«Պահպանման օրենքներ»–ի խմբագրումների տարբերություն
Content deleted Content added
չ oգտվելով ԱՎԲ |
|||
Տող 1.
'''Պահպանման օրենքներ''', ֆիզիկական օրինաչափություններ, որոնց համաձայն մեկուսացած համակարգերում ֆիզիկական որոշ [[ֆիզիկական մեծություններ|մեծությունների]] թվային արժեքները տարբեր պրոցեսներում ժամանակի ընթացքում չեն փոխվում։
Պահպանման գաղափարը երևան է եկել անտիկ [[բնափիլիսոփայություն|բնափիլիսոփայական ուսմունքներում]], որոնց բնորոշ են անփոփոխ սկզբնատարրերի որոնումները։ Այս գաղափարը մարմնավորվել է [[Դեմոկրիտ]]ի [[ատոմիզմ|ատոմիստական ուսմունքում]]։ Ընդհանրապես, պահպանման օրենքները ճշգրիտ ձևակերպում են մատերիայի անստեղծելիության, տարածության և ժամանակի հետ նրա միասնության վերաբերյալ ընդհանուր փիլիսոփայական, աշխարհայացքային դրույթները։
== Նյոթերի թեորեմ ==
Տարածության մեջ և ժամանակի ընթացքում ֆիզիկական համակարգերի զարգացումը նկարագրող հավասարումներն օժտված են որոշակի [[Սիմետրիա (ֆիզիկա)|սիմետրիայի հատկությամբ]]։ Այսպես, հորիզոնի նկատմամբ անկյունով նետված մարմնի շարժման բնույթը չի փոխվում, եթե հաշվարկման համակարգի սկզբնակետը տեղափոխվում է հաստատուն մեծությամբ։ Շարժման օրենքների նշված սիմետրիան (տարածության համասեռությունը) հանգեցնում է որոշակի ֆիզիկական մեծության՝ [[իմպուլս (շարժման քանակ)|իմպուլսի]] պահպանմանը (տես [[իմպուլսի պահպանման օրենք]])։ Նման ձևով [[էներգիայի պահպանման օրենք
Բերված օրինակները XX դ․ սկզբին [[Դավիթ Հիլբերտ]]ի, [[Ֆելիքս Կլայն]]ի, [[էմմի Նյոթեր]]ի աշխատանքներում սահմանված թեորեմի մասնավոր դեպքերն են։ Այդ թեորեմը ([[Նյոթերի թեորեմ]]) պնդում է, որ ֆիզիկական համակարգի որոշակի սիմետրիայի առկայությունը միշտ հանգեցնում է որոշակի պահպանման օրենքի։ Այն դեպքերում, երբ ուսումնասիրվող սիմետրիան մոտավոր է, այսինքն՝ խախտվում է այս կամ այն լրացուցիչ փոխազդեցությունների կամ պայմանների առկայությամբ, պահպանման օրենքն էլ է մոտավոր։ Այդպիսի մոտավոր պահպանման օրենքներ հաճախ են հանդիպում [[տարրական մասնիկների ֆիզիկա
Այսպիսով, պահպանման այս կամ այն օրենքի բացարձակ կամ հարաբերական լինելը կապված է համապատասխան սիմետրիայի բացարձակության կամ հարաբերականության հետ։ Պահպանման օրենքների, մասնավորապես, [[էներգիայի պահպանման օրենք]]<nowiki/>ի փորձնական ստուգումը ֆիզիկայի պատմության ընթացքում եղել է կենտրոնական խնդիր։ Մինչև այժմ ստացված փորձնական տվյալների ամբողջությունն ապացուցում է այդ օրենքի բացարձակ բնույթը։ Ի տարբերություն բացարձակ (համընդհանուր) պահպանման օրենքի (էներգիայի, շարժման քանակի, շարժման քանակի մոմենտի, լիցքի պահպանման օրենքի), հարաբերական (մասնակի) պահպանման օրենքները (զույգության, իզոտոպ սպինի պահպանման օրենքները և այլն) իրականանում են միայն որոշակի պայմաններում։
Պահպանման օրենքները գիտական և գործնական կարևոր նշանակություն ունեն հատկապես այն դեպքերում, երբ համակարգի բարդության պատճառով բացակայում է դրա էվոլյուցիայի լրիվ նկարագիրը։ Պահպնանման օրենքներ այս դեպքում կատարում են սահմանափակող գործոնի դեր՝ ապահովելով [[ջոկման կանոններ]]ը։ Ֆիզիկայի պատմությանը հայտնի են [[առաջին կարգի հավերժական շարժիչ]] ստեղծելու բազմաթիվ փորձեր, և միայն էներգիայի պահպանման օրենքի բացարձակության հաստատումը վերջ դրեց այդ ապարդյուն փորձերին։ [[Բարիոնային լիցք]]ի պահպանումը տարրական մասնիկների ֆիզիկայում ապահովում է, մասնավորապես, [[պրոտոն]]ի կայունությունը՝ արգելելով դրա տրոհումը (օրինակ, պոզիտրոնի և գամմա քվանտի)։ Փորձերից ստացված տվյալների համաձայն, պրոտոնի կյանքի տևողության վերին սահմանը 10<sup>30</sup> տարի է։ [[թույլ փոխազդեցություն|Թույլ]], [[էլեկտրամագնիսական փոխազդեցություն|էլեկտրամագնիսական]] և [[ուժեղ փոխազդեցություն|ուժեղ]] փոխազդեցությունների միասնական տեսության վրա հիմնված տեսական գնահատումներից հետևում է, որ բարիոնային լիցքի պահպանման օրենքը կարող է ունենալ հարաբերական բնույթ, այդ պատճառով պրոտոնն անկայուն մասնիկ է՝ 10<sup>31</sup>—10<sup>33</sup> տարի կյանքի տևողությամբ։ [[Մեծ միասնացման տեսություն|Մեծ միասնացման տեսության]] այս հետևանքի փորձնական ստուգումը, որը սկզբունքային նշանակություն ունի գիտության համար, ձեռնարկվել է աշխարհի տարբեր լաբորատորիաներում։
| |||