|
'''Էնդոպլազմային ցանց''' (նաև` '''ցիտոպլազմային ցանց''') — [[էնդոպլազմա]]յի կոմպոնենտ, հայտնագործվել է [[1945]] թ.]]ում ամերիկացի [[գիտնական]] Ք. Պորտերի[[Պորտեր]]ի կողմից: Կազմված է բազմաթիվ խոռոչներից: Համարվում է յուրաքանչյուր բջջի պարտադիր օրգանոիդը և հայտնաբերված է բոլոր կենդանիների, բույսերի բջիջներում, բոլոր միաբջիջ օրգանիզմներում: Էնդոպլազմային ցանցի ծավալը կազմում է [[բջիջ|բջջի]] ծավալի միջինը 30%-50%: <ref> Ընդհանուր Կենսաբանություն, հեղինակ Նադեժդա Բեգլարյան, էջ 116-117 </ref>
==Կառուցվածքը==
[[Պատկեր:Clara cell lung - TEM.jpg|thumb|Հատիկավոր էնդոպլազմային ցանցը բջջի կորիզի մոտ, մանդրադիտակի տակ]]
Էնդոպլազմային ցանցը խողովակների, խորշերի կամ բշտաձև մանր հատիկների մի բարդ համակարգ է` կազմված լիպոպրոտեիդների 75 մկմ տրամագծով երկու շերտերի թաղանթից: Էնդ. ցանցը ունի մինչև 500 մկմ երկարություն: Խողովակներն ու խորշերը խորշերը կազմում են մի ճյուղավոր, ամբողջ բջջապլազմայի մեջ ներթափանցված ցանց, որը պայմանավորում է նրա անվանումը: Նա առավել զարգացած է այն բջիջներում[[բջիջ]]ներում, որոնցում սպիտակուցի[[սպիտակուց]]ի սինթեզը ավելի ակտիվ է ընթանում (երիտասարդ բջիջներում, գեղձերի բջիջներում), և, ընդհակառակը, թույլ է զարգացած այն բջիջներում[[բջիջ]]ներում, որոնցում ոչ մեծ քանակությամբ սպիտակուց է սինթեզվում (լիմֆատիկ հանգույցների բջիջներում, փայծաղի բջիջներում): Էնդոպլազմային ցանցը լինում է հարթ կամ ողորկ և հատիկավոր: Հարթ էնդ. ցանցի արտաքին շերտը հարթ է, այսինքն զուրկ է ռիբոսոմներից[[ռիբոսոմ]]ներից, իսկ հատիկավոր էնդ. ցանցի արտաքին շերտը հիմնականում գրանուլյար է` հատիկավոր: Այդ հատիկները, որոնց տրամագիծը հասնում է մինչև 150 մկմ, հարուստ են ՌՆԹ-ով և կրում են ռիբոսոմներ անվանումը: Հարթ էնդ. ցանցի վրա կան ճարպեր և մոնոսախարիդներ սինթեզող ֆերմենտային[[ֆերմենտ]]ային համակարգեր, իսկ ռիբոսոմներ[[ռիբոսոմ]]ներ կրող էնդոպլազմային ցանցի վրա` սպիտակուցներ սինթեզող համակարգեր: <ref> Ընդհանուր Կենսաբանություն, հեղինակ Նադեժդա Բեգլարյան, էջ 116-117</ref>
==Ֆունկցիաները==
* Մոնոսախարիդների սինթեզ
* Լիպիդների[[Լիպիդ]]ների սինթեզ
* Թունավոր նյութերի վնասազերծում
* [[Ca]]-ի իոնների փոխադրում և կուտակում
Ճարպերը և մոնոսախարիդները (ածխաջրերը[[ածխաջրեր]]ը) կուտակվում են էնդ. ցանցի խողովակներում և խորշերում (ցիստերներում) և տեղափոխվում են համապատասխան օրգանոիդներ[[օրգանոիդ]]ներ, որոնցում նրանք օգտագործվում են կամ կուտակվում որպես բջջային ներառուկներ:
Հատիկավոր էնդ. ցանցի ֆունկցիան`
*Սպիտակուցների [[Սպիտակուց]]ների սինթեզ
Էնդ. ցանցը բջջապլազման բաժանելով առանձին հատվածների` իջեցնում է նրանում միաժամանակ տեղի ունեցող քիմիական ռեակցիաների միմյանց խանգարելու հավանականությունը: Հաճախ տվյալ բջջի կողմից արտադրված արգասիքները օգտագործվում են բջջից դուրս: Այսպես, օրինակ` մարսողական ֆերմենտները[[ֆերմենտ]]ները արտազատվում են ենթաստամոքսային գեղձի[[գեղձ]]ի բջիջների[[բջիջ]]ների կողմից, բայց անցնում են [[բարակ աղիք]]: Նման դեպքերում ռիբոսոմների[[ռիբոսոմ]]ների վրա սինթեզված սպիտակուցներն[[սպիտակուց]]ներն անցնում են էնդ. ցանցի թաղանթներով և փաթեթավորվում են նրանց շուրջը ձևավորված բշտերում, որոնք հետագայում անջատվում են էնդ. ցանցից:<ref> Ընդհանուր Կենսաբանություն, հեղինակ Նադեժդա Բեգլարյան, էջ 116-117 </ref>
Էնդ. ցանցի ֆունկցիաներից է նաև ներբջջային և հարևան բջիջների[[բջիջ]]ների միջև նյութերի փոխադրումը, բջջում կոնպարտմենտացիայի ապահովումը:
Այսպիսով, էնդ. ցանցը օրգանոիդ է, որը ոչ միայն մասնակցում է նյութերի սինթեզին, այլև դրանք տեղափոխում է բջջի տարբեր մասեր:
Էնդ. ցանցից անջատված բշտերը, խտանալով և իրար վրա դասավորվելով, առաջացնում են հատուկ կառուցվածք` [[Գոլջիի համակարգհամալիր]]:<ref> Կենսաբանություն, հեղինակ Տիգրան Թանգամյան, էջ 50 </ref>
==Աղբյուրներ==
| 