«Քրոնոկենսաբանություն»–ի խմբագրումների տարբերություն

Content deleted Content added
No edit summary
No edit summary
Տող 1.
[[File:Biological clock human.hy.png|thumb|Մարդու [[Ցիրկադային ռիթմ|ցիրկադային]] (24-ժամյա) [[Կենսառիթմեր|կենսաբանական ռիթմերի]] որոշ ցուցիչներ]]
'''Քրոնոկենսաբանություն''' ({{lang-el|χρόνος}}, «ժամանակ»), գիտության ճյուղ, որն ուսումնասիրում է ժամանակի ընթացքում կենդանի օրգանիզմների մոտ ընթացող պարբերական (ցիկլիկ) երևույթները, և նրանց հարմարումը արեգակնային և լուսնային ռիթմերին <ref name="chrono">Patricia J. DeCoursey, Jay C. Dunlap, Jennifer J. Loros (2003). Chronobiology. Sinauer Associates Inc. ISBN 978-0-87893-149-1.</ref>:։ Այդ ցիկլերն անվանում են [[Կենսառիթմեր|կենսաբանական ռիթմեր]]:։
 
Քրոնոկենսաբանական հետազոտություններն ընդգրկում են (բայց չեն սահմանափակվում դրանցով) համեմատական անատոմիայի, ֆիզիոլոգիայի, գենետիկայի, մոլեկուլյար կենսաբանության, և օրգանիզմների վարքի կենսաբանության ոլորտների աշխատանքները <ref name= "chrono" />:։
 
'''Քրոնոկենսաբանություն''' ({{lang-el|χρόνος}}, «ժամանակ»), գիտության ճյուղ, որն ուսումնասիրում է ժամանակի ընթացքում կենդանի օրգանիզմների մոտ ընթացող պարբերական (ցիկլիկ) երևույթները, և նրանց հարմարումը արեգակնային և լուսնային ռիթմերին <ref name="chrono">Patricia J. DeCoursey, Jay C. Dunlap, Jennifer J. Loros (2003). Chronobiology. Sinauer Associates Inc. ISBN 978-0-87893-149-1.</ref>: Այդ ցիկլերն անվանում են [[Կենսառիթմեր|կենսաբանական ռիթմեր]]:
 
 
Քրոնոկենսաբանական հետազոտություններն ընդգրկում են (բայց չեն սահմանափակվում դրանցով) համեմատական անատոմիայի, ֆիզիոլոգիայի, գենետիկայի, մոլեկուլյար կենսաբանության, և օրգանիզմների վարքի կենսաբանության ոլորտների աշխատանքները <ref name= "chrono" />:
 
== Նկարագրություն ==
Կենդանի օրգանիզմների մոտ բազմաթիվ կարևոր կենսաբանական երևույթների գործընթացում կատարվում է կենսաբանական ակտիվության մակարդակի և տևողության համաժամանակեցումը արտաքին գործոնների հետ:հետ։ Դա կատարվում է
 
Կենդանի օրգանիզմների մոտ բազմաթիվ կարևոր կենսաբանական երևույթների գործընթացում կատարվում է կենսաբանական ակտիվության մակարդակի և տևողության համաժամանակեցումը արտաքին գործոնների հետ: Դա կատարվում է
* կենդանիների մոտ (սնունդ, քուն, բեղմնավորում, ձմեռում, միգրացիա և այլ),
* բույսերի մոտ (տերևի շարժումները, ֆոտոսինթեզ և այլ):։
 
Քրոնոկենսաբանության առավել կարևոր ռիթմ է [[օրական ռիթմը]], բույսերի և կենդանիների ֆիզիոլոգիական գործընթացների մոտավորապես 24-ժամյա ցիկլ(«[[Ցիրկադային ռիթմ|ցիրկադային]]» {{lang-lat|circa}} «circa», «մոտավորապես», «համարյա», և «dies», «օր»):։
 
Քրոնոկենսաբանության առավել կարևոր ռիթմ է [[օրական ռիթմը]], բույսերի և կենդանիների ֆիզիոլոգիական գործընթացների մոտավորապես 24-ժամյա ցիկլ(«[[Ցիրկադային ռիթմ|ցիրկադային]]» {{lang-lat|}} «circa», «մոտավորապես», «համարյա», և «dies», «օր»):
 
 
Կան նաև այլ կարևոր ցիկլեր՝
*ինֆրադիան, առավել երկարաժամկետ, օրինակ, միգրացիայի կամ բազմացման ամենամյա ցիկլերը, որոնք արտահայտված են որոշ կենդանիների մոտ, դաշտանային ցիկլը մարդկանց մոտ,
*ուլտրադիան, կարճ ցիկլեր, օրինակ, մարդկանց մոտ 90-րոպեանոց REM-քնի, 4-ժամանոց քթային ցիկլերը կամ աճի հորմոնի արտադրության 3-ժամանոց ցիլը: ցիլը։
 
Պարբերական ռիթմեր, սովորաբար դիտվում է ծովային կենդանիների մոտ, հաճախ հետևում են (մոտավոր) մակընթացությունների և տեղատվությունների 12-ժամյա անցմանը:անցմանը։
 
Պարբերական ռիթմեր, սովորաբար դիտվում է ծովային կենդանիների մոտ, հաճախ հետևում են (մոտավոր) մակընթացությունների և տեղատվությունների 12-ժամյա անցմանը:
 
== Պատմություն ==
[[Ցիրկադային ռիթմեր]]ը առաջին անգամ հայտնաբերվել են բույսերի տերևների շարժման մեջ ֆրանսիացի գիտնական [[դը Մերեն Ժան Ժակ|Ժան Ժակ դը Մերեն]]ի կողմից [[18-րդ դար]]ում:ում։ [[1751]] թվականինթ7 շվեդ բուսաբան, նատուրալիստ [[Լինեյ Կառլ|Կարլ Լիննեյ]]ը պատրաստել է անգամ իսկական կենսաբանական ժամացույց՝ օգտագործելով ծաղկավոր բույսերի որոշ օրական տեսակներ:տեսակներ։
 
Դասավորելով բույսերը շրջանաձև կաղապարում, նա պատրաստեց կենսաբանական ժամացույց, որը, կախված այն բանից, թե որ բույսի ծաղիկներն են բացված, որինը՝ փակ, ամենաբնական ձևով ցույց էր տալիս օրվա ժամանակը: Օրինակ, նա հայտնաբերեց, որ «{{lang-en|}}hawk’s beard}}» բույսի ծաղիկները բացվում են առավոտյան ժամը 6:30-ին, այն դեպքում, երբ [[խատուտիկ]]ի ծաղիկները չեն բացվում մինչև ժամը 7:00:00։
[[Ցիրկադային ռիթմեր]]ը առաջին անգամ հայտնաբերվել են բույսերի տերևների շարժման մեջ ֆրանսիացի գիտնական [[դը Մերեն Ժան Ժակ|Ժան Ժակ դը Մերեն]]ի կողմից [[18-րդ դար]]ում: [[1751]] թվականին շվեդ բուսաբան, նատուրալիստ [[Լինեյ Կառլ|Կարլ Լիննեյ]]ը պատրաստել է անգամ իսկական կենսաբանական ժամացույց՝ օգտագործելով ծաղկավոր բույսերի որոշ օրական տեսակներ:
 
[[1860]]-ական թվականներին Ռուսական էնտոմոլոգիական միության նախագահ [[Կարլ Էռնստ ֆոն Բեր]]ը գրել է կենսաբանական ժամանակի և տարբեր կենդանիների մոտ նրա տարազանության մասին <ref>Baer, Karl Ernst von 1864. Welche Auffassung der lebenden Natur ist die richtige? Und wie ist diese Auffassung auf die Entomologie anzuwenden? In: Baer, K. E. v. 1864. ''Reden gehalten in wissenschaftlichen Versammlungen und kleinere Aufsätze vermischten Inhalts''. Erster Theil: ''Reden''. St.Petersburg: H.Schmitzdorff, p. 237—284.</ref>։ Նրա մոտեցումը հետո զարգացրեց և փորձնականորեն հետազոտեց [[Յակոբ ֆոն Իքսկյուլ]]ը։ [[1924]] թվականինթ. ՄՊՀ շրջանավարտ [[Չիժևսկի Ալեքսանդր ԼեոնիդևիչՉիժևսկի|Ա. ՉիժևսկիՉիժևսկին]]ն հրատարակեց միջգիտական աշխատանքներ [http://www.humanities.edu.ru/db/msg/49653 «Պատմական գործընթացի ֆիզիկական գործոնները»] և «Էպիդեմիոլոգիական աղետները և Արեգակի պարբերական ակտիվությունը», որոնցում նա նկարագրում էր կենդանի օրգանիզմների մոտ արեգակնային և լուսնային փուլերի հետ կապված ցիկլերը: Չիժևկին զարգացրեց գիտության նոր բաժին՝ [[հելիոկենսաբանություն]], որպես [[աստղակենսաբանություն|աստղակենսաբանության]] ենթաբաժին: [[1936]] թվականինթ. իր «Արեգակնային փոթորիկների երկրային արձագանքը» աշխատության հրատարակումից հետո [[1939]] թվականինթ. նա ընտրվեց կենսաբանական ֆիզիկայի և տիեզերական կենսաբանության Միջազգային կոնգրեսի Պատվավոր նախագահ:նախագահ։ Սակայն, Ստալինյան բռնատիրության ժամանակ նա ձերբակալվեց և աքսորվեց Սիբիր:Սիբիր։ Նրա հրատարակումները ենթարկվեցին գրաքննության և [[1930]]-ական թվականներին մարդկային ցիրկադային ռիթմերի հետ կապված արյան և էրիթրոցիտների էլեկտրամագնիսական հատկությունների վերաբերյալ նրա հետազոտությունները արգելվեցին:արգելվեցին։ Դրանք հրատարակվեցին [[1973]] թվականին՝թ.՝ 40 տարի անց: անց։ [[1928]] թվականին լույս տեսած նրա «Տիեզերքի ազդեցությունը մարդու հոգեկանի վրա» աշխատությունը Խորհրդային Միությունը ենթարկեց գրաքննության: <ref>http://bmc.ub.uni-potsdam.de/1740-3391-1-2/1740-3391-1-2.pdf</ref>։
 
[[1960]] թվականիթ. Cold Spring Harbor Laboratory-ում սիմպոզիումի ժամանակ եկավ այն պահը, որ գիտության տարբեր ոլորտների գիտնականներ հայտնաբերեցին, որ նրանք բոլորն էլ հետազոտել են միևնույն երևույթները:երևույթները։ Հենց այդ ժամանակ էլ դրվեց քրոնոկենսաբանության՝ որպես նոր գիտության հիմքը: հիմքը։
Դասավորելով բույսերը շրջանաձև կաղապարում, նա պատրաստեց կենսաբանական ժամացույց, որը, կախված այն բանից, թե որ բույսի ծաղիկներն են բացված, որինը՝ փակ, ամենաբնական ձևով ցույց էր տալիս օրվա ժամանակը: Օրինակ, նա հայտնաբերեց, որ «{{lang-en|}}hawk’s beard» բույսի ծաղիկները բացվում են առավոտյան ժամը 6:30-ին, այն դեպքում, երբ [[խատուտիկ]]ի ծաղիկները չեն բացվում մինչև ժամը 7:00:
 
Նույն 1960 թվականինթ. Պատրիսիա դե Կուրսին հայտնաբերեց ֆազային ռեակցիայի կորը, որը այս ոլորտում կիրառվող գլխավոր գործիքն է: է։
 
1960-ական թվականներին [[Սիֆր Միշել|Միշել Սիֆր]]ը մի շարք փորձեր է անցկացնում անձավներում մի քանի ամիս մեկուսացված մարդկանց շրջանում, որոնք տեղեկություն չունեին աստղաբաշխական ժամանակի մասին:մասին։ Փորձերը ցույց են տալիս 24-ժամյա օրական ցիկլի պահպանումը՝ հետագա 48-ժամյայի անցմամբ:անցմամբ։
[[1860]]-ական թվականներին Ռուսական էնտոմոլոգիական միության նախագահ [[Բեր Կարլ Էռնստ ֆոն|Կարլ Էռնստ ֆոն Բեր]]ը գրել է կենսաբանական ժամանակի և տարբեր կենդանիների մոտ նրա տարազանության մասին <ref>Baer, Karl Ernst von 1864. Welche Auffassung der lebenden Natur ist die richtige? Und wie ist diese Auffassung auf die Entomologie anzuwenden? In: Baer, K. E. v. 1864. ''Reden gehalten in wissenschaftlichen Versammlungen und kleinere Aufsätze vermischten Inhalts''. Erster Theil: ''Reden''. St.Petersburg: H.Schmitzdorff, p. 237—284.</ref>: Նրա մոտեցումը հետո զարգացրեց և փորձնականորեն հետազոտեց [[Իքսկյուլ Յակոբ ֆոն|Յակոբ ֆոն Իքսկյուլ]]ը:
[[1924]] թվականին ՄՊՀ շրջանավարտ [[Չիժևսկի Ալեքսանդր Լեոնիդևիչ|Ա. Չիժևսկի]]ն հրատարակեց միջգիտական աշխատանքներ [http://www.humanities.edu.ru/db/msg/49653 «Պատմական գործընթացի ֆիզիկական գործոնները»] և «Էպիդեմիոլոգիական աղետները և Արեգակի պարբերական ակտիվությունը», որոնցում նա նկարագրում էր կենդանի օրգանիզմների մոտ արեգակնային և լուսնային փուլերի հետ կապված ցիկլերը: Չիժևկին զարգացրեց գիտության նոր բաժին՝ [[հելիոկենսաբանություն]], որպես [[աստղակենսաբանություն|աստղակենսաբանության]] ենթաբաժին: [[1936]] թվականին իր «Արեգակնային փոթորիկների երկրային արձագանքը» աշխատության հրատարակումից հետո [[1939]] թվականին նա ընտրվեց կենսաբանական ֆիզիկայի և տիեզերական կենսաբանության Միջազգային կոնգրեսի Պատվավոր նախագահ: Սակայն, Ստալինյան բռնատիրության ժամանակ նա ձերբակալվեց և աքսորվեց Սիբիր: Նրա հրատարակումները ենթարկվեցին գրաքննության և [[1930]]-ական թվականներին մարդկային ցիրկադային ռիթմերի հետ կապված արյան և էրիթրոցիտների էլեկտրամագնիսական հատկությունների վերաբերյալ նրա հետազոտությունները արգելվեցին: Դրանք հրատարակվեցին [[1973]] թվականին՝ 40 տարի անց: [[1928]] թվականին լույս տեսած նրա «Տիեզերքի ազդեցությունը մարդու հոգեկանի վրա» աշխատությունը Խորհրդային Միությունը ենթարկեց գրաքննության: <ref>http://bmc.ub.uni-potsdam.de/1740-3391-1-2/1740-3391-1-2.pdf</ref>
 
[[Միննեսոտյան համալսարան|Միննեսոտյան համալսարանից]] Հալբերգիզ Ֆրանց|Ֆրանց Հալբերգը|en|Franz Halberg<ref>Более корректный, но менее распространённый вариант передачи его фамилии — Хальберг</ref> ներմուծեց «ցիրկադիան» եզրույթը և նրան հաճախ անվանում են «ամերիկյան քրոնոկենսաբանության հայր»:։ [[1970]]-ական թվականներին «Կենսաբանական ռիթմերի հետազոտման միության» ղեկավար դարձավ Քոլին Պիտերդրիխը, որն ավելի շատ զբաղվում էր էվոլյուցիոն և էկոլոգիական ասպեկտներով, այն դեպքում, երբ Հալբերգի ուսումնասիրությունները ավելի ուղղված էին մարդկային և բժշկական ասպեկտներին: Պիտենդրիխը որպես ղեկավար և Միության անդամները հիմնարար հետազոտություններ կատարեցին բոլոր տեսակի կենդանի օրգանիզմների (և՛ բույսեր, և՛ կենդանիներ) վրա:վրա։ Հետո դժվար էր ֆինանսավորում ստանալ նմանատիպ հետազոտությունները, բացի մկներից, առնետներից, մարդուց և [[պտղաճանճեր|պտղաճանճից]], այլ օրգանիզմների վրա անելու համար<ref>{{cite web| url = http://scienceblogs.com/clock/2006/07/clocktutorial_3_fortyfive_year.php| title = ClockTutorial #2a, Forty-Five Years of Pittendrigh's Empirical Generalizations| accessdate = 2007-12-23 | last = Zivkovic | first = Bora | date = 2006-07-03 | work = A Blog Around the Clock | publisher = ScienceBlogs | quote = | archiveurl = http://www.webcitation.org/66JnClG2m | archivedate = 2012-03-21}}</ref><ref>{{cite web|url=http://scienceblogs.com/clock/2006/09/clocks_in_bacteria_v_how_about.php|title=Clocks in Bacteria V|accessdate=2007-12-23|last=Zivkovic|first=Bora|date=2006-05-17|work=A Blog Around the Clock|publisher=ScienceBlogs|quote=|archiveurl=http://www.webcitation.org/66JnECt21|archivedate=2012-03-21}}</ref>։
Հետագայում լուսաբուժությունն ու մելատոնինի նշանակությունը հետազոտվեցին Օրեգոնյան բժշկական և գիտական համալսարանից([[:en:Oregon Health & Science University|Oregon Health & Science University]]) Ալֆրեդ Լուիի և այլոց կողմից որպես կենդանիների և մարդու օրական ռիթմերի վերակարգավորման միջոց:միջոց։ Մարդը կարող է ունենալ ցերեկային տիպ («արտույտներ») և իրիկնային(«բուեր»)։ Այս տիպերն անվանում են [[քրոնոտիպ]]եր։ Դրանք ունեն տարբեր գնահատման տեխնիկա և կենսաբանական չափանիշներ։
 
20XX-րդ դարի երկրորդ կեսին էական ներդրում ունեցան Յու. Աշոֆը և Ք. Պիտենդրիխը, որոնք կատարել էին տարբեր, բայց միմյանց լրացնող հետազոտություններ լույսի ցիրկադային համակարգի առգրավման երևույթի վերաբերյալ:վերաբերյալ։
[[1960]] թվականի Cold Spring Harbor Laboratory-ում սիմպոզիումի ժամանակ եկավ այն պահը, որ գիտության տարբեր ոլորտների գիտնականներ հայտնաբերեցին, որ նրանք բոլորն էլ հետազոտել են միևնույն երևույթները: Հենց այդ ժամանակ էլ դրվեց քրոնոկենսաբանության՝ որպես նոր գիտության հիմքը:
 
Կան նաև սննդային կենսաբանական ժամացույցներ, որոնք սահմանապակված չեն [[հիպոթալամուս]]ի սուպրախիազմատիկ կորիզով<ref>{{cite journal | last = Fuller | first = Patrick M. | coauthors = Jun Lu, Clifford B. Saper | date = 2008-05-23 | title = Differential Rescue of Light- and Food-Entrainable Circadian Rhythms | journal = [[Science]] | volume = 320 | issue = 5879 | pages = 1074–1077 | publisher = | location = | pmid = 18497298| doi = 10.1126/science.1153277 | url = http://www.sciencemag.org/cgi/content/abstract/320/5879/1074 | format = free abstract | accessdate = 2008-05-30 | quote = }}</ref>:։
Նույն 1960 թվականին Պատրիսիա դե Կուրսին հայտնաբերեց ֆազային ռեակցիայի կորը, որը այս ոլորտում կիրառվող գլխավոր գործիքն է:
 
1960-ական թվականներին [[Սիֆր Միշել|Միշել Սիֆր]]ը մի շարք փորձեր է անցկացնում անձավներում մի քանի ամիս մեկուսացված մարդկանց շրջանում, որոնք տեղեկություն չունեին աստղաբաշխական ժամանակի մասին: Փորձերը ցույց են տալիս 24-ժամյա օրական ցիկլի պահպանումը՝ հետագա 48-ժամյայի անցմամբ:
 
 
[[Միննեսոտյան համալսարան|Միննեսոտյան համալսարանից]] Հալբերգ Ֆրանց|Ֆրանց Հալբերգը|en|Franz Halberg<ref>Более корректный, но менее распространённый вариант передачи его фамилии — Хальберг</ref> ներմուծեց «ցիրկադիան» եզրույթը և նրան հաճախ անվանում են «ամերիկյան քրոնոկենսաբանության հայր»: [[1970]]-ական թվականներին «Կենսաբանական ռիթմերի հետազոտման միության» ղեկավար դարձավ Քոլին Պիտերդրիխը, որն ավելի շատ զբաղվում էր էվոլյուցիոն և էկոլոգիական ասպեկտներով, այն դեպքում, երբ Հալբերգի ուսումնասիրությունները ավելի ուղղված էին մարդկային և բժշկական ասպեկտներին: Պիտենդրիխը որպես ղեկավար և Միության անդամները հիմնարար հետազոտություններ կատարեցին բոլոր տեսակի կենդանի օրգանիզմների (և՛ բույսեր, և՛ կենդանիներ) վրա: Հետո դժվար էր ֆինանսավորում ստանալ նմանատիպ հետազոտությունները, բացի մկներից, առնետներից, մարդուց և [[պտղաճանճեր|պտղաճանճից]], այլ օրգանիզմների վրա անելու համար: <ref>{{cite web
| url = http://scienceblogs.com/clock/2006/07/clocktutorial_3_fortyfive_year.php
| title = ClockTutorial #2a, Forty-Five Years of Pittendrigh's Empirical Generalizations
| accessdate = 2007-12-23
| last = Zivkovic
| first = Bora
| date = 2006-07-03
| work = A Blog Around the Clock
| publisher = ScienceBlogs
| quote =
| archiveurl = http://www.webcitation.org/66JnClG2m
| archivedate = 2012-03-21
}}</ref><ref>{{cite web|url=http://scienceblogs.com/clock/2006/09/clocks_in_bacteria_v_how_about.php|title=Clocks in Bacteria V|accessdate=2007-12-23|last=Zivkovic|first=Bora|date=2006-05-17|work=A Blog Around the Clock|publisher=ScienceBlogs|quote=|archiveurl=http://www.webcitation.org/66JnECt21|archivedate=2012-03-21}}</ref>:
Հետագայում լուսաբուժությունն ու մելատոնինի նշանակությունը հետազոտվեցին Օրեգոնյան բժշկական և գիտական համալսարանից([[:en:Oregon Health & Science University|Oregon Health & Science University]]) Ալֆրեդ Լուիի և այլոց կողմից որպես կենդանիների և մարդու օրական ռիթմերի վերակարգավորման միջոց:
Մարդը կարող է ունենալ ցերեկային տիպ («արտույտներ») և իրիկնային(«բուեր»): Այս տիպերն անվանում են [[քրոնոտիպ]]եր: Դրանք ունեն տարբեր գնահատման տեխնիկա և կենսաբանական չափանիշներ:
 
