Վիքիպեդիա

«Կանադա»–ի խմբագրումների տարբերություն

Դիտել պատմությունը
← Նախորդ տարբՀաջորդ տարբ →
Content deleted Content added
ՎիզուալԵլատեքստ
չ Ռոբոտ․ Տեքստի ավտոմատ փոխարինում (-` +՝)
Տող 194.
[[Պատկեր:Canada-satellite.jpg|thumb|Կանադայի պատկերը արբանյակից։|250x250փքս]]
[[Պատկեր:Moraine Lake-Banff NP.JPG|մինի|[[Բանֆ ազգային պարկ]] [[Ալբերտա]]յում|250x250փքս]]
Կանադան զբաղեցնում է [[Հյուսիսային Ամերիկա]]յի հյուսիսի մեծ մասը։ Տարածքի 75 %-ը զբաղեցնում է հյուսիսային գոտին։ Կանադան ընդհանուր ցամաքային սահման ունի [[ԱՄՆ]]-ի հետ՝ հարավում և հյուսիս-արևմուտքում ([[Ալյասկա]]յի և [[Յուկոն (Կանադայի տարածք)|Յուկոն]]ի միջև) և ձգվում է [[Ատլանտյան օվկիանոս]]ից դեպի արևելք մինչև [[Խաղաղ օվկիանոս]]՝ արևմուտքում և մինչև [[Հյուսիսային սառուցյալ օվկիանոս]]՝ երկրի հյուսիսում<ref name=cia>{{cite web |publisher= CIA |url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/ca.html|title=Canada |work=World Factbook |date=May 16, 2006 |accessdate=May 23, 2011}}</ref>։ Կանադան ունի ամենաերկար ջրափնյա գիծը աշխարհում, արևմուտքից այն շրջապատված է Խաղաղ օվկիանոսով, արևելքում Ատլանտյան օվկիանոսով, իսկ հարավում`հարավում՝ Հյուսիսային սառուցյալ օվկիանոսով <ref name="Կ">[http://www.alivecanada.org/interesnye-fakty-o-kanade.html&#x20;Канада,&#x20;какой&#x20;мы&#x20;её&#x20;любим ]</ref>։ Այն ծովային սահման ունի նաև [[Ֆրանսիա]]յի ([[Սեն Պիեռ և Միքելոն]]) և [[Դանիա]]յի ([[Գրենլանդիա]]) հետ։ [[1925]] թվականից Կանադային է պատկանում [[Արկտիկա]]յի մի մասը<ref name=cia>{{cite web |publisher= CIA |url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/ca.html|title=Canada |work=World Factbook |date=May 16, 2006 |accessdate=May 23, 2011}}</ref> ([[աշխարհագրական կոորդինատներ]]ն են՝ արմ.ե. 60˚ և արմ.ե. 141˚<ref>{{cite book|author=Niels West|title=Marine Affairs Dictionary: Terms, Concepts, Laws, Court Cases, and International Conventions and Agreements|url=https://books.google.com/books?id=wd2pbRxuW0QC&pg=PA31|year=2004|publisher=Greenwood Publishing Group|isbn=978-0-313-30421-7|page=31}}</ref>), սակայն այդ տարածքը ընդհանուր ճանաչում չի գտել։ Կանադայի և ամբողջ աշխարհի ամենահյուսիսային բնակավայրը գտնվում է [[Ալերտ]]ում ([[Նունավուտ]]), [[Էլսմիր]] կղզու հյուսիսային ծայրամասում։ Այստեղ է գտնվում նաև [[Կանադայի զինված ուժեր]]ի ռազմաբազան ([[Հյուսիսային բևեռ]]ից 817 կմ կամ 508 ծովային մղոն հեռավորության վրա)<ref>{{cite book|title=Canadian Geographic|year=2008|publisher=Royal Canadian Geographical Society|page=20}}</ref>։ Կանադան տարածքով աշխարհի երկրորդ խոշոր երկիրն է հանդիսանում [[Ռուսաստան|Ռուսաստանի Դաշնությունից]] հետո<ref name="Հ">{{cite web | url=http://takearest.ru/canada | title=Интересные факты Канады | accessdate=11 Հունիս 2016}}</ref>։ Այդուհանդերձ, ցամաքային տարածքով Կանադան 4-րդն է, քանի որ լճերի քաղցրահամ ջրի ամենամեծ պաշարն ունի աշխարհում<ref name="Battram2010da">{{cite book|author=Robert A. Battram|title=Canada in Crisis: An Agenda for Survival of the Nation|url=https://books.google.com/books?id=pBc9349sw4QC&pg=PA1|year=2010|publisher=Trafford Publishing|isbn=978-1-4269-3393-6|page=1}}</ref>։ Կանդայի հյուսիսային մասը ծածկված է սառույցով և [[հավերժական սառցույթ]]ով։ Կանադան ունի նաև աշխարհում ամենաերկար ջրափնյա գիծը՝ 243 042 կմ (151019 մղոն) ընդհանուր երկարությամբ<ref>{{cite web|url=http://www.statcan.gc.ca/pub/11-402-x/2012000/chap/geo/geo-eng.htm|title=Geography|website=www.statcan.gc.ca|access-date=2016-03-04}}</ref>։ Ի հավելումն, [[ԱՄՆ]]-ի հետ սահմանը, ձգվելով 8891 կմ (5525 մղոն), համարվում է աշխարհի ամենաերկար ցամաքային սահմանը<ref>{{cite web |publisher= International Boundary Commission |url=http://www.internationalboundarycommission.org/boundary.html |title=The Boundary |year=1985|accessdate=May 17, 2012}}</ref>։
 
Բնակչության խտությունը (մոտ 3,5 մարդ/կմ²) համարվում է աշխարհի ամենափոքր խտությունը։ Երկրի ամենաբնակեցված շրջանը [[Քվեբեկ]]-[[Վինձոր]] միջանցքն է, որը գտնվում է [[Սուրբ Լավրենտիոս]] գետի հարթավայրային ափերի երկայնքով և [[Մեծ Լճեր]]ի հարավ-արևելքում։ Այդ շրջանից դեպի հյուսիս գտնվում է [[Կանադական վահան]]ը, ժայռոտ տարածաշրջան, որը մաքրվել է վերջին սառցե դարաշրջանի ժամանակ, զուրկ է հանքանյութերով, լճերով և գետերով հարուստ բերրի հողերից։ Կանադայում կան ավելի շատ լճեր, քան աշխարհի ցանկացած այլ երկրում։ Այստեղ կան քաղցրահամ ջրի հսկայական պաշարներ<ref name="Battram2010da">{{cite book|author=Robert A. Battram|title=Canada in Crisis: An Agenda for Survival of the Nation|url=https://books.google.com/books?id=pBc9349sw4QC&pg=PA1|year=2010|publisher=Trafford Publishing|isbn=978-1-4269-3393-6|page=1}}</ref>։
Տող 292.
Կանադայի և Միացյալ նահանգների տնտեսական ինտեգրումն էականորեն զարգացել է Համաշխարհային երկրորդ պատերազմից հետո<ref>Jump up ^ Dr David Mosler; Professor Bob Catley (2013). The American Challenge: The World Resists US Liberalism. Ashgate Publishing, Ltd. p. 38. ISBN 978-1-4094-9852-0. </ref>։ 1965 թվականի «Ավտոմոբիլային արտադրանքի առևտրային պայմանագրով» արդեն բաց էին Կանադայի սահմանները ավտոմեքենայի արտադրության բնագավառում: 1970-ական թվականներին էներգիայի պաշարների բավականացնելու մտահոգությունները և արդյունաբերության ոլորտներում օտարազգի սեփականատերերի առկայությունը ստիպեցին, որ Կանադայի վարչապետ Պիեր Տրուդոյի գլխավորած Լիբերալ կառավարությունը գործի դնի «Պետական էներգիայի ծրագիրը» (ՊԷԾ) և «Արտերկրյա ներդրումների վերլուծության գործակալությունը» (ԱՆՎԳ)<ref>Morck, Randall; Tian, Gloria; Yeung, Bernard (2005). "Who owns whom? Economic nationalism and family controlled pyramidal groups in Canada". In Eden, Lorraine; Dobson, Wendy. Governance, multinationals, and growth. Edward Elgar Publishing. p. 50. ISBN 978-1-84376-909-5.</ref>։ 1980 թվականին վարչապետ Բրայան Մուլրոնեյի Առաջադեմ պահպանողականներ կուսակցությունը «Պետական էներգիայի ծրագիրը» (ՊԷԾ) և փոփարինեցին «Արտերկրյա ներդրումների վերլուծության գործակալության» (ԱՆՎԳ) անվանումը «Ներդրում Կանադա» անվամբ՝ արտերկրյա ներդրումները խրախուսելու նպատակով<ref>Hale, Geoffrey (October 2008). "The Dog That Hasn't Barked: The Political Economy of Contemporary Debates on Canadian Foreign Investment Policies". Canadian Journal of Political Science 41 (3): 719–747. doi:10.1017/S0008423908080785.</ref>։ 1988 թվականին Կանադայի և Միացյալ Նահանգների միջև կնքված «Ազատ առևտրի համաձայնագրով» չեղարկվեցին երկու երկրների միջև գործող սակագները, մինչդեռ հյուսիսամերիկյան ազատ առևտրի համաձայնագրով (ՀԱԱԱՀ) ընդլայվեց ազատ առևտրի դաշտը՝ ներառելու նաև Մեքսիկան 1994 թվականին<ref>""Britton, John NH (1996). Canada and the Global Economy: The Geography of Structural and Technological Change. McGill-Queen's University Press. pp. 26–27, 155–163. ISBN 978-0-7735-1356-3.</ref>։ 1990֊ականների կեսերին Ժան Շրետիանի գլխավորած Լիբերալ կառավարությունը սկսեց հրապարակել բյուջետային տարեկան շահույթները և կայուն կերպով վճարեցին պետակն պարտքերը<ref>David Johnson (2006). Thinking Government: Public Sector Management in Canada. University of Toronto Press. p. 374. ISBN 978-1-55111-779-9.</ref>։
 
2008 թվականի համաշխարհային ֆինանսական ճգնաժամը հանգեցրեց զգալի սնանկացման, ինչն էլ իր հերթին հանգեցրեց հանգեցրեց գործազրկության զգալի աճի Կանադայում<ref> Sturgeon, Jamie (March 13, 2009). "Jobless rate to peak at 10%: TD". National Post. Archived from the original on February 1, 2010. Retrieved May 23, 2011.</ref>։ Մինչև 2009 թվականի հոկտեմբերը Կանադայի գործազրկության ցուցանիշը հասել է 8,6 տոկոսի, գյուղերում գործազրկության ցուցանիշը 5,8 տոկոսից ցածր (Մանիտոբա) և 17 տոկոսից բարձ`Նյուֆաունդլենդումբարձ՝Նյուֆաունդլենդում և Լաբրադորում<ref>
