«Երեսնամյա պատերազմ»–ի խմբագրումների տարբերություն

'''Երեսնամյա պատերազմ''' ([[1618]] - [[1648]]), առաջին համաեվրոպական պատերազմներից մեկը, որն ընդգրկեց գրեթե ողջ [[Եվրոպա]]ն, բացառությամբ [[Շվեյցարիա]]յի։յի: Պատերազմը սկսվեց [[Գերմանիա]]յի [[բողոքականություն|բողոքականների]] և [[կաթոլիկություն|կաթոլիկների]] հակամարտության հետևանքով, սակայն հետագայում վերածվեց Հաբսբուրգների դեմ պայքարի։պայքարի: Պատերազմի հետևանքով կտրուկ նվազեց [[Գերմանիա]]յի որոշ շրջանների բնակչության թիվը։թիվը: Այն ամենաերկար և ամենաարյունալի պատերազմներից մեկն է [[Եվրոպայի պատմություն|Եվրոպայի պատմության]] ընթացքում։ընթացքում:

Պատերազմի ծագման պատճառները և մասնակիցների շահերը բազմազան էին, ոչ ոք չի կարողացել եզակի պատճառ տալ պատերազմի ծագման վերաբերյալ։վերաբերյալ: Սկզբնական շրջանում կոնֆլիկտը ուներ մեծապես կրոնական բնույթ, վեճերը ծագել էին [[Բողոքականություն|բողոքականների]] և [[կաթոլիկություն|կաթոլիկ]]ների միջև [[Սրբազան Հռոմեական կայսրություն]]ում, չնայած կայսրության ներքաղաքական վիճակը և ուժերի հավասարակշռությունը խաղացել է որոշիչ դեր։դեր: Աստիճանաբար հակամարտությանը ներքաշվեցին այլ երկրներ, այդ թվում այդ ժամանակվա մեծ տերությունները։տերությունները:<ref name="TYW-WNEC">{{cite web|url=http://mars.wnec.edu/~grempel/courses/wc2/lectures/30yearswar.html|title=The Երեսնամյա պատերազմ|publisher=Արևմտյան Նոր Անգլիա քոլեջ|accessdate=24 Մայիս 2008}}</ref><ref name="TYW-1621-26-HLS">{{cite web|url=http://www.historylearningsite.co.uk/30YW_1621-1626.htm|title=::Երեսնամյա պատերազմը 1621-ից 1626 թվականներին:|publisher=historylearningsite.co.uk|accessdate=22 Մայիս 2008}}</ref> Հետագայում պատերազմը կրեց ավելի քիչ կրոնական բնույթ, Ֆրանկո-Հաբսբուրգյան հակամարտությունը Եվրոպական քաղաքական իշխանության համար հետագայում վերածվեց պատերազմի [[Ֆրանսիա]]յի և [[Հաբսբուրգներ|Հաբսբուրգ]]յան ուժերի միջև։միջև:<ref name="TYW-EB">{{cite web|url=http://www.britannica.com/eb/article-9072150/Thirty-Years-War

Երեսնամյա պատերազմի հետևանքով շատ տարածքներ սնանկացան, բազմաթիվ զինվորներ վախճանվեցին։վախճանվեցին: Սովի և հիվանդությունների պատճառով զգալիորեն նվազեցին Գերմանական երկրների մեծ մասի, [[Բոհեմիայի թագավորություն|Չեխիայի]], [[Նիդերլանդներ]]ի և Իտալիայի բնակչությունները, շատ էին նաև կորուստները զինվորականների շրջանում։շրջանում: Չնայած պատերազմող բանակների զինվորները ամբողջությամբ վարձկաններ չէին, նրանց ֆինանսավորումը այդ ժամանակ կենտրոնացված չէր, յուրաքանչյուր զորախմբի ֆինանսավորումը ինքնուրույն էր, որը հիմնականում ձեռք էին բերում գրավված տարածքների թալանի ճանապարհով, ինչը պատճառ հանդիսացավ խաղաղ բնակչության թալանի և ահաբեկման։ահաբեկման:

Երեսնամյա պատերազմը ավարտվեց [[Օսնաբրյուկ]]ի և [[Մյունստեր]]ի պայմանագրերով, որոնք [[Վեստֆալյան հաշտություն|Վեստֆալյան հաշտության]] պայմանագրի մի մասն էին<ref>Պիտեր Ուիլսոն։Ուիլսոն: "Եվրոպայի ողբերգություն": Penguin, 2009, p.735-755</ref>: Շատ հակամարտություններ, որոնք հրահրել էին պատերազմը, մնացին չլուծված դեռևս երկար տարիներ։տարիներ:

* 225 գերմանական տարածքների կառավարողները իրենք պետք է ընտրեին իրենց կրոնը (Լյութերիզմ կամ Կաթոլիզմ), իսկ նրանց հպատակներին պետք է պարտադրվեր դավանել այդ կրոնը։կրոնը:

* Լյութերները, որոնք ապրում էին Եպիսկոպոսական կոմսություններում կարող էին շարունակել դավանել իրենց կրոնը։կրոնը:

* Լյութերներին էին մնում այն տարածքները, որոնք գրավել էին կաթոլիկներից։կաթոլիկներից:

* Այն Եպիսկոպոսները, որոնք դավանափոխվել էին լյութերիզմի հրաժարվում էին իրենց տարածքներց։տարածքներց:

Չնայած Աուգսբուրգի հաշտությամբ մի փոքր ժամանակ խաղաղություն տիրեց, իրավիճակը ավելի բարդացավ, երբ ամբողջ Գերմանիայով տարածվեց նոր կրոն` [[Կալվինիզմ]]։: Այն դարձավ Գերմանիայի երեք խոշոր կրոններից մեկը, սակայն Աուգսբուրգի հաշտությամբ իրավունքեր էր տրված միայն կաթոլիկներին և լյութերականներին<ref name="POP-HLS">{{cite web|url=http://www.historylearningsite.co.uk/peace_of_prague.htm|title=::Պրագայի խաղաղություն::|publisher=historylearningsite.co.uk|accessdate=24 Մայիս 2008 }}</ref><ref name="POP-GN">{{cite չօգտագործված web|url=http://www.germannotes.com/archive/article.php?products_id=492|title=Պրագայի խաղաղություն (1635) – Historic Event&nbsp;&nbsp;—- German Archive: The Peace of Prague of 30 May 1635 was a treaty between the Holy Roman Emperor, Ferdinand II, and most of the Protestant states of the Empire. It effectively brought to an end the civil war aspect of the Thirty Years' War (1618–1648); however, the war still carried on due to the continued intervention on German soil of Spain, Sweden, and, from mid-1635, France.|publisher=germannotes.com|accessdate=2008 թ․ մայիսի 24 }} {{Dead link|date=September 2010|bot=H3llBot}}</ref>:

* Իսպանիան հետաքրքրված էր գերմանական պետություններով, քանի որ նա այդ ժամանակ տիրում էր Իսպանական Նիդերլանդներին և Իտալիայի արևմտյան տարածքներին, որոնք կապվում էին իսպանական առևտրային ուղով։ուղով: Հոլանդացիները ապստամբեցին իսպանական տերության դեմ` սկսած [[1560]]-ականներից և համաձայնության եկան միայն [[1609]] թվականին։թվականին:

* Ֆրանսիան շրջափակված էր երկու Հաբսբուրգյան տերություններով (Իսպանիա և Սրբազան Հռոմեական կայսրություն) և հետաքրքրված էր թույլ գերմանական պետությունների նվաճմամբ։նվաճմամբ:

* Շվեդիան և Դանիան հետաքրքրված էին հյուսիսգերամանական պետություններով [[Բալթիկ ծով]]ի շրջակայքում։շրջակայքում:

[[Սրբազան Հռոմեական կայսրություն|Սրբազան Հռոմեական կայսրության]] կազմում գործում էին կիսանկախ պետություններ։պետություններ: [[Սրբազան Հռոմի կայսր]] կարգավիճակը հիմնականում որպես տիտղոս էր ընդունվում, բայց Հաբսբուրգների տոհմի կայսրերի ժամանակ նրանց տրվեց կայսերական տիրույթների լայն կայսրական իրավունքներ։իրավունքներ: Ավստրիական թագավորությունը, որը մտնում էր Սրբազան Հռոմեական կայսրության մեջ ուներ մեծ իշխանություն և մոտ ութ միլիոն բնակիչ։բնակիչ: Կայսրությունը նաև վերահսկում էր մի շարք տարածաշրջանային ուժերի , ինչպիսիք են [[Բավարիայի դքսություն]]ը, Սաքսոնիան, Բրենդերբուրգը, Կուրպֆալցը, Հեսսենը, Տրիերյան արքեպիսկոպոսարանը և ազատ կայսերական քաղաք Նյուրնբերգը (որտեղ բնակվում էին 500.000-ից մեկ միլիոն բնակիչ)։: Կայսրության տիրապետության տակ էին նաև մեծ թվով քաղաք - պետություններ, դքսություններ և այլն։այլն:

[[Պատկեր:Hans Bocksberger der Aeltere 001.jpg|մինի|180px|[[Ֆերդինանդ I (Սրբազան Հռոմի կայսր)|Ֆերդինանդ I Սրբազան Հռոմի կայսր]] և [[Բոհեմիայի թագավոր]]: Նա կոչ արեց [[Տրենտի խորհուրդ|Տրենտի խորհրդին]] հաստատել երկու տեսակի մասնակցության կանոնը գերմանացի և բոհեմացի կաթոլիկների համար։համար:]]

Կրոնական լարվածությունը պահպանվեց մինչև [[16-րդ դար]]ի երկրորդ կեսը։կեսը: Աուգսբուրգի հաշտությունը սկսվեց խախտվել, քանի որ որոշ եպիսկոպոսներ սկսեցին վերականգնել իրենց կալվածքները, իսկ Հաբսբուրգները սկսեցին վերականգնել կաթոլիկ իշխանությունը Սրբազան Հռոմեական կայսրությունում և Իսպանիայում։Իսպանիայում: Այս ժամանակներում տեղի ունեցավ [[Քյոլնի պատերազմ]]ը ([[1583]]–[[1588|88]]), հակամարտությունը սկսվեց, երբ քաղաքի արքեպիսկոպոս [[Գեբարդ Տրուչես վոն Վոլբուրգ]]ը դավանափոխվեց կավանիզմի։կավանիզմի: Քանի որ նա նշանակվել էր կայսրի կողմից, նա չէր իրավունք չուներ կաթոլիզմից բացի այլ կրոնի դավեր։դավեր:

