«Սյունիքի ազատագրական պայքար (1722-1730)»–ի խմբագրումների տարբերություն

'''Սյունիքի ազատագրական պայքար''', 1722-1730 թվականներին սկսված ազատագրական շարժում պատմական [[Սյունիք (նահանգ)|Սյունիք]] նահանգի բնակչության մասնակցությամբ։մասնակցությամբ: Դրա նպատակն էր կասեցնել թուրքական հարձակումը դեպի [[Արևելյան Հայաստանը Սեֆյան Պարսկաստանի կազմում|Արևելյան Հայաստան]], երկրամասը մաքրել օտար զորքերից ու ազատագրել այն։այն: Ժամանակագրական հերթականությամբ համընկել է [[Արցախի ազատագրական պայքար (1724-1731)|Արցախի ազատագրական պայքարին]] (1724-1731)<ref>{{գիրք|հեղինակ = Ժամկոչյան Հ.Գ. և ուրիշներ |մաս = |վերնագիր = Հայ ժողովրդի պատմություն սկզբից մինչև 18-րդ դարի վերջ |բնօրինակ = |հղում = http://www.youblisher.com/p/353935-Jamkochyan/|հրատարակություն = |պատասխանատու խմբագիր = |վայր = [[Երևան]] |հրատարակչություն = |թվական = 1975|հատոր = |էջերի թիվ = 785 |մեջբերվող էջեր = 683-686|սերիա = |isbn = |տպաքանակ = }}</ref>։:

Արևելյան Հայաստանում այդ ժամանակ իշխում էին [[Բագրատունիներ]]ից, [[Սյունիներ]]ից ու [[Առանշահիկներ]]ից սերող ազնվական տոհմերի ներկայացուցիչներ, այդ թվում՝ [[Հասան-Ջալալյաններ]]ի, [[Դոփյաններ]]ի, [[Պռոշյաններ]]ի, [[Օրբելյաններ]]ի, [[Վաչուտյաններ]]ի, [[Զաքարյաններ]]ի և [[Կյուրիկյաններ]]ի շառավիղները, ովքեր իրենց վերահսկողության տակ ունեին ոչ ընդարձակ կալվածքներ։կալվածքներ: Պարսիկները նրանց «մելիք» էին անվանում ({{lang-ar|ملك՝}} թագավոր)։: Նրանցից բացի հայ ժողովրդի շահերը ներկայացնում և հայերին համախմբում էր [[Ամենայն Հայոց Կաթողիկոս]]ը, որի նստավայրը 1441 թվականից գտնվում էր [[Էջմիածին|Էջմիածն]]ում<ref>{{գիրք|հեղինակ = Ժամկոչյան Հ.Գ. և ուրիշներ |մաս = |վերնագիր = Հայ ժողովրդի պատմություն սկզբից մինչև 18-րդ դարի վերջ |բնօրինակ = |հղում = http://www.youblisher.com/p/353935-Jamkochyan/|հրատարակություն = |պատասխանատու խմբագիր = |վայր = [[Երևան]] |հրատարակչություն = |թվական = 1975|հատոր = |էջերի թիվ = 785 |մեջբերվող էջեր = 599-601|սերիա = |isbn = |տպաքանակ = }}</ref>։:

[[1677]] թվականին կաթողիկոս [[Հակոբ Դ Ջուղայեցի]]ն Էջմիածնում գումարում է [[Էջմիածնի եկեղեցական ժողով (1677)|գաղտնի ժողով]], որին մասնակցում էին հոգևոր ու աշխարհիկ 12 գործիչներ, այդ թվում՝ Սյունիքի ու [[Արցախ (նահանգ)|Արցախի]] մելիքներից ոմանք<ref>{{Cite web|title = Սուրբ Էջմիածնի 1677 թ. գաղտնի խորհրդաժողովը|url = http://www.historyofarmenia.am/am/Encyclopedia_Edzmiacni_gaxtni_xorhdajoxov@ |website = ԵՊՀ Հայագիտական հետազոտությունների ինստիտուտ|accessdate = 1 փետրվարի 2016}}</ref>։: [[Եվրոպա]]կան պետությունների օգնությանը դիմելու նպատակով կազմված պատվիրակությունը [[1678]] թվականի վերջերին Հակոբ Ջուղայեցու գլխավորությամբ հասնում է [[Կոստանդնուպոլիս]]։: Այդտեղ երկու տարի անց հիվանդությունից մահանում է Հակոբ Ջուղայեցին։Ջուղայեցին: Պատվիրակության հետ մեկնած [[Իսրայել Օրի]]ն, ճանապարհվում է [[Իտալիա]], ապա [[Ֆրանսիա]], որտեղ անցնում է զինվորական ծառայության։ծառայության: Այնուհետև տեղափոխվում է [[Գերմանիա]], հաստատվում [[Դյուսելդորֆ]] քաղաքում։քաղաքում: Օրին տեղի իշխան [[Հովհան Վիլհելմ]]ի հետ քննարկում է Հայաստանի ազատագրության հարցը, որից հետո այցելում է Հայաստան՝ տեղում իրավիճակին ծանոթանալու և բանակցություններ վարելու համար<ref>{{գիրք|հեղինակ = Աշոտ Մելքոնյան |մաս = |վերնագիր = Հայոց պատմություն |բնօրինակ = |հղում =http://library.anau.am/images/stories/grqer/hasarak/melqonyan-hayoc.pdf|հրատարակություն = |պատասխանատու խմբագիր = |վայր = [[Երևան]] |հրատարակչություն = |թվական = 1998|հատոր = |էջերի թիվ = 139 |մեջբերվող էջեր = 110-112 |սերիա = |isbn = |տպաքանակ = }}</ref>։:

