«Արևելահնդկական ընկերություն»–ի խմբագրումների տարբերություն

| հիմնում = [[1600]] թ.

'''Բրիտանական Օստ-Հնդկական ընկերություն''' ({{lang-en|East India Company}}), մինչև [[1707]] թ.՝ Անգլիական Օստ-Հնդկական ընկերություն, [[բաժնետիրական ընկերություն]]։ Ստեղծվել է [[1600]] թ. [[դեկտեմբերի 31]]-ին, [[Եղիսաբեթ Առաջին]] թագուհու հրամանով<ref>''[http://books.google.com/books?id=sc0NAAAAIAAJ&printsec=titlepage&source=gbs_summary_r&cad=0 The Register of Letters &c. of the Governor and Company of Merchants of London trading into the East Indies, 1600–1619]''. On page three, a letter written by Elizabeth I on 23&nbsp;January 1601 ("Witnes o^r selfe at Westminster the xxiiij^th of Ianuarie in the xliij^th yeare of o^r Reigne.") states, "Haue been pleased to giue lysence vnto o^r said Subjects to proceed in the said voiadgs, & for the better inabling them to establish a trade into & from the said East Indies Haue by o^r tres Pattents vnder o^r great seale of England beareing date at Westminster the last daie of&nbsp;december last past incorporated o^r said Subjecte by the name of the '''Gou^rno^r & Companie of the me^rchaunts of London trading into the East Indies''', & in the same tres Pattents haue geven them the sole trade of theast Indies for the terme of XV^teen yeares ..."</ref> և ստացել մեծ արտոնություններ [[Հնդկաստան]]ում առևտրային գործունեութուն իրականացնելու համար։ Բրիտանական Օստ-Հնդկական ընկերության օգնությամբ է հնարավոր եղել [[Մեծ Բրիտանիա]]յի կողմից [[Հնդկաստան]]ի և արևելքի մի շարք երկրների գաղութացումը։

Փաստացի, թագավորական հրովարտակը ընկերությանը տալիս էր [[Հնդկաստան]]ում առևտրի մենատիրություն։ Ամենասկզբում ընկերությունն ուներ 125 բաժնետեր և 72 հազար ֆունտ ստերլինգ սկզբնական կապիտալ։ Ընկերությունը կառավարում էին գուբերնատորը և տնօրենների խորհուրդը, որը ներկայացնում էր հաշվետվություն բաժնետերերին։ Առևտրատնտեսական ընկերությունն այնուհետև ձեռք է բերում կառավարական և ռազմական իրավասություններ<ref>This is the argument of Robins 2006.</ref>, որոնք չի կորցնում մինչև [[1858]] թ.։ Ինչպես և Հոլանդական Օստ-Հնդկական ընկերությունը, Բրիտանականը նույնպես իր արժեթղթերը տեղադրում է բորսայում։

Ընկերությունը հիմնադրվել է [[1600]] թ. և ի սկզբանե ունենցել է “Արևելյան Հնդկաստանում առևտրով զբաղվող Լոնդոնի վաճառականներ” անվանումը ({{lang-en|Governor and Company of Merchants of London trading with the East Indies}})։ Գործունեությունը [[Հնդկաստան]]ում սկսում է [[1612]] թ., երբ Ջահանգիրը թույլ է տալիս կառուցել գործարան Սուրաթում։ Սկզբնական շրջանում անվանումները հաճախ էին հերթափոխում միմյանց։

[[1612]] թ. Օստ-Հնդկական ընկերության զինված ուժերը Սուվալիի ճակատամարտում ծանր պարտության են մատնում պորտուգալացիներին։ [[1640]]-ին [[Մադրաս]]ի կառավարիչ Վիջայանագարան թույլ է տալիս հիմնել գործարան [[Մադրաս]]ում։ [[1647]]-ի դրությամբ [[Հնդկաստան]]ում ընկերությունն ուներ արդեն 23 գործարան։ Հնդկական գործվածքները ([[բամբակ]], [[մետաքս]]) անհավատալի պահանջարկ են վայելում [[Եվրոպա]]յում։ [[Հնդկաստան]]ից արտահանվում էր թեյ, եգիպտացորեն, ներկանյութ, բամբակ, իսկ ավելի ուշ՝ բենգալական ափիոն։ [[1668]]-ին ընկերությունը վարձակալում է նախկին պորտուգալական գաղութ [[Բոմբեյ]] կղզին։ [[1687]]-ին ընկերության գլխամասը Սուրատից տեղափոխվում է [[Բոմբեյ]]։ Օստ-Հնդկական ընկերությունը փորձում է ուժով ստանալ առևտրային արտոնություններ, սակայն պարտվում է [[Մեծ Մոգոլ]]ին։ [[1690]]-ին [[Կալկաթա]]յում ստեղծվում է ընկերության մասնաճյուղ [[Մեծ Մոգոլ]]ի հրամանով։

Բրիտանացիները կառավարում էին [[Բենգալիա]]յի արտաքին առևտուրը, ինչպես նաև ներքին առևտրի կարևորագույն ճյուղերը։ [[Բենգալիա]]յի գյուղացիներին «կցում էին» ընկերության գործարաններին, ուր նրանք հանձնում էին իրենց արտադրանքը շատ ցածր գներով։ Գրանցվում է հարկերի կտրուկ աճ։ Դրա հետևանքով [[1769]]-[[1770]] թթ. սով ու համաճարակ է տարածվում, որի արդյունքում մահանում է 7-10 միլիոն մարդ։ [[1780]]-90-ականներին սովը կրկնվում է։ Մահանում է ևս մի քանի միլիոն մարդ։

Գրեթե մեկ դար [[Հնդկաստան]]ը թալանվում ու մասնատվում էր, որի արդյունքը սովն ու ավելի քան 40 միլիոն մարդկային զոհերն էին։ Ամերիկացի պատմագետ Բրուք Ադամսի հաշվարկներով, կառավարման առաջին 15 տարիների ընթացքում բրիտանացիները միայն [[Բենգալիա]]յից հանել էին 1 միլիարդ աժողությամբ թանկարժեք քարեր։ [[1840]] թ. Անգլիացիների տիրապետության տակ էր գրեթե ողջ [[Հնդկաստան]]ը։ Այս միջոցներով էլ ապրում էր Բրիտանիան։

18-րդ դարի վերջում գեներալ-կառավարիջ Ռիչարդ Ուելսլիի գլխավորությամբ սկսում է գրավման ակտիվ գործընթաց : [[1791]] թ. սկսելով Կոչին քաղաքից մինչև [[1856]] թ. ընկերությունը փաստացի գրավում է գրեթե ողջ Հնդկաստանը։

[[1857]] թ. ապստամբություն է սկսվում Բրիտանական Օստ-հնդկական ընկերության դեմ, որը հայտնի է որպես Առաջին անկախության պատերազմ կամ Սիպայների ապստամբություն։ Ապստամբությունը ճնշվում է և Բրիտանական կայսրությունը ստանում է ողջ [[Հարավային Ասիա]]յի ուղիղ կառավարումը։