«Բասմաչություն»–ի խմբագրումների տարբերություն
Content deleted Content added
No edit summary |
No edit summary |
||
Տող 1.
{{Տեղեկաքարտ Ռազմական հակամարտություն
[[Պատկեր:Bandera del Turquestan.svg|thumb|240px|Բասմաչության դրոշը]]▼
|հակամարտություն = Բասմաչների ռազմական պայքարը խորհրդային իշխանության դեմ:
|մաս = [[Ռուսաստանի քաղաքացիական պատերազմ]]
|պատկեր = [[Պատկեր:Turk front1922.jpg|300px]]
|վերնագիր = Թուրքեստանի ճակատը (1922)
|թվական = [[1917]]-[[1926]]
|վայր = [[Թուրքեստան]], [[Պարսկաստան]], [[Աֆղանստան]]
|պատճառ = Թուրքեստանի ինքնավարության ջախջախջախումը խորհրդային զորքերի կողմից
|արդյունք = Բասմաչության վերացում
|փոփոխություններ =
|հակառակորդ1 = [[Պատկեր:Flag RSFSR 1918.svg|border|22px]] [[ՌԽՖՍՀ]] (1918—1922):
*[[Բոլշևիկների կուսակցություն]]
*[[ԲԳԿՀ]]
*[[Պատկեր:Flag of Turkestan ASSR (1919-1921).svg|border|22px]] [[Թուրքեստանի Ինքնավար ԽՍՀ]]<br />
[[Պատկեր:Flag of the Bukharan People's Soviet Republic.svg|border|22px]] [[Բուխարայի ժողովրդական ԽՀ]] (1920—1924)<br />
[[Պատկեր:Flag of Khiva 1920-1923.svg|border|22px]] [[Խորեզմի Ժողովրդական Խորհրդային Հանրապետություն]] (1920—1924)<br />
[[Պատկեր:Red flag.svg|border|22px]] [[Կարմիր բասմաչներ]] (1920)<br />
----
{{Ռուսաստան}} [[Ֆերգանայի գյուղացիական բանակ]] (1920)<br />
{{Դրոշ|Թայվան}} [[Թայվան|Չինաստանի հանրապետություն]]<br />
{{Դրոշ|Իրան|1910}} [[Պարսկաստան]] (1928—1929)<br />
{{Դրոշ|Աֆղանստան|1929}} [[Աֆղանստանի թագավորություն]]
|հակառակորդ2 =
[[Պատկեր:Bandera del Turquestan.svg|border|22px]] Բասմաչների շարժում
*[[Շուրա-ի-իսլամ]]
*[[Ուլե-մա]]<br />
[[Պատկեր:Bandera de Khiva 1917-1920.svg|border|22px]] [[Խիվինի խանություն]] (1918—1920)<br />
{{Ռուսաստան}} [[Ֆերգանայի գյուղացիական բանակ]] (1919—1920)<br />
[[Պատկեր:Flag of the Emirate of Bukhara.svg|border|22px]] [[Բուխարա]]յի ամիրայություն (1920)
----
{{Դրոշ|Աֆղանստան|1929}} [[Աֆղանստան]]ի ամիրայություն
|հակառակորդ3 =
|հակառակորդ4 =
|հրամանատար1 =
[[Պատկեր:Flag RSFSR 1918.svg|border|22px]] [[Միխայիլ Ֆրունզե]]<br />
[[Պատկեր:Flag RSFSR 1918.svg|border|22px]] [[Գրիգորի Սոկոլնիկով]]<br />
[[Պատկեր:Flag RSFSR 1918.svg|border|22px]] [[Վլադիմիր Լազարևիչ]]<br />
[[Պատկեր:Flag RSFSR 1918.svg|border|22px]] [[Վասիլի Շորին]]<br />
[[Պատկեր:Flag RSFSR 1918.svg|border|22px]] {{Դրոշ|ԽՍՀՄ}} [[Ավգուստ Կորկ]]<br />
{{Դրոշ|ԽՍՀՄ}} [[Սեմյոն Պուգաչով]]<br />
{{Դրոշ|ԽՍՀՄ}} [[Միխայիլ Լևանդովսկի]]<br />
{{Դրոշ|ԽՍՀՄ}} [[Կոնստանտին Ավկսենտևսկի]]<br />
[[Պատկեր:Flag RSFSR 1918.svg|border|22px]] [[Պատկեր:Flag of the Bukharan People's Soviet Republic.svg|border|22px]] [[Ֆայզուլլա Խոջաև]]<br />
[[Պատկեր:Flag RSFSR 1918.svg|border|22px]] {{Դրոշ|ԽՍՀՄ}} [[Հակոբ Մելքումով]]
----
{{Դրոշ|Թայվան}} [[Իսակբեկ Մոնուև]]<br />
{{Դրոշ|Աֆղանստան|1929}} [[Մուհամեդ Նադիր-շահ]]<br />
{{Դրոշ|Աֆղանստան|1929}} [[Ալեքսանդր Չերեպանով]]<br />
{{Դրոշ|Աֆղանստան|1929}} [[Վիտալի Պրիմակով]]
|հրամանատար2 =
▲[[Պատկեր:Bandera del Turquestan.svg|
[[Պատկեր:Bandera del Turquestan.svg|border|22px]] [[Իբրահիմ-բեկ]] †<br />
[[Պատկեր:Bandera del Turquestan.svg|border|22px]] Շեր Մուհամեդ-բեկ <br />
[[Պատկեր:Bandera del Turquestan.svg|border|22px]] Ուտան-բեկ <br />
[[Պատկեր:Bandera del Turquestan.svg|border|22px]] Ահմեդ-բեկ † <br />
{{Ռուսաստան}} [[Կոնստանտին Մոնստրով]] †<br />
{{Ռուսաստան}} [[Ալեքսանդր Մուխանով]] <br />
[[Պատկեր:Bandera del Turquestan.svg|border|22px]] [[Պատկեր:Flag of the Emirate of Bukhara.svg|border|22px]] [[Սեյիդ-խան]]<br />
[[Պատկեր:Bandera del Turquestan.svg|border|22px]] [[Պատկեր:Bandera de Khiva 1917-1920.svg|border|22px]] [[Ջունայիդ-խան]]<br />
----
{{դրոշ|Աֆղանստան|1929}} [[Հաբիբուլլա բաչաի-ի սակաո]] †
|հրամանատար3 =
|հրամանատար4 =
|ուժեր1 = 120-160 հազար զինվոր
|ուժեր2 = 20-30 հազար մարդ
|ուժեր3 =
|ուժեր4 =
|կորուստներ1 = 1635 զինվոր
|կորուստներ2 = 10-12 հազար մարդ
|կորուստներ3 =
|կորուստներ4 =
|ընդհանուր կորուստներ =
|ծանոթագրություն =
}}
'''Բասմաչություն''' ([[թուրքերեն|թուրք.]] բասմակ` անակնկալ հարձակվել), հակահեղափոխական, ազգայնական զինված շարժում [[Միջին Ասիա]]յում 1917-1926-ին: Ազգային բուրժուազիայի, ֆեոդալների, բայերի, կուլակների, մոլլաների` խորհրդային իշխանության դեմ ուղղված դասակարգային պայքարի ձև, որին աջակցում և ուղղություն էին տալիս [[Անտանտ|անգլո-ամերիկյան ինտերվենտները]], ռուս [[Սպիտակ գվարդիա|սպիտակգվարդիականները]], [[Թուրքիա]]յի, [[Չինաստան]]ի, և [[Աֆղանստան]]ի հետադիմական շրջանները: Բասմաչության գլխավոր գաղափարներն էին պանիսլամիզմը, պանթյուրքիզմը, բուրժուական ազգայնամոլությունը: Անմիջական ղեկավարներն էին «Շուրա-ի-իսլամ», «Ուլե-մա», «Ալաշ» և այլ կազմակերպություններ, որոնք, 1917-ին ստեղծելով հակահեղափոխական «Կոկանդի ինքնավար կառավարությունը», կազմեցին բասմաչների հրոսակախմբեր և ձեռնարկեցին զինված հարձակումներ խորհրդային իշխանության դեմ` նպատակ ունենալով Թուրքեստանն անջատել [[ՌԽՖՍՀ]]-ից: Բասմաչությունը իր հզորության գագաթնակետին հասավ 1919 թվականի սեպտեմբեր-հոկտեմբերին, երբ Ֆերգանայի բասմաչների և կուլակների զինված ուժերը զավթեցին Օշը, Ջելալ-Աբադը, շրջափակեցին Անդիժանը և սկսեցին սպառնալ [[Ֆերգանա]]յին: Թուրքեստանի ռազմաճակատի հրամանատար [[Միխայիլ Ֆրունզե]]ի զորքերը 1920-ին ջախջախեցին բասմաչներին: 1921-ի հոկտեմբերին [[Բուխարա]] ժամանեց Թուրքիայի նախկին ռազմական նախարար, ռազմական հանցագործ, [[Հայոց ցեղասպանություն|1915 թվականի Հայոց ցեղասպանության]] գլխավոր կազմակերպիչ [[Էնվեր փաշա]]ն, որին հաջողվեց միացյալ բանակի (մոտ 16 հազար մարդ) մեջ միավորել բասմաչների ցաքուցրիվ հրոսակախմբերը և 1922-ի գարնանը զավթել Բուխարայի Ժողովրդական Խորհրդային Հանրապետության տարածքների զգալի մասը: Խորհրդային կառավարությունը և ՌԿ(բ)Կ Կենտկոմը վճռական միջոցներ ձեռնարկեցին Էնվեր փաշայի բասմաչների դեմ: [[ԲԳԿՀ|Կարմիր բանակի]] կանոնավոր զորամասերին մեծ օգնություն ցուցաբերեցին դեհկանների ինքնապաշտպանական, կամավոր միլիցիայի ջոկատները: 1922-ի հունիս-հուլիսին Էնվերի բանակը ջախջախվեց, իսկ փաշան սպանվեց ընդհարումներից մեկի ժամանակ [[Հակոբ Մելքումով]]ի հրամանատարության տակ գտնվող հեծելազորային բրիգադի կողմից օգոստոսին:
| |||