20-րդ դարի երկրորդ կեսին էական ներդրում ունեցան Յու. Աշոֆը և Ք. Պիտենդրիխը, որոնք կատարել էին տարբեր, բայց միմյանց լրացնող հետազոտություններ լույսի ցիրկադային համակարգի առգրավման երևույթի վերաբերյալ:
 
Կան նաև սննդային կենսաբանական ժամացույցներ, որոնք սահմանապակված չեն [[հիպոթալամուս]]ի սուպրախիազմատիկ կորիզով<ref>{{cite journal | last = Fuller | first = Patrick M. | coauthors = Jun Lu, Clifford B. Saper | date = 2008-05-23 | title = Differential Rescue of Light- and Food-Entrainable Circadian Rhythms | journal = [[Science]] | volume = 320 | issue = 5879 | pages = 1074–1077 | publisher = | location = | pmid = 18497298| doi = 10.1126/science.1153277 | url = http://www.sciencemag.org/cgi/content/abstract/320/5879/1074 | format = free abstract | accessdate = 2008-05-30 | quote = }}</ref>:
== Բաժիններ ==
=== Հելիոկենսաբանություն ===
'''Հելիոկենսաբանություն, ''', կենսաֆիզիկայի բաժին, ուսումնասիրում է Արեգակի ակտիվության փոփոխությունների ազդեցությունը երկրային օրգանիզմների վրա։ Հելիոկենսաբանության հետազոտություններն ընդգրկում են. 1. կենսաբանական որոշակի ցուցանիշն երի Փոփոխությունների և Արեգակի ակտիվության տատանումների կոռելյացիայի ուսումնասիրությունները, 2. արեգակնային ակտիվության առանձին գործոնները մոդելավորող պայմանների ազդեցության փորձարկումը կենսաբանական տարբեր օբյեկտների վրա։ Հելիոկենսաբանության առաջին լաբորատորիան կազմակերպվել է [[1968]]-ին, [[ԽՍՀՄ]]-ում (Իրկուտսկ)։ Հելիոկենսաբանությունը սերտորեն առնչվում է կենսաբանության մյուս ճյուղերի, բժշկագիտության, տիեզերական կենսաբանության, աստղագիտության և ֆիզիկայի հետ։ Հիմնական խնդիրները կենդանի օրգանիզմի վրա ազդող արեգակի ակտիվության գործոնների, դրանց ազդեցության բնույթի և մեխանիզմների բացահայտումն է։ Հելիոկենսաբանությանհիմնադիրը սովետական ֆիզիկոս Ա. Լ. Չիժևսկին է, չնայած մինչ այդ Արեգակի ակտիվության տատանումների և Երկրի բնակիչների կենսագործունեության բազմաթիվ դրսևորումների միջև գոյություն ունեցող կապը ուսումնասիրել են շվեդ գիտնական Ս. Արենիուսը և ուրիշներ։ Արեգակի ակտիվության տատանումները, որոնք ուղեկցվում են բծերի թվի պարբերական մեծացմամբ և գունոլորտի բռնկումներով, հանգեցնում են Արեգակի ռենտգենյան, ուլտրամանուշակագույն ու ռադիոճառագայթման և դրանց արձակած կորպուսկուլային մասնիկների հոսքի ակտիվության փոփոխությունների։ tԱրեգակի ճառագայթման ցիկլային տատանումները արտացոլվում են երկրային օրգանիզմների կենսագործունեության վրա։ Հաստատվել է արեգակնային ակտիվության փոփոխությունների ազդեցությունը ծառերի տարեկան օղակների աճման, հացահատիկային կուլտուրաների բերքատվության, միջատների, ձկների և այլ կենդանիների բազմացման ու միգրացիայի վրա։ Ա. Լ. Չիժևսկին կապ է գտել մարդկանց և կենդանիների համաճարակների բռնկման, նյարդային և հոգեկան հիվանդությունների սրացումների ու կենսաբանական այլ երեվույթների և Արեգակի ակտիվության փոփոխության միջև։ Բժիշկ Մ. Տ. Վելխովերը ապացուցել է որոշ միկրոօրգանիզմների ախտածնության և ներկվելու ունակության փոփոխությունները արևային բռնկումների ժամանակ։ Միջատաբան Ն. Ս. Շչերբինովսկին նկատել է, որ մորեխների հարձակումների պարբերականությունը համապատասխանում է Արեգակի ռիթմին (կրկնվում է 11 տարին մեկ)։ Արյունաբան Ն. Ա. Շուլցը հաստատել է Արեգակի ակտիվության անկումների ազդեցությունը մարդու արյան լեյկոցիտների թվի վրա և հարաբերական լիմֆոցիտոզը։ Իտալացի ֆիզքիմիկոս Ջ. Պիկարդին բացահայտել է ֆիզիկական տարբեր գործոնների (մասնավորապես՝ Արեգակի ակտիվության փոՓոխության) ազդեցությունը կոլոիդային համակարգերի վիճակի վրա։ ճապոնացի արյունաբան Մ. Տակատան մշակել է արյան սպիտակուցների նստեցման փորձանմուշ, որն զգայուն է Արեգակի ակտիվության փոփոխությունների հանդեպ։ Ֆրանսիացի բժիշկ Մ. Ֆորը և ուրիշներ ցույց են տվել, որ հանկարծամահությունների հաճախացումը և քրոնիկական հիվանդությունների սրացումները պայմանավորված են Արեգակի ակտիվության բարձրացմամբ։ Մ. Ֆորը աշխարհում առաջինն է կազմակերպել «Արեգակի բժշկ. ծառայությունը»։ Արեգակի ակտիվության կտրուկ տատանումների (մասնավորապես գունոլորտային բռնկումների) կանխագուշակումը հաշվի կառնվի ոչ միայն տիեզերական կենսաբանության և բժշկագիտության, այլ նաև գործնական առողջապահության, [[Գյուղատնտեսություն|գյուղատնտեսության]] և [[Գիտություն|գիտության]] ու ժողտնտեսության այլ բնագավառներում։ {{ՀՍՀ|հատոր=6|էջ=333}}
 
 
 
== Գրականություն ==
 
* Хронобиология и хрономедицина: Руководство / Под ред. Ф. И. Комарова. М.: Медицина, 1989. 400 с. {{ref-ru}}
* Комаров Ф. И., Рапопорт С. И., Хронобиология и хрономедицина, М.: Триада-Х. 2000. 488 с.
* Рапопорт С. И., Комаров С. И., Чибисов С. М., ''Роль проблемной комиссии «Хронобиология и хрономедицина» РАМН в развитии внутренней медицины (к 25-летию создания)'', «Клин. медицина», 2007, № 9, С.4-17.
 
== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}
 
== Արտաքին հղումներ ==
* [http://www.chronobiology.ru/index.htm Официальный сайт проблемной комиссии РАМН «Хронобиология и хрономедицина».]
* [http://www.mma.ru/rescenter/lab/chronmed Лаборатория «Хрономедицина и новые технологии» ММА им. И. М. Сеченова.]
{{Արտաքին հղումներ}}
{{ՀՍՀ|հատոր=6|էջ=333}}
 
[[Կատեգորիա:Կենսառիթմեր]]
[[Կատեգորիա:Կենսաբանություն]]