«Տարրական մասնիկների ֆիզիկա»–ի խմբագրումների տարբերություն

Content deleted Content added
No edit summary
չ oգտվելով ԱՎԲ
Տող 13.
 
== Փոխազդեցության հասկացությունը տարրական մասնիկների ֆիզիկայում ==
Տարրական մասնիկների ֆիզիկայում ''փոխազդեցությունը'' սկզբուքնորեն տարբերվում է ֆիզիկայի այլ բնագավառներում օբյեկտների փոխազդեցությունից։ Դասական [[մեխանիկա]]ն ուսումնասիրում է մարմինների շարժումը, որոնք գործնականում կարող են փոխազդել միմյանց հետ։ Սակայն այս փոխազդեցության մեխանիզմները դասական մեխանիկայում չեն ճշգրտվում։ Ի հակառակ դրան, տարրական մասնիկների ֆիզիկան հավասարապես ուշադրություն է դարձնում ինչպես հենց մասնիկներին, այնպես էլ նրանց [[հիմնարար փոխազդեցություններ|փոխազդեցություններին]]։ Դա կապված է այն բանի հետ, որ տարրական մասնիկների ֆիզիկան կարողանում է նկարագրել [[էլեկտրամագնիսական փոխազդեցություն|էլեկտրամագնիսական]], [[ուժեղ փոխազդեցություն|ուժեղ]] և [[թույլ փոխազդեցություն|թույլ]] փոխազդեցությունները որպես [[վիրտուալ մասնիկներ]]ով փոխանակություն։ Այս նկարագրության համար կարևոր պոստուլատ է [[տրամաչափային տեսություն|տրամաչափային ձևափոխությունների]] նկատմամբ մեր աշխարհի [[սիմետրիա|սիմետրիկության]] պահանջը։
 
Մասնիկների և նրանց փոխազդեցությունների իրավահավասարությունը գեղեցիկ կերպով ի հայտ է գալիս սուպերսիմետրիայի տեսություններում, որոնցում կանխադրվում է մեր աշխարհի ևս մեկ թաքնված սիմետրիայի՝ [[սուպերսիմետրիա]]յի առկայությունը։ Կարելի է ասել, որ սուպերսիմատրիայի ձևափոխության ժամանակ մասնիկները փոխակերպվում են փոխազդեցությունների, իսկ փոխազդեցությունները՝ մասնիկների։
 
Այստեղից երևում է տարրական մասնիկների ֆիզիկայի բացառիկ ''հիմնարարությունը''՝ նրանում փորձ է արվում հասկանալու աշխարհի այնպիսի հատկություններ, որոնք մինչ այդ (ֆիզիկայի մյուս բաժիններում) ընդամենը որպես տվյալներ էին ընդունվում։
Տող 22.
Տարրական մասնիկների փորձարարական ֆիզիկան բաժանվում է երկու մեծ մասի՝ արագացուցիչային և ոչ արագացուցիչային։
 
''Արագացուցիչային տարրական մասնիկների ֆիզիկայում'' երկարակյաց տարրական մասնիկներին հաղորդվում են բարձր էներգիաներ, ([[արագացուցիչ]]ներում), և դիտարկվում է նրանց բախումը միմյանց կամ անշարժ թիրախի հետ։ Այսպիսի բախումների պրոցեսներում հաջողվում է միկրոսկոպիկ ծավալում ստանալ էներգիայի շատ բարձր կոնցենտրացիա, ինչը հանգեցնում է նոր, սովորաբար անկայուն մասնիկների առաջացմանը։ Ուսումնասիրելով այդպիսի ռեակցիաների բնութագրերը (առաջացած այս կամ այն տիպի մասնիկների քանակը, քանակի կախումը սկզբնական մասնիկների տիպից, բևեռացումից, էներգիայից, թռչելու անկյունից և այլն), կարելի է վերականգնել սկզբնական մասնիկների ներքին կառուցվածքը, հատկությունները, փոխազդեցությունների բնույթը։
 
''Ոչ արագացուցիչային տարրական մասնիկների ֆիզիկան'' աշխարհի պասիվ դիտարկումն է։ Այդպիսի փորձերում հետազոտվում են բնական ծագումով տարրական մասնիկները։ Տիպիկ ոչ արագացուցիչային փորձերից են [[նեյտրինո]]յի դիտարկումը այսպես կոչված նեյտրինային աստղադիտակներով, [[պրոտոնի տրոհում|պրոտոնի տրոհման]] որոնումները, ոչ նեյտրինային [[կրկնակի բետա-տրոհում]]ը և նյութի մեծ ծավալում դիտարկվող այլ խիստ հազվադեպ իրադարձություններ, [[տիեզերական ճառագայթ]]ներով փորձեր և այլն։
Տող 37.
}}</ref>։
 
Փորձնականորեն սահմանված [[նեյտրինային տատանումներ|նեյտրինային տատանումների]]ի երևույթը ցուցանշում է [[ստանդարտ մոդել]]ի անկատարությունը։ Բացի այդ, կան առանձին փորձարարական վկայություններ, որ [[նեյտրինո]]յի և [[հականեյտրինո]]յի տատանումների լայնույթները տարբերվում են։
 
Աստղաֆիզիկական և տիեզերագիտական հետազոտությունները վկայում են ստանդարտ մոդելի սահմաններից դուրս ֆիզիկայի մասին։ Այսպես, [[տիեզերքի բարիոնային ասիմետրիա]]ն դիտարկվող փաստ է, մինչդեռ ստանդարտ մոդելում բարիոնային թիվը հաստատուն է։ Այլ փաստ է տիեզերքում այսպես կոչված [[թաքնված զանգված]]ի գոյությունը, որը սովորաբար բացատրվում է ժամանակակից ֆիզիկային անծանոթ բնույթով [[մութ նյութ]]ի գոյությամբ։ Վերջապես, ժամանակակից ֆիզիկայի շրջանակներում անբացատրելի փաստ է տիեզերքի արագացված [[տիեզերքի ընդարձակում|ընդհարձակումը]], որը սովորաբար կապում են այսպես կոչված [[մութ էներգիա]]յի հետ։
 
Առանձին խնդիր է [[տրամաչափային աստիճանակարգության խնդիր]]ը, որի էություն ն այն է, որ ուժեղ և էլեկտրաթույլ փոխազդեցությունների բնութագրական էներգիական մասշտաբները (200 ՄէՎ և 256 ՄէՎ համապատասխանաբար) մի քանի կարգով փոքր են գրավիտացիոն փոխազդեցության մասշտաբից (10<sup>19</sup> ԳէՎ), ինչպես նաև մեծ միավորման փոխազդեցության ենթադրվող մասշտաբից (10<sup>16</sup> ԳէՎ) և ուժեղ փոխազդեցություններում CP-պահպանման հետ կապված մասշտաբից (10<sup>14</sup> ԳէՎ)։ Այդպիսի աստիճանակարգության բնույթի, կայունության և մասշտաբների երկու խմբերի միջև մեծ «անապատի» առկայության հարցերն այժմեական են։