"Latest release from Labour Force Survey". Statistics Canada. November 6, 2009. Retrieved May 23, 2011.</ref>։ 2008-2010 թվականներին կանադայի աշխատաշուկան ունեցավ 162,000 լրիվ հաստիքով աշխատանքի և ընդհանուր առմամբ 224,000 պայմանագրային աշխատանքի կորուստ<ref>{{cite news|url=http://www.theglobeandmail.com/report-on-business/economy/economy-lab/the-economists/the-real-state-of-canadas-jobs-market/article1757129/|title=The real state of Canada's jobs market |date=October 15, 2010|newspaper=The Globe and Mail|accessdate=December 12, 2010|first=Armine|last=Yalnizyan}}</ref>։ 2010-2011 ֆինանսական տարում Կանադայի պետական ամողջական պարտքը գնահատվել է 566,7 միլիարդ դոլար, ինչն ավելի շատ է, քան 2008֊2009 թվականի պարտքը, որը կազմում է 463,7 միլիարդ դոլար<ref>"Budget fights deficit with freeze on future spending". CTV News. March 4, 2010. Retrieved May 23, 2011.</ref>։ Բացի այդ, Կանադայի ցանցային պետական պարտքերը 41 միլիարդից 194 միլարդ դոլարի հասան 2010 թվականի առաջին քառորդում<ref>"Canada's international investment position". The Daily. Statistics Canada. June 17, 2010. Retrieved May 23, 2011.</ref>։
 
Այնուամենայնիվ Կանադայի կանոնակարգված բանկային ոլորտը (որը Մեծ ութնյակում համեմատաբար պահպանողական ոլորտ է), դաշնային կառավարության նախաճգնաժամային շրջանի բյուջեի ավելցուկը և պետական պարտքերը նվազեցնելու երկարաժամկետ ռազմավարությունը հանգեցրին պակաս խորը սնանկացման, քան Մեծ ութնայկի մյուս երկրների պարագայում<ref>
"Canada's Budget Triumph" (PDF). Mercatus Center (George Mason University). September 30, 2010. Retrieved July 15, 2013.</ref>։ 2015 թվականին Կանադայի տնտեսությունը էականորեն կայունացավ և փոքր ինչ աճ արձանագրվեց, թեպետ երկրում շարունակվում են մտահոգիչ լինել նավթի անկայուն գները, Եվրոզոնայի ճգնաժամը և գործազրկության`գործազրկության՝ նորմայից բարձր ցուցանիշը<ref>
"Update of Economic and Fiscal Projections". Department of Finance Canada. 2013. Retrieved February 11, 2014.</ref><ref>
"IMF drops forecast for Canadian economic growth". CTV News. January 20, 2015. Retrieved February 13, 2015.</ref>։ Դաշնային կառավարությունը և Կանադական շատ արդյունաբերություններ ևս սկսեցին ընդլայնել առևտուրը ասիական շուկայի հետ ՝փորձելով կատարել բամազան արտահանումներ։ Ասիան այժմ Կանադայի երկրորդ ամենախոշոր արտահանող շուկան է Միացյալ Նահանգներից հետո<ref>
Տող 309.
[[File:STS-116 Payload (NASA S116-E-05364).jpg|thumb|alt=A shuttle in space, with Earth in the background. A mechanical arm labelled "Canada" rises from the shuttle|Փորձարկված ռոբոտային կանադական մանիպուլյատոր [[Սփեյս Շաթլի դիսքավրի]]՝ ՍԹՍ-116 գործողության ընթացքում]]
 
2012 թվականին հատկացվեց 1,3 միլիարդ կանդական դոլար`դոլար՝ Կանադայում հետազոտություն և զարգացում իրականցնելու նպատակով, որից գրեթե 7 միլիարդը տրամարեց դաշնային կառավարությունը նահանգային կառավարության հետ միասին: <ref>{{cite web|url=http://www.statcan.gc.ca/tables-tableaux/sum-som/l01/cst01/scte01a-eng.htm|title=Domestic spending on research and development|publisher=Statistics Canada|date=October 17, 2014|accessdate=February 7, 2015}}</ref> 2015 թվականին Կանադան ունեցավ 13 Նոբելյան մրցանակակիր ֆիզիկայի, քիմիայի և բժշկության բնագավառում: <ref>{{cite web|title=Canadian Nobel Prize in Science Laureates|url=http://www.science.ca/scientists/nobellaureates.php|publisher=Science.ca|accessdate=February 7, 2015}} Note that this source was published before 2011 and as such does not include [[Ralph M. Steinman]].</ref><ref>{{cite web|url=http://newswire.rockefeller.edu/?page=engine&id=1192|title=Rockefeller University scientist Ralph Steinman, honored today with Nobel Prize for discovery of dendritic cells, dies at 68|date=October 3, 2011|publisher=[[Rockefeller University]]}}</ref> մ2012 թվականին միջազգային գիտնականների կողմից անցկացված լայնամասշտաբ մի հետազոտության արդյունքներով Կանադան զբաղեցրեց աշխարհում չորրորդ տեղը՝ գիտական հետազոտությունների որակով:<ref>{{cite news|url=http://www.theglobeandmail.com/news/national/canada-ranked-fourth-in-the-world-for-scientific-research/article4571162/|title=Canada ranked fourth in the world for scientific research|work=[[The Globe and Mail]]|date=September 26, 2012|accessdate=October 17, 2012}}</ref> Ավելին, այն համաշխարհային տեխնոլոգիական ընկերությունների գլխամասերի կենտրոնն է:<ref>{{cite web|url=http://www.branham300.com/index.php?year=2014&listing=1|title=Top 250 Canadian Technology Companies|year=2014|publisher=Branham Group Inc|accessdate=February 13, 2015}}</ref> Կանադան ունի ամենաազատ մուտքը դեպի համացանց՝ ավելի քան 33 միլիոն օգտատերերի ցուցանիշով, ինչը համարժեք է երկրի ընդհանուր բնակչության 94 տոկոսին:<ref>{{cite web|url=http://www.internetworldstats.com/stats14.htm#north|title=Internet Usage and Population in North America|publisher=Internet World Stats|date=June 2014|accessdate=February 7, 2015}}</ref>
 
«Կանադայի տիեզերային գործակալությունը» իրականացնում է տիեզերագնացության չափազանց գործուն ծրագիր`ծրագիր՝ անցկացնելով մոլորակների տիեզերական և ավիացիոն հետազոտություններ, ինչպես նաև նախագծելով հրթիռներ և արբանյակներ: <ref name="Angelo2009s">{{cite book|author=Joseph A. Angelo|title=Encyclopedia of Space and Astronomy|url=https://books.google.com/books?id=VUWno1sOwnUC&pg=PA22|year=2009|publisher=Infobase Publishing|isbn=978-1-4381-1018-9|page=22}}</ref> Կանադան Միացյալ Նահանգներից և Խորհրդային Միությունից (ԽՍՀՄ) հետո երրորդ երկիրն է, որ արբանյակ է բաց թողել տիեզերք 1962 թվականին («Ալուետ 1» արբանյակ):<ref name="Angelo2009s">{{cite book|author=Joseph A. Angelo|title=Encyclopedia of Space and Astronomy|url=https://books.google.com/books?id=VUWno1sOwnUC&pg=PA22|year=2009|publisher=Infobase Publishing|isbn=978-1-4381-1018-9|page=22}}</ref> 1984 թվականին Մարկ Գարնոն դարձավ Կանադայի առաջին տղամարդ տիեզերագնացը: Կանադան անդամակցում է «Տիեզերարագնացության միջազգային կայանին» (ՏՄԿ), համարվում է տիեզերական ռոբոտաշինության առաջին արտադրողներից մեկը, որը հեղինակել է «Կանդարմ», «Կանդարմ2» և «Դեքստր» տեսակների ռոբոտային մանիպուլյատորներ՝ Տիեզերարագնացության միջազգային կայանի և [[ՆԱՍԱ]]-ի [[Սփեյս Շաթլ]]-ի (տիեզերական մաքոքի) համար: 1960-ականներից սկսած Կանադայի օդագնացության արտադրության ոլորտում նախագծվել և կառուցվել են արբանյակների բազմաթիվ տեսակներ՝ այդ թվում «Ռադարսաթ-1» և 2, «ISIS» և» MOST.<ref>{{cite web|url=http://www.newswire.ca/en/releases/archive/March2010/11/c9200.html|title=The Canadian Aerospace Industry praises the federal government for recognizing Space as a strategic capability for Canada|publisher=Newswire |accessdate=May 23, 2011}}</ref> Կանադայում է արտադրվել նաև աշխարհի ամենից հաջողված և լայնորեն կիրառվող մետեորոլոգիական հրթիռը՝ Բլեք Բրենթսը. 1961 թվականին հրթիռի փորձարկումից հետո բաց է թողնվել ավելի քան 1000 Բլեք Բրենթս տեսակի հրթիռ:<ref>{{cite web|url=http://www.royalaviationmuseum.com/759/blackbrant/|title=Black Brant Sounding Rockets|publisher=Magellan Aerospace|year=2013|accessdate=February 13, 2015}}</ref>
 
== Ժողովրդագրություն ==
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/wiki/Կանադա» էջից