Քյոլնի պատերազմում իսպանական զորքերը դուրս քշեցին նախկին արքեպիսկոպոսին և նշանակեցին նորին` ի դեմս Էռնստ Բավարիացու, ով կաթոլիկ էր։էր: Այս հաջողությունից հետո Կաթոլիկները առավել ամրապնդեցին դիրքերը և խստացրեցին ''cuius regio, eius religio'' (թարգմանաբար կրոնափոխվիր կամ հեռացիր) սկզբունքի կիրառումը Բավարիայում, [[Վյուրցբուրգ]]ում և այլ երկրներում։երկրներում: Այն ստիպում էր լյութերներին կրոնափոխվել կամ լքել երկիրը։երկիրը: Լյութերները նաև ականատես եղան Պալատինետի (1560), Նասուի (1578), Հեսե-Կասեի (1603) և Բրանդենբուրգի (1613) լորդերի կրոնափոխությանը։կրոնափոխությանը: Այսպիսով [[Հռենոս]]ի ափերից մինչև [[Դանուբ]] գետը հիմնականում գերիշխում էին Կաթոլիկները, իսկ Լյութերները արտաքսվեցին հյուսիս։հյուսիս: Մյուս տարածքներում իշխում էին կալվինիստները։կալվինիստները: Այնուամենայնիվ, համարյա ամենուր գործում էին բոլոր կրոնների փոքրամասնություններ։փոքրամասնություններ: Որոշ դքսություններում կաթոլիկների, լյութերների և կալվինների թիվը գրեթե հավասար էր։էր:

Երկար ժամանակ իշխող իսպանացի զարմիկներին, այդ թվում Հաբսբուրգյան կայսրեր [[Կառլոս V (Սրբազան Հռոմի կայսր)|Կառլոս V]]-ին (հատկապես [[Ֆերդինանդ I (Սրբազան Հռոմի կայսր)|Ֆերդինանդ I]]-ին և [[Մաքսիմիլիան II (Սրբազան Հռոմի կայսր)|Մաքսիմիլիան II]]-ին, նաև [[Ռուդոլֆ II (Սրբազան Հռոմի կայսր)|Ռուդոլֆ II]]-ին և նրա հետևորդ [[Մատիաս (Սրբազան Հռոմի կայսր)|Մատիաս]]ին) շատ էին քննադատում իրենց արքունիքի անդամներին կրոնական ազատություն տալու համար։համար: Այս իշխանավորները կայսրության ներսում հանդուրժում էին քրիստոնեության տարբեր ուղղությունները<ref name="TYW-Pipeline">{{cite web|url=http://www.pipeline.com/~cwa/TYWHome.htm#Background|title=Երեսնամյա պատերազմը|publisher=Pipeline|accessdate=24 Մայիս 2008}}</ref>: Մինչ այդ Շվեդիան և Դանիան, որոնք երկուսն էլ լյութերական թագավորություններ էին փորձում էին կայրության ներսում օգնել բողոքականներին և ձեռք բերել տնտեսական և քաղաքական իշխանություն։իշխանություն:

Կրոնական լարվածությունը ներխուժեց գերմանական ազատ քաղաք [[Դոնեվյուրթ]] [[1606]] թվականին։թվականին: Այստեղ լյութերականները արգելեցին կաթոլիկներին երթ կազմակերպել, և տեղի ունեցավ բախում։բախում: Սա Բավարիայի դուքս Մաքսիմիլիան I-ին ստիպեց կանգնել կաթոլիկների կողքին։կողքին: Արդյունքում, երբ բախումները դադարեցին, Կալվինիստները (որոնք մինչ այդ փոքրամասնություն էին) դարձան առավել սպառնալի։սպառնալի: Նրանք միավորվեցին և ստեղծեցին [[Ավետարանչական միության լիգա]] 1608-ին, որը գլխավորեց Պալատինի հերցոգ Ֆրեդերիկ V-ը։ը:<ref name="FWK-CE6">{{cite web|url=http://www.bartleby.com/65/fr/FredWK.html|title=Ձմեռայն թագավոր Ֆրեդերիկը: Կոլումբիա հանրագիտարան, վեցերորդ հրատարակչություն: 2001–07|publisher=bartleby.com|accessdate=24 Մայիս 2008}}</ref> Լիգայի ստեղծումից հետո կաթոլիկները նույնպես միավորվեցին և ստեղծեցին Կաթոլիկների լիգա 1609-ին, որը գլավորեց դուքս Մաքսիմիլիանը։Մաքսիմիլիանը:

Հաջորդ լարվածությունը ծագեց 1609 թվականին Յուլերի ժառանգության համար պատերազմում, որը սկսվեց, երբ Յուլի-Կլեվե-Բերգի դուքս Ջոն Վիլամը մահացավ առանց ժառանգ։ժառանգ:<ref name="V. Wedgwood, 1957, p. 48">C. V. Wedgwood, ''Երեսնամյա պատերազմ'' (Penguin, 1957, 1961), p. 48.</ref> Դքսությանը տիրանալու համար կար երկու հավակնորդ։հավակնորդ: Առաջինը Պուսիայի դքսուհի Աննան էր, ով Ջոն Վիլիամի ավագ դստեր աղջիկն էր։էր: Աննան ամուսնացած էր Բռանդենբուրգի կյուֆուստ Ջոն Սիգիսմունդի հետ։հետ: Երկրորդը Նեունբերգի պֆալցկոմս Վոլֆգանգ Վիլիամն էր, ով Յոն Վիլիամսի քրոջ որդին էր։էր: Դքսուհի Աննան հավակնում էր Յուլի-Կլեվե-Բերգին, որպես ուղիղ կապով առաջին ժառանգ, իսկ Վոլֆգանգ Վիլիամը համարվում էր ամենամոտ արու ժառանգորդը։ժառանգորդը: 1610-ին [[Ռուդոլֆ II(Սրբազան Հռոմի կայսր)|Ռուդոլֆ II]]-ը զորքերը մտցրեց տարածաշրջան պատերազմը կանխելու համար և գումարեց խորհուրդ(''Reichshofrat'')։: Սակայն որոշ բողոքական իշխաններ վախեցան, որ միացյալ դքսությունը կանցնի կաթոլիկների ձեռք։ձեռք:<ref name="V. Wedgwood, 1957, p. 48"/>: Ֆրանսիայի թագավոր Հենրիխ IV-ի և Նիդերլանդների հանրապետության ներկայացուցիչները որոշել էին ներխուժել Յուլի-Կլեվե-Բերգ, սակայն նրանց պլանները ձախողվեցին Հենրիխ IV-ի մահվան պատճառով։պատճառով: Հույս ունենալով ստանալ առավելություն վիճաբանության մեջ` Վոլֆգանգ Վիլիամը ընդունեց Կաթոլիզ, հակառակ նրան Ջոն Սիգիսմունդը ընդունեց Կալվինիզմ, իսկ Աննան մնաց Լյութերական։Լյութերական:<ref name="V. Wedgwood, 1957, p. 48"/> Վիճաբանությունը ավարտվեց [[1614]] թվականին [[Կսանտենի պայամանագիր|Կսանտենի պայամանագրով]], որի համաձայն միացյալ դքսությունը անջատվեց Յուլիայի և Բերգի, որոնք անցան Վոլֆգանգ Վիլիամին, իսկ Սիգիսմունդին բաժին ընկան Կլեվեսը, Մարկը և Ռևենսբերգը։Ռևենսբերգը:<ref name="V. Wedgwood, 1957, p. 48"/>

[[Պատկեր:Joseph Heintz d. Ä. 003.jpg|180px|մինի|ձախից|[[Ֆերդինանդ II(Սրբազան Հռոմի կայսր)]] և [[Բոհեմիայի թագավոր]]։:]]

[[1617]] թվականին պարզ դարձավ, որ Սրբազան Հռոմի կայսր և Բոհեմիայի թագավոր [[Մատիաս (Սրբազան Հռոմի կայսր)|Մատիասը]] մահանալու է առանց ժառանգի, ում ամենամոտ արու բարեկամը նրա զարմիկ Ավստրիայի դուքս Ֆերդինանդ II-ն էր։էր: [[Օնեթի պայամանագիր|Օնեթի պայամանագրով]] Իսպանիայի կայսր Ֆիլիպ III համաձայնվեց, որպեսզի գահը ժառանգի Ֆերդինանդ II-ը։ը:

Ֆերդինանդը, ով կրթվել էր [[ճիզվիտ]]ների կողմից, ուժեղ Կաթոլիկ էր և ցանկանում էր պարտադրել կրոնական միասնականություն իր տարածքներում։տարածքներում: Դա նրան դարձրեց ոչ ժողովրդական բողոքական Բոհեմիայում։Բոհեմիայում: Բնակչության դժգոհություններին միացավ նաև ազնվականությունը, որը չէր ընդունում Ֆերդինանդի` Բոհեմիայի թագաժառանգ ընտրվելը [[1617]] թվականին, արդյունքում բռնկվեց երեսնամյա պատերազմը [[1618]] թվականին, երբ նրա ներկայացուցիչներին [[Պրահա]]յում դուրս շպրտեցին պատուհանից։պատուհանից: Պրահայի հուզումները աճեցին բաց խռովության Բոհեմիայում, որը համարվում էր ուժեղ արտաքին դաշնակից։դաշնակից: Ֆերդինանդը սա ընդունեց որպես անձնական վիրավորանք, սակայն նրա վարած քաղաքականությունը ավելի թուլացրեց իր դիրքերը։դիրքերը:

[[Պատկեր:Defenestration-prague-1618.jpg|thumb|left|180px|Ժամանակակից փորագրություն, որտեղ պատկերված է Պրահայի երկրորդ Դեֆենեստրացիան (1618), որից հետո սկսվեց Բոհեմիական ապստամբությունը, որն էլ համարվում է երեսնամյա պատերազմի առաջին փուլը։փուլը:]]