Հայաստան վերադառնալիս Սյունիքի [[Անգեղակոթ]] գյուղում Իսրայել Օրին Մելիք Սաֆրազի հետ հրավիրում է գաղտնի խորհրդակցություն։խորհրդակցություն: Դրան մասնակցում են Սյունիքի տասնմեկ իշխան-մելիքներ։մելիքներ: Ժողովը, ի տարբերություն նախորդ ազատագրական ժողովների (Էջմիածին՝ [[Էջմիածնի եկեղեցական ժողով (1441)|1441]] և [[Էջմիածնի եկեղեցական ժողով (1547)|1547]], Սեբաստիա՝ [[Սեբաստիայի ժողով (1562)|1562]], Էջմիածին՝ [[Էջմիածնի եկեղեցական ժողով (1677)|1677]]) կրում էր աշխարհիկ բնույթ։բնույթ: Մելիքներն իրենց կնիքներով և ստորագրություններով հաստատված նամակներ են հանձնում Իսրայել Օրուն, որոշում նրան լիազորել՝ շարունակելու բանակցությունները եվրոպական երկրների, այդ թվում՝ [[Ռուսական կայսրություն|Ռուսական կայսրության]] հետ։հետ: Օրու հետ Եվրոպա պետք է ճանապարհվեր [[Մինաս վարդապետ Տիգրանյան]]ը։ը: Գերմանիայի կայսերընտիր իշխան, Պֆալցի գահակալ [[Հովհան Վիլհելմ]]ին ուղարկված նամակում հայ մելիքներն ու զինվորականները հայտնում էին, որ իրենք պատրաստ են զինված ապստամբություն բարձրացնել՝ գերմանացիների փոքրաթիվ օգնական զորքի առկայության պարագայում, ապա Հովհան Վիլհելմին ճանաչել հայոց թագավոր։թագավոր:

Հովհան Վիլհելմին ներկայացված ծրագրում նշվում էր Հայաստանից ազատագրության ծրագրի ընթացքը։ընթացքը: Նապխատեսվում էր ազատագրական շարժման մեջ ընդգրկել նաև [[Օսմանյան կայսրություն|օսմանյան]] լծի տակ գտնվող Արևմտյան Հայաստանը։Հայաստանը: Իշխանը հավանություն է տալիս Իսրայել Օրու ծրագրին և առաջարկում գնալ իր երկու դաշնակիցների՝ [[Տոսկանայի դքսություն|Տոսկանայի]] և [[Ավստրիական մեծ դքսություն|Ավստրիայի դուքսերի]] համաձայնությունը ստանալու։ստանալու: [[Ֆլորենցիա]]յում դուքսը խոստանում է զորք տրամադրել, բայց [[Վիեննա]]յի արքունիքում հրաժարվում են. [[Լեոպոլդ VI]]-ը [[Մուստաֆա II]] սուլթանի հետ 1699 թվականին հաշտության պայմանագիր էր կնքել<ref>{{Cite web|title = Անգեղակոթի գաղտնի ժողովը|url = http://www.historyofarmenia.am/am/Encyclopedia_of_armenian_history_Angexakoti_joxov@ |website = ԵՊՀ Հայագիտական հետազոտությունների ինստիտուտ|accessdate = 1 փետրվարի 2016}}</ref>։:

[[1701]] թվականի ամռանը Իսրայել Օրին ժամանում է [[Ռուսական կայսրություն]]։: Հայաստանի ազատագրության ծրագիրը Օրին ներկայացնում է [[Պետրոս I]] կայսրին։կայսրին: Այդ ժամանակ [[Մերձբալթիկա|Մերձբալթյան]] տարածքների համար ռուս-շվեդական պայքարը վերածվել էր հակամարտության, որը հայտնի էր «[[Հյուսիսային պատերազմ]]» անունով։անունով: Պետրոս Մեծը հուսադրում է Իսրայել Օրուն, որ ռազմական գործողությունների ավարտից հետո կզբաղվի Հայաստանի ազատագրության հարցով<ref>{{գիրք|հեղինակ = Սարգսյան Ա., Հակոբյան Ա. |մաս = |վերնագիր = Հայոց պատմություն հնագույն շրջանից մինչև մեր օրերը |բնօրինակ = |հղում = http://library.anau.am/images/stories/grqer/Girq/Sargsyan.pdf|հրատարակություն = |պատասխանատու խմբագիր = |վայր = [[Երևան]] |հրատարակչություն = Ճարտարագետ|թվական = 2004|հատոր = |էջերի թիվ = 352 |մեջբերվող էջեր = 127-128|սերիա = |isbn = |տպաքանակ = }}</ref>։:

1702 թվականի գարնանը Իսրայել Օրին և Մինաս վարդապետը մոսկվայաբնակ հայ զինվորական Միրոն Վասիլևի միջոցով նամակներ են ուղարկում [[Եսայի Հասան-Ջալալյան]]ին։ին: Վերջինս սերում էր [[Հասան-Ջալալյաններ]]ի ազնվական տոհմից, որի կրտսեր ներկայացուցիչները սովորաբար դառնում էին հոգևոր առաջնորդներ։առաջնորդներ: Եսային 1701 թվականին ընտրվել էր [[Գանձասարի կաթողիկոսություն|Գանձասարի կաթողիկոս]] և ղեկավարում էր [[Ղարաբաղի կուսակալություն|Ղարաբաղի]] ու [[Շամախիի կուսակալություն|Շամախիի]] կուսակալությունների քրիստոնեական թեմերը։թեմերը: Օրին Արցախի մելիքներին հայտնում է բանակցությունների հաջող ընթացքի մասին։մասին: Պարսկաստանում, և մասնավորապես՝ Անդրկովկասում իրավիճակին ծանոթանալու նպատակով նա դեսպանություն է ուղարկում այնտեղ՝ Իսրայել Օրու ղեկավարությամբ։ղեկավարությամբ: Վերջինս ևս մեկ անգամ գնում է Եվրոպա, լինում [[Հռոմ]]ում։ում: [[Հռոմի պապ]] [[Կղեմես XI]]-ը Իրանի շահին նամակ է ուղղում, որում խնդրում էր քրիստոնյա բնակչության նկատմամբ հալածանքներ թույլ չտալ։չտալ: Օրին նամակով անցնում է [[Մոսկվա]], լինում նորակառույց մայրաքաղաք [[Սանկտ Պետերբուրգ]]ում և 1707 թվականի հուլիսին 50 հոգանոց դեսպանությամբ ճանապարհվում Իրան։Իրան: [[1708]] թվականին նա հասավ [[Շամախի]], [[1709]] թվականին՝ Պարսկաստանի մայրաքաղաք [[Սպահան]]ում<ref>{{հոդված |հեղինակ = Հասան-Ջալալյան Ս. Ռ. |վերնագիր = Կաթողիկոս Եսայի Հասան-Ջալալյանի քաղաքական գործունեությունն ու պատմագրական ժառանգությունը |բնօրինակ = |հղում = http://lraber.asj-oa.am/6040/1/2011-3_(82).pdf|լեզու = |պատասխանատու խմբագիր = |հրատարակության հեղինակ = |հրատարակություն = |տիպ = |վայր = Երևան |հրատարակչություն = Լրաբեր հասարակական գիտությունների|թվական = 2011|թողարկում = |հատոր = 3|համար = |էջերի թիվ = |մեջբերվող էջեր = 82-97 |isbn = |issn = |doi = |bibcode = |arxiv = |pmid = |ref = |archiveurl = |archivedate =}}</ref>։:

Օրին Սպահանից վերադառնում է [[Շամախի]] և շուրջ մեկ տարի մնում Անդրկովկասում։Անդրկովկասում: Նա լինում է Արցախում, հանդիպում Եսայի Հասան-Ջալալյանին ու մելիքների։մելիքների: Օրին հայտնում է 1709 թվականի հունիսի 27-ին [[Պոլտավայի ճակատամարտ]]ում շվեդների դեմ ռուսների հաղթանակի լուրը։լուրը: Կաթողիկոսը Օրու հետ լինում է [[Շիրվան]]ում, [[Արցախ (նահանգ)|Արցախի]] ու Պարսկաստանի հայաբնակ շրջաններում։շրջաններում: Երբ Իսրայել Օրին պատրաստվում էր վերադառնալ

Մոսկվա, Եսայի Հասան-Ջալալյանն իր երկու եպիսկոպոսների հետ միանում է Իսրայել Օրու պատվիրակությանը։պատվիրակությանը: Պետրոս I-ի հանձնարարությամբ Օրին Արցախից

Ռուսաստան էր տանում 20 հայ մետաքսագործ ընտանիքներ և մեծ քանակությամբ հում մետաքս՝ Մոսկվայում մետաքսի գործարան հիմնելու համար, արցախյան 25 ձիեր և թանկարժեք նվերներ։նվերներ: Ռուսական իշխանություններից Օրին ստանում է միայն երեք նավ՝ գույքն ու մարդկանց տեղափոխելու համար։համար: 1711 թվականի ամռանը նրանք հասնում են Աստրախան։Աստրախան: Մոտավորապես 50 տարեկան հասակում Իսրայել Օրին այստեղ հանկարծամահ է լինում։լինում: Եսայի կաթողիկոսը, Աստրախանի հայկական եկեղեցու բակում կատարելով Իսրայել Օրու թաղման կարգը, վերադառնում է [[Արցախ (նահանգ)|Արցախ]]<ref>{{Cite web|title = Իսրայել Օրի|url = http://www.encyclopedia.am/pages.php?bId=2&hId=1195 |website = Հայկական հանրագիտարան|accessdate = 1 փետրվարի 2016}}</ref>։:

18-րդ դարի սկզբներից [[Սյունիք (նահանգ)|Սյունիքում]] և [[Արցախ (նահանգ)|Արցախում]] պատրաստվում էին ազատագրական շարժման։շարժման: Արցախում բնակչությունը միատարր էր՝ հայկական, և պայքարը ղեկավարվում էր մելիքների ու հոգևորականության, մասնավորապես՝ [[Ավան հարյուրապետ]]ի ու [[Գանձասարի կաթողիկոսություն|Գանձասարի կաթողիկոս]] [[Եսայի Հասան-Ջալալյան]]ի կողմից։կողմից: Նրանք կարողացել էին հավաքագրել 40 հազարանոց բանակ։բանակ: Մինչդեռ Սյունիքում բնակչությունը մաքուր հայկական չէր. լեռնային շրջաններում բնակություն էին հաստատել իսլամադավան ցեղեր, իսկ ազատագրական ուժերը սակավամարդ էին և ոչ համախմբված։համախմբված: Բացի այդ, այնտեղ հզոր էին շրջակա պարսկամետ և իսլամադավան իշխանները։իշխանները: Զանգեզուրում ազատագրական շարժումը կազմակերպելու և վրաց ազատագրական ուժերի հետ կապեր հաստատելու նպատակով Սյունիքի մելիքների ու տանուտերերի հանձնարարությամբ հայ առևտրական [[Ստեփանոս Շահումյան]]ը մեկնում է [[Թբիլիսի]] և բանակցում վրաց արքայորդի Շահնավազի հետ։հետ: Նրա խնդրանքով [[Քարթլի-Կախեթի թագավորություն|Քարթլի-Կախեթի թագավոր]] [[Վախթանգ VI]]-ը [[1722]] թվականին Սյունիք է ուղարկում մի քանի հայ զորավարներ<ref>{{գիրք|հեղինակ = Սիմոնյան Հ. |մաս = |վերնագիր = Հայոց պատմություն. հիմնահարցեր |բնօրինակ = |հղում = http://library.anau.am/images/stories/grqer/hasarak/hayoc_patm_Simonyan.pdf|հրատարակություն = |պատասխանատու խմբագիր = |վայր = [[Երևան]] |հրատարակչություն = |թվական = 2000|հատոր = |էջերի թիվ = 487 |մեջբերվող էջեր = 112|սերիա = |isbn = |տպաքանակ = }}</ref>։:

30 հոգանոց զորականների ջոկատը, որոնց շարքում առավել հայտնին [[Դավիթ Բեկ]]ն էր, հաստատվեցին [[Շինուհայր]] ավանում և իրենց շուրջը համախմբեցին տեղի զինված ուժերը։ուժերը: Դավիթ Բեկի ստեղծում է ռազմական խորհուրդ, աչքի ընկած զորականներից [[Մխիթար սպարապետ|Մխիթար]]ին նշանակում զորքերի սպարապետ, իսկ [[Տեր-Ավետիս]]ին, Փարսադանին, Թորոսին, Ավթանդիլին, Բայանդուրին և ուրիշներին տալիս զորաջոկատի հրամանատարի կոչում<ref>{{Cite web|title = Ազատագրական պայքարը Սյունիքում|url = http://akunq.net/am/?p=37366 |website = Արեւմտահայաստանի եւ Արեւմտահայութեան Հարցերու Ուսումնասիրութեան Կեդրոն|accessdate = 1 փետրվարի 2016}}</ref>։: Սյունիքի մելիքներն ու տանուտերերը՝ Չավնդուրի Թորոս իշխանը, Պապ և Պալի հարյուրապետները, Հալիձորի մելիք Փարսադանը և ուրիշներ, ներկայանում են Դավիթ Բեկին և պատրաստակամություն հայտնում միանալ ազատագրական շարժմանը։շարժմանը: Դավիթ Բեկը կարողանում է ստեղծել 2000-անոց կանոնավոր բանակ, իր մոտ հրավիրում [[Տաթևի վանք]]ի հոգևոր առաջնորդ Հովակիմ եպիսկոպոսին, ով հավաստում է հոգևոր դասի աջակցությունը ազատագրական պայքարին<ref>{{գիրք|հեղինակ = Սիմոնյան Հ. |մաս = |վերնագիր = Հայոց պատմություն. հիմնահարցեր |բնօրինակ = |հղում = http://library.anau.am/images/stories/grqer/hasarak/hayoc_patm_Simonyan.pdf|հրատարակություն = |պատասխանատու խմբագիր = |վայր = [[Երևան]] |հրատարակչություն = |թվական = 2000|հատոր = |էջերի թիվ = 487 |մեջբերվող էջեր = 113|սերիա = |isbn = |տպաքանակ = }}</ref>։:

Նույն տարվա աշնանը Դավիթ Բեկը պարտության մատնեց կարաչոռլու և ջևանշիր քոչվոր ցեղերին։ցեղերին: Ուչթափա ({{lang-tr|üçtepe}}՝ ''եռաբլուր'') տեղանքում ջևանշիր 32 ցեղերի մի քանի հազարանոց զորքի դեմ Դավիթ Բեկի 400 հոգանոց զորամասը հաղթանակ է տանում։տանում: Վաչկատուն ցեղերի անասուններն ու ունեցվածքը բաժանվեց հայ գյուղացիներին։գյուղացիներին: Զորավարի հեղինակությունը աճեց։աճեց: Ապա գրավվում է [[Տաթև]]ի մոտ գտնվող ամրոցը, որը պատկանում էր [[իսլամ]] ընդունած մելիք Բաղրին<ref>{{գիրք|հեղինակ = Սիմոնյան Հ. |մաս = |վերնագիր = Հայոց պատմություն. հիմնահարցեր |բնօրինակ = |հղում = http://library.anau.am/images/stories/grqer/hasarak/hayoc_patm_Simonyan.pdf|հրատարակություն = |պատասխանատու խմբագիր = |վայր = [[Երևան]] |հրատարակչություն = |թվական = 2000|հատոր = |էջերի թիվ = 487 |մեջբերվող էջեր = 115|սերիա = |isbn = |տպաքանակ = }}</ref>։: Դավիթ Բեկը մելիքին բերում է Շինուհայր և հրամայում եկեղեցում բոլորի ներկայությամբ տասներկու օր բարձրաձայն ասել. ''«Լո՛ւյս Լուսավորչի հավատին, վայ ուրացողին»''։: Այնուհետև հրամայում է կտրել նրա գլուխը, իսկ ինքը գալիս և հաստատվում է Տաթևում։Տաթևում: Մելիքի ունեցվածքը բաժանվում է զինվորներին ու գյուղացիներին։գյուղացիներին: Բեկը գլխատել է տալիս նաև Երիցվանիկի (Արծվանիկ) իսլամ ընդունած մելիք Ֆրանգյուլին։Ֆրանգյուլին: Վախկոտություն ու խուճապ տարածելու համար գլխատվում է Պապ զորավարը, կարճատև կալանքի ենթարկվում Տեր-Ավետիսը, Մխիթար սպարապետը և ուրիշներ։ուրիշներ: Այս գործողություններից հետո հայկական զորքերում կարգուկանոն է հաստատվում։հաստատվում:

Հայ բնակչությունը ոտքի է կանգնում նաև երբեմնի [[Սյունիքի թագավորություն|Սյունիքի թագավորության]] մայրաքաղաք [[Կապան]]ում։ում: Շրջակա մուսուլման տիրակալները՝ Բարգուշատի ու Ղարադաղի խաները, 18000-անոց զորքով հարձակվում են հայկական զորքերի վրա։վրա: Կապանի [[Եղվարդ (Սյունիքի մարզ)|Եղվարդ]] գյուղի մոտ [[1723]] թվականին [[Չավնդուրի ճակատամարտ]]ում հայերը հաղթանակ տարան։տարան: Ազատագրված Կապանը միացավ հայկական իշխանությանը։իշխանությանը: Հայկական ուժերի կենտրոնատեղի դարձավ [[Հալիձորի բերդ]]ը։ը: Մխիթար Սպարապետի և Տեր-Ավետիսի գլխավորած հայկական զորաջոկատները գրավում են նաև [[Զևայի բերդ|Զևայի անառիկ բերդը]]՝ ջախջախելով տեղի մոտ 4000-անոց կայազորը։կայազորը: Մեկ տարի անց՝ մայիսի 29-ին, հայկական զորաջոկատները գրավում են ռազմավարական կարևոր նշանակություն ունեցող [[Որոտան բերդ]]ը<ref>{{գիրք|հեղինակ = Սարգսյան Ա., Հակոբյան Ա. |մաս = |վերնագիր = Հայոց պատմություն հնագույն շրջանից մինչև մեր օրերը |բնօրինակ = |հղում = http://library.anau.am/images/stories/grqer/Girq/Sargsyan.pdf|հրատարակություն = |պատասխանատու խմբագիր = |վայր = [[Երևան]] |հրատարակչություն = Ճարտարագետ|թվական = 2004|հատոր = |էջերի թիվ = 352 |մեջբերվող էջեր = 116|սերիա = |isbn = |տպաքանակ = }}</ref>։:

1724 թվականին պարսից շահ [[Թահմասպ II]]-ի հրամանով [[Ղարադաղի խանություն|Ղարադաղի խանը]] հարձակվում է հայկական իշխանության վրա։վրա: Դավիթ Բեկին օգնության են հասնում Արցախի զորամասերը՝ [[Իվան Կարապետ]]ի ու [[Ավան հարյուրապետ]]ի հրամանատարությամբ։հրամանատարությամբ: Հայերի հաղթանակը վերջնականապես ամրպնդեց օտար լծի ազատագրումը։ազատագրումը: Դրան հաջորդեց [[Գողթան]] և [[Արևիք]] գավառների ազատագրումը. [[Ագուլիս]]ը ու [[Մեղրի]]ն մտան հայկական իշխանության տարածք։տարածք: Սյունիքի մելիքներն ու տանուտերերը Դավիթ Բեկին ընդունում են որպես երկրամասի գերագահ իշխան և հայտնում իրենց հպատակությունը<ref>{{Cite web|title = Ազատագրական կռիվները Սյունիքում։Սյունիքում: Հայկական անկախ իշխանության ստեղծումը|url = http://www.historyofarmenia.am/am/Encyclopedia_of_armenian_histor_Azatagrakan_krivnery_Syuniqum |website = ԵՊՀ Հայագիտական հետազոտությունների ինստիտուտ|accessdate = 1 փետրվարի 2016}}</ref>։:

Դավիթ զորավարի հրամանով ամրացվում են հայկական բերդերը, որտեղ հաստատվում է մշտական կայազոր։կայազոր: Առավելապես հայտնի էին [[Չավնդուր]]ի բերդը՝ 2000 զինվորով, [[Կալեր]]ը՝ 700, [[Շինուհայր]]ը՝ 550, [[Սիսիան]]ը՝ 500, [[Տաթև (գյուղ)|Տաթև]]ը և [[Մեղրի]]ն՝ 400-ական, և այլն։այլն: Զանգեզուրի բանակները բաղկացած էին 7000 զինվորից։զինվորից: Բանակները բաժանվում էին զորամասերի, որոնց հրամանատարներ են կարգվում տեղական մելիքներն ու Վրաստանից ժամանած հայ զորականները։զորականները: Զորամասերն ունենում են իրենց դրոշները և ենթարկվում էին Դավիթ Բեկին։Բեկին: Կապանի Հալիձոր բերդը դառնում է իշխանանիստ ավան, ամրացվում ու կառուցապատվում է։է:

1722-25 թվականներին՝ երեք տարվա ընթացքում, հաղթահարելով բոլոր դժվարությունները, Դավիթ Բեկը ոչ միայն վտարեց օտարներին ու թշնամիներին, այլև համախմբեց [[Սյունիք (նահանգ)|Սյունիքի]] հայկական մելիքությունները մեկ դրոշի ներքո։ներքո: Միևնույն ժամանակ [[Արցախ (նահանգ)|Արցախում]] սկսած [[Արցախի ազատագրական պայքար (1724-1731)|ազատագրական պայքարը]] նույնպես պսակվել էր հաջողությամբ։հաջողությամբ: Միևնույն ժամանակ Հայաստանի հյուսիսային հարևան Վրաստանը հարձակման էր ենթարկվել օսմանյան զորքերի կողմից. թուրքերը 1723 թվականին գրավել էին [[Թբիլիսի]]ն՝ տիրանալով ողջ [[Քարթլիի թագավորություն|թագավորությանը]]։:

1723 թվականից հայ-վրացական միացյալ զորքերը, [[Պետրոս Մեծ]]ի խոստման համաձայն՝ ոգևորված [[Կասպիական արշավանք]]ի մասին լուրով, սպասում էին [[Գանձակ]]ի մոտ գտնվող Չոլակ վայրում։վայրում: Արցախի զորահրամանատարությունը համաձայնության էր եկել Գանձակի մուսուլմանների հետ՝ թուրքական հարձակման դեպքում համատեղ պայքարելու նպատակով։նպատակով: Սակայն ռուսական օգնությունը տեղ չի հասնում, իսկ գանձակեցիներն անցնում են թշնամու կողմը. 1723 թվականին գրավվում է նաև Գանձակը։Գանձակը: Արևելյան Հայաստանը հյուսիսից, արևմուտքից ու արևելքից շրջապատվում է թուրքական զորքերով։զորքերով:

1722 թվականի Իրանի գահակալական կռիվներից հետո [[Օսմանյան կայսրություն|օսմանյան սուլթան]] [[Ահմեդ III]]-ը (1703-1730) հրամայում է զորք հավաքել՝ [[Անդրկովկաս]]ի ու [[Ատրպատական]]ի վրա հարձակվելու նպատակով։նպատակով: Զորահրամանատար Աբդուլլահ փաշայի գլխավորությամբ կազմակերպված բանակը 1723 թվականին գրավում է վրաց մայրաքաղաք [[Թիֆլիս]]ը, ապա՝ որոշ ժամանակ անց՝ [[Գանձակ]]ը։ը: [[Ռուսական կայսրություն|Ռուսաստանի կայսր]] [[Պետրոս I]]-ը, ով սկսել էր [[Կասպիական արշավանք]]ը (1722-1723), 1724 թվականին պայմանագիր է կնքում թուրքերի հետ։հետ: Դրա համաձայն՝ ռուսներին թույլատրվում էր գրավել Իրանի՝ միայն [[Կասպից ծով]]ին հարող տարածքները. [[Շամախի]]ից արևմուտք ընկած գավառները պետք է նվաճվեին թուրքերի կողմից։կողմից:

1724 թվականի ամռանը թուրքական զորքերը պաշարում են [[Երևան]]ը։ը: [[Երևանի ինքնապաշտպանություն (1724)|Երևանի ինքնապաշտպանությունից]] հետո, կորցնելով 20 000 զինվոր՝ թուրքերը գրավում են 10 000-անոց քաղաքը։քաղաքը: [[Երևանի կուսակալություն|Երևանի վերջին կուսակալը]] հանձնում է [[Երևանի բերդ|բերդի]] բանալիները թուրքերին և տեղափոխվում Իրան<ref group="Ն">1735-36 թվականներին, երբ պարսիկները վերագրավում են [[Արևելյան Հայաստանը Սեֆյան Պարսկաստանի կազմում|Արևելյան Հայաստանը]], [[Երևանի կուսակալություն]]ը այլևս չի վերականգնվում. նրա տարածքում 1747 թվականին գոյանում են վարչաքաղաքական երկու միավորներ՝ [[Երևանի խանություն|Երևանի]] և [[Նախիջևանի խանություն|Նախիջևանի]] խանությունները։խանությունները:</ref>։: Կուսակալության մյուս տարածքները գրավելուց հետո թուրքերը շարժվում են արևելք։արևելք: Թուրքական բանակները [[Երևան]]ի գրավումից հետո շարժվում են դեպի Սյունիք և [[Ատրպատական]]։:

[[1726]] թվականին նրանք թուրքերը [[Նախիջևան]]ի կողմից՝ [[Արաքս]] գետի հունով, ներխուժում են Սյունիք։Սյունիք: Տեղացի թուրքերի ու պարսից խաների շնորհիվ նրանք կարողացան առաջանալ ու մի քանի հաղթանակներ տանել։տանել: Շրջակա մուսուլման տիրակալների հետ միացած՝ օսմանյան զորավարները փորձում են գրավել Սյունիքը և վերջ տալ հայկական իշխանությանը։իշխանությանը: Դավիթ Բեկն իր զորքերով ամրանում է [[Հալիձորի բերդ]]ում։ում: Մարտի 24-ին ութ մելիքների ու հարյուրապետների ստորագրությամբ նամակ է ուղարկվում Ռուսաստան՝ օգնության խնդրանքով, որը, սակայն, անպատասխան է մնում։մնում: Որոշ ռազմական գործիչներ հանդես են գալիս թուրքերի հետ զինակցելու կոչին։կոչին: Նրանց մի մասն անցավ թշնամու կողմը։կողմը:

[[1727]] թվականի փետրվարի 26-ին թուրքերը պաշարեցին Հալիձորը։Հալիձորը: Թուրքական զորքերը, աստիճաններ մոտեցնելով բերդի պարիսպներին, փորձեցին բարձրանալ պարիսպների վրա։վրա: Պաշարումը տևում է 6 օր։օր: Վերջին օրը 26 պարսպակործան մեքենաների միջոցով թշնամին գրոհում է բերդը։բերդը: Հայկական զորքերի դիմադրությունը թուլանում էր։էր: Մարտի 4-ին զորքի հրամանատարությունը որոշում է անցնել վճռական գործողությունների. նրանք վճռում են ճեղքել պաշարումը, դուրս գալ շրջափակումից և անցնել հակահարձակման։հակահարձակման:{{քաղվածք|''Արիացեք, մի երկնչեք, հետևեցեք մեզ, եթե հասել է մեր վախճանը՝ քաջաբար մեռնենք, որովհետև մեզ համար ավելի լավ է արիությամբ պարիսպներից դուրս մեռնել, քան այստեղ, մեր աչքերի առաջ տեսնել մեր ընտանիքների ու բարեկամների մահը''|[[Մխիթար սպարապետ|Մխիթարի]] ու [[Տեր-Ավետիս]]ի կոչը հայ զինվորներին}}Պաշարված ջոկատները, աննկատ դուրս գալով բերդից, հարձակվեցին թշնամու վրա։վրա: Խուճապի մատնված թուրքական զորքերը, մեծ կորուստներ տալով, դիմեցին փախուստի։փախուստի: Հալիձորի հաղթանակն օսմանյան բանակների դեմ տարած հաղթանակներից ամենախոշորն ու նշանավորն էր<ref>{{գիրք|հեղինակ = Սիմոնյան Հ. |մաս = |վերնագիր = Հայոց պատմություն. հիմնահարցեր |բնօրինակ = |հղում = http://library.anau.am/images/stories/grqer/hasarak/hayoc_patm_Simonyan.pdf|հրատարակություն = |պատասխանատու խմբագիր = |վայր = [[Երևան]] |հրատարակչություն = |թվական = 2000|հատոր = |էջերի թիվ = 487 |մեջբերվող էջեր = 117|սերիա = |isbn = |տպաքանակ = }}</ref><ref>{{գիրք|հեղինակ = Ժամկոչյան Հ.Գ. և ուրիշներ |մաս = |վերնագիր = Հայ ժողովրդի պատմություն սկզբից մինչև 18-րդ դարի վերջ |բնօրինակ = |հղում = http://www.youblisher.com/p/353935-Jamkochyan/|հրատարակություն = |պատասխանատու խմբագիր = |վայր = [[Երևան]] |հրատարակչություն = |թվական = 1975|հատոր = |էջերի թիվ = 785 |մեջբերվող էջեր = 686-687|սերիա = |isbn = |տպաքանակ = }}</ref>։: Թուրքերը կորցրին 13000 զինվոր, 143 մարտական դրոշ, հսկայական տեխնիկա ու ռազմավար։ռազմավար:

[[Հալիձորի ճակատամարտ]]ից հետո հայերը թուրքական զորքերից ազատագրեցին Կապանը՝ նրանց քշելով [[Մեղրի]]։: Օսմանյան բանակը, նահանջելով, կենտրոնացավ Մեղրիում։Մեղրիում: Հայկական զորքերը Մխիթար Սպարապետի և Տեր-Ավետիսի հրամանատարությամբ հարձակման անցան քաղաքի վրա։վրա: Տեղացիներից բաղկացած մի ջոկատի աննկատ թափանցեց Մեղրի։Մեղրի: Այն ժամանակ, երբ թուրքերը շարժվում էին դեպի Փոքր թաղ՝ դիմագրավելու հայերի գրոհին, Մխիթար Սպարապետի և Տեր-Ավետիսի ջոկատը թիկունքից գրոհում է թշնամու վրա։վրա: Անակնկալի գալով՝ թուրքերը շարժվում են դեպի [[Մեղրու կիրճ]]ը, որի ելքը դարանակալել էին հայերը։հայերը: Թուրքերը նախընտրեցին շարժվել դեպի [[Արաքս]] և անցնել գետը։գետը: Հետապնդելով թշնամուն՝ հայկական զորքերը ազատագրեցին Մեղրին և հակառակորդի դեմ լիակատար հաղթանակ տարան։տարան: Հալիձորի և Մեղրիի հաղթանակները ոգևորություն առաջացրեցին հայկական զորքերի մեջ<ref>{{գիրք|հեղինակ = Սիմոնյան Հ. |մաս = |վերնագիր = Հայոց պատմություն. հիմնահարցեր |բնօրինակ = |հղում = http://library.anau.am/images/stories/grqer/hasarak/hayoc_patm_Simonyan.pdf |հրատարակություն = |պատասխանատու խմբագիր = |վայր = [[Երևան]] |հրատարակչություն = |թվական = 2000|հատոր = |էջերի թիվ = 487 |մեջբերվող էջեր = 119|սերիա = |isbn = |տպաքանակ = }}</ref>։:

Օսմանյան բանակների դեմ տարած հաղթանակներից հետո Դավիթ Բեկը, համոզվելով, որ ռուսական կողմից օգնություն չի ստանալու, պատվիրակություն է ուղարկում պարսից շահ Թահմասպ II-ի մոտ՝ համագործակցության առաջարկությամբ։առաջարկությամբ: Վերջինս պարտություն էր կրել թուրքերից ուստի հավանություն է տալիս առաջարկությանը։առաջարկությանը: [[Մազանդարան]]ում ապաստանած շահը հատուկ հրովարտակով ճանաչում է Դավիթ Բեկի իշխանությունը, նրան իրավունք վերապահում դրամ հատելու։հատելու: Նա Սյունիք է ուղարկում «Քաջ Դավիթ Բեկդ և քաջարի հայ զորականներին» ուղերձը, որում մասնավորապես ասվում է.{{քաղվածք|''Եվ ահա այսօր քեզ կարգեցի իշխան և գլուխ մեր բոլոր խաների, որ այդ կողմերում են, և Կապանի երկիրը, որ վերցրիր քաջությամբ, քեզ թող լինի''|Թահմասպ շահ, Մազանդարան, 1728}}Դրանով պարսից շահը ճանաչում է Բեկի իշխանությունը ոչ միայն ամբողջ Զանգեզուրում, այլև Արաքսից ձախ ափին գտնվող [[Ղարադաղի խանություն|Ղարադաղում]] և [[Զանգեզուրի լեռներ]]ի արևմտյան կողմում գտնվող [[Նախիջևանի խանություն|Նախիջևանում]]։: Նրա հրամանով թուրքական արշավանքին դիմագրավելու համար պարսիկ կառավարիչները պարտավոր էին զինված օժանդակություն ցուցաբերել Դավիթ Բեկին ու հայկական իշխանությանը։իշխանությանը: Սակայն նույն թվականի կեսերին Դավիթ Բեկը մահանում է, և զինվորական ղեկավարությունն անցնում է Մխիթար սպարապետին<ref>{{գիրք|հեղինակ = Սիմոնյան Հ. |մաս = |վերնագիր = Հայոց պատմություն. հիմնահարցեր |բնօրինակ = |հղում = http://library.anau.am/images/stories/grqer/hasarak/hayoc_patm_Simonyan.pdf|հրատարակություն = |պատասխանատու խմբագիր = |վայր = [[Երևան]] |հրատարակչություն = |թվական = 2000|հատոր = |էջերի թիվ = 487 |մեջբերվող էջեր = 120|սերիա = |isbn = |տպաքանակ = }}</ref><ref>{{գիրք|հեղինակ = Ժամկոչյան Հ.Գ. և ուրիշներ |մաս = |վերնագիր = Հայ ժողովրդի պատմություն սկզբից մինչև 18-րդ դարի վերջ |բնօրինակ = |հղում = http://www.youblisher.com/p/353935-Jamkochyan/|հրատարակություն = |պատասխանատու խմբագիր = |վայր = [[Երևան]] |հրատարակչություն = |թվական = 1975|հատոր = |էջերի թիվ = 785 |մեջբերվող էջեր = 687-688|սերիա = |isbn = |տպաքանակ = }}</ref>։:

Օսմանյան զորքերը կրկին հարձակվում են Սյունիքի իշխանության վրա։վրա: Գրոհին դիմագրավելու ժամանակ հայկական զորահրամանատարության շարքերում տեղի ունեցավ պառակտում. [[Դավիթ Բեկ]]ը, ում մելիքները ենթարկվում էին որպես գահերեց իշխանի, ուներ ազնվական ծագում, մինչդեռ [[Մխիթար սպարապետ|Մխիթարը]] ռամիկ էր։էր: Ուստի Սյունիքի՝ ժամանակի վերնախավի մի մասը սատարում է հոգևորական զորավար [[Տեր-Ավետիս]]ին։ին: Վերջինս հակված էր թուրքերի հետ հաշտվելու ու հանձնվելու մտքին<ref>{{գիրք|հեղինակ = Պողոսյան Ս. և ուրիշներ |մաս = |վերնագիր = Հայոց պատմություն|բնօրինակ = |հղում = http://books.nt.am/readbook.php?ID=197&page=65&LangID=#|հրատարակություն = |պատասխանատու խմբագիր = |վայր = [[Երևան]] |հրատարակչություն = Ճարտարագետ|թվական = 2004|հատոր = |էջերի թիվ = 160 |մեջբերվող էջեր = 65|սերիա = |isbn = |տպաքանակ = }}</ref>։:

1729 թվականի սկզբին, երբ հակառակորդը կրկին պաշարեց [[Հալիձորի բերդ]]ը, Մխիթար Սպարապետը պահանջեց շարունակել պաշտպանությունը և ուժասպառ անել թշնամուն, իսկ Տեր-Ավետիսը նախընտրեց նրանց հետ բանակցելու ուղին։ուղին: Մխիթար Սպարապետը ստիպված էր գիշերով հեռանալ բերդից։բերդից: Թուրքերը գրավեցին բերդը, կողոպտեցին ու կոտորեցին հայ բնակչությանը, տղամարդկանց սպանեցին, կանանց վերցրին իրենց հարեմները, իսկ երեխաներին գերեվարեցին։գերեվարեցին: Հալիձորի անկումից հետո Տեր-Ավետիսը հեռացավ [[Երուսաղեմ]]՝ ապաշխարհելու, իսկ Մխիթար սպարապետը շարունակեց ազատագրական պայքարը։պայքարը:

Մխիթարը միավորեց հայկական ուժերը և թուրքերի դեմ մի շարք հաջող հարձակումներ կազմակերպեց, որի արդյունքում ազատագրվեցին բազմաթիվ բնակավայրեր։բնակավայրեր: [[1730]] թվականին, [[Օրդուբադ]]ում թուրքերի դեմ հերթական հաղթանակ տանելուց հետո սպարապետը վերադառնում է [[Խնձորեսկ]]։: Օսմանյան զորահրամանատար Աբդուլլահ փաշան հաշտվել էր հայկական իշխանության գոյության հետ, և պատրաստվում էր դեսպան ուղարկել Մխիթարի մոտ։մոտ: Սակայն վերջինս լուր է ստանում, որ Խնձորեսկ վերադառնալու ճանապարհին Մխիթար սպարապետը դավադրաբար սպանվել է հայերի կողմից։կողմից: Տեղի բնակիչներից ոմանք, վախենալով, որ գյուղը կարող է արժանանալ Հալիձորի ճակատագրին, թուրքերին սիրաշահելու համար գլխատում են Մխիթարին ու գլուխն ուղարկում [[Թավրիզ]]։: Փաշան հրամայում է գլխատել սպարապետին սպանողներին<ref>{{գիրք|հեղինակ = Սարգսյան Ա., Հակոբյան Ա. |մաս = |վերնագիր = Հայոց պատմություն հնագույն շրջանից մինչև մեր օրերը |բնօրինակ = |հղում = http://library.anau.am/images/stories/grqer/Girq/Sargsyan.pdf|հրատարակություն = |պատասխանատու խմբագիր = |վայր = [[Երևան]] |հրատարակչություն = Ճարտարագետ|թվական = 2004|հատոր = |էջերի թիվ = 352 |մեջբերվող էջեր = 133|սերիա = |isbn = |տպաքանակ = }}</ref>։:

Սյունիքի ազատագրական պայքարը ավարտվեց՝ չհասնելով վերջնական նպատակին։նպատակին: Սակայն թուրքերի իշխանությունը Արևելյան Հայաստանում տևեց մի քանի տարի. 1735 թվականին պարսից զորահրամանատար Թահմասպ ղուլի Նադիր խանը (Թահմասպի ծառա Նադիր), ով հետագայում հռչակվում է [[Նադիր շահ]], հետ է գրավում [[Ատրպատական]]ն ու [[Անդրկովկաս]]ը։ը: Հայերին, ովքեր դիմադրել էին օսմանյան զորքերին Արցախում, Սյունիքում ու Այրարատում, բարձր ինքնավարություն է շնորհում, ճանաչում հայ մելիքների իրավունքները ու [[Էջմիածնի Մայր Տաճար]]ին ոսկե ջահ նվիրում։նվիրում: 18-րդ դարում էական պատերազմական գործողություններ տեղի չեն ունենում։ունենում: Արևելյան Հայաստանը ենթարկվում է վարչական փոփոխությունների. [[Երևանի կուսակալություն|Երևանի կուսակալության]] տարածքում առաջանում են [[Երևանի խանություն|Երևանի]] (ՀՀ մարզերից՝ [[Կոտայքի մարզ|Կոտայք]], [[Արմավիրի մարզ|Արմավիր]], [[Արարատի մարզ|Արարատ]], [[Արագածոտնի մարզ|Արագածոտն]], [[Գեղարքունիքի մարզ|Գեղարքունիք]]) ու [[Նախիջևանի խանություն|Նախիջևանի]] ([[Վայոց ձորի մարզ|Վայոց Ձոր]]) խանությունները, իսկ [[Ղարաբաղի կուսակալություն|Ղարաբաղի կուսակալության]] տարածքում՝ [[Ղարաբաղի խանություն|Ղարաբաղի]] ([[Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետություն (Արցախ)|ԼՂՀ]] և [[Սյունիքի մարզ|Սյունիք]]) ու [[Գանձակի խանություն|Գանձակի]] խանությունները։խանությունները: Երևանի կուսակալության՝ Կարսի գավառի տարածքը [[Օսմանյան կայսրություն|Օսմանյան կայսրության]]ն էր անցել դեռ 1639 թվակաինին՝ [[Հայաստանի չորրորդ բաժանում]]ան ժամանակ։ժամանակ: Այս իրավիճակը տևում է մինչև 19-րդ դարի սկիզբը՝ [[Արևելյան Հայաստանի միացումը Ռուսաստանին]]։: