«ՀՀ բուսաբուծություն»–ի խմբագրումների տարբերություն

[[2011]] թվականին ՀՀ [[Գյուղատնտեսություն|գյուղատնտեսության]] ճյուղային կառուցվածքում բուսաբուծության տեսակարար կշիռը 61.7% էր, [[անասնապահություն|անասնապահությանը]]՝ 38.3 %։: [[2011]] թվականին հանրապետության ցանքատարածությունը 286.7 հազար հա էր, որից [[հացահատիկ]]այիններինը՝ 157.8 հգ., [[կարտոֆիլ]]ինը՝ 28.7հազար, [[բանջարեղեն]]ինը՝ 25.0 հազար, բոստանային մշակաբույսերինը՝ 5.8 հազար, կերային մշակաբույսերինը՝ 63,2 հազար հա։հա: [[1990]] թվականի համեմատությամբ՝ [[2010]] թվականին ցանքատարածությունները պակասել են 35,2 %-ով, իսկ հացահատիկային մշակաբույսերինն ավելացել է 15,3 %-ով, կարտոֆիլինը՝ 26,8 %-ով, բանջարաբոստանայինինը՝ 23,3 %-ով։ով: Մոտ 4 անգամ կրճատվել են կերային մշակաբույսերի ցանքերը։ցանքերը:

Հանրապետությունում [[ցորեն]]ի հիմնական ցանքատարածությունները [[Շիրակ]]ի, [[Գեղարքունիք]]ի, [[Արմավիր]]ի, [[Սյունիք]]ի մարզերում են։են: Մշակում են ցորենի աշնանացան Բեզոստայա-1, Կանգուն-20, Սպիտակահատ տեղական, Արմյանկա-60 և այլն, գարնանացան Գալգալոս (Քռիկ), Շիրակի-1 և այլ սորտեր։սորտեր:

Ցորենի առանձին տեսակների հայրենիքը [[Հայկական լեռնաշխարհ]]ն է։է: Հնագիտական պեղումներով հայտնաբերվել են [[ցորեն]]ի ածխացած հատիկներ, և պարզվել է, որ 2,5 հազար տարի առաջ [[Արարատյան դաշտ]]ում մշակել են միահատիկ ու փափուկ ցորեններ։ցորեններ: Բացի այդ՝ [[Վայոց ձոր]]ի, [[Արարատ]]ի և այլ մարզերում հայտնաբերվել են վայրի ցորենի բազմաթիվ տեսակներ։տեսակներ:

ՀՀ-ում [[գարի]]ն զբաղեցնում է հացահատիկային ցանքատարածության մոտ 40 %-ը։ը: Մշակում են մեծ մասամբ գարնանացան գարի՝ գյուղատնտեսական բոլոր գոտիներում, իսկ աշնանացանը՝ [[Արարատ]]ի, [[Սյունիք]]ի, [[Լոռի|Լոռու]] և [[Տավուշ]]ի մարզերում։մարզերում: Մշակության մեջ տարածված են երկշար, բազմաշար և միջանկյալ գարու տեսակները։տեսակները:

[[Հայաստան]]ի տարածքում գարու մշակությունն սկսվել է 5-6 հազար տարի առաջ։առաջ: Պեղումների ժամանակ հայտնաբերված հատիկների մաքրությունը և միատարրությունը վկայում են, որ մ.թ.ա. 9-6-րդ դարերում մշակել են բազմաշար գարու բարձրարժեք փոփոխակներ, որոնցից պատրաստել են գարեջուր։գարեջուր:

[[Աշորա]]ն՝ որպես պարենային և կերային բույս, սահմանափակ տարածույամբ մշակվում է լեռնային մարզերում, եգիպտացորենը՝ գրեթե բոլոր մարզերում. շրջանացված են Հիբրիդ-1, Աբովյան-2 հիբրիդները։հիբրիդները: Հայաստանում [[եգիպտացորեն]] մշակվում է [[17-րդ դար]]ի վերջից, այդ մասին հիշատակում է [[Ղևոնդ Ալիշան]]ը «Հայ-Բուսակ կամ Հայկական բուսաբառութիւն» երկում։երկում:

Վայրի հացազգի ([[ցորեն]], գարի, աշորա, այծակն) բույսերը պահպանելու համար [[Կոտայք]]ի և Արարատի մարզերի սահմանագծին ստեղծվել է [[Էրեբունի արգելոց]]ը։ը: Ոլորտի զարգացման համար [[ՀՀ կառավարություն]]ը [[2007]] թվականից իրականցնում է «Պետական աջակցություն գյուղատնտեսական հողօգտագործողներին», իսկ հացահատիկային մշակաբույսերի ցանքատարածությունն ավելացնելու նպատակով՝ «ՀՀ [[2010]]-[[2014]] թվականներ ցորենի սերմնարտադրության զարգացման» ծրագրերը։ծրագրերը:

[[Պատկեր:Wine grapes04.jpg|250px|մինի|ձախից|[[Գեղարքունիքի մարզ]]ում Հանրապետությունում [[2010]] թվականին մթերվել է շուրջ 200 հազար տ [[խաղող]]։:]]

[[Հայկական լեռնաշխարհ]]ը [[խաղող]]ի վազի վաղ մշակության վայրերից է, որի մասին վկայում են խաղողի վազի բազմաթիվ վայրի տեսակների առկայությունը, [[Կարմիր բլուր]]ի, Արենիի քարանձավի պեղումների ժամանակ հայտնաբերված մառանները, բազմաթիվ կարասները, գինեգործական պարագաները և այլն։այլն: Պեհածո ածխացած սերմերը հավաստում են, որ խաղողի այժմյան որոշ ([[Ոսկեհատ]], Գառան դմակ, Մսխալի, [[Արարատ]]ի և այլն) սորտեր ունեն տեղական ծագում։ծագում: [[Հայկական մանրանկարչություն]]ը, հուշարձանների վրա պահպանված խաղողի քանդակները, հայտնաբերված նյութ, մշակույթի մնացորդներն ու գրավոր հիշատակություններն արժեքավոր տեղեկություններ են տալիս միջնադարյան Հայաստանում զարգացած խաղողագործության մասին։մասին:

Հայաստանում [[խաղողագործություն]]ը լրիվ քայքայվել է [[Առաջին համաշխարհային պատերազմ]]ի ([[1914]]-[[1918]]) տարիներին։տարիներին: Խորհրդային իշխանության հաստատումից հետո տնտեսությունների կազմակերպումը, մի շարք ջրանցքների և ջրամբարների կառուցումը հնարավորություն են ստեղծել խաղողագործության հետագա զարգացման համար։համար: Ավելացել են այգիների տարածքները և բերքատվությունը. [[1985]] թվականին համապատասխանաբար կազմել են 32,7 հազար հա և 95,8 ց/հա։հա:

[[Խաղողագործություն]]ը մեծապես տուժել է [[1990]]-[[2002]] թվակականին՝ բերքի իրացման դժվարությունների պատճառով, այգետարածքները կրճատվել են կիսով չափ և կազմել ընդամենը 13 հազար հա։հա: Հետագայում ճյուղի վերականգնմանը նպաստել են գինի և կոնյակ արտադրող «Վեդի Ալկո», «Գինետուն», «Արփա Ալկո», «Ավշար», «Վայք Գրուպ» և այլ ձեռնարկությունների ստեղծումն ու արտադրական կարողությունների հզորացումը։հզորացումը:

ՀՀ-ում խաղողագործության զարգացմանը նպաստել են նաև «Գոլդեն Գրեյփ Արմաս» և արգենտինահայ գործարար Էդուարդո էռնեկյանի «Տիեռաս դե Արմենիա» ընկերությունների ծրագրերը։ծրագրերը: [[2000]]-[[2010]] թվականներին ՀՀ-ում յուրաքանչյուր տարի միջին հաշվով հիմնվել է 237,3 հա խաղողի այգի։այգի: [[2011]] թվականին խաղողի տնկարկների տարածությունը 16,7 հազար հա էր, համախառն բերքը՝ 229,6 հազար տ։տ:

Առանձնացվում են [[Արարատյան դաշտ]]ի, Արարատյան գոգավորության նախալեռներ, Հյուսիս-արլ., [[Վայք]]ի, Զանգեզուրի խաղողագործական գոտիները, որտեղ մշակում են 22 տեխնիկական և 16 սեղանի սորտեր, որոնք բարձրորակ գինիների, տեսակավոր կոնյակների և հյութերի արտադրության հումք են։են:

Հայաստանը պտղաբուծության հնագույն երկիր է։է: Հայտնաբերվել են ([[Արմավիր]], [[Շենգավիթ]], [[Գառնի]] և այլն) 3-6 հազար տարվա [[ծիրան]]ի, [[դեղձ]]ի, [[սալոր]]ի, [[խաղող]]ի սերմեր։սերմեր:

[[Հայկական լեռնաշխարհ]]ում պտղաբուծությունը հատկապես զարգացել է [[մ.թ.ա. 9]]- մ. թ. 1 դարերում։դարերում: [[Վան]]ի մերձակայքում՝ «Ահերի դռան» վրա, [[Մենուա]]ն (մ.թ.ա.871-810) թողել է հետևյալ հիշատակությունը՝ «Խաղողի և պտղատու այգի հիմնեցի, պատերով այն շրջապատեցի»։: Հայաստանի պտղաբուծության մասին նշել են հույն և հայ պատմիչներ Հերոդոտոսը (մ.թ.ա. 5-րդ դար), Ստրաբոնը (մ. թ. ա. 1-ին դար), [[Ագաթանգեղոս]]ը, [[Մովսես Խորենացի]]ն, [[Անանիա Շիրակացի]]ն, [[Ստեփանոս Օրբելյան]]ը և ուրիշներ։ուրիշներ: Հայաստանը բազմաթիվ պտղատու ծառատեսակների (ծիրանենի, տանձենի, սալորենի և այլն) մշակության հնագույն վայրերից է։է: Հազարամյակների ընթացքում ժողովրդական ընտրասերման միջոցով ստեղծվել են ծիրանենու, դեղձենու, սալորենու, խնձորենու, տանձենու, ընկուզենու բազմաթիվ արժեքավոր սորտեր։սորտեր: Դրանցից համաշխարհային ճանաչում ունեն [[ծիրան]]ն ու դեղձը, որոնք հայտնի են նաև որպես հայկական պտուղ։պտուղ:

Պտղատու այգիներ կան գյուղատնտեսական բոլոր գոտիներում։գոտիներում: Արարատյան նախալեռներ, Հյուսիս-արլ. և Զանգեզուրի գոտիներում մշակվում են հիմնականում ծիրանենի, դեղձենի, սալորենի, նախալեռն, և Զանգեզուրի գոտիների 1000-1500 մ բարձրներում, Լոռի-Փամբակի և մասամբ լեռն, շրջաններում՝ խնձորենի և տանձենի։տանձենի: [[Սյունիքի մարզ]]ի՝ Մեղրու, և Տավուշի մարզի Նոյեմբերյանի (ցածրադիր մասերում) տարածաշրջաններում զարգանում է չոր մերձարևադարձային պտղատեսակների մշակությունը։մշակությունը: [[2011]] թվականին պտղի և հատապտղի տնկարկների մակերեսը 37,1 հազար հա էր, համախառն բերքը՝ 236,0 հազար տ։տ:

[[Հայաստանի Հանրապետություն]]ում բանջարանոցային մշակաբույսերից առավել տարածված են [[լոլիկ]]ը, [[վարունգ]]ը, [[կաղամբ]]ը, [[սեխ]]ը, [[սմբուկ]]ը, [[բողկ]]ը, [[գազար]]ը, [[սխտոր]]ը, [[ծնեբեկ]]ը, [[սպանախ]]ը, [[տաքդեղ]]ը, [[լոբի]]ն, [[ծաղկակաղամբ]]ը, [[շաղգամ]]ը, տերևաբանջարներից՝ [[թարխուն]]ը, [[մաղադանոս]]ը, [[համեմ]]ը, [[ռեհան]]ը և այլն, բոստանային մշակաբույսերից՝ [[ձմերուկ]]ը, [[սեխ]]ը, [[դդում]]ը, դդմիկը։դդմիկը: Փորձեր են կատարվում արտադրական պայմաններում վայրի տերևաբանջարների մշակության ուղղությամբ։ուղղությամբ: Տարբերում են բաց գրունտի (բույսի մշակությունը բաց դաշտում) և պաշտպանված (փակ) գրունտի (աճեցումը ջերմատներում, ջերմոցներում) բանջարաբուծություն։բանջարաբուծություն: [[2011]] թվականին բանջարաբոստանային մշակաբույսերի ցանքատարածությունը 30,7 հազար հա էր, համախառն բերքը՝ 970,2 հազար տ։տ: Ցանքատարածությունների մոտ 80 %-ն զբաղեցրել են [[լոլիկ]]ը, [[տաքդեղ]]ը, [[վարունգ]]ը և [[սմբուկ]]ը։ը:

«Հազարամյակի մարտահրավերներ-Հայաստան» ծրագրի «Ջրից դեպի շուկա» բաղադրիչի ու «Գյուղական ձեռնարկությունների և փոքրածավալ առևտրային գյուղատնտեսության զարգացման» շրջանակներում կիրառվող մրցակցային դրամաշնորհի միջոցներով սկսել են մշակել բրյոաելյան, չին., պեկինյան և կարմրագլուխ կաղամբներ, բրոկ-կոլի, կոլռաբի, մշակովի հազարի տարբեր տեսակներ։տեսակներ: Ջերմատնային տնտեսություններ կան հանրապետության գրեթե բոլոր մարզերում։մարզերում: Ջերմատներն զբաղեցնում են մոտ 75 հա տարածք, որտեղ աճեցնում են բանջարեղեն (60 %) և ծաղիկ (40 %)։:

Հանրապետությունում մինչև [[1988]] թվականը մշակվել են շաքարի ճակնդեղ ([[Շիրակ]]ի, [[Լոռու մարզ]]եր), վարդաբույր խորդենի ([[Արմավիրի մարզ]]), մինչև [[1965]] թվականը՝ [[բամբակենի]] (Արարատյան դաշտ)։: Սահմանափակ տարածքներում մշակում են [[ծխախոտ]] և ձիթատու կտավատ։կտավատ: [[2010]] թվականին [[Ախուրյան]]ի տարածքում շաքարի գործարանի շահագործումից հետո առաջացել է ճակնդեղագործությունը վերականգնելու անհրաժեշտություն։անհրաժեշտություն:

Կերային բույսերից մշակում են [[առվույտ]], [[կորնգան]], [[երեքնուկ]], վիկ և կերի արմատապտղավորներ։արմատապտղավորներ: [[2010]] թվականին ցանովի կերային մշակաբույսերի ցանքատարածությունը 65,5 հազար հա էր։էր: Առվույտ մշակում են [[Արարատյան դաշտ]]ում, նախալեռնային և լեռնակին գոտիներում, կորնգան՝ նախալեռնային ու լեռնային գոտիներում, երեքնուկ՝ Շիրակի գոտու լ-տափաստանային և Սևանի ավազանի լեռնային սահմանափակ տարածքներում, վիկ ու կերային արմատապտղավորներ՝ որոշ գյուղացանկային տնտեսություններում։տնտեսություններում: