«Երկաթուղի»–ի խմբագրումների տարբերություն

Content deleted Content added
No edit summary
Տող 1.
{{անաղբյուր}}
{{վիքիֆիկացում}}{{անաղբյուր}}'''Երկաթուղու''' առաջացումը սերտորեն կապված է խոշոր, հատկապես լեռնահանքային արդյունաբերության զարգացման հետ։
[[Պատկեր:BNSF GE Dash-9 C44-9W Kennewick - Wishram WA.jpg|մինի|Չորս BNSF GE C44-9W դիզելային լոկոմոտիվներ]]
Ռելսերով ընթացող առաջին շոգեքարշը ստեղծել է Ռիչարդ Տրևիթիկը 1803 թ-ին Անգլիայում։ Այն օգտագործվում էր Ուելսի մետաղագործական գործարաններում։ Մեկ ուրիշ անգլիացի՝ Ջորջ Սթեֆենսոնը, 1814 թ-ին կառուցեց առաջին լոկոմոտիվները, ինչպես նաև առաջին մարդատար երկաթուղային ճանապարհը՝ Սթոքթոնի և Դառլինգթոնի միջև, որը բացվեց 1825 թ-ին։ Սթեֆենսոնը ղեկավարում էր նաև Մանչեստր–Լիվերպուլ երկաթուղու շինարարությունը, որը բացվեց հինգ տարի անց և դրեց երկաթուղիների դարաշրջանի սկիզբը։ Սթեֆենսոնը նախագծեց նաև «Հրթիռ» կոչված նշանավոր շոգեքարշը, որը կառուցեց նրա որդին՝ Ռոբերտը, 1829 թ-ին։
{{վիքիֆիկացում}}{{անաղբյուր}}'''ԵրկաթուղուԵրկաթուղի''',փոխադրամիջոցի առաջացումըտեսակ։ Առաջացումը սերտորեն կապված է խոշոր, հատկապես լեռնահանքային արդյունաբերության զարգացման հետ։
 
== Պատմություն==
Երկաթուղիների կառուցումը շարունակվեց ողջ XIX դարի ընթացքում։ Հանրային երկաթուղիներ կառուցվեցին 1835 թ-ին Բելգիայում և Գերմանիայում, իսկ հետագա 20 տարիներին դրանց շինարարությունն սկսվեց նաև աշխարհի բազմաթիվ այլ երկրներում։ Երկաթուղային տրանսպորտի զարգացման փայլուն նվաճումներից մեկը դարձավ Բրիստոլ–Լոնդոն երկաթգիծը, որն անվանեցին «Գրեյթ Վեստեռն»։ Նրա շինարարությունը տևեց ութ տարի և ավարտվեց 1841 թ-ին։
 
Ռելսերով ընթացող առաջին շոգեքարշը ստեղծել է [[Ռիչարդ ՏրևիթիկըՏրևիթիկ]]ը [[1803]] թ-ինթվականին Անգլիայում։[[Անգլիա]]յում։ Այն օգտագործվում էր Ուելսի մետաղագործական գործարաններում։ Մեկ ուրիշ անգլիացի՝ [[Ջորջ ՍթեֆենսոնըՍթեֆենսոն]]ը, [[1814]] թ-ինթվականին կառուցեց առաջին լոկոմոտիվները, ինչպես նաև առաջին մարդատար երկաթուղային ճանապարհը՝ Սթոքթոնի[[Սթոքթոն]]ի և Դառլինգթոնի[[Դառլինգթոն]]ի միջև, որը բացվեց [[1825]] թ-ին։թվականին։ Սթեֆենսոնը ղեկավարում էր նաև Մանչեստր–Լիվերպուլ[[Մանչեստր]]–[[Լիվերպուլ]] երկաթուղու շինարարությունը, որը բացվեց հինգ տարի անց և դրեց երկաթուղիների դարաշրջանի սկիզբը։ Սթեֆենսոնը նախագծեց նաև «Հրթիռ» կոչված նշանավոր շոգեքարշը, որը կառուցեց նրա որդին՝ Ռոբերտը, [[1829]] թ-ին։թվականին։
1863 թ-ին ամերիկյան «Յունիոն Փասիֆիք» և «Սենթրալ Փասիֆիք» ընկերությունները ողջ Հյուսիսային Ամերիկայում սկսեցին կառուցել երկաթուղիներ։ Այդ ընկերություններից մեկը շինարարությունն սկսեց արևելքից՝ Խաղաղ օվկիանոսի ափերից, իսկ մյուսը` արևմուտքից՝ Միսուրիի գետաբերանից։ Վեց տարի անց նրանց կառուցած երկաթուղիները միացան իրար Յուտա նահանգում։
Երկաթուղիների կառուցումը շարունակվեց ողջ XIX[[19-րդ դարիդար]]ի ընթացքում։ Հանրային երկաթուղիներ կառուցվեցին [[1835]] թ-ինթվականին Բելգիայում[[Բելգիա]]յում և Գերմանիայում[[Գերմանիա]]յում, իսկ հետագա 20 տարիներին դրանց շինարարությունն սկսվեց նաև աշխարհի բազմաթիվ այլ երկրներում։ Երկաթուղային տրանսպորտի զարգացման փայլուն նվաճումներից մեկը դարձավ Բրիստոլ–Լոնդոն երկաթգիծը, որն անվանեցին «Գրեյթ Վեստեռն»։ Նրա շինարարությունը տևեց ութ տարի և ավարտվեց [[1841]] թ-ին։թվականին։
[[1863]] թ-ին ամերիկյան «Յունիոն Փասիֆիք» և «Սենթրալ Փասիֆիք» ընկերությունները ողջ [[Հյուսիսային ԱմերիկայումԱմերիկա]]յում սկսեցին կառուցել երկաթուղիներ։ Այդ ընկերություններից մեկը շինարարությունն սկսեց արևելքից՝ [[Խաղաղ օվկիանոսիօվկիանոս]]ի ափերից, իսկ մյուսը` արևմուտքից՝ Միսուրիի[[Միսուրի]]ի գետաբերանից։ Վեց տարի անց նրանց կառուցած երկաթուղիները միացան իրար [[Յուտա]] նահանգում։
Հայաստանում առաջին՝ Թիֆլիս–Ալեքսանդրապոլ–Կարս երկաթուղին շահագործման է հանձնվել [[1899]] թ-ինթվականին և ուներ 213,8 կմ երկարություն։
Շոգեքարշները[[Շոգեքարշ]]ները լայնորեն օգտագործվում էին մինչև [[1960]]-ական թթ.թվականները, իսկ որոշ երկրներում դրանցով երթևեկում են ցայսօր։
 
== Երկաթուղիների շինարարությունը ==
 
Երկաթուղու պաստառը պետք է լինի հնարավորինս հարթ։ Ցանկացած թեքություն կամ բարձրությունների տատանումներ կարող են դանդաղեցնել լոկոմոտիվի ընթացքը։ Շրջադարձերը պետք է լինեն սահուն, քանի որ մեծ արագությամբ սլացող գնացքը չի կարող կտրուկ շրջադարձ կատարել։ Կիրճերի վրայով ճանապարհ գցելու համար կառուցում են երկաթուղային կամուրջներ, իսկ լեռներում թունելներ են փորում։ Երկաթուղիների շինարարության սկզբում հիմնական աշխատանքները կատարվում էին ձեռքով. շինարարների բազմահազարանոց ջոկատները փորում էին հողը և տեղադրում ռելսերը։ Ներկայումս այդ աշխատանքները մեքենայացված են. միանգամից տեղադրվում են երկաթուղային պատրաստի պաստառներ։
Երկաթուղային պաստառը բաղկացած է բետոնե[[բետոն]]ե կամ փայտե[[փայտ]]ե կոճերի վրա ամրացված պողպատե[[պողպատ]]ե ռելսերից։ Դրանք իրենց վրա են կրում գնացքի ծանրությունը և ապահովում ռելսերի հորիզոնական դիրքը։ Ռելսերի վերջնամասերի միջև փոքրիկ արանքներ են թողնում, որոնք շոգ եղանակին չեզոքացնում են ռելսերի ջերմային ընդարձակումը։ Առանց այդ արանքների, ռելսերը կարող են ծռմռվել։ Երկշարք ռելսերն իրարից բաժանված են հաստատուն միջակայքով` ռելսամեջով։ Ռելսամեջի ամենատարածված լայնությունը 1,44 մ է։ Ռուսաստանում, Իսպանիայում և Ֆինլանդիայում օգտագործվում են ավելի լայն ռելսամեջեր։
Երկաթուղային պաստառը բաղկացած է բետոնե կամ փայտե կոճերի վրա ամրացված պողպատե ռելսերից։ Դրանք իրենց վրա են կրում գնացքի ծանրությունը և ապահովում ռելսերի հորիզոնական դիրքը։ Ռելսերի վերջնամասերի միջև փոքրիկ արանքներ են թողնում, որոնք շոգ եղանակին չեզոքացնում են ռելսերի ջերմային ընդարձակումը։ Առանց այդ արանքների, ռելսերը կարող են ծռմռվել։ Երկշարք ռելսերն իրարից բաժանված են հաստատուն միջակայքով` ռելսամեջով։ Ռելսամեջի ամենատարածված լայնությունը 1,44 մ է։ Ռուսաստանում, Իսպանիայում և Ֆինլանդիայում օգտագործվում են ավելի լայն ռելսամեջեր։
Մեծ թեքությամբ երկաթուղային պաստառներում երկու ռելսերի արանքում տեղադրվում է նաև ատամնավոր երրորդ ռելսը։ Դրան հպվում է լոկոմոտիվի տակ ամրացված հատուկ ատամնաանիվը, որի շնորհիվ գնացքը, առանց ռելսերից դուրս սահելու վտանգի, կարող է հաղթահարել վերելքներն ու վայրէջքները։