ալ վերջավորություն'' կաղապարով։ Ըստ այս կաղապարի էլ զարգանում են պարզ ու բայածանցավոր տեսակները (բայախմբերը)։ Պարզ են անբայածանց հիմք ունեցող բայերը`բայերը՝ գրել, համառոտագրել, աղալ և այլն։ Բայածանցավորների հիմքը ձևավորված է որևէ բայածանցով։ Հիմքի բայածանցներն են`են՝ սոսկածանցներ ''-ան-, -են-, -ն-, -չ-'', կրավորական ''-վ-'' ածանցը, պատճառական ածանցները (''-ացն-, -եցն-, -ցն''), բազմապատկական ածանցները (''-ատ-, -ոտ-, -կոտ-, -տ-'')։ Վերլուծական անորոշը կազմվում է համադրական ձևի ու ''տալ'' օժանդակ բայի կամ կերպանիշ [[Անկատար դերբայ|անկատար II]], [[Հարակատար դերբայ|հարակատար]], [[ապակատար դերբայ|կատարելի I]] դերբայների ու ''լինել'' [[օժանդակ բայ]]ի հարադրությամբ (օրինակ`օրինակ՝ ''նկարել տալ, գնալու լինեմ'')։ Մի քանի բայեր չունեն անորոշի ձև`ձև՝ ''եմ, կամ, ունեմ, գիտեմ''։
Որոշ լեզուներում (օրինակ`օրինակ՝ [[հունարեն]], [[լատիներեն]]) անորոշ դերբայը կարող է արտահայտել նաև ժամանակի իմաստ։ Ժամանականիշ այս հատկությունն էլ անտիկ քերականներին (իսկ սրանց հետևողությամբ նաև հայերին) հիմք է տվել այն եղանակ համարելու։
== Կիրառությունը ==
Անորոշ դերբայը հայերենում նաև գործողության կամ եղելության անուն է։ Այն նոր գրական հայերենում հոդառու է, կարող է հոլովվել հոդով կամ առանց հոդի։ [[Նախադասություն|Նախադասության]] մեջ հանդես է գալիս [[գոյական]]ի հիմնական կիրառություններով։ [[Հոգնակի թիվ|Հոգնակի]] ձև չունի, բացի բաշխական (ստացական) որոշ ձևերից (օրինակ`օրինակ՝ ''գնալներս, գնալներդ'' և այլն)։ Հետևում են [[Ու արտաքին հոլովում|ՈՒ հոլովման]]։ Ներգոյականի իմաստ սովորաբար արտահայտվում է վերլուծական կազմությամբ (''կարդալու մեջ, շարժվելու մեջ''). համադրական ներգոյականի ձևերը սահմանափակ են։ Գոյականի պես կարող է զուգորդվել [[կապ]]երի հետ (օրինակ`օրինակ՝ ''գրելու համար, հասնելուն պես, ուտելուց հետո'')։
Անորոշ դերբայի գործառական հատկություններից կարևոր են հետևյալները`հետևյալները՝
*ձևավորում է դերբայական դարձված, որի մեջ նա սովորաբար առանցքային անդամ է,
*[[միակազմ նախադասություններ|միակազմ]] անդեմ նախադասություններում այն կարող է լինել գերադաս անդամ,
*դիմավոր բայի հետ դառնում է ստորոգյալի մաս (օրինակ`օրինակ՝ ձեռք բերել, աշխատեց հիմնավորել),
*[[օժանդակ բայ]]ի հետ կարող է գործառել որպես [[ստորոգելիական վերադիր]],
*կարող է, հնչերագով պայմանավորված, [[Հրամայական եղանակ|հրամայականի]], [[ըղձական եղանակ]]ի նշանակություններ դրսևորել,
|