Մնալով առանց ժառանգի Սրբազան Հռոմի կայսր Մատիասը փորձեց խաղաղ ճանապարհով իրեն ժառանգորդ կարգել իր զարմիկ վառ կաթոլիկ Ֆերդինանդին, ով նաև պետք է ժառանգեր Հունգարիայի և Բոհեմիայի թագը։թագը:<ref>{{cite web|url=http://steveedney.wordpress.com/2006/05/23/the-defenestration-of-prague/|title=Պրագայի Դեֆենեստրացիա « Criticality|publisher=steveedney.wordpress.com|accessdate=2008 թ․ մայիսի 25}}</ref> Բոհեմիայի որոշ բողոքական առաջնորդներ վախեցան, որ իրենցից կխլեն [[Ռուդոլֆ II (Սրբազան Հռոմի կայսր)|Ռուդոլֆ II]]-ի կողմից 1609-ին տրված իրավունքները։իրավունքները: Նրանք գերադասում էին [[Ֆրեդերիկ V (Պալատինեյթի կյուրֆյուրստ)|Ֆրեդերիկ V]]-ին, ով Պալատինեյթի կյուրֆյուրստն էր (Ֆրեդերիկ IV-ի իրավահաջորդը, [[Բողոքականների միություն|բողոքականների միության]] հիմնադիրը)։:<ref name="tripod">{{cite web|url=http://thirtyyearswar.tripod.com/revolt.html|title=Բոհեմական ապստամբություն-30 ամյա պատերազմ|publisher=Երեսնամյա պատրերազմ|accessdate=2008 թ․ մայիսի 25}}</ref> Սակայն բողոքականների մի մասը հարում էին կաթոլիկների տեսակետը,<ref>{{cite web|url=http://www.visualstatistics.net/east-west/War%20West/War%20West.htm#Thirty |title=Արևմտյան քաղաքակրթության պատերազմներ|publisher=visualstatistics.net|accessdate=24 Մայիս 2008}}</ref> և 1617-ին Ֆերդինանդը պատշաճ կերպով ընտրվեց Բոհեմիայի թագաժառանգ և ինքնաբերաբար Մատիասի մահվանից հետո [[Բոհեմիայի թագավոր]]։:

[[Պատկեր:Bila hora rekonstrukce 4.jpg|thumb|190px|Սպիտակ լեռան ճակատամարտի բեմադրումը։բեմադրումը:]]

Նորընտիր թագավորը 1618 թվականի մայիսին ուղարկեց երկու իր կաթոլիկ խորհրդականներին (Վիլեմ Սլավատաին և Յարոսլավ Բորզիտաին), որպեսզի իրեն ներկայացնեն Պրահայի Հրադչանի ամրոցում։ամրոցում: Ֆերդինանդը ցնականում էր, որ նրանք կառավարեն երկիրը իր բացակայության ժամանակ։ժամանակ: 1618 թվականի մայիսի 23-ին բողոքականները ձերբակալեցին նրանց և նետեցին ամրոցի պատուհանից, որը գտնվում էր 21 մետր բարձրության վրա։վրա: Հատկանշական է, որ նրանք կենդանի մնացին, քանի որ վայրէջք կատարեցին ձիու գոմաղբի մեջ։մեջ: Այս իրադարձությունից սկիզբ առավ Բոհեմյան ապստամբությունը։ապստամբությունը: Բոհեմյան հակամարտությունը արագ տարածվեց Բոհեմիայի թագավորության բոլոր տարածքներով, այդ թվում [[Սիլիսիա]]յում, [[Վերին Լուսատիա|Վերին]] և [[Ստորին Լուսատիա]]յում և [[Մորավիա]]յում։յում: Մորավիա արդեն ներքաշվել էր բողոքականների և կաթոլիկների հակամարտության մեջ։մեջ: Կրոնական հակամարտությունը վերջիվերջո տարածվեց գրեթե ողջ Եվրոպայով, ներառյալ Ֆրանսիան, Շվեդիան և շատ այլ երկրներ։երկրներ:<ref name="tripod"/>

Եթե Բոհեմյան ապստամբությունը մնար տեղական հակամարտություն, այն կավարտվեր երեսուն ամսվա ընթացքում։ընթացքում: Սակայն Մատիաս կայսրի մահը լրացուցիչ ուժ տվեց ապստամբներին, որոնք մոտ էին փոխզիջումների գնալուն։գնալուն: Ֆերդինանդի սխալ որոշումների պատճառը եղան, որ Բոհեմիացիները կարողացան տարածել հակամարտությունը արևմտյան Գերմանիա։Գերմանիա: Ֆերդինանդը ստիպված օգնություն խնդրեց իր զարմիկից՝ Իսպանիայի թագավոր [[Ֆիլիպ IV (Իսպանիայի թագավոր)|Ֆիլիպ IV]]-ից։ից:

Բոհեմիացիները փնտրում էին դաշնակիցներ կայսրի դեմ, նրանք փորձեցին իրանց կողմը քաշել [[Բողոքական միություն|Բողոքական միությանը]],որի ղեկավար [[Կալվինիստ]] [[Ֆրեդերիկ V (Պալատինեյթի կյուրֆուրստ)|Ֆրեդերիկ V]]-ին տեսնում էին Բոհեմիայի թագի հիմնական հավակնորդ։հավակնորդ: Բոհեմիացիները խոստացան Ֆրեդերիկին դարձնել Բոհեմիայի թագավոր, եթե նրա միությունը միանա ապստամբներին։ապստամբներին: Սակայն նման առաջարկներ եղան նաև Բոհեամիայի մարզերի մյուս անդամներին, այդ թվում [[Կառլոս Էմանուել I (Սավոյի դուքս)|Սավոյի դքսին]], [[Ջոն Գորջ I (Սաքսոնիայի կյուրֆուրստ)|Սաքսոնիայի կյուրֆուրստ]]ին և [[Գաբրիել Բեթլեն|Տրանսիլվանիայի արքայազնին]]։: Ավստրացիները, որոնք ուշի ուշով հետևում էին Պրագայի իրադարձությունների դարձրեցին ընդվզումները համաժողովրդական<ref>{{cite book|author=T. Walter Wallbank, Alastair M. Taylor, Nels M. Bailkey, George F. Jewsbury, Clyde J. Lewis, Neil J. Hackett , Bruce Borland (Ed.)|title=Civilization Past & Present Volume II |publisher=Harper Collins Publishers| pages =''15. The Development of the European State System: 1300–1650.''|location=New York, N.Y|year=1992|isbn=0-673-38869-7|accessdate=23 մայիս 2008|url=http://history-world.org/The%20Thirty%20Years'%20War.htm}}</ref>

Սկզբում ապստամբեցին միայն Բոհեմիացիները։Բոհեմիացիները: Նրանց միացան [[Վերին Ավստրիա]]յի ժողովուրդը, որի ազնվականությունը հիմնականում կալվինիստ կամ լյութերական էր։էր: [[Ստորին Ավստրիա]]ն ապստամբեց մի փոքր ուշ, 1619-ին երբ Ժինդրիչ Մատիաս Տուրնը իր բանակով պաշարեց [[Վիեննա]]ն։ն:

[[Պատկեր:Gerard van Honthorst 006.jpg|thumb|right|180px|''[[Ֆրեդերիկ V (Պալատինեյթի կյուրֆուրստ)|Ֆրեդերիկ V]] որպես Բոհեմիայի թագավոր, կտավը նկարվել է Ջերթ վոն Հոնհորսթի կողմից 1634-ին։ին:]]

Արևելքում բողոքական հունգարացի արքայազն [[Բեթլեն Գաբոր]]ը գլխավորեց արշավ դեպի Հունգարիա [[Օսմանյան կայսրություն|Օսմանյան]] Սուլթան [[Օսման II]]-ի աջակցությամբ։աջակցությամբ: Զգուշանալով Սրբազան Հռոմի կայսր Ֆերդինանդի կաթոլիկ քաղաքակնությունից, Բեթլեն Գաբորը միակ աջակցությունը տեսնում էր օսմանյան կայսրությունից։կայսրությունից:<ref>''An economic and social history of the Ottoman Empire'' Halil İnalcık, Suraiya Faroqhi, Donald Quataert, Bruce McGowan, Sevket Pamuk, Cambridge University Press, 1997 ISBN 0-521-57455-2 p.424-425 [https://books.google.am/books?id=6fYCLCZLETgC&pg=PA424]</ref> Դեսպանները [[Հեյնրիխ Բիթեր]]ի գլխավորությամբ այցելեցին [[Կոստանդինապոլիս]] 1620-ի հունվարին, օսմանցիները [[Մեհմեդ Աղա]]յի գլխավորությամբ այցելեցին Բրագա 1620-ի հուլիսին։հուլիսին: Օսմանցիները առաջարկեցին Ֆրեդերիկին 60,000 հեծելազոր և պլանավորեցին տրամադրել ևս 400,000 զորք լեհաստան ներխուժելու համար, փոխարենը նրանց պետք է վճարեին ռազմատուրք։ռազմատուրք:<ref>{{cite book|url=https://books.google.am/books?id=6I28d7vAabgC&pg=PA112 |title='&#39;The winter king'&#39; Brennan C. Pursell p.112-113 |publisher=Google Books |accessdate=2012 թ․ մայիսի 18}}</ref> Այս բանակցությունները բերեցին [[Լեհ-Օսմանյան պատերազմ (1620–1621)|Լեհ-Օսմանյան պատերազմի]] բռնկմանը 1620-21 թվականներին։թվականներին:<ref>{{cite book|url=https://books.google.am/books?id=b912JnKpYTkC&pg=PA347 |title='&#39;God's Playground: The origins to 1795'&#39; by Norman Davies p |publisher=Google Books |accessdate=2012 թ․ մայիսի 18}}</ref> Օսմանցիները ջախջախեցին լեհերին, որոնք սատարում էին Հաբսբուրգներին Երեսնամյա պատերզամի ժամանակ, Սեսորայի ճակատամարտում 1620-ի սեպտեմբեր հոկտեմբեր ամիսներին,<ref>History of the Ottoman Empire and modern Turkey by Ezel Kural Shaw p.191 [https://books.google.am/books?id=Xd422lS6ezgC&pg=PA191]</ref> բայց ի վիճակի չէին այլևս շարունակել հաղթարշավը 1620-ի նոյեմբերի [[Սպիտակ լեռան ճակատամարտ]]ում բոհեմիացիների պարտությունից հետո։հետո:<ref>{{cite book|url=https://books.google.am/books?id=6fYCLCZLETgC&pg=PA424 |title=Halil İnalcık, p.424-425 |publisher=Google Books |date=ապրիլի 28, 1997 |accessdate=2012 թ․ մայիսի 18}}</ref> Ավելի ուշ լեհերը հաղթեցին օսմանցիներին Չոցիմի ճակատամարտում և վերականգնեցին ստատուս քվոն։քվոն:<ref>Leszek Podhorodecki: Chocim 1621, seria: Historyczne bitwy", MON, 1988.</ref>

Կասրը, ով տարված էր [[Ուսկոկի պատերազմ]]ով, շտապեց վերակազմավորել բանակը, որպեսզի կանգնեցնի բոհեմիացիների և նրանց դաշնակիցների առաջ խաղացումը։խաղացումը: Չառլս Բոնավենտուրը, ով կայսերական զորքի հրամանատարն էր պարտության մատնեց Բողոքական միության զորքերին [[Սաբլատի ճակատամարտ]]ում 1619-ի հունիսի 10-ին։ին: Սա կտրեց Տուրնի հետ կապ հաստատելու ուղիները, ով ստիպված եղավ հրաժարվել Վիեննան գրավելու մտքից։մտքից: Սաբլատի ճակատամարտը արժեցավ բողոքականներին կարևոր դաշնացկցի, ի դեմս Սավոյի։Սավոյի: Սավոյը արդեն ուղարկել էր մեծ քանակությամբ գումար, նաև զորք բողոքականների զորածումբը Հռենոսի մարզում համալրելու համար։համար:

[[Պատկեր:Schlacht am Weißen Berg C-K 063.jpg|thumb|left|300px|[[Սպիտակ լեռան ճակատամարտ]]ի (1620) ժամանակակից գեղանկար։գեղանկար:]]

[[Պատկեր:Studio of Peter Paul Rubens - Marquis Ambrogio Spinola.jpg|thumb|right|180px|[[Դոն (տիտղոս)|Դոն]] [[Աբրոզիո Սպինոլա]], իսպանական զորքերի հրամանատար։հրամանատար:]]

[[Իսպանական կայսրություն]]ը Բրուսելից բանակ ուղարկեց [[Աբրոզիո Սպինոլա]]յի գլխավորությամբ, կասրին սատարելու համար։համար: Բացի այդ Վիեննայում Իսպանիայի դեսպանը համուզեց բողոքական [[Սաքսոնիա]]յին միանալ ընդդեմ Բոհեմիայի, Լուսատիայի վերահսկողությունը նրան հանձնելու դիմաց։դիմաց: Սաքսոնացիները ներխուժեցին Բոհեմիա, իսկ իսպանական զորքերը արևմուտքում թույլ չտվեցին դաշնակից բողոքական լիգային օգնության հասնել։հասնել:

Կաթոլիկ լիգայի բանակը ճնշեց Վերին Ավստրիայի հուզումները, մինչ կայսերական բանակը ճնշեց Ստորին Ավստրիան։Ավստրիան: Երկու բանակները միավորված պարտության մատնեցին Ֆրեդերիկ V-ին [[Սպիտակ լեռան ճակատամարտ]]ում, 1620-ի նոյեմբերի 8-ին։ին: Բացի այդ ստիպեցին Բոհեմիային դառնալ կաթոլիկ և մնալ Հաբսբուրգների տիրապետության տակ ևս 300 տարի։տարի:

Այս պարտությունը պատճառ դարձավ [[Ավետարանչական միություն|Ավետարանչական միության]] լուծարմանը և Ֆրեդերիկ V-ի տիտղոսի կորստին։կորստին: Ֆրեդերիկը հայտարարվեց օրենքից դուրս, իսկ նրա կալվածքները բաժին պետք է հասնեին կաթոլիկ ազնվականներին։ազնվականներին: Նրա տիտղոսը տրվեց նրա հեռու բարեկամ Մաքսիմիլիանին։Մաքսիմիլիանին: Ֆրեդերիկը ստիպված եղավ օգնություն խնդրել Շվեդիայից, Նիդեռլանդերից և Դանիայից։Դանիայից:

Սա լուրջ հարված էր բողոքական հավակնություններին տարածաշրջանում։տարածաշրջանում: Ապստամբության ճնշումից հետո Բոհեմիացի ազնվականների ունեցվածքի մեծ մասը անցավ կաթոլիկներին։կաթոլիկներին: Իսպանացիները ձգտելով առաջ անցնել հոլանդացիներից [[Ութսունամյա պատերազմ]]ի նախապատրաստման գործընթացում, ցանկանում էին նվաճել Ֆրեդերիկի հողերը։հողերը: Պատերազմի առաջին փուլը արևելյան Գերմանիայում ավարտվեց 1621-ի դեկտեմբերի 31-ին, երբ Տրանսիլվանիայի արքայազնը և կայսրը կնքեցին Նիկոլսբուրգի հաշտության պայմանագիրը, համաձայն որի Տրանսիլվանիային տրվեցին [[Թագավորական Հունգարիա]]յի մեծ թվով տարածքներ։տարածքներ:

[[Պատկեր:Muszkieterzy.JPG|thumb|left|[[Հրացանակիր]]ների փորագրություն մոտ 1620 թվական։թվական:]]

[[Պատկեր:Johann Tserclaes Tilly.jpg|thumb|right|180px|[[Յոհան Ցերկլաս Տիլլի]] բավարական և կայսերական զորքերի հրամանատար։հրամանատար:]]

Որոշ պատմաբաններ 1621-1625 թվականները Երեսնամյա պատերազմում համարում են առանձին փուլ, և այն անվանում են Պալատինեյթի փուլ։փուլ: Սպիտակ լեռան ճակատամարտում կրած պարտությունից հետո Բոհեմիայի մեծ մասը խաղաղվեց։խաղաղվեց: Սակայն Պալատինեյթում պատերազմը շարունակվում էր։էր: Տեղի նշանավոր առաջնորդներից դուքս [[Էռնստ վոն Մանսֆիլդ]]ը<ref>Concerning Mansfeld, one of the greatest military enterprisers in the early years of the war (1618–1626) see Krüssmann, ''[http://www.walter-kruessmann.de/ Ernst von Mansfeld]'', (doctoral thesis, Cologne 2007) Berlin 2010.</ref> – օգնեց Ֆրեդերիկ V-ին պաշտպանել իր հողերը։հողերը: Այս փուլը անցավ փոքր ընդհարումներով։ընդհարումներով: [[Մանհեյմ]]ը և [[Հեյդելբերգ]]ը ընկան 1622-ին, [[Ֆրանկենթալ]]ը նվաճեցին երկու տարի հետո Պալատինեյթը թողնելով իսպանական զորքերին։զորքերին:

Բողոքականների բանակի մնացուկները անցան ծառայության նիդերլանդական բանակում։բանակում: Սակայն նրանց ժամանումը Նիդերլանդները չօգնեց ազատվել [[Բերգեն-օպ-Զում]]ի պաշարումից (Հոկտեմբեր 1622), հոլանդացիները չկարողացան պաշտպանել նրաց վերջին կացարանը։կացարանը: Նրանց ուղարկեցին արևելյան Ֆրիսիա։Ֆրիսիա: Մոնսֆիլդը մնաց Նիդերլանդներում, բայց Կրիստիանը մնաց օգնելու իր հարազատներին։հարազատներին: Ստանալով նորությունը, որ Մոնսֆիլդը իրեն չի օգնելու, Կրիստիանի բանակը նահանջեց դեպի Նիդերլանդների սահման։սահման: 1623-ի Օգոստոսի 6-ին 10 մղոն սահմանին չհասած Տիլլիի ավելի կազմավորված բանակը հասավ նրանց։նրանց: [[Ստադլոհնի ճակատամարտ]]ում Կրիստիանի բանակը պարտություն կրեց կորցնելով բանակի ձորս հինգերորդ մասը, որը նախքան այդ հաշվվում էր մոտ 15.000 զինվոր։զինվոր: Այս ողբերգությունից հետո բողոքականները կորցրեցին բոլոր հույսերը վերականգնվելու և այսպիսով բողոքական ապստամբությունը վերջնականապես ճնշվեց։ճնշվեց:

1562–1598 թվականների [[Ֆրանսիական կրոնական պատերզմներ|կրոնական պատերզմներ]]ից հետո, Ֆրանսիայի բողոքական [[Հուգենոտներ]]ը (հիմնականում հարավ-արևմտյան տարածքներից) վայելեցին 20 ամյա խաղաղությունը [[Հենրի IV (Ֆրանսիայի թագավոր)|Հենրի IV]]-ի օրոք, ով մինչև կաթոլիկ դառնալը հարում է հուգենոտներին։հուգենոտներին: Նրան հաջորդող [[Լյուդովիկոս XIII]]-ը, ով իր կաթոլիկ մոր ազդեցության տակ էր, ավելի քիչ համբերատար էր։էր: Հուգենոտները ի պատասխան սկսեցին զինվել, ստեղծեցին զինվորական խմբավորումներ և դիվանագիտական հարաբերություններ սկսեցին օտարերկրյա պետությունների հետ։հետ: Ապստամբությունը սկսվեց մեծ բախումներով, բոլորն էլ ավարտվեցին հուգենոտների պարտությամբ. [[Մոնտաուբանի պաշարում]] 1621 թվականին, [[Սեն Մարտին դը Ռեի ծովային ճակատամարտ]] 1622 թվականի հոկտեմբերի 27-ին, [[Ռե կղզու գրավում]] 1625 թվականին, [[Լա Ռոշելի պաշարում]] 1627–1628 թվականներին։թվականներին: Ապստամբությունը վերաճեց միջազգային հակամարտության Անգլիայի ներգրավմամբ 1627-1629 թվականներին։թվականներին: Ստյուարտների տունը ներգրավվեց Եվրոպայում խաղաղության ապահովման գործընթացում և ներքաշվեց Իսպանիայի և Ֆրանսիայի պատերազմներին։պատերազմներին: Սակայն պարտություն կրելով Ֆրանսիայից (ինչը անուղղակիորեն բերեց անգլիացիների առաջնորդ Ջորջ Վիլիերսի մահվան), բացի այդ ֆինանսավորման դադարեցման և ներքին հակամարտությունների պատճառով Անգլիայի խորհրդարանը որոշեց դուրս գալ պատերազմից։պատերազմից:<ref>{{cite book|url=https://books.google.am/books?id=TtXHfVQ4tkwC&pg=PA271 |title=Peltonen, p.271 |publisher=Google Books |date=16 Դեկտեմբեր 2004 |accessdate=18 Մայիս 2012}}</ref> Ֆրանսիան մնաց խոշորագույն կաթոլիկ թագավորությունը, որը դաշնակից չէր Հաբսբուրգներին և ապագայում պետք է պատերազմի մեջ մտներ Իսպանիայի հետ։հետ:

Կոպենհագենում կայսերական հաղթանակից հետո հաստատված խաղաղությունը կարճ կյանք ունեցավ Դանիայի կողմից պատերազմին ներքաշվելու պատճառով։պատճառով: Դանիական միջամտությունը անվանվեց '''Ստորին Սաքսոնյան պատերազմ''' կամ դանիերեն '''Kejserkrigen''' ("Կայսրների պատերազմ"),<ref>{{cite book|title=Denmark, 1513–1660: the rise and decline of a Renaissance monarchy|first=Paul Douglas|last=Lockhart|publisher=[[Oxford University]] Press|year=2007|isbn=0-19-927121-6|url=http://www.google.de/books?id=TkteH2TrSSsC&pg=PA166|accessdate=2009 թ․ օգոստոսի 7|page=166}}</ref> սկսվեց, երբ Դանիայի թագավոր [[Կրիստիան IV (Դանիայի թագավոր)|Կրիստիան IV]], ով լյութերական էր և նաև հանդիսանում էր Հելստեյնի դուքսը, օգնեց հարևան [[Ստորին սաքսոնիա]]յի լյութերեն իշխանավորներին բանակ կազմել ընդդեմ կայսերական ուժերի։ուժերի:<ref>{{cite web|url=http://www.danskekonger.dk/eng/biografi/ChrIV.html|title=Danish Kings · Christian 4.

|publisher=danskekonger.dk|accessdate=2008 թ․ մայիսի 24}}</ref> Դանիան վախենում էր, որ իր [[անկախություն]]ը վտանգի տակ կլինի, քանի որ բողոքականները պարտություն էին կրել կաթոլիկներից։կաթոլիկներից: Կրիստիան IV նաև ցանկանում էր քաղաքական դիվիդենտներ ստանալ հյուսիսային Գերմանիայից։Գերմանիայից: Օրինակ 1621 թվականին Համբուրգը ճանաչեց Դանիայի անկախությունը և Կրիստիանի որդուն նշանակեց Բրեմենի արքեպիսկոպոս։արքեպիսկոպոս: Կրիստիան IV նվաճեց իր թագավորության համար հարստության աղբյուր, ինչը չունեին հյուսիսային Եվրոպայի մյուս երկրները։երկրները: Այս հարստությունները ձեռք էին բերվում [[Օրսանդ]]ի հարկերից և Շվեդիայի տարածքների զինված թալանից։թալանից:<ref>Wilson, Peter. "Europe's Tragedy". Penguin, 2009, p.400-433</ref> Դանիայի ուղին հավանության արժանացավ Ֆրանսիայի և Անգլիայի կողմից, Կրիստիանը, որպես գլխավոր հրամանատար կարողացավ հավաքագրել 20,000 վարձկանի և 15,000 ազգային բանակ։բանակ:

Նրա դեմ կռվելու համար Ֆերդինանդ II-ը զորք ուղարկեց [[Ալբրեխտ Վալենշտայն]]ի գլխավորությամբ, ով աչքի էր ընկել Բոհեմիայում և հարստացել որոշ տարածքներ նվաճելով։նվաճելով:<ref>{{cite web |url=http://www.prague-guide.co.uk/categories/Attractions,-What-to-See/Wallenstein-Palace-Gardens/ |title=Wallenstein Palace Gardens|publisher=prague-guide.co.uk|accessdate=2008 թ․ մայիսի 24 |archiveurl = http://web.archive.org/web/20080405122000/http://www.prague-guide.co.uk/categories/Attractions,-What-to-See/Wallenstein-Palace-Gardens/ <!-- Bot retrieved archive --> |archivedate = ապրիլի 5, 2008}}</ref> Ուոլշտեյնը համաձայնվեց հավաքագրել իր բանակը, որը հաշվվում էր 30,000-ից 100,000 զինվոր պայմանով, որ նրան կթույլատրվի թալանել գրավված տարածքները։տարածքները: Կրինստիանը, ով ոչինիչ չգիտեր Վալենշտայնի զորքի մասին, իմանալով Վալենշտայնի և Տիլլիի միավորման մասին ստիպված հրաժարական տվեց։տվեց: Կրիստիանը անհաջողակ էր նաև այն հարցում, որ նրա բոլոր դաշնակիցները ստիպված եղան հետ քաշել իրենց զորքերը. Անգլիան թույլ էր և պառատկված, Ֆրանսիան քաղաքացիական պատերազմի շեմին էր, Շվեդիան պատերազմի մեջ էր Լեհ-Լիտվական միավորված ուժերի դեմ, և ոչ Բրանդենբուրգը ոչ էլ Սաքսոնիան հետաքրքրված չէին արևելյան Գերմանիայում պատերազմներ մղելուն։մղելուն: Վալենշտայնը պարտության մատնեց Մանսֆիլդի բանակին [[Դեսու կամրջի ճակատամարտ]]ում (1626), իսկ Գեներալ Տիլլին հաղթեց դաներին [[Լութերի ճակատամարտ]]ում (1626)։:<ref>{{cite web|url=http://history.wisc.edu/sommerville/351/351-043.htm |title=The Danish interval |publisher=History.wisc.edu |accessdate=2012 թ․ մայիսի 18}}</ref> Մանսֆիլդը մահացավ մի քանի ամսից հնարավոր տուբերկուլոզից [[Դալմաթիա]]յում։յում:

Վալենշտայնի զորքը շարժվեց հյուսիս` նվաճելով [[Մակելենբուրգ]]ը, [[Պոմերանիա]]ն և [[Յուտլանդիա]]ն, բայց չկարողացավ նվաճել Դանիայի մայրաքաղաքը։մայրաքաղաքը: Վալենշտայնը չուներ նավատորմ, իսկ ոչ [[Հանզայի միություն]]ը ոչ Լեհ-Լիտվական միավորված ուժերը թույլ չտվեցին կայսերական բանակին օգտվել իրենց նավահանգիսնտերից [[Բալթիկ ծով]]ում։ում: Նա պաշարեց [[Ստրալսանդ]]ը, որը գրավելով կունենար հարմար նավահանգիստ, որտեղ կկառուցեր հզոր նավատորմ, սակայն Դանիայի դեմ պատերազմը կասեցվեց` ֆինասապես ձեռնտու չլինելու պատճառով։ պատճառով:<ref>{{cite web |url=http://www.newadvent.org/cathen/15538b.htm |title=CATHOLIC ENCYCLOPEDIA: Albrecht von Wallenstein |publisher=newadvent.org |accessdate=2008 թ․ մայիսի 24 }}</ref> Վալենշտայնը վախենում էր կորցնել հյուսիսային Գերմանիայից եկող եկամուտները, նույն ժամանակ Կրինստիանը պարտության մատնեց նրան [[Ուոլգաստի ճակատամարտ]]ում. երկուսն էլ պատրաստ էին բանակցությունների։ բանակցությունների:<ref>*{{cite book|title=Denmark, 1513–1660: the rise and decline of a Renaissance monarchy|first=Paul Douglas|last=Lockhart|publisher=[[Oxford University]] Press|year=2007|isbn=0-19-927121-6|url=http://www.google.de/books?id=TkteH2TrSSsC&pg=PA170|accessdate=2009 թ․ օգոստոսի 5|page=170}}</ref>

Բանակցությունների արդյունքում կնքվեց [[Լյուբեկի պայմանագիր]]ը 1629 թվականին, համաձայն որի, Կրիստիանին էր մնում Դանիան, սակայն նա չէր կարող օգնել Գերմանիայի բողոքական տարածքներին։տարածքներին: Այսպիսով հետագա երկու տարիներին Կաթոլիկների ձեռքը անցան ավելի շատ տարածքներ։տարածքներ: Բացի այդ Կաթոլիկ լիգան համուզեց Ֆերդինանդ II-ին հետ վերցնել լյութերական տարածքները, որոնք նրանց էին անցել Աուգբուրգի հաշտության պայմանագրով։պայմանագրով: Կայսրի հրամանով այդ տարածքները վերածվեցին երկու արքեպիսկոպոսարանների, տասնվեց թեմով և հարյուրավոր վանքերով։վանքերով: Նույն տարում մահացավ Գաբրիալ Բատլենը, ով Տրանսիլվանիայի կալվինիստ արքայազնն էր։էր: Այսպիով միայն [[Ստրալսանդ]] նավահանգիսը չմտավ Վալենշտայնի և Կայսրի տիրապետության տակ։տակ:

[[Պատկեր:Pike and shot model.jpg|thumb|250px|Զինվորների մոդել, որը վերաբերվում է Երեսնամյա պատերազմին, այն ցուցադրվել է [[Շվեդիայի բանակի թանգարան]]ում Ստանդարտ համազգեստը Եվրոպայում հազվագույտ երևույթ էր, ինչպես երևում է մոդելում։մոդելում:]]

Ֆերդինանդի արքունիքից որոշ մարդիկ չէին վստահում Վալենշտայնին, կարծում էին որ նա կմիավորի իր զորքերը գերմանական մարզերի հետ և դեմ դուրս կգա կայսրությանը։կայսրությանը: Այս ճնշման ներքո Ֆերդինանդը պաշտնանկ արեց Վալենշտայնին 1630 թվականին։թվականին: Նա ստիպված հետ կանչեց նրան, երբ Շվեդիայի թագավոր [[Գուստավ II|Գուստավ II Ադոլֆը]] իր զորքերով ներխուժեց կայսրության տարածներ <ref>[http://mars.wnec.edu/~grempel/courses/wc2/lectures/30yearswar.html The Thirty-Years-War]</ref>

Կրիստիան IV-ի նման Գուստավ Ադոլֆը եկավ օգնելու գերմանացի լյութերներին, ովքեր ճնշման էին ենթարկվում կաթոլիկների կողմից, բացի այդ նա տնտեսական օգուտներ էր ակնկալում մերձբալթյան գերմանական տարածքներից, նրան հովանավորում էին ֆրանսիամետ ուժերը և հոլանդացիները<ref>{{cite web|url=http://www.historyguide.org/earlymod/lecture6c.html|title=Lecture 6: Europe in the Age of Religious Wars, 1560–1715|publisher=historyguide.org|accessdate=2008 թ․ մայիսի 25}}</ref>: 1630 թվականից 1634 թվականներին Շվեդական բանակը հետ մղեց կաթոլիկներին բողոքականների տարածքներից։տարածքներից: Իր արշավանքի ընթացքում Շվեդիան տիրացավ կայսերական թագավորությունների կեսին և դարձավ բողոքականների առաջնորդը։առաջնորդը:

Շվեդական զորքերը Կայսրություն ներխուժեցին [[Պոմերանիա դքսություն|Պոմերանիա դքսության]] տարածքով, ինչը ծառայել էր, որպես Շվեդիայի հենակետ 1630 թվականից։թվականից: Վալենշտայնի հրաժարականից հետո Ֆերդինանդ II-ը կախվածության մեջ ընկավ Կաթոլիկ լիգայից։լիգայից: Ադոլֆը միության մեջ մտավ Ֆրանսիայի հետ [[Բարվալդի պայմանագիր|Բարվալդի պայմանագրով]] (Հունվար 1631)։: Ֆրանսիան նաև գաղտնի պայմանագիր կնքեց Բավարիայի հետ, սակայն այն անիմաստ դարձավ, երբ շվեդական զորքերը ներխուժեցին Բավարիա։Բավարիա: [[Բրետենֆելդի ճակատամարտ]]ում, Ադոլֆի զորքերը պարտության մատնեցին Կաթոլիկ լիգայի զորքերին Գեներալ Տիլլիի գլխավորությամբ<ref>

{{cite web |url=http://www.historynet.com/thirty-years-war-battle-of-breitenfeld.htm/6 |title=HistoryNet&nbsp;&nbsp;—- From the World’s Largest History Magazine Publisher » Thirty Years’ War: Battle of Breitenfeld |publisher=historynet.com |accessdate=2008 թ․ մայիսի 24 }}</ref>

<ref>{{cite web|url=http://www.historyworld.net/wrldhis/PlainTextHistories.asp?historyid=ac18#Breitenfeld and Lützen: AD 1631–1632|title=History of THE THIRTY YEARS' WAR|publisher=historyworld.net|accessdate=2008 թ․ մայիսի 25}}</ref>: Մեկ տարի անց նրանք նորից հաղթանակ տարան, այս անգամ Տիլլին զոհվեց։զոհվեց: Հյուսիսային մասը կաթոլիկ լիգայից անցավ Շվեդիային։Շվեդիային: 1630 թվականիվ Շվեդիան վճարեց մոտ 2,368,022 դալեր իր 42,000 բանակին։բանակին: 1632 թվականին վճարեց այս գումարի հինգերորդ մասը միայն (476,439 դալեր) ունենալով մոտ երեք անգամ ավելի մեծ բանակ (149,000)։: Սա հնարավոր դարձավ Ֆրանսիայի կողմից սուբսիդավորման և տարած հաղթանակների արդյունքում տարածքների թալանից։թալանից: Ադոլֆուսի բանակի վարձկանների մեծ մասը գերմանացիներ էին<ref>{{cite web|url=http://www.sfhm.se/templates/pages/ArmeStandardPage____1241.aspx?epslanguage=EN |title=Soldater i trettioåriga kriget |publisher=Sfhm.se |accessdate=2012 թ․ մայիսի 18}}</ref>, սակայն շոտլանդացիները նույնպես քիչ չէին։չէին:

Տիլլիի մահից հետո Ֆերդինանդը դիմեց Վալենշտայնի օգնությանը, ով ուներ բազմահազարանոց բանակ։բանակ: Վալենշտայնը մոտեցավ հարավից, սպառնալով Ադոլֆի մատակարարման աղբյուրներին։աղբյուրներին: Ադոլֆուսը գիտեր, որ Վալենշտայնը նախապատրաստվում է հարձակման, բայց այլ ելք չգտավ։չգտավ: Նրանք հանդիպեցին [[Լյութզենի ճակատամարտ]]ում 1632 թվականին, որտեղ շվեդները տիրեցին նախաձեռնությանը, բայց Ադոլֆը սպանվեց։սպանվեց:

Ֆերդինանդի կասկածները Վալենշտայնի նկատմամբ նորից արթնացան 1633 թվականին, որբ Վալենշտայնը առևտրի մեջ մտավ կաթոլիկների և բողոքականների հետ։հետ: Ֆերդինանդը կասկածեց, որ Վալենշտայնը կանցնի հակառակորդի կողմը, հրամայեց նրան ձեռբակալել։ձեռբակալել: Վալենշտայնի զինվորներից Կապիտան Դևերոն 1634 թվականի փետրվարի 25-ին սպանեց Վալենշտայնին, երբ իմացավ, որ նա կապ է հաստատել շվեդների հետ։հետ: Նույն տարում բողոքական զորքերը մնալով առանց իրենց առաջնորդ Գուստավի, պարտություն կրեցին [[Նորդլիգենի ճակատամարտ]]ում իսպանական կայսերական զորքերից Կարդինալ-Ինֆանտ Ֆերդինանդի գլխավորությամբ։գլխավորությամբ:

1635 թվականի գարնան դրությամբ շվեդական ամբողջ դիմադրությունը Գերմանիայի հարավում դադարեց։դադարեց: Սրանից հետո կայսերական և բողոքական կողմերը հանդիպեցին բանակցությունների սեղանին, արդյունքը եղավ [[Պրագայի հաշտություն (1635)|Պրագայի հաշտության պայմանագիրը]], ինչը թույլ տվեց բողոքական ղեկավարներին պահպանել իրենց տարածքները, որոնք ձեռք էին բերվել մինչև 1627 թվականը։թվականը: Այն պաշտպանեց նաև Գերմանիայի հյուսիս արևմտյան հատվածի Լյութերների իրավուքները, սակայն հարավ արևմտյան հատվածի Լյութերներից բռնագրավվեցին հողերը Կայսերական լիգայի օգտին։օգտին:

Պայմանագրով նաև սահմանվեց, որ Կայսրի և Գերմանական երկրների զորքերը պետք է միավորվեին մեկ՝ Սրբազան Հռոմեական կայսրության զորքերի անվանման տակ։տակ: Վերջապես հաստավեց, որ ոչ մի ազնվական չի կարող դաշնության մեջ մտնել որևէ այլ ազնավականի կամ արտասահմանյան երկրի հետ, բացի այդ ներում շնորհվեց բոլոր այն ազնվականներին, ով դաշնության մեջ էր մտել շվեդների ներխուժումից հետո

Համաձայնագիրը չընդունվեց Ֆրանսիայի կողմից, ինչը իրենց կարծիքով ուժեղացնում էր Հաբսբուրգներին։Հաբսբուրգներին: Արդյունքում Ֆրանսիան միջամտեց պատերզամին, ինչը սկիզբ դրեց երեսնամյա պատերազմի վերջին փուլին։փուլին: Շվեդիան չմասնակցեց հաշտության պայմանագրի կնքմանը և միանալով Ֆրանսիային շարունակեց պատերազմը։պատերազմը:

[[Պատկեր:Cardinal Richelieu (Champaigne).jpg|thumb|left|180px| Չնայած [[Կարդինալ Ռիշելյե]]ն կաթոլիկ էր, նա Ֆրանսիայի հետ միասին միության մեջ էր բողոքականների հետ։հետ:]]

[[Պատկեր:Battle of Lens.jpg|thumb|200px| [[Լենսի ճակատամարտ]], 1648 թվական։թվական:]]

Չնայած Ֆրանսիան կաթոլիկ տերություն էր, այն նաև Իսպանիայի և Սրբազան Հռոմեական կայրության մրցակիցն էր։էր: [[Կարդինալ Ռիշելյե]]ն, ով [[Լյուդովիկոս XIII]]-ի գլխավոր նախարարն էր, զգում էր, որ Հաբսբուրգներերը գնալով ուժեղանում էին, քանի որ նրանք տիրացան Ֆրանսիայի արևելյան սահմանին հարող տարածքներին, ինչպես նաև Նիդերլանդների մի մասին։մասին: Ռիշելյեն մասամբ պատերազմի մեջ էր սկսած 1631 թվականի հունվարից, երբ Գուստավ Ադոլֆի հետ կնքվեց [[Բարդվալդեի պայմանագիր]]ը, համաձայն, որի Ֆրանսիան շվեդներին էր վճարում տարեկան 1,000,000 լիվր, որպեսզի նրանք պայքարեին Հաբսբուրգների դեմ Գերմանիայում։Գերմանիայում: Պայամանագրով նաև ասվում էր, որ Շվեդիան չի կարող հաշտություն կնքել Սրբազան Հռոմեական կայրության հետ առանց Ֆրանսիայի թույլտվության։թույլտվության:

Շվեդների Նորդլինգենում կրած պարտությունից և Պրագայի հաշտությունից հետո, պարզ դարձավ, որ նրանք միայնակ չեն կարող շարունակել պատերազմը, և Ռիշելյեն որոշեց ուղղակի պատերազմի մեջ մտնել Հաբսբուրգների դեմ։դեմ: Ֆրանսիան պատերազմ հայտարարեց Իսպանիային 1635 թվականի մայիսին և Սրբազան Հռոմեական կայսրությանը 1636 թվականի օգոստոսին։օգոստոսին: Ֆրանսիան դաշնության մեջ մտավ Շվեդիայի հետ Վիսմարի և Համբուրգի պայմանագրերի համաձայն։համաձայն:

Պրագայի հաշտությունից հետո շվեդական զորքերը [[Յոհան Բաներ]]ի գլխավորությամբ վերակազմավորված կայսերական զորքերի ճնշման ներքո նահանջեցին հյուսիսային Գերմանիա։Գերմանիա: Երկար ժամանակ փոքրածավալ բախումներց հետո նրանք վերջապես հանդիպեցին [[Վիտստոկի ճակատամարտ]]ում 1636 թվականին, որտեղ շվեդները փայլուն հաղթանակ տարան։տարան:

Ֆերդինանդ II-ը մահացավ 1637 թվականին, նրան փոխարինեց իր որդին՝ [[Ֆերդինանդ III (Սրբազան Հռոմի կայսր)|Ֆերդինանդ III]]-ը, ով շատ մեծ ցանկություն ուներ ավարտել պատերազմը բանակցությունների ճանապարհով։ճանապարհով:

Ֆրանսիական զորքերի առաջ խաղացում աղետալի ընթացք ստացավ, երբ իսպանական զարքերը անցան հակահարձակման՝ ներխուժելով Ֆրանսիայի տարածք։տարածք: Կայսերական գեներալ [[Յոհան վոն Վերթ]]ը և իսպանական հրամանատար Ֆերդինանդը ավերեցին Շամպայն, Բուրգունդիա և Պիկարդիա նահանգները, անգամ մոտեցան Փարիզին 1636 թվականին, մինչև հանդիպեցին Բերնարդի զորքերին։զորքերին: Բերնարդի հաղթանակը Շամպայն նահանգում ստիպեց Հաբսբուրգներին նահանջել մինչև Ֆրանսիայի սահմանները։սահմանները: Լայնամաշտաբ բախումները շարունակվեցին, առանց որևէ կողմի առավելության։առավելության: 1642 թվականին Կարդինալ Ռիշելյեն մահացավ։մահացավ:

Վիտստոքի ճակատամարտից հետո շվեդական բանակը նորից տիրեց նախաձեռնությանը գերմանական ճակատում։ճակատում: 1642 թվականին Բրեյտֆիլդի երկրորդ ճակատամարտում շվեդ դաշտային մարշալ [[Լեննարտ Տորստենսոն]]ը պարտության մատնեց կայսերական բանակին Վիլհելմի գլխավորությամբ։գլխավորությամբ: Կայսերական բանակը ունեցավ մոտ 20.000 զոհ։զոհ: Ի տարբերություն շվեդական բանակը կորցրեց ընդամենը 5.000 զինվոր և 46 հրանոթ։հրանոթ: Ճակատամարտից հետո շվեդները նվաճեցին Սաքսոնիան և Ստիպեցին Ֆերդինանդ III-ին մտածել խաղաղության պայմանագրի մասին ոչ միայն շվեդների, այլ ֆրանսիացիների հետ։հետ:

[[Պատկեր:Prag 1648.jpg|thumb|250px|Պրագայի պաշարումը Շվեդների կողմից 1648 թվականին։թվականին:]]

1643 թվականին Լյուդովիկոս XIII-ը մահացավ և թագը անցավ նրա 5 տարեկան որդուն` [[Լյուդովիկոս XIV (Ֆրանսիայի թագավոր)|Լյուդովիկոս XIV]]-ին։ին: Ֆրանսիացի գեներալ Լյուդովիկոս II-ը պարտության մատնեց իսպանական բանակին [[Ռոկռոյի ճակատամարտ]]ում 1643 թվականին։թվականին: Լյուդովիկոս XIII-ի գլխավոր նախարար [[Կարդինալ Մազարին]]ը, ով ճնշել էր [[Ֆրոնդե]]ի խռովությունը 1645 թվականին, սկսեց աշխատել պատերազմը ավարտելու ուղղությամբ։ուղղությամբ:

[[Պատկեր:Europe map 1648.PNG|thumb|Եվրոպան Վեստֆալիայի խաղաղությունից հետո, 1648 թվական։թվական:]]

1643 թվականին Դանիան նորից փորձեց ներքաշվել պատերազմում, սակայն այս անգամ կայսերական բանակի կողմից ընդդեմ Շվեդիայի։Շվեդիայի: Շվեդ մարշալ [[Լենարտ Տորստենսոն]]ը ստիպեց [[Ֆրեդերիկ III (Դանիայի թագավոր)|դանիացի արքայազն Ֆրեդերիկ]]ին նահանջել [[Բրեմեն-Վերդեն]]ից, հետապնդելով նրան մինչև Դանիայի հարավային շրջաններ, արդյունքում ստիպելով նրան հաշտություն խնդրել<ref>{{cite book|title=Der Westfälische Frieden von 1648: Wende in der Geschichte des Ostseeraums|editor-first=Hans-Joachim|editor-last=Hacker|publisher=Kovač|year=2001|isbn=3-8300-0500-8|first=Klaus-R|last=Böhme|chapter=Die sicherheitspolitische Lage Schwedens nach dem Westfälischen Frieden|language=German|page=35}}</ref>: Տորստենսոնը նվաճեց [[Յուտլանդիա]]ն, իսկ Շվեդական թագավորական նավատորմը ջախջախեց Դանիական նավատորմին [[Կառլ Գուստավ Վրանգել]]ի գլխավորությամբ Ֆեհմերնի ծոցում 1644 թվականի հոկտեմբերի 13-ին։ին: Դանիայի պատերազմից դուրս գալուց հետո Տորտենսոնը որոշեց հաղթել կայսերական բանակին [[Մատիաս Գալլաս]]ի գլխավորությամբ։գլխավորությամբ: Նա Յուտլանդից շարժվեց դեպի Բոհեմիա։Բոհեմիա: Պրագայի մոտ [[Յանկաուի ճակատամարտ]]ում շվեդները պարտության մատնեցին կայսերական զորքերին և նվաճեցին Բոհեմիայի մի մասը, այդ թվում Պրագան։Պրագան:

1645 թվականին Լյուդովիկոս II-ը պարտության մատնեց բավարական բանակին Նյորդլիգենում։Նյորդլիգենում: Վերջին հայտնի կաթոլիկ զորավար Բարոն [[Ֆրանց վոն Մերցի]]ին զոհվեց ճակատամարտում։ճակատամարտում:<ref>{{cite web |url=http://www.britannica.com/eb/article-9052107/Franz-baron-von-Mercy |title=Franz, baron von Mercy – Britannica Online Encyclopedia |publisher=britannica.com |accessdate=2008 թ․ մայիսի 22 }}</ref>

1647 թվականին [[Բավարիա]]ն, [[Քյոլն]]ը, Ֆրանսիան և Շվեդիան ստորագրեցին [[Ուլմի պայմանագիր]]ը։ը: 1648 թվականին շվեդական և ֆրանսիական զորքերը պարտության մատնեցին կայսերական բանակին Զուսմարշուսենիր Լենսի ճակատամարտերում։ճակատամարտերում: 1648 թվականի Պրագայի ճակատամարտը դարձավ Երեսնամյա պատերազմի վերջին իրադարձությունը։իրադարձությունը: Շվեդ գեներալ Հանս Կրիստոֆ վոն Կյոնիգմարգը մտավ քաղաք և նվաճեց Պրագայի ամրոցը, որտեղից որ սկսվել էր Երեսնամյա պատերազմը։պատերազմը: Արդյունքում Հաբսբուրգների ձեռքում մնաց միայն Ավստրիան։Ավստրիան:

Չորս տարի հակամարտող կողմերը (Սրբազան Հռոմի կայսրությունը, Ֆրանսիան և Շվեդիան) ակտիվ քննարկեցին հաշտության պայմանագրի դրույթները Վեստֆալիայում<ref name="TheThirty">{{cite web |url=http://www.pipeline.com/~cwa/TYWHome.htm |title=::The Thirty Years War:: |publisher=Chris Atkinson |accessdate=2008 թ․ մայիսի 23 }}</ref>: Պատերազմի ավարտը արդյունք չէր մեկ պայմանագրի, բայց արդյունք էր պայմանագրերի խմբի ինչպիսիք էր Համբուրգի պայմանագիրը 1638 թվականին։թվականին:

1648 թվականի մայիսի 15-ին [[Մյունստերի պայմանագիր|Մյունստերի պայմանագրով]] ստորագրվեց [[Ութսունամյա պատերազմ]]ի ավարտը։ավարտը: Գրեթե հինգ տարի հետո Հոկտեմբերի 24-ին ստորագրվեց Օսնեբրյուկի պայմանագիրը<ref name="TheThirty" /><ref>{{cite web|url=http://www.pipeline.com/~cwa/Westphalia_Phase.htm#The End of the Eighty Years War|title=The Thirty Years War: The Peace of Westphalia|publisher=pipeline.com|accessdate=2008 թ․ մայիսի 23}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.countryreports.org/history/timeline.aspx?countryId=91|title=Germany History Timeline|publisher=countryreports.org|accessdate=2008 թ․ մայիսի 24}}</ref>:

[[Պատկեր:Bondi brennandi hus.jpg|thumb|Գյուղացին ներում է աղերսում այրվող ֆերմայի առջև։առջև:]]

Պատերազմի արդյունքում կորուստները ահռելի էին, գերմանական երկրներում բնակչությունը նվազեց 25%-ից 40%-ով<ref>"[http://www.britannica.com/EBchecked/topic/195896/history-of-Europe/58335/Demographics#ref=ref310375 History of Europe – Demographics]". Encyclopædia Britannica.</ref>: Որոշ շրջաններ անհամեմատելի շատ կորուստներ ունեցան<ref>[http://www.historynet.com/thirty-years-war-battle-of-breitenfeld.htm Thirty Years’ War: Battle of Breitenfeld], HistoryNet</ref>: Օրինակ [[Վյութենբերգ]]ի բնակչությունը նվազեց երեք քարրորդով<ref name="TYW-TPOW-About.com">{{cite web|url=http://historymedren.about.com/library/text/bltxtgermany16.htm|title=Germany&nbsp;&nbsp;—- The Thirty Years' War&nbsp;&nbsp;—- The Peace of Westphalia|publisher=About.com|accessdate=2008 թ․ մայիսի 24}}</ref>: [[Բրադենբուրգ]]ում մահացողների թիվը կազմում էր բնակչության կեսը, մինչդեռ որոշ շրջաններում կորուստները կազմեցին բնակչություն երկու երորդը<ref>[http://history.wisc.edu/sommerville/351/351-151.htm Prussia in the later 17th century], University of Wisconsin-Madison</ref>: Գերմանական երկրներում տղամարդկանց թիվը կրճատվեց երկու անգամ։անգամ:<ref>[http://www.journalofantiques.com/Jan04/coinsjan04.htm Coins of the Thirty Years War, The Wonderful World of Coins], Journal of Antiques & Collectibles January Issue 2004</ref> Չեխական տարածքների բնակչությունը կրճատվեց մեկ երրորդով, պատերազմի, հիվանդությունների և արտագաղթի արդյունքում<ref name="TYW-Czech Republic">{{cite web|url=http://www.czech.cz/en/czech-republic/history/all-about-czech-history/the-thirty-years-war/

|title=The Thirty Years' War&nbsp;&nbsp;—- Czech republic|publisher=czech.cz|accessdate=2008 թ․ մայիսի 24 |archiveurl = http://web.archive.org/web/20080504165414/http://www.czech.cz/en/czech-republic/history/all-about-czech-history/the-thirty-years-war/ <!-- Bot retrieved archive --> |archivedate = մայիսի 4, 2008}}</ref><ref name="Cultural Timeline-1600s">{{cite web|url=http://www.fm.coe.uh.edu/timeline/1600s.html|title=Historical/Cultural Timeline – 1600s

|publisher=College of Education, University of Houston|accessdate=2008 թ․ մայիսի 24}}</ref>: Խաղաղ բնակչությունը մեծամասամբ տուժեց վարձկանների կողմից իրականացված թալանից, որոնք սպանում և թալանում էին պարտված կողմի ժողովրդին<ref>{{cite web|url=http://www.tuebingen.de/en/1560_6209.html|title=The Thirty Year War and its Consequences&nbsp;&nbsp;—- Universitätsstadt Tübingen|publisher=tuebingen.de|accessdate=2008 թ․ մայիսի 23}}</ref>: Գյուղերը ամենահեշտ թալանի օջախներն էին վարձկանների համար։համար: Պատերազմից թալանված Դրաիս գյուղին մոտ 100 տարի պահանջվեց վերականգնվելու համար։համար: [[Շվեդական կայսրություն|Շվեդական]] բանակները ավերեցին 2.000 ամրոց, 18.000 գյուղ և 1.500 քաղաք Գերմանիայում, ինչը կազմում էր երկրի քաղաքների մեկ երրորդը<ref name="Population-HLS">{{cite web

Պատերազմը ահռելի հետք թողեց Կենտրոնական Եվրոպայի տնտեսության և բնակչության սոցիալական մակարդակի վրա, ինչը մինչ այդ էլ ծաղկում չէր ապրում։ապրում:<ref>[http://www.boisestate.edu/courses/reformation/germany/after30yw.shtml Germany after the Thirty Years War], Boise State University</ref><ref>{{cite web|url=http://history-world.org/The%20Thirty%20Years'%20War.htm|title=The Thirty Years' War|publisher=history-world.org|accessdate=2008 թ․ մայիսի 23}}</ref>

[[Ինֆեկցիոն հիվանդություններ|Մալավիա]]յի մի քանի տեսակներ վարակեցին Գերմանիայի քաղաքացիներին և զինվորականների 1618-ից 1648 թվականներին։թվականներին: Պատերազմի ընթացքում նաև այլ սուր վարակիչ հիվանդությունների տարածվեցին։տարածվեցին: Հիվանդությունների տարածողները հիմնականում զինվորներն էին, ովքեր անընդհատ շարժվում էին մի բնակավայրից մյուսը։մյուսը: Բացի այդ բնակչության տեղաշարժը և փախստականների մեծ կուտակումները բերեցին համաճարագի խորացմանը։խորացմանը: Համաճարագների մասին տեղեկությունները մեզ հասել են տեղական արխիվներից, վկայություններից, հարկային գրքերից և այլն։այլն: Համաճարագների մասին վկայությունները չեն վերաբերվում միայն պատերազմի տարիներին, սակայն դրանց մասին ավելի շատ է խոսվում 1648 թվականից հետո մի քանի տասնամյակ։տասնամյակ:<ref>[http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,794989,00.html War and Pestilence], Time</ref>

Պատերազմի արդյունքների մեկն էր, որ Գերմանիայի տարածքները բաժանվեցին բազմաթիվ իշխանությունների, որոնք չնայած մտնում էին կայսերության մեջ, սակայն դե ֆակտո անկախ էին։էին: Սա նվազեցրեց Սրբազան Հռոմեական կայսրության հզորությունը և ապակենտորանցրեց Գերմանիայի իշխանությունը։իշխանությունը:

Երեսնամյա պատերազմը բերեց Եվրոպական ուժերի վերադասավորման։վերադասավորման: Համակամարտության վերջին տասնամյակում նկատելի դարձավ Իսպանիայի թուլացումը։թուլացումը: Մինչ Իսպանիան պատերազմում էր Ֆրանսիայի հետ, Պորտուգալիայում, որը հանդիսանում էր Իսպանիայի դաշնակիցը, տեղի ուեցավ իշխանափոխություն և իշխանության գլուխ կանգնեցին [[Բրագանզայի տոհմ]]ի ներկայացուցիչները։ներկայացուցիչները: Բացի այդ Իսպանիան ստիպված ընդունեց [[Նիդերլանդերի հանրապետություն|Նիդերլանդերի հանրապետության]] անկախությունը 1648 թվականին` ավարտելով [[Ութսունամյա պատերազմ]]ը։ը: Բուրբոնական Ֆրանսիան վերջնականապեց խլեց Իսպանիայի վաղեմի իշխանությունը [[Ֆրանկո-իսպանական պատերազմ (1635)|Ֆրանկո-իսպանական պատերազմներում (1635–59)]], ամրապնդելով իր դիրքերը [[Դևալյուցիայի պատերազմ]]ում (1667–68) և [[Ֆրանկո-նիդերլանդական պատերազմ]] (1672–78), [[Լյուդովիկոս XIV]]-ի գլխավորությամբ։գլխավորությամբ:

1643–45 թվականների ընթացքում Շվեդիան և Դանիան ընդարվեցին [[Տորստենսոնի պատերազմ]]ում։ում: Այս պատերազմի արդյունքը միացվեց Երեսնամյա պատերազմին և կնքվեց ընդհանուր հաշություն Վեստֆալիայում, որի արդյունքում վերականգնվեց Շվեդիայի մինչպատերազմյան կարգավիճակը։կարգավիճակը:

[[Պատկեր:Holy Roman Empire 1648 RU.png|450px|right|thumb|Կենտրոնական Եվրոպան Երեսնամյա պատերազմից հետո, որտեղ երևում է նաև ապակենտրոնացումը։ապակենտրոնացումը:]]

Վեստֆալիայի հաշտության շատ հոդվածներ մինչ օրս գործածվում են, որպես ընդունված նորմեր միջազգային իրավունքում։իրավունքում: Բացի այն, որ ընդգծվեցին երկրների սահմանները, Վեստֆալիայի հաշտությամբ նաև կարգավորվեցին շատ երկրների իշխանությունների սուբյեկտները։սուբյեկտները: Որոշվեց, որ համապատասխան երկրի քաղաքացին ենթարկվում է միայն տվյալ երկրի օրենքներին և իշխանության հրամաններին։հրամաններին:

Պատերազմը ունեցավ նաև մի քանի այլ հետևանք։հետևանք: Երեսնամյա պատերզմը եղավ վերջին կրոնական պատերազմը Եվրոպայում, որով ավարտվեց բազմադարյա արյունահեղությունը կրոնական հողի վրա։վրա: Եղան այլ կրոնական ընդհարումներ, բայց պատերազմներ չեղան<ref>{{cite web|url=http://www.historyguide.org/earlymod/lecture6c.html|title=Lecture 6: Europe in the Age of Religious Wars, 1560–1715|publisher=historyguide.org|accessdate=2008 թ․ մայիսի 27}}</ref>: Բացի այդ վարձկան զինվորների մասով լուրջ մտածելու առիթ դարձավ։դարձավ: Պատերազմը եղավ առիթ վարձկան զինվորներից հրաժարվելու և կանոնավոր ազգային բանակ ստեղծելուն։ստեղծելուն:

Պատերազմը իր ազդեցությունը ունեցավ նաև Եվրոպայից դուրս, քանի որ որոշ տերություններ օգտագործում էին իրենց անդրծովյան գաղութների ուժը։ուժը: 1630 թվականին հոլանդական նավատորմը 70 նավերով տիրացավ Բրազիլիայի շաքարեղեգով հարուստ ափերին, սակայն կորցրեց այն 1654 թվականին։թվականին: Կռիվներ անցան նաև Ասիայով և Աֆրիկայով։Աֆրիկայով:

[[Պատկեր:GabrielBethlen.jpg|thumb|right|180px|[[Գաբրիել Բեթլեն]], Տրանսիլվանիայի զորքերի հրամանատար և արքայազն։արքայազն:]]

* ''Vida y hechos de Estebanillo González, hombre de buen humor, compuesta por él mismo'' (Անդվերպեն, 1646)։: Իսպանիայի որսկե դարաշրջանի վերջին ստեղծագործությունը, որը քննադատում է Երեսնամյա պատերազմը։պատերազմը: Ստեղծագործության գլխավոր հերոսը ականատես է լինում 1634 թվականի Նորդլինգենի ճակատամարտին։ճակատամարտին:

* ''Simplicius Simplicissimus'' (1668) գրված [[Հանս Յակոբ Կրիստոֆել վոն Գրիմելշաուզեն]]ի կողմից, այն 17-րդ դարի հայտնի գերմանական վեպ է, որը պատմում է մի մտացածին գերմանացի գյուղացու մասին, ով դառնում է վարձկան և ծառայում է տարբեր զորքերում։զորքերում:

* [[Դանիել Դեֆո]] (1720)։: ''[[Memoirs of a Cavalier]]''։: "Զինվորական ամսագիր Գերմանիայում և Անգլիայում ընթացող պատերազմների մասին։մասին:

* [[Ալեսանդրո Մոնզոնի]]ի [[I Promessi Sposi]] (1842), պատմավեպ, որի գործողությունները ընթանում են Իտալիայում 1629 թվականին։թվականին: Պատմում է մի զույգի մասին, որոնց կապը խզվում է 30 ամյա պատերազմի արհավիքների հետևանքով։հետևանքով:

* [[Ալֆրեդ Դոբլին]]ի Վալենշտեյն պատմավեպը (1920) պատմում է Երեսնամյա պատերազմի և Ֆերդինանդ կայսրի պալատականների մասին։մասին:

* [[Բերտոլդ Բրեխտ]]ի ''[[Մայրիկ Կուրաժը և նրա երեխաները]]'' հակապատերազմական թատերական ներկայացումը Երեսնամյա պատերազմի մասին։մասին:

* [[Կրիստինա թագուհին (ֆիլմ)|Կրիստինա թագուհին]] կինոնկարը, որում նկարահանվել է Գրետա Գարբոն սկսվում է Կրիստինայի հոր` Գուստավուս Ադոլֆուսի մահով։մահով:

* ''[[Վերջին մարգագետինը (վեպ)|Վերջին մարգագետինը]]'' (1959) գրված Ջ. Բ. Պիկ։Պիկ: Վերոնշյալ ֆիլմի հիման վրա գրված գիրք։գիրք:

* ''[[Վերջին մարգագետինը]]'' (1971)։: Ֆիլմ, որում նկարահանվել են [[Միշել Կեյն]]ը և [[Օմար Շերիֆ]]ը, ով ժամանակավոր ապաստան է գտնում Երեսնամյա պատերազմից։պատերազմից:

File:War-Scene-xx-Sebastian-Vrancx.JPG|Պատերազմի տեսարան։տեսարան: Նկարը [[Սեբաստիան Վրանխ]]։:

File:Sack of Magdeburg 1631.jpg|Մագդեբուրգի ջարդը, 1631։1631: 30,000 բնակիչներից միայն 5,000-ը ողջ մնացին։մնացին: