«Վրացական Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետություն»–ի խմբագրումների տարբերություն

Content deleted Content added
չ փոխարինվեց: [[File: → [[Պատկեր:
չ մաքրվեց, փոխարինվեց: ։ → : (517) oգտվելով ԱՎԲ
Տող 33.
| Նշումներ=
}}
'''Վրացական Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետություն''' ({{lang-ka|საქართველოს საბჭოთა სოციალისტური რესპუბლიკა}}՝ ''Սաքարթվելոս սաբճոթա սոցիալիստուրի ռեսպուբլիկա''), նաև՝ '''Վրացական ԽՍՀ''' կամ '''Խորհրդային Վրաստան''', [[ԽՍՀՄ]] 15 հանրապետություններից մեկը։մեկը: Գոյություն է ունեցել 1921 թվականի փետրվարի 25-ից 1991 թվականի դեկտեմբերի 26-ը։ը:
 
Գտնվում էր [[Անդրկովկաս]]ի հյուսիսային և արևմտյան մասում՝ [[Սև ծով]]ի ափին՝ [[Մեծ Կովկաս]] և [[Փոքր Կովկաս]] լեռնային համակարգերի միջև։միջև: Ուներ երեք ինքնավար միավոր՝ [[Աբխազական Ինքնավար Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետություն|Աբխազական]] և [[Աջարական Ինքնավար Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետություն]]ներ ու [[Հարավային Օսիայի Ինքնավար Մարզ]]։:
 
Հարավում սահմանակից էր [[Հայկական ԽՍՀ]]-ին, հարավ-արևելքում՝ [[Ադրբեջանական ԽՍՀ]]-ին, հյուսիսում՝ [[Ռուսաստանի ԽՍՖՀ]]-ին ([[Կրասնոդարի երկրամաս]], [[Կարաչայ-Չերքեզական Ինքնավար Մարզ|Կարաչայ-Չերքեզական ԻՄ]], [[Կաբարդինա-Բալկարիայի Ինքնավար Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետություն|Կաբարդինա-Բալկարիայի ԻԽՍՀ]], [[Հյուսիսային Օսիայի Ինքնավար Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետություն|Հյուսիսային Օսիայի ԻԽՍՀ]], [[Չեչենա-Ինգուշական Ինքնավար Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետություն|Չեչենա-Ինգուշական ԻԽՍՀ]] և [[Դաղստանի Ինքնավար Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետություն|Դաղստանի ԻԽՍՀ]])։: Հարավ-արևմուտքում անցնում էր ԽՍՀՄ-[[Թուրքիա]] պետական սահմանը։սահմանը:
 
Տարածքը կազմել է 69 700 քառ. կմ, իսկ բնակչությունը՝ 5 400 841 մարդ ([[1989]] թվականի տվյալներով)։: Մայրաքաղաքը եղել է ներկայիս [[Վրաստան]]ի մայրաքաղաք [[Թբիլիսի]]ն։ն: Խոշոր քաղաքներն էին [[Ռուսթավի]]ն, [[Քութայիս]]ը, [[Սուխում]]ը, [[Բաթում]]ը։ը: Բաժանված էր 65 շրջանի, ուներ 58 քաղաք, 55 քաղաքատիպ ավան։ավան:
 
Այժմ նրա տարածքում գտնվում են երեք անկախ հանրապետություններ՝ [[Վրաստան]]ի, [[Աբխազիայի Հանրապետություն|Աբխազիայի]] և [[Հարավային Օսիայի Հանրապետություն]]ներ։ներ: Դրանցից վերջին երկուսը ճանաչված են միայն [[Ռուսաստանի Դաշնություն|Ռուսաստանի Դաշնության]] կողմից, և անկախ են փաստացի (դե ֆակտո)։:
 
== Պատմություն ==
1905-1907 թվականների [[Ռուսական հեղափոխություն (1905–1907)|ռուսական հեղափոխությունից]] տարիներ անց՝ [[1912]] թվականին, Վրաստանում բարձրացավ գործադուլային ալիքը։ալիքը: 1913 թվականի ամռանը գործադուլներին մասնակցեց մոտ 10 000 մարդ։մարդ: Զանգվածային բնույթ ունեին 1912-14 թվականների մայիսմեկյան ցույցերը։ցույցերը: Առաջին համաշխարհային պատերազմի (1914-18) տարիներին Վրաստանի արդյունաբերությունը ճգնաժամային դրության մեջ էր, զգալիորեն կրճատվեցին ցանքատարածությունները։ցանքատարածությունները: Ռուսաստանում [[Փետրվարյան հեղափոխություն|Փետրվարյան բուրժուա-դեմոկրատական հեղափոխության]] (1917) ընթացքում Թիֆլիսում և Վրաստանի մյուս քաղաքներում ստեղծվեցին Բանվորների, զինվորների և գյուղացիական դեպուտատների խորհուրդներ, որտեղ, սակայն, ղեկավարությունը զավթեցին [[մենշևիկներ]]ն ու [[էսէռներ]]ը։ը:
[[Պատկեր:Noe Schordania.jpg|մինի|[[Նոյ Ժորդանիա]], Վրաստանի վարչապետ 1918-1921 թվականներին|ձախից]]
[[1917]] թվականի մարտի 9(22)-ին Թիֆլիսում ստեղծվեց բուրժուական ժամանակավոր կառավարության տեղական մարմինը՝ [[Անդրկովկասյան հատուկ կոմիտե]]ն (Օզակոմ)։: Վրաստանում, ինչպես և ամբողջ Ռուսաստանում, հաստատվեց երկիշխանություն։երկիշխանություն: Հոկտեմբերյան սոցիալիստական մեծ հեղափոխությունը սկզբնավորեց վրաց ժողովրդի սոցիալական և ազգային ազատագրումը։ազատագրումը: Վրաստանում աշխատավորների պայքարը գլխավորեցին բոլշևիկները։բոլշևիկները: Հակահեղափոխական ուժերի խմբավորումը 1917 թվականի նոյեմբերի 15(28)-ին Օզակոմի փոխարեն ստեղծեց [[Անդրկովկասյան կոմիսարիատ]]։: իշխանությունը գրավեցին մենշևիկները։մենշևիկները: Հակահեղափոխական մյուս կուսակցությունների հետ նրանք ստեղծեցին վրացական ազգային զորամիավորումներ, Վրացական ազգային խորհուրդ և այսպես կոչված ժողովրդական գվարդիա։գվարդիա: 1917 թվականի նոյեմբերի 29 (դեկտեմբերի 12)-ին մենշևիկները զավթեցին Թիֆլիսի զինանոցը, փակեցին բոլշևիկյան թերթերը, 1918 թվականի փետրվարին 10(23)-ին գնդակոծեցին Թիֆլիսի բանվորների բողոքի ցույցը։ցույցը: Բոլշևիկները ստիպված էին աշխատել ընդհատակում։ընդհատակում:
 
1918 թվականի փետրվարին ստեղծվեց պետական իշխանության հակահեղափոխական մարմին՝ [[Անդրկովկասյան սեյմ]]ը, որն Անդրկովկասը հայտարարեց «[[Անդրկովկասյան Դեմոկրատական Ֆեդերատիվ Հանրապետություն|Անկախ ֆեդերատիվ դեմոկրատական հանրապետություն]]»։: Մենշևիկների իշխանության տարիներին Վրաստանի ժողովրդական տնտեսությունը ամբողջովին քայքայվեց։քայքայվեց: Չլուծվեց ագրարային հարցը, գյուղացիությունը հող չուներ, խախտվեցին Ռուսաստանի հետ տնտեսական կապերը։կապերը: 1918 թվականի առաջին կեսին մենշևիկյան տիրապետության դեմ տեղի ունեցան աշխատավորների զինված ընդվզումներ։ընդվզումներ: Հեղափոխական շարժման դեմ պայքարի նպատակով մենշևիկները գործակցեցին ինտերվենտների հետ, 1918 թվականի մայիսի վերջին-հունիսի սկզբին Վրաստան մտան գերմանական զորքերը։զորքերը:
[[Պատկեր:Coat of arms of the Democratic Republic of Georgia.svg|մինի|[[Վրաստանի Դեմոկրատական Հանրապետություն|Վրաստանի Դեմոկրատական Հանրապետության]] զինանշանը]]
1918 թվականի հունիսի 4-ին վրացական մենշևիկյան կառավարությունը [[Բաթումի պայմանագիր|Բաթումում պայմանագիր կնքեց]] Թուրքիայի հետ, որով Թուրքիային էր անցնում Վրաստանի տարածքի մի մասը։մասը: 1918 թվականի դեկտեմբերին գերմանա-թուրքական զորքերին փոխարինեցին անգլիական զավթիչները, որոնք Վրաստանում մնացին մինչև 1920 թվականի հուլիսը։հուլիսը: 1919 թվականին Վրաստանի բոլշևիկները Գեորգի Օրջոնիկիձեի գլխավորությամբ սկսեցին նախապատրաստվել զինված ապստամբության։ապստամբության: 1919 թվականի հոկտեմբեր-նոյեմբերին ապստամբեց Վրաստանի գավառների մեծ մասը։մասը:
 
Երկրի ներքին և արտաքին իրավիճակը մենշևիկյան կառավարությանը ստիպեց [[Ռուսաստանի Խորհրդային Ֆեդերատիվ Սոցիալիստական Հանրապետություն|ՌԽՖՍՀ]]-ի հետ կնքել պայմանագիր, որով նա պետք է խզեր կապերը ռուս, հակահեղափոխության հետ, Վրաստանից դուրս բերեր օտարերկրյա զորամասերը, լեգալացներ բոլշևիկյան կազմակերպությունները։կազմակերպությունները: Վրաստանում ՌԽՖՍՀ լիազոր ներկայացուցիչ նշանակվեց [[Սերգեյ Կիրով]]ը։ը:
 
1920 թվականի մայիսին կազմակերպվեց Վրաստանի կոմկուսը։կոմկուսը: Կոմունիստները դուրս եկան ընդհատակից և ծավալեցին ակտիվ գործունեություն։գործունեություն: Սակայն մենշևիկները խախտեցին ՌՍՖՍՀ-ի հետ պայմանագիրը։պայմանագիրը: Բոլշևիկներին սկսեցին դաժանորեն հետապնդել։հետապնդել:
 
1921 թվականի փետրվարի 11-ի լույս 12-ի գիշերը Գորիի, Դուշեթի, Լեչխումի ևն գավառներում սկսվեցին զինված ապստամբություններ, որոնք տարածվեցին ամբողջ Վրաստանում։Վրաստանում: Փետրվարի 16-ին Շուլավերում ստեղծվեց Վրաստանի Հեղկոմը (Ա․ Գեգեչկորի, Վ․ Կվիրկվելիա, Ֆ․ Մախարաձե և ուրիշներ)։: 1921 թվականի փետրվարի 18-ին հայտարարելով Վրաստանը Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետություն՝ Հեղկոմը կոչ արեց տեղերում վերցնել իշխանությունը և կազմել տեղական հեղկոմներ։հեղկոմներ: Ապստամբությունը հաջողությամբ ծավալվում էր, սակայն, անհավասար կռիվ մղելով մենշևիկների և ինտերվենտների դեմ, Հեղկոմը դիմեց [[Վլադիմիր Լենին]]ին օգնության խնդրանքով։խնդրանքով: Խորհրդային կառավարությունն ընդառաջեց։ընդառաջեց:
[[Պատկեր:Order of Red Banner, Georgian SSR, 1923.png|ձախից|220px]]
1921 թվականի փետրվարի 25-ին 11-րդ կարմիր բանակի զորամասերը վրացական ապստամբական ջոկատների հետ մտան Թիֆլիս, տապալեցին մենշևիկյան կառավարությունը։կառավարությունը: Մարտի 4-ին խորհրդային իշխանություն հաստատվեց Աբխազիայում։Աբխազիայում: Կազմվեց [[Աբխազական Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետություն]]ը։ը: Մարտի 5-ին խորհրդային իշխանություն հաստատվեց Ցխինվալիում (Հարավային Օսիա)։: 1921 թվականի մարտի 16-ին ՌԽՖՍՀ և Թուրքիայի միջև [[Մոսկվա]]յում կնքվեց [[Մոսկվայի պայմանագիր (1921)|պայմանագիր]], որով Թուրքիան հրաժարվեց [[Բաթում]]ից և [[Աջարիա]]յի հյուսիսային մասից։մասից: Պայմանագրի համաձայն Աջարիան ճանաչվեց Վրաստանի անբաժանելի մասը։մասը: Մարտի 18-ին մենշևիկյան կառավարությունը վտարվեց Բաթումից։Բաթումից: Մարտի վերջին Վրաստանի ամբողջ տարածքը մաքրվեց մենշևիկյան զորքերից։զորքերից: Վրաստանում խորհրդային իշխանության հաստատման առաջին իսկ օրերից ազգայնացվեցին արդյունաբերությունը, երկաթուղիները, բանկերը, հողերը։հողերը:
 
1921 թվականի մայիսի 21-ին ՎԽՍՀ ռազմա-տնտեսական պայմանագիր կնքեց ՌԽՖՍՀ-ի հետ։հետ: Նույն թվականի աշնանը [[Կարս]]ում [[Անդրկովկաս]]ի երեք խորհրդային հանրապետությունները՝ [[Վրաստանի Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետություն|Վրաստանը]], [[Հայաստանի Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետություն|Հայաստանը]] և [[Ադրբեջանի Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետություն|Ադրբեջանը]] Թուրքիայի հետ ստորագրեցին [[Կարսի պայմանագիր|նոր պայմանագիր]]<ref>[http://www.armeniansgenocide.am/am/Encyclopedia_Of_armenian_genocide_Karsi_paymanagir Կարսի պայմանագիր, 1921]</ref>։: 1922 թվականի փետրվարի 25-մարտի 4-ին կայացավ Խորհուրդների համավրացական I համագումարը, որն ընդունեց ՎԽՍՀ առաջին սահմանադրությունը, ընտրեց Կենտգործկոմ, որը և կազմեց կառավարություն։կառավարություն: Վրաստանի Հեղկոմը 1921 թվականի հուլիսի 16-ին հրապարակեց դեկրետ ՎԽՍՀ կազմում Աջարական ԻԽՍՀ կազմելու մասին։մասին: 1921 թվականի դեկտեմբերի 16-ին «ՎԽՍՀ և Աբխազական ԽՍՀ միջև դաշնակցային պայմանագրի» հիման վրա Աբխազիան մտավ ՎԽՍՀ կազմի մեջ որպես ինքնավար հանրապետություն։հանրապետություն: Վրաստանի Կենտգործկոմի և ԺԿխ-ի 1922 թվականի ապրիլի 20-ի դեկրետով ՎԽՍՀ կազմում ստեղծվեց [[Հարավային Օսիայի Ինքնավար Մարզ]]ը։ը: 1922 թվականի մարտի 12-ին Վրաստանի, Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև կնքվեց պայմանագիր ֆեդերատիվ միություն կազմելու վերաբերյալ։վերաբերյալ:
 
1922 թվականի մարտի 12-ից 1936 թվականի դեկտեմբերի 5-ը Վրաստանը մտել է [[Անդրկովկասի Խորհրդային Ֆեդերատիվ Սոցիալիստական Հանրապետություն|Անդրկովկասյան ֆեդերացիայի]] (ԱԽՖՍՀ) մեջ, իսկ 1922 թվականի դեկտեմբերի 30-ից Անդրֆեդերացիայի կազմում՝ ԽՍՀՄ-ի մեջ։մեջ: ԱԽՖՍՀ, որն իր առջև դրված խնդիրները կատարել էր, 1936 թվականին վերացավ։վերացավ: Վրաստանը մտավ ԽՍՀՄ կազմի մեջ որպես միութենական հանրապետություն։հանրապետություն:
[[Պատկեր:Gruzinskaja SSR (1944-1955).jpg|մինի|330px|աջից|Վրացական ԽՍՀ սահմանները 1944-1955 թվականներին]]
1937 թվականի փետրվարին Խորհուրդների համավրացական VIII արտահերթ համագումարն ընդունեց նոր սահմանադրություն։սահմանադրություն: Խորհրդային իշխանության առաջին տարիներին սկսվեց 20 խոշոր արդյունաբերական ձեռնարկությունների շինարարությունը։շինարարությունը: 1926 թվականին Վրաստանի ժողովրդական տնտեսությունը հասավ նախապատերազմյան մակարդակին, վերականգնվեց տրանսպորտը, ցանքատարածությունները գերազանցեցին 1913 թվականի մակարդակը, ծավալվեց կուլտուրական շինարարությունը։շինարարությունը: Սոցիալիստական շինարարության առաջին հնգամյակների հաջող կատարման շնորհիվ Վրաստանը վերածվեց ինդուստրիալ-ագրարային երկրի՝ բազմաճյուղ կոլեկտիվացված գյուղատնտեսությամբ։գյուղատնտեսությամբ: Արդյունաբերության և գյուղատնտեսության մեջ ձեռք բերած հաջողությունների համար 1935 թվականի մարտի 15-ին ՎԽՍՀ պարգևատրվեց Լենինի շքանշանով։շքանշանով:
 
1937 թվականին ժողովրդական տնտեսության մեջ արդյունաբերության տեսակարար կշիռը կազմեց 75,2%։: Կառուցվեցին ավելի քան 800 արդյունաբերական նոր ձեռնարկություններ, այդ թվում սոցիալիստական էներգետիկայի առաջնեկը՝ Զեմո-Ավճալայի հիդրոէլեկտրակայանը (Զագէս), ինչպես նաև Ռիոնի հէկը, Տղվարչելիի ջէկը, Թբիլիսիի բրդեղենի-մահուդի կոմբինատը, Քութայիսի մետաքսի կոմբինատը, Զեստաֆոնի ֆեռո-համաձուլվածքների գործարանը ևն։ևն: Նախապատերազմյան տարիներին ստեղծվեցին արդյունաբերական նոր ճյուղեր (մեքենաշինություն, նավթահանություն, քիմիական, թեյի ևն)։: Կառուցվեց 250 կմ երկաթուղի և ավելի քան 8 000 կմ խճուղային ճանապարհ։ճանապարհ:
[[Պատկեր:საქართველოს მეცნიერებათა ეროვნული აკადემია.jpg|մինի|ձախից|[[Վրաստանի Գիտությունների ազգային ակադեմիա]], Անդրկովկասում հիմնադրվել է առաջինը (1941)]]
1940 թվականին Վրաստանի արդյունաբերական համախառն արտադրանքի ամբողջ ծավալը 1913 թվականի համեմատությամբ աճեց 10,2 անգամ։անգամ: Վրաստանում հաղթանակեց կոլտնտեսային կարգը։կարգը: 1940 թվականին կոլեկտիվացվեց գյուղացիական տնտեսությունների 94,1%-ը։ը: Աճեց բանվորների և ծառայողների թիվը (89 500-ից հասավ 494 000)։: Սոցիալիստական շինարարության տարիներին հաջողությամբ իրականացավ կուլտուրական հեղափոխությունը, վերացավ անգրագիտությունը, աճեցին ժողովրդական մտավորականության և բանվոր դասակարգի ազգային կադրերը, ստեղծվեցին բարձրագույն ուսումնական հաստատություններ ԳՀԻ-ներ, գիտական և մշակութալուսավորական հաստատություններ։հաստատություններ: Հաջողությամբ զարգանում էին վրացական խորհրդային գրականությունը և արվեստը։արվեստը: Սոցիալիստական ինդուստրացումը, գյուղատնտեսության կոլեկտիվացումը, կուլտուրական հեղափոխությունը հիմնովին փոխեցին հանրապետության դեմքը։դեմքը: Վրաստանում հիմնականում կառուցվեց սոցիալիզմ։սոցիալիզմ: ԽՍՀՄ-ում սոցիալիզմի հաղթանակով վրաց ժողովուրդը համախմբվեց որպես սոցիալիստական ազգ։ազգ:
 
[[Հայրենական մեծ պատերազմ]]ին Վրաստանից մասնակցեց մոտ 700 000 մարդ (ամբողջ հանրապետության բնակչության 1/5-ը)։: ՎԽՍՀ մեծ քանակությամբ զինամթերք, հանդերձանք և պարեն ուղարկեց ռազմաճակատ։ռազմաճակատ: Պատերազմի ընթացքում ձևավորվեցին և ռազմաճակատ մեկնեցին վրացական մի քանի դիվիզիաներ, որոնք Խորհրդային բանակի շարքերում մասնակցեցին Կովկասի պաշտպանությանը, Թամանի ազատագրմանը, Ղրիմում և այլ ռազմաճակատներում մղված մարտերին։մարտերին: Խորհրդային զորքերի (այդ թվում 46-րդ բանակի, որի հրամանատարն էր գեներալ Կ․ Ն․ Լեսեչիձեն) հաջող գործողությունների շնորհիվ գերմանա-ֆաշիստական զորքերը 1942 թվականի աշնանը ետ շպրտվեցին Կովկասյան գլխավոր լեռնաշղթայից։լեռնաշղթայից: Վրացի զինվորները մասնակցեցին պարտիզանական պատերազմին և Եվրոպայի ժողովուրդների Դիմադրության շարժմանը։շարժմանը: Վրաստանից 137 հոգի արժանացավ Խորհրդային Միության հերոսի կոչման, 240 000-ը պարգևատրվեց շքանշաններով և մեդալներով, 46 000-ից ավելի աշխատավորներ՝ «Կովկասի պաշտպանության համար» և 333 000-ից ավելին՝ «1941-1945 թվականների Հայրենական մեծ պատերազմի ժամանակ աշխատանքային արիության համար» մեդալներով։մեդալներով:
[[Պատկեր:Lake rica.jpg|մինի|300px|աջից|Ռիճա լիճը [[Աբխազիայի Ինքնավար Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետություն|Աբխազական ԻԽՍՀ]]-ում]]
Պատերազմի ավարտից անմիջապես հետո սկսվեց ժողովրդական տնտեսության վերականգնումը։վերականգնումը: Առաջին տարիներին Վրաստանի տարածքները ընդարձակվեցին՝ ի հաշիվ [[Ռուսաստանի ԽՖՍՀ]]-ին պատկանող [[Հյուսիսային Կովկաս]]ի։ի: Ապա զգալի թվով հայեր Վրացական ԽՍՀ հայաբնակ շրջաններից, այդ թվում [[Ջավախք]]ից, աքսորվեցին [[Ալթայի երկրամաս]] և [[Սիբիր]]<ref>[http://www.javakhk.am/Main/Encyclopedia/History/History_prd_sov.html Ջավախքի համառոտ պատմությունից]</ref>։: Էթնիկական զտումները շարունակվեցին նաև հետագայում, մասնավորապես կիրառվելով [[օսեր]]ի ու [[ադրբեջանցիներ]]ի հանդեպ։հանդեպ: Ծավալվեց համամիութենական սոցմրցություն՝ 4-րդ հնգամյա պլանը (1946-50) ժամկետից շուտ կատարելու համար։համար: Վրաստանի արդյունաբերության համախառն արտադրանքի ծավալը 1947 թվականին 12%-ով, իսկ 1950 թվականին 56%-ով գերազանցեց 1940-ի մակարդակը։մակարդակը: 1949 թվականին սկսվեց մանր և թույլ տնտեսությունների միավորումը և խոշորացումը։խոշորացումը: Վրաստանի աշխատավորները մեծ օգնություն ցույց տվեցին օկուպացիայից ազատագրված հանրապետություններին։հանրապետություններին: Ետպատերազմյան առաջին հնգամյակների տարիներին ավարտվեց Ռուսթավիի մետալուրգիական կոմբինատի, Քութայիսի ավտոմոբիլային, Թբիլիսիի լոկոմոտիվաշինական գործարանների կառուցումը, գործարկվեցին [[Խրամ (գետ)|Խրամի]], Չիտախեվի, Շաորիի, Սուխումի հէկերը, քաղաքների վերածվեցին [[Տղիբուլի]]ն և [[Տղվարչելի]]ն։ն:
 
8-րդ հնգամյակում (1966-70) Վրաստանում շարք մտան արդյունաբերական 57 նոր խոշոր ձեռնարկություններ, լայնորեն տարածվեց գյուտարարությունը, ներդրվեց 74 000 ռացիոնալիզատորական առաջարկություն (տնտեսվեց 194 միլիոն ռուբլի)։: Վրաստանի կոմկուսի ԿԿ-ի 1972 թվականի սեպտեմբերյան պլենումի որոշումները նպաստեցին 9-րդ հնգամյակի կատարմանը, ապահովեցին ժողովրդական տնտեսության հիմն, ճյուղերի կայուն և արագ զարգացումը։զարգացումը: Վրաստանի կոմկուսի XXV համագումարն ամփոփեց 9-րդ հնգամյակի արդյունքները և նախանշեց 10-րդ հնգամյակի (1976-80) հեռանկարները։հեռանկարները:
[[Պատկեր:Армянская Церковь Сурб Аствацацин (Цхинвал).jpg|մինի|ձախից|Հայկական [[Սուրբ Աստվածածին եկեղեցի (Ցխինվալ)|սուրբ Աստվածածին եկեղեցին]] [[Հարավային Օսիայի Ինքնավար Մարզ|Հարավային Օսիայի ԻՄ]] մայրաքաղաք [[Ցխինվալ]]ում]]
Հնգամյակում ընդհանուր արտադրանքի աճը կազմեց 850 միլիոն ռուբլի։ռուբլի: ժողովրդական տնտեսության հիմն, արտադրական ֆոնդերը աճեցին 1,4 անգամ, աշխատանքի արտադրողականությունը՝ 32%-ով։ով: Շարք մտավ նոր տեխնիկայով հագեցած 72 խոշոր ձեռնարկություն։ձեռնարկություն: Հանրապետության ազգային եկամուտը աճեց 32% ֊ով, արդյունաբերական ձեռնարկությունների ծավալը՝ 40,1%-ով։ով: Քաղաքական և աշխատանքային բարձր վերելքի պայմաններում անցան Հոկտեմբերյան հեղափոխության 60-ամյակի տոնակատարությունը և նոր սահմանադրության համաժողովրդական քննարկումը։քննարկումը:
 
1978 թվականի ապրիլի 14-ին ՎԽՍՀ Գերագույն Խորհուրդի VIII արտահերթ նստաշրջանն ընդունեց հանրապետության նոր սահմանադրությունը։սահմանադրությունը: 10-րդ հնգամյակում Վրաստանի աշխատավորները մեծ հաջողությունների հասան ժողովրդական տնտեսության զարգացման գործում։գործում: Հանրապետությունը բոլոր ցուցանիշներով 1979 թվականին արդյունաբերական արտադրանքի տեմպերի աճով դուրս եկավ 3-րդ տեղ, աշխատանքի արտադրողականության աճի և գյուղատնտեսական արտադրանքի ծավալի աճի տեմպերով՝ 2-րդ տեղը և 3-րդ տեղը՝ պետական որականիշով արտադրանքի արտադրությամբ։արտադրությամբ:
 
Հանրապետությունում հաջողությամբ են իրականացրել 11-րդ հնգամյակի (1980-85) առաջադրանքները։առաջադրանքները: ՎԽՍՀ պարգևատրվել է [[Լենինի շքանշան|Լենինի երեք]] (1935, 1965, 1983), [[Հոկտեմբերյան հեղափոխության շքանշան|Հոկտեմբերյան հեղափոխության]] (1971), [[Ժողովուրդների բարեկամության շքանշան|Ժողովուրդների բարեկամության]] (1972) շքանշաններով։շքանշաններով:
 
== Կառավարում ==
Վրաստանը համաժողովրդական պետություն էր, ԽՍՀՄ կազմի մեջ մտնող խորհրդային սոցիալիստական հանրապետություն։հանրապետություն: Գործող սահմանադրությունն ընդունվել է 1978 թվականին<ref>[http://www.knowbysight.info/1_GRUZ/10400.asp Վրացական ԽՍՀ ղեկավարները {{ru}}]</ref>։:
[[Պատկեր:Eduard shevardnadze.jpg|մինի|ձախից|[[Էդուարդ Շևարդնաձե]]]]
Պետական իշխանության բարձրագույն մարմինը միապալատ Գերագույն Խորհուրդն է, նստաշրջանների միջև ընկած ժամանակահատվածում՝ Գերագույն Խորհուրդի Նախագահությունը։Նախագահությունը: Գերագույն Խորհուրդը կազմում է կառավարություն՝ հանրապետության Մինիստրների խորհուրդ, ընտրում գերագույն դատարան, ընդունում օրենքներ և այլն։այլն:
 
Իշխանության տեղական մարմինները ժողովրդական դեպուտատների շրջանային, քաղաքային, ավանային և գյուղական խորհուրդներն են։են: Հանրապետության դատախազին նշանակում է ԽՍՀՄ գլխավոր դատախազը՝ 5 տարի ժամկետով։ժամկետով:
 
=== Վրաստանի կոմունիստական կուսակցություն ===
 
Վրաստանի կոմունիստական կուսակցությունը [[Խորհրդային Միության կոմունիստական կուսակցություն|ԽՄԿԿ]] բաղկացուցիչ մասն է։է: Վրաստանի բոլշևիկյան կազմակերպությունները կազմավորվել են 1890-ական թվականներին՝ ռուսական սոցիալ-դեմոկրատական շարժման ազդեցությունից ծնունդ առած առաջին մարքսիստական խմբակներից և սոցիալ-դեմոկրատական խմբերից։խմբերից: Իրենց ստեղծման օրվանից նրանք սերտորեն կապված են եղել [[Վլադիմիր Լենին]]ի հետ, աշխատել և պայքարել են նրա ղեկավարությամբ։ղեկավարությամբ: Վրաստանի բանվոր դասակարգի հեղափոխական կազմակերպությունների կազմավորման ճանապարհին կարևոր քայլ է հանդիսացել Վրաստանում և Անդրկովկասում սոցիալ-դեմոկրատական ուղղության առաջին խմբի՝ «Մեսամեդասի»-ի («Երրորդ խումբ») ստեղծումը 1892 թվականին։թվականին: 1898 թվականին հիմնադրվել է ՌՄԴԲԿ Թիֆլիսի կոմիտեն։կոմիտեն: 1901 թվականի սեպտեմբերից սկսել է լույս տեսնել «Բրձոլա» («Պայքար») մարքսիստական անլեգալ թերթը։թերթը: 1901-1903 թվականներին Վրաստանում և Անդրկովկասում ստեղծվել են լենինյան իսկրայական ուղղության սոցիալ-դեմոկրատական կազմակերպություններ և կոմիտեներ, որոնք 1903 թվականի մարտին միավորվել են «Իսկրա»-ի ծրագիրն ընդունած ՌՍԴԲԿ Կովկասյան միության մեջ։մեջ: Վլադիմիր Լենինը բարձր էր գնահատել Վրաստանի սոցիալ-դեմոկրատական կազմակերպությունների կառուցվածքի ինտերնացիոնալիստական բնույթը և բազմիցս նշել Վրաստանի բոլշևիկների հաջողությունները աշխատավորների ինտերնացիոնալ դաստիարակության և համախմբման ուղղությամբ։ուղղությամբ:
[[Պատկեր:The Big Three at the Yalta Conference.jpg|մինի|աջից|300px|Վրաստանի ամենահայտնի կոմունիստը՝ [[Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետությունների Միություն|ԽՍՀՄ]] առաջնորդ [[Իոսիֆ Ստալին]]ը (աջից) [[Ամերիկայի Միացյալ Նահանգներ|ԱՄՆ]] նախագահ [[Ֆրանկլին Դելանո Ռուզվելտ]]ի և [[Միացյալ Թագավորություն|Միացյալ Թագավորության]] վարչապետ [[Ուինսթոն Չերչիլ]]ի հետ, [[Ղրիմի կոնֆերանս (1945)|Յալթայի կոնֆերանս]] (1945)]]
ՌՍԴԲԿ II համագումարից (1903) հետո Վրաստանի սոցիալ-դեմոկրատական կազմակերպությունները, հիմնովին կանգնելով լենինյան դիրքերում, ակտիվ պայքար ծավալեցին մենշևիկների քայքայիչ գործունեության դեմ։դեմ: [[Ռուսական հեղափոխություն (1905–1907)|Ռուսական առաջին հեղափոխության]] (1905-1907) տարիներին Վրաստանի բոլշևիկներին հաջողվեց ոտքի հանել աշխատավորական լայն զանգվածներին ընդդեմ ցարական միապետության և այդ պայքարին հաղորդել ընդգծված պրոլետարական բնույթ։բնույթ: Վ. Լենինը Կովկասը, այդ թվում և Վրաստանը, դասում էր այնպիսի կենտրոնների շարքը, «․․․որտեղ շարժումն ամենից ավելի է հեռու գնացել հին տեռորից, որտեղ ապստամբությունը նախապատրաստված է ամենից ավելի լավ, որտեղ պրոլետարական պայքարի մասսայական բնույթն ամենից ավելի ուժգնորեն ու վառ կերպով էր արտահայտված»։: Ռեակցիայի ծանր տարիներին Վրաստանի բոլշևիկյան կազմակերպությունները, համախմբվելով Վ. Լենինի շուրջը, պայքարի ելան հանուն լենինյան տակտիկայի՝ կուսակցության պահպանման, նրա շարքերից կապիտուլյանտներին և թերահավատներին վտարելու, [[ցարիզմ]]ի ու [[կապիտալիզմ]]ի դեմ հետագա նոր գրոհի համար հեղափոխական ուժերը ի մի բերելու։բերելու:
 
[[Առաջին համաշխարհային պատերազմ]]ի տարիներին ցարիզմի հալածանքները և մենշևիկների ու մյուս մանր բուրժուազիայի կուսակցությունների դավաճանական քաղաքականությունը նշանակալիորեն թուլացրին Վրաստանի բոլշևիկյան կազմակերպությունները։կազմակերպությունները: Աակայն, չնայած դրան, վրաց բոլշևիկները պատերազմի, խաղաղության և հեղափոխության հարցերում անշեղորեն պահպանեցին լենինյան դրույթները՝ անհաշտ պայքար մղելով մենշևիկների, սո-ցիալ-ֆեդերալիստների, ազգայնական-դեմոկրատների և մյուս հակահեղափոխական կուսակցությունների դեմ։դեմ: 1917 թվականի [[Փետրվարյան հեղափոխություն|Փետրվարյան հեղափոխության]] հաղթանակից հետո Վրաստանի բոլշևիկյան կազմակերպությունները համառ պայքար ծավալեցին հանուն բուրժուա-դեմոկրատական հեղափոխությունը սոցիալիստականի վերածելու լենինյան գծի իրականացման։իրականացման: [[Հոկտեմբերյան հեղափոխություն|Հոկտեմբերյան սոցիալիստական մեծ հեղափոխության]] հաղթանակը Ռուսաստանի մի շարք ազգային ծայրամասերում, այդ թվում նաև Վրաստանում, միանգամից չհասցրեց խորհրդային կարգերի հաստատման։հաստատման:
 
Մենշևիկյան բուրժուա-ազգայնական կառավարության շուրջ եռամյա տիրապետության շրջանում Վրաստանը դարձավ Մովետական Ռուսաստանի դեմ պայքարի հենակետերից մեկը։մեկը: 1920 թվականի մայիսի 20-ին, ՌԿ(բ) կ ԿԿ որոշմամբ, տեղի ունեցավ Վրաստանի կոմունիստական (բոլշևիկյան) կուսակցության ՎԿ(բ) կ կազմակերպական ձևավորումը։ձևավորումը: Մենշևիկյան կառավարության ներքին և արտաքին հակաժողովրդական քաղաքականության հետևանքով Վրաստանը կանգնեց տնտեսական և քաղաքական ճգնաժամի առաջ։առաջ: Ելնելով ստեղծված դրությունից, ՎԿ(բ) կ ԿԿ որոշեց՝ զինված ապստամբության միջոցով տապալել մենշևիկյան կառավարությունը։կառավարությունը:
[[Պատկեր:Downtown Kutaisi & White Bridge as seen from Mt Gora (August 2011)-cropped.jpg|մինի|ձախից|[[Քութայիս]]՝ Վրացական ԽՍՀ երկրորդ քաղաքը]]
Վրաստանի Հեղկոմի խնդրանքով 11-րդ կարմիր բանակը 1921 թվականի փետրվարի 25-ին մտան [[Թիֆլիս]] և Վրաստանը հռչակեցին խորհրդային։խորհրդային: ՎԿ(բ) կ, իրականացնելով սոցիալիստական շինարարությունը Վրաստանում, հետևողականորեն ղեկավարվում էր Վ. Լենինի խորհուրդներով ու ցուցումներով։ցուցումներով: Անդրկովկասի ժողովուրդների կուլտուրական, տնտեսական և քաղաքական զարգացման գործում հսկայական դեր խաղաց Վ. Լենինի նախաձեռնությամբ 1922 թվականին ստեղծված [[Անդրկովկասի Խորհրդային Ֆեդերատիվ Սոցիալիստական Հանրապետություն|Անդրֆեդերացիան]]։:
 
Վրաստանի կոմունիստական կուսակցության ղեկավարությամբ հանրապետության աշխատավորները իրականացրին ժողովրդական տնտեսության վերականգնումը, ինդուստրացումը, գյուղատնտեսության կոլեկտիվացումը, կուլտուրական հեղափոխությունը և հիմնականում ավարտեցին սոցիալիզմի կառուցումը։կառուցումը: [[Երկրորդ համաշխարհային պատերազմ|Պատերազմի]] տարիներին ՎԿ(բ) կ ռազմաճակատ ուղարկեց ավելի քան 52 000 կոմունիստի։կոմունիստի: Ետպատերազմյան շրջանում Վրաստանի կոմկուսը ապահովեց հանրապետության ժողովրդական տնտեսության բոլոր ճյուղերի զարգացումը։զարգացումը: ԽՄԿԿ XIX համագումարի (1952) որոշմամբ կուսակցությունը վերանվանվեց Վրաստանի կոմունիստական կուսակցություն (ՎԿԿ)։:
 
ԽՄԿԿ XX համագումարից (1956) հետո Վրաստանի կոմկուսն իրականացրեց մի շարք միջոցառումներ՝ անհատի պաշտամունքի հետևանքների հաղթահարման, կուսակցական ղեկավարման լենինյան նորմերի և սկզբունքների վերականգնման ու պահպանման, սոցիալիստական և ներկուսակցական դեմոկրատիայի զարգացման ուղղությամբ։ուղղությամբ: Սակայն 1960-1970-ական թվականներին Վրաստանի կոմկուսի ղեկավար մարմիններում ի հայտ եկան սուբյեկտիվիզմի և վոլյունտարիզմի տարրեր, որոնք և հանգեցրին մի շարք անցանկալի երեվույթների առաջացման։առաջացման:
[[Պատկեր:Tbilisi Metro-Avlabari.jpg|մինի|աջից|[[Թբիլիսիի մետրոպոլիտեն]]ի «Հավլաբար» կայարանը]]
ԽՄԿԿ ԿԿ-ի 1972 թվականի փետրվարի 22-ի «ԽՄԿԿ XXIV համագումարի որոշումների կատարման ուղղությամբ Վրաստանի կոմկուսի Թբիլիսիի քաղաքային կոմիտեի կազմակերպչական և քաղաքական աշխատանքի մասին» որոշմամբ սկիզբ դրվեց Վրաստանի կոմկուսի ղեկավարության արմատական վերակառուցմանը, հանրապետության սոցիալ-տնտեսական առավել ինտենսիվ զարգացմանը և հանրապետությունում բարոյահոգեբանական մթնոլորտի առողջացմանը։առողջացմանը: ԽՄԿԿ Կենտկոմը և խորհրդային կառավարությունը հետագա տարիներին ընդունեցին հանրապետության սոցիալ-տնտեսական զարգացման և կուսակցական կազմակերպության մասին մի շարք արմատական որոշումներ։որոշումներ:
 
ՎԿԿ ԿԿ նոր ղեկավարությունն ուժեղացրեց կուլտուր-տնտեսական շինարարության կուսակցական ղեկավարումը, բարելավեց կուսակցական-քաղաքական, կազմակերպական, գաղափարա-քաղաքական աշխատանքը և անշեղորեն պահպանում է կոլեկտիվ ղեկավարման սկզբունքներն ու կուսակցական կյանքի լենինյան նորմերը։նորմերը: Սոցիալիստական մրցության մեջ ձեռք բերած հաջողությունների համար Վրացական ԽՍՀ 10 անգամ անընդմեջ պարգևաարվել է ԽՄԿԿ ԿԿ, ԽՍՀՄ Մինիստրների խորհրդի, ՀամԿբԿ-ի և ՀամԼԿԵՄ Կենտկոմի փոխանցիկ Կարմիր դրոշով։դրոշով: Նոր հասարակարգի կառուցման պայքարի շրջանում Վրաստանի կոմկուսը քանակապես աճել է, քաղաքականապես և կազմակերպորեն ամրապնդվել։ամրապնդվել: 1985 թվականի հունվարի 1-ին Վրաստանի կոմկուսի շարքերում հաշվվում էր 362542 կուսակցական անդամ և 14 115 անդամության թեկնածու, որոնք ընդգրկված էին 12497 սկզբնական կազմակերպություններում։կազմակերպություններում:
 
=== Վրաստանի լենինյան կոմունիստական երիտասարդական միություն ===
 
Վրաստանի ԼԿԵՄ-ը ՀամԼԿԵՄ բաղկացուցիչ մասն է։է: Հանդիսանալով Վրաստանի կոմկուսակցության օգնականն ու ռեզերվը և աշխատելով նրա ղեկավարությամբ՝ ՎԼԿԵՄ-ը իր նպատակներով, քաղաքական բնույթով, աշխատանքի մեթոդներով միասնական, կենտրոնացված կոմունիստական կազմակերպություն է, որն իր շարքերում միավորում է Վրացական ԽՍՀ առաջավոր երիտասարդությանը։երիտասարդությանը:
[[Պատկեր:Rustavi 17610 (14201334068).jpg|մինի|ձախից|Բերքահավաք [[Ռուսթավի]]ում]]
Կոմերիտմիության ծնունդն ու զարգացումը Վրաստանում անշեղորեն կապված է սոցիալիստ, հեղափոխության պատմության հետ։հետ: Կոմերիտական կազմակերպությունները Վրաստանում ծնունդ են առել [[1917]] թվականի [[Փետրվարյան հեղափոխություն]]ից հետո ստեղծված բանվորական ու գյուղացիական երիտասարդական առաջին միություններից։միություններից: Վրաստանի առաջին երիտասարդական հեղափոխական կազմակերպությունը՝ «Սպարտակը», ստեղծվել է 1917 թվականի սեպտեմբերի 3-ին։ին: 1918 թվականի վերջին «Սպարտակի» տեղական կազմակերպություններ գոյություն ունեին Վրաստանի գրեթե բոլոր շրջաններում։շրջաններում: Նրանք ակտիվորեն մասնակցում էին հեղափոխական շարժումներին։շարժումներին:
 
Բանվորական և գյուղացիական երիտասարդական միությունների Համառուսաստանյան առաջին համագումարից հետո (1918) սկիզբ դրվեց կոմերիտմիությանը, սկսվեց «Սպարտակի» բոլոր կազմակերպությունների միավորումը՝ միասնական կենտրոնով։կենտրոնով: Դա տեղի ունեցավ 1919 թվականի մարտի վերջին-ապրիլի սկզբին բոլշևիկների ղեկավարությամբ Թիֆլիսի սպարտակյան կազմակերպությունների համաքաղաքային կոնֆերանսում, որը հետագայում դիտվեց որպես Վրաստանի կոմերիտմիության I համագումար։համագումար: Այդտեղ ընդունվեց կանոնադրություն, ընտրվեց կոմունիստական երիտասարդական միության Թիֆլիսի կոմիտե, որի վրա ՌԿ(բ) կ Կովկասյան երկրային կոմիտեի որոշմամբ դրվեց կոմերիտմիության Անդրկովկասյան ժամանակավոր մարգային կոմիտեի պարտականությունը։պարտականությունը:
[[Պատկեր:Batumi - Botanical Garden (9458282685).jpg|մինի|աջից|Բուսաբանական այգի <br />[[Աջարիայի Ինքնավար Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետություն|Աջարիայի ԻԽՍՀ]] մայրաքաղաք <br />[[Բաթում]]ում՝ [[Սև ծով]]ի ափին]]
1920 թվականի մայիսին ՌԿԵՄ Կենտկոմի որոշմամբ Անդրկովկասյան մարզային կոմիտեն վերացվեց և նույն ամսի 22-ին կազմվեց Վրաստանի կոմերիտմիության ժամանակավոր Կենտկոմը։Կենտկոմը: Վրաստանի կոմերիտմիությունը մասնակցել է խորհրդային իշխանության հաստատման համար մղված պայքարին, Վրաստանի խորհրդայնացումից հետո՝ հանրապետության ժողովրդական տնտեսության վերականգնմանը, ինդուստրացմանն ու գյուղի կոլեկտիվացմանը, կուլտուրական հեղափոխությանը, սոցիալիզմի կառուցման լենինյան պլանի իրականացմանը։իրականացմանը: [[Հայրենական մեծ պատերազմ]]ի տարիներին ՎԼԿԵՄ յուրաքանչյուր երրորդ անդամը մեկնել է ռազմաճակատ։ռազմաճակատ: Ցուցաբերած արիության համար Վրաստանի 135 կոմերիտականներ արժանացել են [[Խորհրդային Միության հերոս]]ի կոչման։կոչման:
 
Ետպատերազմյան տարիներին հանրապետության կոմերիտմիությունը լծվել է ժողովրդական տնտեսության վերականգնմանն ու զարգացմանը։զարգացմանը: ՎԼԿԵՄ-ը ակտիվորեն մասնակցել է խամ ու խոպան հողերի յուրացմանը, Կամազի, ԲԱՄ-ի, Ինգուրի հէկի շինարարություններին։շինարարություններին: Զգալիորեն ավելացել է կոմերիտականների ներկայացուցչությունը խորհուրդներում, կուսակցական, արհմիութենական ընտրովի մարմիններում, ժողովրդական վերահսկողության օրգաններում։օրգաններում: Սոցիալիստական, կոմունիստական շինարարությանը ակտիվ մասնակցելու, երիտասարդության կոմունիստական դաստիարակության բնագավառում ձեռք բերած հաջողությունների համար Վրաստանի կոմերիտմիությունը պարգեատրվել է [[Լենինի շքանշան]]ով (1979), քանիցս արժանացել ՀամԼԿԵՄ Կենտկոմի փոխանցիկ Կարմիր դրոշի։դրոշի: 1985 թվականի հունվարի 1-ին ՎԼԿԵՄ շարքերում կար 852 815 կոմերիտական, որոնք միավորված էին 11 273 սկզբնական կազմակերպություններում։կազմակերպություններում:
 
=== Արհմիություններ ===
 
Վրաստանի արհմիությունները ԽՍՀՄ արհմիությունների բաղկացուցիչ մասն են։են: Արհմիությունների ծնունդը Վրաստանում կապված է 1905-1907 թվականների [[Ռուսական հեղափոխություն (1905–1907)|ռուսական հեղափոխության]] հետ։հետ: Արհմիութենական շարժումը իր ծավալման առաջին իսկ օրվանից զարգացել է պրոլետարական կուսակցության գաղափարական ղեկավարությամբ։ղեկավարությամբ: Առաջին արհմիությունները ստեղծվել են [[Թիֆլիս]]ում, 1905 թվականի նոյեմբեր-դեկտեմբերին։դեկտեմբերին: 1906 թվականի հոկտեմբերին Թիֆլիսում արդեն կար 30 արհմիություն։արհմիություն: 1906-07 թվականին արհմիություններ կազմակերպվեցին նաե Վրաստանի այլ շրջաններում։շրջաններում:
[[Պատկեր:Borjomi bu Shioshvili.jpg|մինի|ձախից|[[Բորժոմի]]. առողջարանային քաղաք Վրացական ԽՍՀ կենտրոնական մասում]]
Արհմիությունների կազմավորման պրոցեսը և նրանց գործունեությունը Վրաստանում տեղի է ունեցել մանրբուրժուազիական կուսակցությունների դեմ պայքարի պայմաններում։պայմաններում: 1906 թվականի դեկտեմբերին կազմավորվել է Թիֆլիսի արհմիությունների կենտրոնական խորհուրդը։խորհուրդը: [[Հոկտեմբերյան հեղափոխություն|Հոկտեմբերյան սոցիալիստական մեծ հեղափոխության]] հաղթանակից հետո Թիֆլիսի արհմիությունների կենտրոնական խորհուրդը իր կազմով մենշևիկյան էր։էր: 1919-20 թվականին տեղի է ունենում Վրաստանի արհմիությունների բոլշևիկացում։բոլշևիկացում:
 
Վրաստանում խորհրդային իշխանության հաստատման պահին գործում էր ցեխային հիմունքներով կազմավորված 36 միություն, որոնք միավորում էին շուրջ 40 000 անդամ՝ տնտեսության զանազան բնագավառներում աշխատողների կեսից էլ պակասը։պակասը: Վրաստանի արհմիությունների I կոնֆերանսը (1921 թվականի հունիս) միավորեց հանրապետության արհեստակցական միությունները և ստեղծեց Վրաստանի արհմիությունների խորհուրդ։խորհուրդ: Վրաստանի արհմիությունները ակտիվորեն պայքարել են սոցիալիզմի կառուցման լենինյան պլանի իրականացման համար։համար:
 
Երկրի ինդուստրացմանը Վրաստանի արհմիությունների մասնակցության գլխավոր ձևը եղել է խորհրդային պետության պլանային և տնտեսական մարմինների գործունեության մեջ աշխատավորների ներգրավումը։ներգրավումը: Հանրապետության արհմիությունները զգալի աշխատանք են ծավալել գյուղատնտեսության կոլեկտիվացման, գյուղատնտեսության սոցիալիստ, վերակառուցման, բանվոր դասակարգի և գյուղացիության դաշինքի ամրապնդման, կուլտուր-մասսայական աշխատանքների ծավալման, անգրագիտության վերացման, համընդհանուր պարտադիր ուսուցման մասին օրենքի իրականացման գործում։գործում:
[[Պատկեր:TbilisiState.jpg|մինի|աջից|[[Անդրկովկաս]]ում առաջին՝ <br />[[Թբիլիսիի պետական համալսարան]]ը (1918)՝ [[Իվանե Ջավախիշվիլի]]ի անվան]]
[[Հայրենական մեծ պատերազմ]]ի տարիներին հանրապետության արհմիությունները՝ կուսկազմակերպությունների ղեկավարությամբ հսկայական կազմակերպչական և մասսայական-քաղաքական գործունեություն ծավալեցին պատերազմի պայմաններում ժողովրդական տնտեսության բարդ խնդիրների հաջող լուծման համար աշխատավորներին մոբիլիզացնելու գործում։գործում: Ետպատերազմյան տարիներին Վրաստանի արհմիությունները իրենց գործունեությունը նպատակամղեցին ժողովրդական տնտեսության հետագա զարգացման և ժողովրդի նյութական ու կուլտուրական կենսամակարդակի բարձրացման գործին։գործին: Հասուն սոցիալիզմի փուլում Վրաստանի արհմիությունները ավելի ծավալուն մասնակցություն են դրսեորել պետական, տնտեսական և կուլտուրական շինարարության հարցերի լուծման գործում։գործում:
 
1984 թվականի հունվարի 1-ի դրությամբ Վրաստանի արհմիությունների խորհուրդը միավորում էր ճյուղային արհմիությունների 24 հանրապետական կոմիտեներ, 19 909 ֆաբրիկա-գործարանային և տեղական կոմիտեներ, որոնցում ընդգրկված էր 2 556 500 անդամ։անդամ: Վրաստանի արհմիությունների տնօրինության տակ կա 86 սանատորիաբուժական և առողջարանային հիմնարկ՝ 22 791 մահճակալով։մահճակալով: Պիոներական ճամբարներում տարեկան հանգստանում է շուրջ 200 000 երեխա։երեխա:
 
== Բնակչություն ==
 
Վրացական ԽՍՀ հիմնական բնակիչները [[վրացիներ]]ն են (68 8%)։: Բնակվում են հայեր (9 0%), ռուսներ (7 4%), ադրբեջանցիներ (5 1%), օսեր, աբխազներ, հույներ և այլք։այլք:
 
Վրաստանը բնակչության միջին խտությամբ գրավում է 4-րդ տեղը ԽՍՀՄ-ում ([[Մոլդավական Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետություն|Մոլդավիայից]], [[Հայկական Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետություն|Հայաստանից]] և [[Ուկրաինական Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետություն|Ուկրաինայից]] հետո)։:
 
Քաղաքային բնակչությունը 53% է։է: Խոշոր քաղաքներն են [[Թբիլիսի]]ն, [[Քութայիս]]ը, [[Ռուսթավի]]ն, [[Բաթում]]ը, [[Սուխում]]ը։ը:
 
{| class="wikitable"
Տող 350.
! colspan="2" | 5 400 841
|-
| colspan="17" | <small><sup>1</sup> Աղբյուր։Աղբյուր: [http://demoscope.ru/weekly/ssp/sng_nac_26.php?reg=2330]. <sup>2</sup> Աղբյուր։Աղբյուր: [http://demoscope.ru/weekly/ssp/sng_nac_39.php]. <sup>3</sup> Աղբյուր։Աղբյուր: [http://demoscope.ru/weekly/ssp/sng_nac_59.php]. <sup>4</sup> Աղբյուր։Աղբյուր: [http://demoscope.ru/weekly/ssp/sng_nac_70.php]. <sup>5</sup> Աղբյուր։Աղբյուր: [http://demoscope.ru/weekly/ssp/sng_nac_79.php]. <sup>6</sup> Աղբյուր։Աղբյուր: [http://demoscope.ru/weekly/ssp/sng_nac_89.php]. </small>
|}
 
=== Բժշկություն և առողջապահություն ===
1984 թվականին Վրաստանում ծնունդը կազմել է 1000 բնակչին՝ 18, ընդհանուր մահացությունը՝ 8,4, մանկական մահացությունը (1984)՝ 1000 ողջ ծնվածին 24 (1921 թվականին՝ 320)։: Կյանքի միշին տևողությունը 73 տարի է (1913 թվականին՝ 32 տարի)։:
 
Հանրապետությունում վերացվել են [[ժանտախտ]]ը, [[բծավոր տիֆ]]ը, [[Ծաղիկ (հիվանդություն)|ծաղիկը]], [[մալարիա]]ն, [[պոլիոմիելիտ]]ը, խիստ նվազել է [[դիֆթերիա]]յով և [[բրուցելոզ]]ով հիվանդացությունը։հիվանդացությունը: Մահացության հիմնական պատճառները սիրտ-անոթային համակարգի հիվանդություններն են և չարորակ նորագոյացությունները։նորագոյացությունները:
[[Պատկեր:13 Пицунда.JPG|մինի|ձախից|Տեսարան [[Պիցունդա]] քաղաք-առողջարանից]]
1984 թվականին գործում էին 436 հիվանդանոց՝ 56 500 մահճակալով։մահճակալով: 1913 թվականին կար ամբուլատոր-պոլիկլինիկային 17 հիմնարկ, 1984 թվականին՝ 1355, այդ թվում գյուղական վայրերում՝ 850, 1924 թվականին արտահիվանդանոցային օգնության ցանցում կազմակերպվեցին առողջապահական կետեր։կետեր:
 
1980 թվականին Վրաստանի բնակչությունն ապահովված էր ամբուլատոր-պոլիկլինիկային օգնության բոլոր ձևերով։ձևերով: Սանիտարա-հակահամաճարակային կայանների թիվը 1983 թվականին կազմել է 101 (1940 թվականին՝ 28)։: 1925-ին գործում էին 3 մանկատուն, 19 մանկական և կանանց պոլիկլինիկա։պոլիկլինիկա: 1984 թվականին կար 33 ծննդատուն՝ 3268 մահճակալով, 633 կանանց կոնսուլտացիա, մանկական պոլիկլինիկա և ամբուլատորիա։ամբուլատորիա:
 
1921 թվականին Թիֆլիսում գործում էր հանրապետության շտապ օգնության մեկ կայան, 1980 թվականին՝ 81՝ 91 մասնագիտացված բրիգադներով։բրիգադներով: 1921 թվականին Վրաստանում կար 147 դեղատուն, 1980 թվալանին դարձավ ավելի քան 350։350: Աշխատում էին շուրջ 26 400 բժիշկ (1000 բնակչին՝ 5,3 բժիշկ), 1079 մանկաբարձ-գինեկոլոգ, 3087 մանկաբույժ, 62 000 միջին բուժաշխատող։բուժաշխատող: Բժշկական կադրեր են պատրաստում [[Թբիլիսիի բժշկական ինստիտուտ]]ում, միջին բուժաշխատողներ՝ 17 բժշկական ուսումնարանում։ուսումնարանում:
 
Վրաստանում կան լեռնային և մերձծովյան կլիմայական, կլիմայաբալնեոլոգիական և ցեխաբուժական 200 առողջարաններ։առողջարաններ: 1984 թվականին կար 118 առողջարան U պանսիոնատ՝ շուրջ 25 000 մահճակալով։մահճակալով: Հռչակված են [[Ծղալտուբո]]ն, [[Աբասթուման]]ը, [[Բորժոմ]]ը, [[Գագրա]]ն, [[Բակուրիանի]]ն, [[Պիցունդա]]ն և այլն։այլն:
 
== Տնտեսություն ==
{{Հիմնական հոդված|Վրացական ԽՍՀ տնտեսություն}}
=== Արդյունաբերություն ===
Մինչև Հոկտեմբերյան սոցիալիստական հեղափոխությունը Վրաստանը ([[Թիֆլիսի նահանգ|Թիֆլիսի]] և [[Քութայիսի նահանգ]]ները) հետամնաց ագրարային երկիր էր։էր: Խորհրդային իշխանության տարիներին արմատապես վերափոխվեց Վրաստանի տնտեսությունը։տնտեսությունը: Այն դարձավ Միության ինդուստրիալ-ագրարային հանրապետություններից մեկը։մեկը:
[[Պատկեր:Enguri Dam, Georgia.jpg|մինի|300px|աջից|[[Ինգուրի ջրաէլեկտրակայան]]]]
Ստեղծվեցին ժամանակակից առաջավոր ճյուղերը միավորող բարձր զարգացած արդյունաբերություն (որին բաժին էր ընկնում հասարակական համախառն արդյունքի 61,1%-ը) և տեխնիկապես հագեցած բազմաճյուղ գյուղատնտեսություն։գյուղատնտեսություն: Գյուղատնտեսության տեսակարար կշիռը 19,5% է, շինարարությանը, տրանսպորտինը և կապինը՝ 12,0%, մնացած ճյուղերինը՝ 7,4%։:
 
Ինդուստրացման քաղաքականության կապակցությամբ հատկապես արագ զարգացավ արդյունաբերությունը։արդյունաբերությունը: իրականացվեց արտադրության ճյուղերի սոցիալիստական վերակառուցումը, շարք մտան խոշոր արդյունաբերական, գյուղատնտեսական և տրանսպորտային ձեռնարկություններ, ստեղծվեցին սպասարկման ժամանակակից ճյուղեր։ճյուղեր: Ռուսթավիի քիմիական մանրաթելի գործարանում 1921-81 թվականներին տնտեսության բոլոր ճյուղերում կապիտալ ներդրումները կազմել են 30 307 միլիոն ռուբլի։ռուբլի: Եթե նախապատերազմյան հնգամյակներին (համադրելի գներով) կապիտալ ներդրումները տարեկան չէին գերազանցում 80 միլիոն ռուբլուց, ապա 1976-81 թվականներին այդ թիվը հասել է 1692 միլիոն ռուբլու։ռուբլու:
 
Կապիտալ ներդրումների կեսից ավելին բաժին է ընկնում արդյունաբերությանն ու գյուղատնտեսությանը։գյուղատնտեսությանը: Բարձր է նաև բնակարանային շինարարության և սոցիալ-կուլտուրական միջոցառումների ծախսերի բաժինը։բաժինը: Վրաստանն ընդհանուր միութենական մասշտաբով հանդես է գալիս որպես սև մետալուրգիայի, քիմիայի, մեքենաշինության, թեթև և սննդի արդյունաբերության արտադրանքի մի շարք տեսակների արտադրող։արտադրող: Արտադրատնտեսական լայն կապեր են հաստատվել Վրաստանի և երկրի այլ շրջանների և առաջին հերթին՝ անդրկովկասյան հանրապետությունների միջև։միջև:
[[Պատկեր:Zestaponi. View from Shorapani fortress (Photo A. Muhranoff) cropped.jpg|մինի|ձախից|[[Զեստափոն]]]]
Արդյունաբերությունը, գրավելով առաջատար դիրք նյութական արտադրության ճյուղերի մեջ, զարգանում է առավել բարձր տեմպերով։տեմպերով: 1922-81 թվականներին այդ ճյուղի արտադրանքի ընդհանուր ծավալը աճել է 292 անգամ։անգամ: 1978 թվականի տվյալներով արդյունաբերության համախառն արտադրանքը կազմել է 8,9 միլիարդ ռուբլի, որից մոտ 65%-ը բաժին է ընկնում արտադրության միջոցներ արտադրող արտադրությանը, 35%-ը՝ սպառողական առարկաներին։առարկաներին: Առավել բարձր տեմպերով են զարգանում մեքենաշինությունն ու մետաղամշակումը, քիմիական արդյունաբերությունը, շինանյութերի արտադրությունը և թեթե ու սննդի արդյունաբերության մի շարք ճյուղեր։ճյուղեր: Արդյունաբերական արտադրանքի ծավալում բարձր տեսակարար կշռով աչքի են ընկնում (1981-ի տվյալներով) սննդի (39,5%), թեթե (21,8%) արդյունաբերությունը, մեքենաշինությունն ու մետաղամշակումը (13,7%)։:
 
Վառելիքա-էներգետիկ արդյունաբերությունը ներկայացված է քարածխի (Տղիբուլի, Տղվարչելի) և նավթի արդյունահանությամբ, էլեկտրաէներգիայի արտադրությամբ։արտադրությամբ: Կառուցվել են հզոր հիդրո- (Ռիոնի, Լաջանուրի, Խրամի և այլն) և ջերմաէլեկտրակայաններ (Թբիլիսիի ՋԷԿ), որոնք միացվել են ԽՍՀՄ եվրոպական մասի միասնական էներգահամակարգին։էներգահամակարգին: 1978-ին շարք է մտել խոշորագույն (Կովկասում) Ինգուրի հէկը։հէկը: 1879 թվականից շահագործվում է Ճփաթուրայի մանգանի հանքավայրը, որի հանքանյութը օգտագործում են Ռուսթավիի մետալուրգիական (արտադրության լրիվ ցիկլով) և Զեստաֆոնի ֆեռոհամաձուլվածքների գործարանները։գործարանները:
 
Վրաստանի մետալուրգիայի հիմնական արտադրանքը՝ սև մետաղների գլոցվածքի պողպատե խողովակներն ու այլ տեսակները առաքվում են այլ հանրապետություններ և արտասահման։արտասահման: Մառնեուլում ստեղծվել է գունավոր մետաղների արդյունահանման և հարստացման ամենահզոր ձեռնարկությունը [[Անդրկովկաս]]ում։ում: Գունավոր մետաղների արդյունահանություն է կատարվում նաև [[Հարավային Օսիայի ԻՄ]]-ում։ում: Քիմիական արդյունաբերության խոշոր ձեռնարկություններ են գործում [[Ռուսթավի]]ում և [[Քութայիս]]ում։ում: Արտադրվում են հանքային պարարտանյութեր, հանքային ներկեր, արհեստական մանրաթելեր, կենցաղային քիմիայի առարկաներ, դեղագործա-քիմիական ապրանքներ են։են:
[[Պատկեր:Talavi (10.10.09).jpg|մինի|[[Թելավ]]. [[Կախեթի մարզ]]ի կենտրոնը, որ հայտնի է գինեգործությամբ]]
Արդյունաբերության մեջ առաջատարներից են մեքենաշինությունն ու մետաղամշակումը։մետաղամշակումը: Առավել զարգացած է տրանսպորտային և էլեկտրատեխնիկական մեքենաշինությունը։մեքենաշինությունը: Այդ ճյուղի խոշորագույն կենտրոնը Թբիլիսին է, ուր գործում են ավիացիոն, էլեկտրա- քարշաշինական, հաստոցաշինական, էլեկտրատեխնիկական ձեռնարկություններ, ինչպես նաե սննդարդյունաբերության և գյուղատնտեսության համար մեքենաներ ու սարքավորումներ արտադրող գործարաններ։գործարաններ: Բեռնատար մեքենաներ, էլեկտրատեխնիկական սարքավորումներ ու փոքրածավալ տրակտորներ են թողարկում Քութայիսի, ծովային նավակներ (այդ թվում ստորջրյա թեերով) և այլ տեսակի մեքենաներ՝ Բաթումի և Փոթիի գործարանները։գործարանները:
 
Մեքենաշինական գործարաններ կան նաե Ռուսթավիում, Սուխումում, Զեստաֆոնում, Ցխինվալիում, Գորիում, Կասպիում, Սամտրեդիայում։Սամտրեդիայում: Հանրապետությունում ստեղծվել է շինանյութերի արդյունաբերություն և շինարարական ինդուստրիա։ինդուստրիա: Ցեմենտի գործարաններ կան Ռուսթավիում և Կասպիում։Կասպիում: Շահագործվում են մարմարի և երեսպատման քարերի հանքավայրերը, կառուցվել են տնաշինական հզոր կոմբինատներ։կոմբինատներ: Փայտամշակման ձեռնարկությունները պատրաստում են շինարարական մասեր և կահույք։կահույք: Արտադրվում են ապակե տարաներ, ճենապակե և հախճապակե իրեր։իրեր:
 
Թեթև արդյունաբերությունը զբաղվածների քանակակազմի տեսակարար կշռով հանրապետությունում գրավում է 1-ին տեղը։տեղը: Թբիլիսիում, Քութայիսում, Բաթումում, Սուխումում և այլ քաղաքներում արտադրվում են անձնական սպառման բազմաքանակ իրեր, այդ թվում՝ բրդե, մետաքսե և բամբակե գործվածքներ, հագուստ, կոշիկ, տրիկոտաժե և գալանտերեական ապրանքներ։ապրանքներ: Սննդարդյունաբերությունը համախառն արտադրանքի ծավալով գերազանցում է մնացած բոլոր ճյուղերին, վերամշակում է գյուղատնտեսական հումքը և արտադրում թեյ, բարձր տեսակի սեղանի գինիներ, շամպայն, կոնյակներ, պտղի ու բանջարեղենի պահածոներ, ծխախոտ, եթերայուղեր, հրուշակեղեն, մսեղեն, կաթնամթերք։կաթնամթերք: Կատարվում է հանքային ջրերի լցում։լցում: Սննդարդյունաբերության արտադրանքի նշանակալի մասը առաքվում է միութենական այլ հանրապետություններ և արտահանվում։արտահանվում:
 
Աղյուսակ 1. Արդյունաբերական արտադրանքի կարևոր տեսակների արտադրությունը
Տող 423.
=== Գյուղատնտեսություն ===
 
Վրաստանի բնական պայմանները հնարավորություն են տալիս աճեցնել գյուղատնտեսական մշակաբույսերի շատ տեսակներ։տեսակներ: Գյուղատնտեսական հողահանդակների ընդհանուր տարածությունը 3 254 հազար հա է, որից ցանքատարածություններ՝ 732 800 հա, բազմամյա տնկարկներ՝ 143 000 հա, խոտհարքներ ու արոտավայրեր՝ 2112 հազար հա։հա:
[[Պատկեր:Reifende Trauben Phönix 2013.JPG|250px|աջից]]
Անտառներն ու թփուտներն զբաղեցնում են մոտ 3 միլիոն հա։հա: Խոտհարքներն ու արոտավայրերը գտնվում են գերազանցապես լեռնալանշերին և սակավ արդյունավետ են (Վրաստանի գյուղատնտեսական ձեռնարկություններն օգտագործում են 270 000 հա ձմեռային արոտավայրեր [[Հյուսիսային Կովկաս]]ում)։: Գյուղատնտեսության մեշ կարևոր դեր ունի մելիորացիան։մելիորացիան:
 
Գյուղատնտեսական արտադրության ծավալը 1983 թվականին կազմել է 2,2 միլիարդ ռուբ․։ռուբ․: Հավաքվել է 743 000 տոննա խաղող, 557 000 տոննա տեսակավոր թեյի տերև, 569 000 տոննա պտուղներ, 335 000 տ ցիտրուսներ, 93 400 տ շաքարի ճակնդեղ, 193 000 տ կարտոֆիլ, 426 000 տ բանջարեղեն։բանջարեղեն: Գյուղատնտեսական զարգացման համար կապիտալ ներդրումները կազմել են 516 միլիոն ռուբլի։ռուբլի:
 
1984 թվականի վերջին Վրաստանում կար 716 [[Կոլտնտեսություն|կոլեկտիվ]], 570 [[խորհտնտեսություն|խորհրդային տնտեսություն]] և 394 միշտնտեսային կազմակերպություն, 68 ագրոարդյունաբերական արտադրոյթան ձեռնարկություն։ձեռնարկություն: 1983 թվականին գյուղատնտեսությանը տրվել է 3265 բեռնատար և մասնագիտացված ավտոմեքենա, 3265 տրակտոր, 186 հացահատիկահավաք կոմբայն, 246 հազար տ հանքային պարարտանյութ և այլն։այլն:
 
Ստեղծվել է աշխարհում առաջին թեյահավաք «Սաքարթվելո» և ՉԱ-900 մեքենաները։մեքենաները: Ցիտրուսային տնկարկներն զբաղեցնում են 21 000 հա։հա: Այդ կուլտուրաներից բացի Վրաստանի մերձսևծովյան մերձարևադարձային շրջաններում տարածված են [[եղրիզենի]]ն և [[ազնիվ դափնի]]ն։ն: Վերջին տասնամյակում խիստ աճել է խաղողի այգիների տարածությունը և 1981 թվականին կազմել 146 500 հա։հա: Արագ տեմպով է զարգանում նաև պտղաբուծությունը։պտղաբուծությունը: Պտղահատապտղային տնկարկների տարածությունը 1981 թվականին 156 000 հա էր։էր:
 
Տարածված են նաև հունդավոր և կորիզավոր պտուղները։պտուղները: Ցանքատարածությունը 732 800 հա էր (1982), որի մոտ կեսն զբաղեցնում է հացահատիկը, մնացածը՝ տեխնիկական կուլտուրաներ (ծխախոտ, արևածաղիկ, շաքարի ճակնդեղ), կարտոֆիլ, բանշարեղեն և կերային կուլտուրաներ։կուլտուրաներ: Անասնապահությունն ունի կաթնամսատու և մսաբրդատու ուղղություն։ուղղություն: Զարգացած է խոզաբուծությունը, շատ շրշաններում, հատկապես արևմուտքում՝ [[թռչնաբուծություն]]ը և [[շերամապահություն]]ը։ը:
 
=== Տրանսպորտ ===
 
Վրացական ԽՍՀ-ում գործում են տրանսպորտի բոլոր տեսակները, որով նա կապվում է հարևան և հեռավոր երկրների հետ։հետ:
[[Պատկեր:Railway Tunnel on the Green Cape,Makhinjauri,Georgia.jpg|մինի|ձախից|Կանաչ հրվանդան. երկաթգծի թունել]]
Երկրում կարևոր նշանակություն ունի երկաթուղային տրանսպորտը։տրանսպորտը: ԽՍՀՄ իշխանության տարիներին երկաթուղիների երկարությունը 881 կմ-ից (1920) հասել է 1470 կմ (1985)։:
 
[[Հայրենական մեծ պատերազմ]]ի (1941-1945) տարիներին Սև ծովի ափի երկայնքով կառուցվել է Ցխակայա-Սուխում-Տուապսե երկաթուղին, որը Վրաստանը կարճ ճանապարհով կապել է ՌԽՖՍՀ շրշանների հետ։հետ: Բաքու-Բաթում հիմնական երկաթուղին ունի ճյուղավորումներ՝ Թբիլիսի-Թելավ, Գորի-Ցխինվալի, Խաշուրի-Վալե, Զեստաֆոն-ճիաթուրա, Սամտրեդիա-Փոթի, Օչամչիրի-Տղվարչելի, Ռիոն-Քութայիս-Տղիբուլի և այլն։այլն: Երկաթուղիներն ամբողջապես էլեկտրիֆիկացված են։են:
 
Ավտոճանապարհների երկարությունը 22 300 կմ է, որից 19 100 կմ կոշտ ծածկով։ծածկով: Առավել կարևորներն են Ռազմավիրականը (Թբիլիսի-Օրջոնիկիձե), Սևծովյանը (Բաթում-Նովոռոսիյսկ), Սամտրեդիա-Թբիլիսի-Բաքու մայրուղիները։մայրուղիները:
 
Ծովային գլխավոր նավահանգիստներն են [[Բաթում]]ը, [[Փոթի]]ն, [[Սուխում]]ը։ը: Ավիագծերը Վրաստանի քաղաքներն ու շրջանները միացնում են միմյանց և ԽՍՀՄ կարևոր կենտրոնների հետ։հետ:
 
Խողովակաշարային տրանսպորտը ներկայացված է Բաքու-Բաթում նավթամուղով, գազամուղներով՝ [[Ադրբեջանական Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետություն|Ադրբեջանից]] և [[Հյուսիսային Կովկաս]]ից։ից:
 
=== Տնտեսական կապերը Հայկական ԽՍՀ-ի հետ ===
 
Խորհրդային իշխանության հաստատման առաջին տարիներից կանոնավոր տնտեսական կապեր են ստեղծվել [[Հայկական Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետություն|Հայաստանի]] ու Վրաստանի միջև։միջև: Այդ կապերը արտահայտվում են արտադրատեսակների փոխադարձ մատակարարման, առաջավոր փորձի փոխանակման, տեխնոլոգիական պրոցեսների մշակման, բնական ռեսուրսների յուրացման և շատ այլ բնագավառներում։բնագավառներում:
[[Պատկեր:David of Sasun Yerevan.jpg|մինի|[[երկաթուղային կայարան (Երևան)|Երևանի երկաթուղային կայարանը]] <br />[[Սասունցի Դավթի հրապարակ (Երևան)|Սասունցի Դավիթ]] հրապարակում]]
Վրաստանից ՀԽՍՀ-ին մատակարարվող բազմատեսակ արտադրանքի մեջ առավել կարևոր նշանակություն ունեն սջ մետաղները, մեքենաշինության արտադրատեսակները, ինչպես նաև տպագրական թուղթը, փափուկ ծածկանյութերը, թեյը և այլն։այլն: Բազմազան է ՀԽՍՀ-ից Վրաստան առաքվող արտադրանքի տեսականին։տեսականին: Մատակարարվում են մեծ քանակությամբ ավտոդողեր, ծծմբական թթու, սինթետիկ կաուչուկ, կարբիդ, պղնձարշասպ, լաքեր ու ներկեր, մեքենաշինության և էլեկտրատեխնիկական արդյունաբերության ավելի քան 40 արտադրատեսակներ։արտադրատեսակներ:
 
Մեքենաշինության և էլեկտրատեխնիկական արդյունաբերության արտադրանքը կազմում է ՀԽՍՀ-ից Վրաստանին մատակարարվող արդ․ ամբողշ արտադրանքի 25%-ը։ը: Բարձր տեսակարար կշիռ ունեն նաև մատակարարվող սննդի ու թեթև արդյունաբերության արտադրատեսակները (25,5%, այդ թվում՝ բրդե, բամբակե, մետաքսե գործվածքներ)։: Վրաստան են առաքվում հայկական տասնյակ տեսակի շինանյութեր (հայկական տարբեր գույների տուֆաքարերը 1930 թվականից սկսած օգտագործվել են [[Թբիլիսի]]ի ու մյուս քաղաքների ճարտարապետական կարևոր կոթողների կառուցման համար), հրաբխային խարամ, պեռլիտ, պեմզա, ասբեստացեմենտի խողովակներ, ասբեստասալեր և այլ շինանյութեր։շինանյութեր:
 
Վրաստանին մատակարարվող արտադրատեսակների մեշ յուրահատուկ տեղ ունեն գունավոր մետաղները, հատկապես ալյումինի փայլաթիթեղը։փայլաթիթեղը: Տնտեսական կապերը արտահայտվում են նաև Վրաստանի և ՀԽՍՀ աշխատավորության սոցիալիստական մրցության ձևով։ձևով: Տասնյակ տարիներ շարունակ սոցիալիստական մրցության մեջ է Թբիլիսի ու [[Երևան]] քաղաքների աշխատավորությունը։աշխատավորությունը: Տնտեսական կապերի այդ ձևը վաղուց արմատավորվել է նաև [[Ռուսթավի]]ի ու [[Ալավերդի|Ալավերդու]] մետալուրգների, [[Զեստաֆոն]]ի ու [[Ղափան]]ի լեռնագործների, ինչպես նաև երկու հանրապետությունների [[գյուղատնտեսություն|գյուղատնտեսության]] աշխատողների միջև։միջև:
 
== Կրթություն և մշակութային-լուսավորական հիմնարկներ ==
{{Հիմնական հոդված|Գիտությունը Վրաստանում}}
Վրաստանը Ռուսաստանին միանալուց հետո ստեղծվել են բարենպաստ պայմաններ վրացական մշակույթի, գիտության և կրթության զարգացման համար։համար: Բացվել են նոր դպրոցներ (1855 թվականին Վրաստանում եղել է 150 դպրոց)։: 1860-ական թվականներին ռուսական հեղափոխական-դեմոկրատական շարժման ազդեցությամբ ուժեղացել է ազգային-ազատագրական շարժումը, որի առաջատար գործիչներ [[Իլյա Ճավճավաձե]]ն, [[Ակակի Ծերեթելի]]ն, Ն․ Նիկոլաձեն, Ի․ Գոգեբաշվիլին և ուրիշներ պայքարել են հանուն դպրոցի դեմոկրատացման։դեմոկրատացման: Կրթության ժողովրդականացման գործում կարևոր դեր է կատարել 1879 թվականին ստեղծված «Վրաց բնակչության շրջանում գրագիտություն տարածող ընկերություն»-ը, որը գյուղերում և քաղաքներում բացել է դպրոցներ, նպաստել մեծահասակ բնակչության շրջանում գրագիտության տարածմանը, դասագրքերի և մանկ, գրականության ստեղծմանը։ստեղծմանը: Ավելացել է սեմինարիաների և կանանց ուս․ հաստատությունների թիվը։թիվը:
[[Պատկեր:AkakiTsereteli.jpg|մինի|ձախից|[[Ակակի Ծերեթելի]]]]
1914-15 ուսումնական տարում Վրաստանում գործել են 1677 տարրական դպրոց (187 700 աշակերտ) և 48 միջնակարգ ուսումնական հաստատություն։հաստատություն: 1909 թվականին բացվել են Թիֆլիսի իգական բարձրագույն դասընթացները, 1917 թվականին՝ [[Թբիլիսիի պոլիտեխնիկական ինստիտուտ|Թիֆլիսի պոլիտեխնիկական ինստիտուտ]]ը, 1918 թվականին՝ [[Թբիլիսիի պետական համալսարան|Թիֆլիսի համալսարան]]ը։ը:
 
Խորհրդային կարգերի հաստատումից անմիջապես հետո բոլոր դպրոցները պետականացվել են, դպրոցն անջատվել է եկեղեցուց, ուսուցումը տարվել մայրենի լեզվով՝ [[վրացերեն]]ով։ով: 1921 թվականի հունիսի 4-ին Վրաստանի Հեղկոմը ընդունել է «Բնակչության շրջանում անգրագիտությունը վերացնելու մասին» դեկրետ։դեկրետ: 1926 թվականին արդեն գրագետ էր 9-49 տարեկան տղամարդկանց 61,2, կանանց՝ 44,6%-ը։ը: 1930/31 ուսումնական տարում մտցվել է ընդհանուր պարտադիր տարրական, այնուհետև՝ 7-ամյա ուսուցում։ուսուցում: 1939 թվականին 9-49 տարեկան բնակչության գրագիտությունը հասել է 89,3%-ի։ի:
 
Մինչև հեղափոխությունը Վրաստանում պետական նախադպրոցական հիմնարկներ չեն եղել (գործել է 5 մասնավոր մանկապարտեզ)։: 1920-ական թվականներին ստեղծվել է նախադպրոցական դաստիարակության պետական համակարգ։համակարգ: 1930 թվականին մանկապարտեզների թիվը հասել է 134-ի (ավելի քան 10 000 երեխա)։:
 
1962/63 ուսումնական տարում հանրապետությունում ամենուրեք մտցվել է 8-ամյա ուսուցում։ուսուցում: 1973-ին Վրացական ԽՍՀ Գերագույն խորհուրդը հաստատել է «Վրացական ԽՍՀ ժողովրդական կրթության օրենսդրության հիմունքները»։: 1970-ական թվականների վերջին ավարտվել է անցումը ընդհանուր միջնակարգ կրթության։կրթության: 1985 թվականին ՎԽՍՀ-ում գործել է նախադպրոցական 2 300 հիմնարկ (183 000 երեխա), բոլոր տեսակի 3 808 հանրակրթական դպրոց, այդ թվում՝ 254 ռուսական, 193 հայկական, 170 ադրբեջանական, 66 աբխազական, 55 օսական (923 000 աշակերտ), պիոներների և դպրոցականների 86 տուն և պալատ, պատանի տեխնիկների 19, պատանի բնասերների 14, պատանի-տուրիստական 5 կայան, 137 մարզական դպրոց, 6 մանկական զբոսայգի և այլն։այլն:
 
Մեծ զարգացում է ապրել միջնակարգ մասնագիտական կրթությունը։կրթությունը: 1914/15 ուսումնական տարում ՎԽՍՀ-ում գործել է միջնակարգ մասնագիտական 5 (526 սովորող), 1985 թվականին՝ 91 (54 000 սովորող) ուս․ հաստատություն։հաստատություն: 1985 թվականին պրոֆտեխուսուցման համակարգում գործել է 172 ուսումնարան (ավելի քան 69 000 սովորող), կադրեր են պատրաստվել շուրջ 200 մասնագիտության գծով։գծով:
[[Պատկեր:Ivane Javakhishvili.jpg|մինի|[[Իվանե Ջավախիշվիլի]]. նրա անունն է կրում [[Թբիլիսիի պետական համալսարան]]ը]]
ՎԽՍՀ-ում գործել են (1985)՝
Տող 489.
* [[Թբիլիսիի Գեղարվեստի ակադեմիա]]
 
Մանկավարժական ինստիտուտներ կան [[Բաթում]]ում, [[Քութայիս]]ում, [[Գորի]]ում, [[Թելավ]]ում, [[Հարավային Օսիայի ԻՄ]]-ում։ում: Գործում են Կապի համամիութենական ինստիտուտի բաժանմունքը, Մոսկվայի միլիցիայի բարձրագույն դպրոցի և կոոպերատիվ ինստիտուտի ֆակուլտետները։ֆակուլտետները: Հանրապետության բուհերը սերտ կապերի մեջ են Խորհրդային Միության և արտասահմանյան երկրների շատ բուհերի հետ։հետ:
 
1985 թվականին ՎԽՍՀ-ում գործել է մոտ 2900 ակումբային հիմնարկ, շուրջ 4200 մասսայական (39 միլիոն գիրք և հանդես), ավելի քան 1000 գիտատեխնիկական և մասնագիտական (մոտ 7 միլիոն գիրք և հանդես) գրադարան։գրադարան: Խոշորներից են՝
[[Պատկեր:Tbilisi Conservatoire.JPG|մինի|ձախից|[[Թբիլիսիի կոնսերվատորիա]]]]
* Կառլ Մարքսի անվան պետական գրադարան (հիմնադրվել է 1846 թվականին, 5,6 միլիոն գիրք և հանդես)
Տող 502.
* [[Աջարիայի Ինքնավար Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետություն|Աջարիայի ԻԽՍՀ]] հանրապետական գրադարան
 
1985 թվականին Վրաստանում գործել են՝ 9 պետական արխիվ, 141 պետական թանգարան (մասնաճյուղերով), ինչպես նաև 14 ժողովրդական և մոտ 300 հասարակական հիմունքներով գործող (բուհերում, ԳՀԻ-ներում, դպրոցներում և այլն) թանգարաններ։թանգարաններ: Խոշորներն են՝
* Թբիլիսիի Ա․ Ջանաշիայի անվան պետական թանգարան
* [[Արվեստի պետական թանգարան (Թբիլիսի)|Թբիլիսիի արվեստի պետական թանգարան]]
Տող 513.
=== Գիտություն և գիտական հիմնարկներ ===
 
[[Գիտությունը Վրաստան]]ում ձևավորվել է դեռևս վաղ ժամանակներում։ժամանակներում: [[Վիրք]]ում կիրառական գիտելիքների բազմաբովանդակության մասին են վկայում մետալուրգիայի, [[Խեցեգործություն|խեցեգործության]], ապակու, ներկերի արտադրության, [[դաշտավարություն|դաշտավարության]] և [[խաղողագործություն|խաղողագործության]], ոռոգման շինարարության, ճարտարապետության մեջ ունեցած նվաճումները, ինչպես նաև գրավոր աղբյուրները, նյութական մշակույթի հուշարձանները, հնագիտության տվյալները։տվյալները:
[[Պատկեր:George Dawe - Portrait of General Pyotr Bagration (1765-1812) - Google Art Project.jpg|մինի|[[Պյոտր Բագրատիոն]]]]
17-րդ դարի վերջին և 18-րդ դարում նկատվել է մշակույթի վերելք։վերելք: [[Վախթանգ VI]]-ը կազմել է [[քիմիա]]յի ձեռնարկ։ձեռնարկ: Կատարվել են աշխատանքներ [[մաթեմատիկա]]յի, [[ֆիզիկա]]յի, [[Աստղագիտություն|աստղագիտության]], [[Բժշկություն|բժշկության]] բնագավառներում։բնագավառներում: Վրաստանը [[Ռուսական կայսրություն|Ռուսաստանին]] միանալուց հետո վրացական գիտությունն սկսել է զարգանալ ռուսական, ինչպես նաև արևմտաեվրոպական գիտության հետ կապակցված։կապակցված:
 
Վրաստանի բնությունն ուսումնասիրում էին ռուս հետազոտողներ Հ. Աբիխը, Ն. Անդրուսովը, Ա. Վոյեյկովը, Ֆ. Լևինսոն-Լեսսինգը և ուրիշներ։ուրիշներ: Ռուսաստանում աշխատող վրաց գիտնականներից [[Պյոտր Բագրատիոնի]]ն մշակել է ոսկու ստացման ցիանացման մեթոդը, Ի. Թարխնիշվիլու փորձարարական հետազոտությունները կարևոր նշանակություն են ունեցել Ռուսաստանում ֆիզիոլոգիայի զարգացման համար։համար:
 
Օրգանական քիմիայի և ագրոքիմիայի մեջ կարևոր ներդրում էին Պ. Պետրիաշվիլու աշխատանքները։աշխատանքները: Լայնորեն հայտնի էին պրոֆեսոր Պ. Մելիքիշվիլու աշխատանքները (1927 թվականից՝ [[ԽՍՀՄ Գիտությունների ակադեմիա|ԽՍՀՄ ԳԱ]] թղթակից անդամ, [[Լոմոնոսով Միխայիլ|Լոմոնոսովի]] անվան մրցանակ, 1899)։: 19-րդ դարում Թբիլիսիում կազմակերպվեցին համակովկասյան գիտական կենտրոններ։կենտրոններ:
 
Վրաստանում խորհրդային իշխանության հաստատումից հետո սկսվեց գիտության ինտենսիվ զարգացումը և ազգային կադրերի պատրաստումը։պատրաստումը:
 
Խորհրդային իշխանության տարիներին ստեղծվել է գիտ. հիմնարկների լայն ցանց։ցանց: Հանրապետության գիտ. կենտրոնը Վրաց. ԽՍՀ ԳԱ-ն է, որի կազմում կա (1983) 6 բաժանմունք (այն միավորում է հասարակական, բնամաթեմատիկական և տեխնիկական գիտությունների 43 հիմնարկ՝ 5 500 գիտաշխատողով, 63 ակադեմիկոս և 77 թղթակից անդամ)։: Հանրապետության գիտատեխ. պոտենցիալի զարգացման գործում կարևոր դեր են կատարում բուհերը և նրանց կից ստեղծված գիտ. կազմակերպությունները (բուհերում կենտրոնացած է գիտաշխատողների 30%-ը), ՎԽՍՀ գիտատեխ. ինֆորմացիայի հարցերով զբաղվում են գիտատեխ. ինֆորմացիայի և տեխնիկա-տնտեսական հետազոտությունների վրաց. ԳՀԻ-նք ՎԽՍՀ ԳԱ հասարակական գիտությունների գիտ. ինֆորմացիայի սեկտորը, գիտ. և նախագծային հիմնարկությունների գիտատեխ. ինֆորմացիայի բաժիններն ու բյուրոները։բյուրոները: Վրացական ԽՍՀ ԳԱ հրատարակում է «ՎԽՍՀ ԳԱ տեղեկագիր» (վրացերեն, ոուսերեն), «Մացնե» («Լրաբեր», հասարակական գիտությունների բաժանմունքի տեղեկատու, վրաց. U ռուս.), «Մեցնիերեբա դա տեքնիկա» («Գիտություն և տեխնիկա», վրաց.) հանդեսները։հանդեսները: Վրաստանում գործում է (1983) 53 գիտ. ընկերություն։ընկերություն:
 
=== Մամուլը, ռադիոհաղորդումները, հեռուստատեսություն ===
 
Մեզ հասած թվակիր վրացերեն հնագույն ձեռագիր մատյանը ընդօրինակված է 864 թվականին։թվականին: Վրացերեն առաջին տպագիր գիրքը (վրաց-իտալական բառարան) լույս է տեսել 1629 թվականին, [[Հռոմ]]ում։ում: 1703 թվականին Մոսկվայում և 1709 թվականին Թիֆլիսում հիմնվել են վրացական առաջին տպարանները։տպարանները:
 
20-րդ դարի սկզբին ստեղծվել են Վրաստանի սոցիալ-դեմոկրատական կազմակերպության առաշին անլեգալ տպարանները, այդ թվում՝ ՌՍԴԲԿ Կովկասյան միութենական կոմիտեի Հավլաբարի անլեգալ տպարանը (1903)։:
[[Պատկեր:Early morning in Tbilisi.jpg|մինի|[[Թբիլիսիի հեռուստաաշտարակ]]|ձախից]]
Խորհրդային իշխանության տարիներին հրատարակչական գործը մեծ զարգացում է ապրել։ապրել: Եթե մինչե 1921-ը հրատարակվել է 694 անուն գիրք, շուրջ մեկ միլիոն ընդհանուր տպաքանակով, ապա 1921-79 թվականներին հանրապետությունում լույս է տեսել 96 315 անուն գիրք, 592 միլիոն ընդհանուր տպաքանակով։տպաքանակով: Վրացական ԽՍՀ հրատպետկոմի կազմում գործում են «Սաբճոթա Սաքարթվելո» («Խորհրդային Վրաստան», հիմն, է 1921 թվականին), «Մերանի» («Պեգաս», 1925-ից), «Խելովնեբա» («Արվեստ», 1947-ից), «Գանաթլեբա» («Լուսավորություն», 1957 թվականից), «Նակադուլի» («Առվակ», 1938 թվականից) հրատարակչությունները։հրատարակչությունները:
 
Վրացերեն առաջին թերթը՝ «Աաքարթվելոս գազեթի»-ն («Վրաստանի թերթ»), լույս է տեսել 1819 թվականին։թվականին: 1828 թվականից սկսել է լույս տեսնել «Տփիլիսիս ուծղեբանի» («Թիֆլիսի լուրեր») պաշտոնական թերթը, 1832 թվականից՝ առաջին ամսագիրը՝ «Ատլիտերատուրոնի նածիլնի»։: 19-րդ դարի երկրորդ կեսին հրատարակվել են նաև «Ցիսկարի» («Արշալույս», 1852-75), «Սա-քարթվելոս մոամբե» («Վրաստանի տեղեկատու», 1863) և այլ ամսագրեր։ամսագրեր: 1901 թվականին հրատարակվել է լենինյան-իսկրայական ուղղության առաջին անլեգալ թերթը՝ «Բրձոլա»-ն, 1903-ին՝ «Պրոլետարիատիս բրձոլա»-ն («Պրոլեաարիաաի կռիվ»), 1905 թվականին՝ «Կավկազսկի ռաբոչի լիստոկ»-ը, 1906-ին՝ բոլշևիկյան «Ախալի ցխովրեբա»-ն («Նոր կյանք»)։: 1983-ին ՎԽՍՀ-ում լույս են տեսել 141 թերթ և 80 ամսագիր։ամսագիր: Հանրապետական թերթերից են. «Կոմունիստի» («Կոմունիստ», վրացերեն, 1920 թվականից), «Զարյա Վոստոկա» (1920-ից), «Սոփլիս ցխովրեբա»-ն («Գյուղական կյանք», 1921 թվականից), «Խորհրդային Վրաստան»-ը (1921 թվականից), «Սովետ Գյուրջիսաանի»-ն («Խորհրդային Վրաստան», ադրբեջաներեն, 1920 թվականից), «Լիտերատուրուլի Սաքարթվե-լո»-ն («Գրական Վրաստան», 1934 թվականից) և այլն։այլն:
 
Ամսագրերից են. «Աաքարթվելոս կոմունիստի» («Վրաստանի կոմունիստ», 1930 թվականից), «Մնաթոբի»-ն («Զահ», 1924-ից), «Նիանգի»-ն («Կոկորդիլոս», 1923 թվականից), «Ցիսկարի»-ն («Արշալույս», 1957 թվականից) և այլն։այլն: Գրուզինֆորմ գործակալությունը հիմն. է 1921-ին (Թբիլիսի), 1927-ից սկսվել են ամենօրյա կանոնավոր ռադիոհաղորդումները։ռադիոհաղորդումները: Երկու ծրագրով հաղորդումներ են տրվում վրացերեն, ռուսերեն, հայերեն, ադրբեջաներեն, օսերեն, աբխազերեն, քրդերեն լեզուներով։լեզուներով: Հեռուստատեսությունը՝ 1956-ից, 3 ծրագրով (վրացերեն և ռուսերեն)։:
 
=== Գրականություն ===
 
[[13–րդ դար|13]]-[[14-րդ դար]]երի ժանրային առումով ճյուղավորվել են վրացական էպոսը («[[Ամիրանիանի]]», «[[Էթերիանի]]»), կենցաղային, ծիսական, աշխատանքային երգերը, ասքերը, հեքիաթները, հանելուկները, առածները և այլն։այլն: Վրաց դպրության հնագույն հուշարձանը [[Երուսաղեմ]]ի մոտ հայտնաբերված խճանկարային արձանագրությունն է ([[5-րդ դար]]ի առաջին կես)։: Վրացալեզու գրականությունը 5-րդ դարից ընդհուպ մինչև 11-րդ դարի վերջը կրոնական բովանդակություն է ունեցել։ունեցել: Այդ շրջանում [[ասորերեն]]ից, [[հունարեն]]ից և [[հայերեն]]ից թարգմանվել են կրոնական-աստվածաբանական աշխատություններ, գրվել վարքաբանական մի քանի երկեր։երկեր:
[[Պատկեր:შოთა რუსთაველი. ალექსანდრე როინაშვილი.jpg|մինի|[[Շոթա Ռուսթավելի]]]]
12-րդ դարի վերջին և 13-րդ դարի սկզբին ստեղծվել է «Ամիրան-Դարեշանիանի» դյուցազնական-ֆանտաստիկական վեպը։վեպը: Աշխարհիկ գրականությունը նշանավորվել է Չախրուխաձեի «[[Թամարիանի]]» և Ի. Շավթելու «[[Աբդուլմեսիանի]]» ներբողական երկերով։երկերով: [[Շոթա Ռուսթավելի]]ն (12-րդ դար) գրել է «[[Ընձենավորը]]»՝ վրաց ժողովրդի հոգևոր կյանքի բարձրագույն արտահայաություն-ներից մեկը։մեկը:
 
13-14-րդ դարերի [[Թաթար-մոնղոլական տիրապետությունը Հայաստանում|թաթար-մոնղոլական հորդաների]], իսկ 16-րդ դարից՝ [[Օսմանյան կայսրություն|թուրքերի]] ու [[Սեֆյան Իրան|պարսիկների]] արշավանքների հետևանքով քայքայվել է երկրի տնտեսությունը, կասեցվել գրականության առաշընթացը։առաշընթացը: Սակայն սկսած 16-րդ դարի կեսից Արևելյան Վրաստանի գրական կյանքում տեղաշարժ է նշմարվել։նշմարվել: Կախեթի արքա [[Թեյմուրազ I]]-ը (1589-1663), [[Արչիլ II]] թագավորը (1647-1713), Ի. Տփիլելին (մահ. 1688) գրել են բանաստեղծություններ, որոնցում շոշափել են հայրենասիրության թեման։թեման: [[Սուլխան-Սաբա Օրբելիանի]]ն (1658-1725) «Հնարանքի իմաստություն» առակների ժողովածուով հիմք է դրել ազգային արձակին։արձակին: Աչքի ընկնող բանաստեղծներից է թարգմանիչ, խմբագիր և հրատարակիչ [[Վախթանգ VI]] թագավորը (1675-1737)։: Ազգային-պատմական ուղղության ներկայացուցիչներից է Գ. Գուրամիշվիլին (1705-92)։:
 
[[Սայաթ-Նովա]]ն (18-րդ դար), որի [[վրացերեն]] խաղերը գրված են ժողովրդախոսակցական լեզվով, բարձրացրել է սոցիալական սուր հարցեր։հարցեր: Նա նաև վրաց աշուղական պոեզիայի հիմնադիրն է։է: [[Ռուսական կայսրություն|Ռուսաստանի]] հետ Վրաստանի միավորումը (1801) խթանել է նաև վրաց գրականության մեջ երևան է եկել ռոմանտիզմը, որ իշխել է հատկապես 1830-40-ական թվականներին։թվականներին: Գրական այս ուղղության սկզբնավորողը [[Ալեքսանդր Ճավճավաձե]]ն է (1786-1846)։: Ռոմանտիզմի երկրորդ խոշոր ներկայացուցիչը Գ. Օրբելիանին է (1804-83)։: Վրաց. ռոմանտիզմն իր բարձրակետին է հասցրել Ն. Բարաթաշվիլին (1817-45)։:
[[Պատկեր:Ilia Chavchavadze by Alexander Roinashvili (digitally colorized).png|մինի|ձախից|[[Իլյա Ճավճավաձե]]]]
[[19-րդ դար]]ի երկրորդ կեսին վրաց գրականությունում տիրապետող է դարձել ռեալիզմը, որի ակնառու ներկայացուցիչներն են վրաց պրոֆեսիոնալ թատրոնի հիմնադիր Գ. Էրիսթավին (1811-64) և դրամատուրգ, ռեժիսոր Զ. Անտոնովը (1820-54)։: 1860-ական թվականներին գրական-հասարակական ասպարեզ են իջել վրացական «վաթսունականները» («թերքդալեուլեբի»)՝ [[Իլյա Ճավճավաձե]]ն (1837-1907), [[Ակակի Ծերեթելի]]ն (1840-1915), Ն. Նիկոլաձեն (1843-1928), Գ. Ծերեթելին (1842-1900), Ս. Մեսխին (1844-83), որոնց շնորհիվ վրաց գրկ-յան մեշ հաստատվել են քննադատական ռեալիզմը, գրական քննադատության ռեալիստական ուղղությունը, մատերիալիստական փիլիսոփայության և գեղագիտության սկզբունքները, հիմք է դրվել գրական նոր լեզվին։լեզվին:
 
1870-80-ական թվականներին հանդես են եկել նարոդնիկ գրողներ Ս. Մգալոբլիշվիլին (1851-1925), Ե. Գաբաշվիլին (1851-1938), Ն. Լոմոուրին (1852-1915)։: Ալեքսանդր Ղազբեգին (1848-93) խոր դրամատիզմով ներթափանցված իր արձակում պատկերել է լեռնական ժողովրդի կյանքը։կյանքը: Վաժա Փշավելայի (1861 - 1915) պոեմներում բարձրացվել են ազատամիտ, ըմբոստ անհատի և հասարակության բախման փիլիսոփայական ու բարոյական պրոբլեմները։պրոբլեմները:
 
1880-ական թվականներին զգալի առաջընթաց է ապրել դրամատուրգիան։դրամատուրգիան: Դրան նպաստել են նաև [[Գաբրիել Աունդուկյան]]ի (1825-1912) պիեսները։պիեսները: 1890-ական թվականներին վրաց գրականության մեշ արտացոլվել են հեղափոխականորեն տրամադրված զանգվածների կյանքը, սոցիալական նոր հարաբերություններն ու դասակարգային հակամարտությունները՝ Դ. Կլդիաշվիլի (1862-1931), Շ. Արագվիսպիրելի (1867- 1926), Վ. Բարնովի (1857-1934)։: Վրաց բանաստեղծներից աոաջինը Ի. էվդոշվիլին է (1873-1916) ազգային պոեզիա ներմուծել բանվորի կերպարը։կերպարը:
[[Պատկեր:Konstantine Gamsakhurdia.jpg|մինի|[[Կոնստանտին Գամսախուրդիա]]՝<br /> [[Զվիադ Գամսախուրդիա]]յի հայրը]]
Վրաստանում խորհրդային կարգերի աոաջին իսկ տարիներին ի հայա են եկել գրական նոր խմբակցություններ («Ակադեմիական խումբ», «Արիփիոնի», «Պրոլետգրողների ասոցիացիա», «Ձախություն»)։: Տ. Տաբիձեն (1895-1937), [[Գեորգի Լեոնիձե]]ն (1899-1966), Վ. Դափրինդաշվիլին (1889-1941), Ա. Չիքովանին (1903-66) 1920-ական թվականների վերջին կարողացել են դուրս գալ գրական մոդեռնիզմի սահմանափակ շրջանակներից և ստեղծել խորհրդային իրականությունն արտացոլող մի շարք ուշագրավ երկեր։երկեր: Շ. Դադիանու (1874-1959) «Ուղիղ սրտին» (1928) պիեսով սկզբնավորվել է վրաց խորհրդային կատակերգության, իսկ «Թեթնուլդ»-ով (1929)՝ ողբերգության ժանրը։ժանրը: Վրաց գրականության գաղափարաստեղծագործական որոշակի հաջողությունների է հասել 1930-ական թվականներին։թվականներին: Տպագրվել են Դ. Տաբիձեի՝ խորհրդային իրականության նվաճումները փառաբանող «Դարաշրջան» (1930), «Պացիֆիզմ» (1930) ժողովածուներն ու «Հեղափոխական Վրաստան» (1931) պոեմը։պոեմը: Տ. Տաբիձեն ստեղծել է «Հայաստանում» և «Հայրենիք» բանաստեղծական շարքերը, Պ. Իաշվիլին ցույց է տվել վերածնված Կոլխիդայի ու Սամգորիի կյանքը։կյանքը: էպիկական պոեզիայի զարգացումն են վկայում Ա. Միրցխուլավայի (1903-71) «էնգուրի», Կ. Կալաձեի (ծն. 1904) «Ուչարդիոնի» (1933), [[Դավիթ Աբաշիձե]]ի (ծն. 1914) «Գարունը սե քաղաքում» (1942) և «Գեորգի 6-րդ» (1942) պոեմները։պոեմները: Կոլտնտեսային կյանքին են նվիրված Կ. Լորթքիփանիձեի (ծն. 1905) «Կոլխիդայի արշալույսը» (1949), Լ. Քիաչելու «Դվադի Բիգվա» (1938) և Կ. Գամսախուրդիայի (1891-1975) «Լուսնի առեանգումը» (1935) վեպերը։վեպերը: 1930-ական թվականներին վրաց գեղարվեստական արձակի նվաճումներից են վերջինիս «Վարպետաց վարպետի աջը» (1939, հայ հրտ. 1960) և Մ. Ջաղախիշվիլու «Արսեն Մարաբդելի» պատմավեպերը։պատմավեպերը: Հայրենական մեծ պատերազմի տարիներին գրվել են մի շարք էպիկական պոեմներ ու պատմահայրենասիրական դրամաներ։դրամաներ:
 
Ետպատերազմյան շրջանում վրաց բանաստեղծներն ու գրողները հրատարակել են հեղափոխության ու կոլեկտիվացման թեմաներով բազմահատոր վեպեր։վեպեր: Վրաստանի պատմ. անցյալին են նվիրված Կ. Գամսախուրդիայի «Դավիթ Շինարար» (հատոր 1-4, 1946-58) և Դ. Աբաշիձեի «Լա-շարելա» (1957) վեպերը։վեպերը: 1960-ական թվականներին երիտասարդ սերնդի առավել օժտված գրողները հնաոճ ձևերին ու սխեմաներին հակադրել են փոքրածավալ և տարողունակ ստեղծագործություններ։ստեղծագործություններ:
[[Պատկեր:Titsian Tabidze and Valerian Gaprindashvili.jpg|մինի|ձախից|[[Տիցիան Տաբիձե]]<br />և [[Վալերիան Գապրինդաշվիլի]]]]
Վրացական պոեզիան, ազատագրվելով 1940-50-ական թվականներին բնորոշ վերամբարձությունից ու ներբողական միտումից, բազմակողմանիորեն է արտացոլել մարդու ներաշխարհը։ներաշխարհը: Հաղթահարելով անկոնֆլիկտայնության տեսության բացասական ազդեցությունը, վրաց դրամատուրգները ստեղծել են մի շարք հետաքրքիր պիեսներ։պիեսներ: Վրացական թատրոնների խաղացանկերում տեղ են գրավել [[Նոդար Դումբաձե]]ի, Օ. Իոսելիանու, Մ. Էլիոզիշվիլու դրամաներն ու պիեսները։պիեսները: Վրացական գրականության պատմությանը նվիրված կապիտալ աշխատություններ են գրել Կ. Կեկելիձեն (1879-1962), Վ.Կոտետիշվիլին (1893-1937), Դ. Քիքոձեն (1886- 1960), Մ. Զանդուկելին (1889-1968), Լ. Ասաթիանին (1900-55), Ա. Բարամիձեն (ծն. 1902) և ուրիշներ։ուրիշներ:
 
Հայ-վրացական գրական կապերը սկիզբ են առնում [[5-րդ դար]]ում։ում: Հանրահայտ է վաղ և ուշ միջնադարյան բազմաթիվ գիտամշակութային ու կրթական կենտրոնների գործունեությունը՝ հայերենից վրացերեն և վրացերենից հայերեն վարքագրական, քերականական, պատմական ու գրական տասնյակ հուշարձանների թարգմանության ու մեկնության բնագավառում։բնագավառում: Երկու ժողովուրդների գրական կապերն աշխուժացել են 19-րդ դարում, երբ [[Թիֆլիս]]ը դարձել է կովկասահայերի գիտական, գրական ու մշակութային ամենախոշոր կենտրոնը։կենտրոնը:
 
Վրացալեզու հայազգի շատ գործիչներ դարերի ընթացքում հարստացրել են վրաց ժողովրդի հոգևոր գանձարանը։գանձարանը: Վրաց գրականության պատմության մեջ իրենց պատվավոր տեղն ունեն [[Սայաթ-Նովա]]ն (որից պահպանվել է ավելի քան 30 վրացերեն խաղ), դրամատուրգ, ռեժիսոր և դերասան Զ. Անտոնովը, բանաստեղծ, հասարակական և թատերական անվանի գործիչ Մ. Թումանովը, հրապարակախոս, գրաքննադատ և հրատարակիչ Դ. Թումանովը, արձակագիր և ժուռնալիստ Ա. Հախնազարովը։Հախնազարովը: Գաբրիել Սունդուկյանը ծառայություն է մատուցել նաև վրաց ռեալիստական դրամատուրգիայի ու թատրոնի զարգացման գործին։գործին:
 
Հայ և վրացական գրական կապերի պայծառ էջերից են [[Խաչատուր Աբովյան]]ի, [[Հովհաննես Թումանյան]]ի, [[Ավետիք Իսահակյան]]ի, [[Դերենիկ Դեմիրճյան]]ի և Կ. Գամսախուրդիայի, [[Եղիշե Չարենց]]ի ու Տ. Տաբիձեի մտերմությունը։մտերմությունը: Երկու ժողովուրդների բարեկամությունն է արտացոլվել հայ գրողների վրացական թեմաներով գրած գեղարվեստական երկերում, Դ. Դեմիրճյանի և Կ. Դամսախուրդիայի պատմավեպերում, Տ. Տաբիձեի, Ա. Չիքովանու, Ի.Նոնեշվիլու՝ Հայաստանին նվիրված բանաստեղծությունների շարքերում։շարքերում:
[[Պատկեր:A statue between the hotel and the US Embassy in Tbilisi, Georgia.jpg|մինի|[[Գիորգի Լեոնիձե]]]]
Գրական-մշակութային կարևոր իրադարձություններից են եղել Սայաթ-Նովայի ծննդյան 250, [[Շոթա Ռուսթավելի|Ռուսթավելու]]՝ 800, Դուրամիշվիլու՝ 275-ամյակները, Հովհաննես Թումանյանի (1969), Ավետիք Իսահակյանի (1975), Գաբրիել Սունդուկյանի (1976), Դերենիկ Դեմիրճյանի (1977), Իլյա Ճավճավաձեի (1978), Դ. Դուրամիշվիլու (1980) և Տ. Տաբիձեի (1983), [[Վահան Տերյան]]ի (1985) հոբելյանների համատեղ նշումը։նշումը:
 
Խորհրդային իշխանության տարիներին հայերեն և վրացերեն հրատարակվել են երկու տասնյակից ավելի ժողովածուներ, առանձին գրքերով լույս են տեսել հայ և վրաց դասական գրողների, ժամանակակից՝ ավագ և կրտսեր սերնդի արձակագիրների ու բանաստեղծների ստեղծագործությունները։ստեղծագործությունները: Հայ-վրաց գրական կապերի ուսումնասիրությունը վաղուց ի վեր գիտական բարձր հիմքերի վրա է դրվել. Հայաստանում Դ. Ասատուրի, Լ. Մելիքսեթ-Բեկի և Պարույր Սևակի բեղուն գործունեությունն են շարունակում Դ. Մադոյանը, Մ. Զավարյանը, Տ. Կարապետյանը, Պ. Մուրադյանը, Հ. Բայրամյանը։Բայրամյանը:
 
Վրաստանում հայտնի են Իլյա Աբուլաձեի և Ի. Շիլակաձեի աշխատանքները։աշխատանքները: Դրական կապերով են զբաղվում Ա. Մխիթարյանը, Ա. Դավթյանը, Բ. Արվելաձեն, թարգմանիչներ Դ. Շահնազարը և Զ. Մեդուլաշվիլին։Մեդուլաշվիլին: Վրաստանի գրողների միության կազմում գործում է հայկական մասնաճյուղ, որտեղ համախմբված են Վրաստանում ապրող և ստեղծագործող մոտ երեսուն հայ գրողներ ու գրականագետներ։գրականագետներ: ՎԽՍՀ գրողների միությանը կից գեղարվեստական թարգմանության և գրական փոխհարաբերությունների գլխավոր խմբագրական կոլեգիան ներառում է նաև հայ գրականության խորհուրդը, որը իրականացնում է «Հայ դասական գրականության մատենաշարի» հրատարակությունը, ինչպես նաև ժամանակակից արձակագիրների ու բանաստեղծների երկերի թարգմանությունը։թարգմանությունը: Հայ և վրաց գրականագետները քննադատական և բանասիրական ուսումնասիրություններով շարունակում են հարստացնել երկու ժողովուրդ-ների գրական-մշակութային կապերի պատմությունը։պատմությունը:
 
== Արվեստ ==
Տող 575.
=== Երաժշտություն ===
 
Ազգային երաժշտական մշակույթի հսկայական վերելք է սկսվել Վրաստանում խորհրդային իշխանության հաստատումից հետո (1921)։: 1922 թվականին բացվել է Թիֆլիսի երկրորդ կոնսերվատորիան (1924 թվականին միավորվել է առաջինի հետ)։: Վրացական երաժշտության ժանրային, թեմատիկ և ոճական հարըստացման մեջ նշանակալից ավանդ ունի խորհրդային կոմպոզիտորների առաջին սերունդը՝ Գ. Կիլաձե, Ի. Տուսկիա, Շ. Թաքթաքիշվիլի, Ի. Գոկիելի, Շ. Մ. Մշվելիձե, Ա. Բալանչիվաձե։Բալանչիվաձե:
[[Պատկեր:073 Tbilissi L'Opéra style orientalisant.JPG|մինի|ձախից|արևելյան ոճով կառուցված [[Թբիլիսիի օպերայի և բալետի պետական թատրոն]]ը|300px]]
1920-ական թվականներին զարգացել է ազգային օպերան։օպերան: Ստեղծվել են Զ. Փալիաշվիլու «Դաիսի» («Մթընշաղ», 1923) «Լատավրա» (1927), Դ. Արաղիշվիլու «Կյանքը՝ խնդություն» («Դինարա», 1926), Վ. Դոլիձեի «Լեյլա» (1922), «Ցիսանա» (1929), Շ. Թաքթաքիշվիլու մանկական օպերաները։օպերաները: 1922 թվականին ստեղծվել է «Վրացական երիտասարդ երաժիշտների ընկերությունը», որին կից 1924 թվականին կազմակերպվել են սիմֆոնիկ նվագախումբ և լարային կվարտետ։կվարտետ:
 
1930-ական թվականների վերջից առաջատար տեղ է գրավել սիմֆոնիկ ժանրը։ժանրը: Գ. Կիլաձեի «Գանդեգիլի» («Ճգնավորը», 1937), Շ. Մշվելիձեի «Զվիադուրի» սիմֆոնիկ պոեմը (1940), Ա. Բալանչիվաձեի առաջին սիմֆոնիան (1944) և այլն։այլն: 1940-50-ական թվականներին ստեղծվել են Օ. Թաքթաքիշվիլու առաջին սիմֆոնիան (1949) և դաշնամուրի կոնցերտը (1951, նա նաե Վրաց. ԽՍՀ հիմնի հեղինակն է, 1946), Ա. Մաճավարիանիի ջութակի կոնցերտը (1950)։: Սիմֆոնիա- ների, սիմֆոնիկ պոեմների, գործիքային կոնցերտների, սյուիտների հեղինակներ են Դ. Արաղիշվիլին, Վ. Դոլիձեն, Ռ. Գաբիչվաձեն, Ա. Շավերզաշվիլին, Դ. Թորաձեն, Ռ. Լաղիձեն, Ս. Ցինցաձեն, Բ. Կվերնաձեն, Ս. Նասիձեն, Ֆ. Ղլոնտին, Ն. Մամիսաշվիլին, Ն. Գաբունիան, Գ. Ղանչելին, Վ. Շ. Ազարաշվիլին և ուրիշներ։ուրիշներ:
 
Զարգացել է կամերագործիքային երաժշտությունը, որի հիմնադիրներն էին Շ. Թաքթաքիշվիլին (վրաց. առաջին լարային կվարտետների և թավջութակի պիեսների հեղինակ), Ի. Տուսկիան (ջութակի երկեր, լարային կվարտետ), Ա. Բալանչիվաձեն (դաշնամուրային պիեսներ)։: Այս ժանրում աչքի ընկնող տեղ է գրավում Ս. Ցինցաձեն (լարային 9 կվարտետ և այլն)։: 1940-ական թվակններին ստեղծվել են ժամանակակից թեմայով առաջին օպերաները՝ Շ. Թաքթաքիշվիլու «Դեպուտատ» (բեմադրվել է 1940), Ի. Տուսկիայի «Հայրենիք» (բեմադրվել է 1940)։: Նշանակալից ստեղծագործություններ էին՝ Շ. Մշվելիձեի «Ասք Տարիելի մասին» մոնումենտալ-էպիկական (ըստ Շոթա Ռուսթավելու «Ընձենավորը» պոեմի, բեմադրվել է 1946) և «Մեծ վարպետի աջը» (ըստ Կ. Ս. Դամսախուրդիայի համանուն վեպի, բեմադրվել է 1961) օպերաները, Օ. Թաքթաքիշվի-լու «Մինդիա» օպերա-պոեմը (ըստ Վաժա Փշավելայի ստեղծագործական մոտիվների, բեմադրվել է 1961)։:
[[Պատկեր:Tbilisi State Conservatoire old building.jpg|մինի|[[Թբիլիսիի կոնսերվատորիա]]յի հին շենքը|300px|աջից]]
Ստեղծվել են հերոսական-ռոմանտիկ (Ա. Բալանչիվաձե), հերոսական- հայրենասիրական (Դ. Թորաձե), առասպելաֆանաասաիկ (Դ. Կիլաձե), պատմա- հեղափոխական (Ֆ. Ղլոնտի), համաշխարհային դասական գրականության թեմաներով (Ա. Մաճավարիանի, Ս. Ցինցաձե, Ա. Բալանչիվաձե, Ռ. Դաբիչվաձե) բալետներ։բալետներ: Կանտատ-օրատորիայի ժանրում աշխատել են կոմպոզիտորներ Մ. Բալանչիվաձեն, Զ. Փալիաշվիլին, Ն. Գուդիաշվիլին, Շ. Մշվելիձեն, Ա. Չիմաղաձեն, Ա. Մաճավարիանին, Ա. Շավերզաշվիլին, Ս. Նասիձեն, Օ. Թաքթաքիշվիլին, օպերետի ժանրում՝ Շ. Միլորավան, Գ. Ցաբաձեն, Ա. Կերեսելիձեն, Ռ. Լաղիձեն, Ս. Ցինցաձեն, Դ. Թորաձեն, Ն. Գաբունիան և ուրիշներ։ուրիշներ:
 
Վրացական ռոմանսի զարգացման նոր փուլը սկսվել է 1940-ական թվականների վերջից (Ա. Սաճավարիանի, Ա. Չիմաղաձե, Ռ. Լաղիձե, Ռ. Գաբիչվաձե և այլք)։: Վոկալ-սիմֆոնիկ ցիկլեր են ստեղծել Օ. Թաքթաքիշվիլին, Ա. Մաճավարիանին, մասսայական երգեր՝ Ի. Տուսկիան, Գ. Կիլաձեն, Շ. Մշվելիձեն, Ա. Բալանչիվաձեն, Գ. Կոկելաձեն, Ա. Կերեսելիձեն, Ռ. Գաբիչվաձեն, Ռ. Լաղիձեն, կինո, էստրադային և դրամատիկ ներկայացումների երաժըշտություն՝ Գ. Ցաբաձեն, Ս. Ցինցաձեն, Ա. Չիմաղաձեն, Դ. Թորաձեն, Ա. Միրիանաշվիլին և ուրիշներ։ուրիշներ:
 
1970-ական թվականներին հանդես եկած երիտասարդ կոմպոզիտորներից են Ի. Բարդանաշվիլին, Մ. Գագնիձեն, Գ. Ջափարիձեն, Ռ. Կաժիլոտին, է. Լոմդարիձեն, Գ. Սիխարուլիձեն, Գ. Չլաիձեն, Վ. Չուլուխաձեն, Տ. Շավլոխաշվիլին, Շ. Շիլակաձեն։Շիլակաձեն: Ազգ. վոկալ արվեստի հիմնադիրներն են Վ. Սաոաշիշվիլին, Օ. Բախուտաշվիլի-Շուլգինան և Ա. Ինաշվիլին, նշանավոր երգիչներից են Ն. Կումսիաշվիլին, Դ. Գամրեկելին, [[Դավիթ Բադրիձե]]ն, Р. Կրավեիշվիլին, Դ. Մճեդլիձեն, Ն. Իոսրաձեն, Մ. Նաղաշիձեն, Ե. Մոխաձեն, Ն. Ցոմաիյան, Պ. և Մ. Ամիրանաշվիլիները, [[Դավիթ Անդղուլաձե|Դավիթ]] և [[Նոդար Անդղուլաձե]]ները, Զ. Անջափարիձեն, Զ. Մոտկիլավան, Լ. ճյլոնիան, Ց. Տատիշվիլին, Մ. Քասրաշվիլին, դիրիժորներ Ի. Փալիաշվիլին, Ե. Միքելաձեն, Օ. Դիմիտրիադին, Գ. և Լ. Կիլաձեները, Դ. Միրցխուլավան, Վ. Փալիաշվիլին, Շ. և Գ. Ազմաիփարաշվիլիները, Դ. Կախիձեն, դաշնակահարներ Ա. Վիրսալաձեն, Ա. Տուլաշվիլին, [[Էլիսո Վիրսալաձե]]ն, Գ. Քավթարաձեն, Ա. Նիժարաձեն, Տ. Ամիրեջիբին, [[Մարինա Մդիվանի]]ն, Լ. Թորաձեն, Է. Անջափարիձեն, ջութակահարներ Մ. և Ն. Իաշվիլիները, Լ. Իսակաձեն, թավջութակահարներ Բ. Բարնաբիշվիլին, Ա. Չիջավաձեն, է. Իսակաձեն, Թ. Գաբարաշվիլին և ուրիշներ։ուրիշներ:
[[Պատկեր:Phanduri Georgian traditional instrument.jpg|մինի|ձախից|[[Վրացական երաժշտական գործիքներ]]]]
Վրացական ԽՍՀ-ում 1983 թվականի դրությամբ գործել են՝
Տող 602.
* երաժշտական ուսումնարաններ՝ [[Քութայիս]]ում, [[Սուխում]]ում, [[Բաթում]]ում, [[Ցխինվալի]]ում, [[Թելավ]]ում, [[Գորի]]ում և այլ քաղաքներում
 
Վրացական ԽՍՀ կոմպոզիտորների միությունը հիմնադրվել՝ է 1932 թվականին։թվականին:
 
Վրաց ժողովրդի պարարվեստն ունի դարերի վաղեմություն։վաղեմություն: Բալետային թատրոնը ձեավորվել է 1852 թվականից, երբ [[Թիֆլիս]]ում սկսել են հանդես գալ ռուսական բալետի թատերախմբերը։թատերախմբերը: Ազգային բալետ ստեղծելու առաջին փորձերն արել է կոմպոզիտոր Թ. Վախվախիշվիլին։Վախվախիշվիլին:
 
Վրաստանում խորհրդային իշխանության առաջին տարիներին բալետային թատերախումբը գլխավորել է Մ. Մորդկինը (1920-22)։: 1921-ին ազգային կադրերից կազմակերպվել է բալետային թատրոնը։թատրոնը: 1920-30-ական թվականներին բալետներ են բեմադրել Մ. Մորդկինը, Մ. Մոիսեևը, Մ. Սերգեևը, Ի. Արբատովը (Յաղուբյան), Վ. Գամսախուրդիան, Վ. Լիտվինենկոն, Դ. Զավրիշվիլին և ուրիշներ։ուրիշներ:
 
1936 թվականին Վ. Ճաբուկիանին բեմադրել է Ա. Բալանչիվաձեի «Մզեճաբուկի» («Լեռների սիրտը») առաջին ազգային դասական բալետը։բալետը: 1938 թվականին ստեղծվել է Շ. Թաքթաքիշվիլու «Մալթաղվա» արդի թեմայով առաջին ազգային բալետը (բալետմայստեր Դ. Զավրիշվիլի, Վ. Լիտվինենկո)։: 1941 թվականից բալետային խումբը ղեկավարել է Վ. Ճաբուկիանին։Ճաբուկիանին: Բեմադրություններից են՝
[[Պատկեր:Ossetian dancer Alexander Dzusov.jpg|մինի|օսական [[լեզգինկա]]]]
* Գ. Կիլաձեի «Մինաթլե» (1947, 2-րդ խմբ.՝ 1965, ԽՍՀՄ պետ. մրցանակ, 1948)
Տող 615.
* Ռ. Գաբիչվաձեի «Համլետ» (1971)
 
Բեմադրություններ են իրականացրել նաև Դ. Դավիթաշվիլին, Ա. Ծերեթելին, Թ. Մանաձեն, Վ. Դոլիձեն, Զ. Կիկալեիշվիլին, Ռ. Ծուլուկիձեն, Ա. Ճիճինաձեն և ուրիշներ։ուրիշներ: Տարբեր տարիներ թատրոնում աշխատել են արտիստներ Ն. Ռամիշվիլին, Ե. Գվարամաձեն, Թ. Ճաբուկիանին, Ի. Ալեքսիձեն, Ե. Գելովանին, Վ. Ծիգնաձեն, Մ. Վեկուան, է. ճաբուկիանին, Լ.Միթաիշվիլին, Ի. Մուխիշվիլին, Դ. Բագրատիոնին, Կ. Լոլաձեն, Զ. Կիկալեիշվիլին, Վ. Գունաշվիլին, Ռ. Սաղալաշվիլին, Ռ. Սանաձեն և ուրիշներ։ուրիշներ:
 
1972-81 թվականների բալետային խումբը ղեկավարել է Դ. Ալեքսիձեն. բեմադրություններից են Բ. Կվերնաձեի «Բերիկաոբա» (1973), Ս. Ցինցաձեի «Դալին և որսորդը», Ռ. Գաբիչվաձեի «Մեդեա» (երկուսն էլ՝ 1978) են։են: 1982-ից գեղարվեստական ղեկավարն ու գլխ. բալետմայստերն է Մ. Լավրովսկին։Լավրովսկին: 1902-34-ին Թիֆլիսի ազգ. վրաց. պարերի ստուդիան կազմակերպել և ղեկավարել է Ա. Ալեքսիձեն։Ալեքսիձեն:
 
1916-ին Մ. Պերինին ստեղծել է առաջին բալետային ստուդիան, որը 1921-ին վերակազմավորվել է օպերայի և բալետի թատրոնին կից բալետային դպրոցի (1921-35 թվականներին՝ դիրեկտոր Մ. Պերինի)։: 1935 թվականին Դ. Զավրիշվիլին այն վերակազմավորել է պարարվեստի ստուդիայի, ավելի ուշ՝ դպրոցի. 1951 թվականին դարձել է Պարարվեստի պետական ուսումնարան, որը ղեկավարել է Վ. ճաբուկիանին (1951 - 1977)։: 1945 թվականին ստեղծվել է ազգային պարի անսամբլ (այժմ՝ Վրաստանի ժող. պարի պետ. ակադեմիական վաստ. անսամբլ, ղեկ.՝ Ն. Ռամիշվիլի և Ի. Մուխիշվիլի)։: 1947 թվականին կազմակերպվել է [[Վրաստանի երգի և պարի պետական անսամբլ|երգի և պարի անսամբլ]]։:
 
=== Թատրոն ===
 
Հնագիտական պեղումները, «բերիկաոբա», «քեենոբա», «մուրքվամոբա սաքմիսայ», «սվիմնիշի» ժողովրդական թատերականացված տոները են վկայում են Վրաստանի թատերական մշակույթի հնագույն արմատների մասին։մասին: Միջին դարերում ձեավորվել է «սախիոբա» պալատական սինկրետիկ թատրոնը։թատրոնը:
 
[[17-րդ դար]]ում գործել են դպրոցական ([[Թիֆլիս]]ում և [[Թելավ]]ում), աշխարհիկ ([[Հերակլ II]] թագավորի պալատում, ղեկավար՝ դրամատուրգ Գ. Ավալիշվիլի) և Գաբրիել Մայորի՝ հանրային թատրոնները։թատրոնները: Դ. Մաչաբելիի գլխավորությամբ գոյատեել է նաե սախիոբա պալատական թատրոնը։թատրոնը: 1850-ին Վրաստանի հասարակական առաջադեմ գործիչները վերածնել են վրաց պրոֆեսիոնալ թատրոնը։թատրոնը: Հիմնադիրը եղել է Գ. Էրիսթավին (1811-64), ով վրացական թատրոնում և դրամատուրգիայում հաստատել է ռեալիստական ուղղությունը։ուղղությունը:
[[Պատկեր:Rustaveli National Theater in Georgia (Europe), built 19th century in Rococo style.jpg|մինի|ձախից|[[Շոթա Ռուսթավելիի անվան դրամատիկական թատրոն]]]]
1856 թվականին ցարական կառավարությունը փակել է թատրոնը, և կրկին տրվել են միայն սիրողական ներկայացումներ։ներկայացումներ: Պրոֆեսիոնալ թատրոնի նոր վերածնունդը գլխավորել են գրողներ [[Իլյա Ճավճավաձե]]ն և [[Ակակի Ծերեթելի]]ն։ն: Թատրոնի շուրջը կրկին համախմբվել են հասարակական գործիչներ Դ. Ղիփիանին, Ն. Նիկոլաձեն, դերասան-դերասանուհիներ Ն. Գաբունիան, Մ. Մափարովա-Աբաշիձեն, Կ. Ղիփիանին, Վ. Ալեքսի-Մեսխիշվիլին, Կ. Մեսխին, Վ. Գունիան։Գունիան:
 
Քութայիսի մշտական սիրողական թատրոնը (ղեկավար Ե. Կլդիաշվիլի) 1885 թվականին Կ. Մեսխիի ղեկավարությամբ դարձել է մշտական պրոֆեսիոնալ թատրոն, որը Վ. Ալեքսի-Մեսխիշվիլու ղեկավարությամբ (1897-1906) արձագանքել է հեղափոխական շարժման վերելքին։վերելքին:
 
Վրաստանի պետական թատրոնը կազմակերպվել է 1920 թվականին, իսկ Վրաստանում սովետական իշխանություն հաստատվելուց հետո, 1921 թվականին թատրոնը կոչվել է [[Շոթա Ռուսթավելի|Շոթա Ռուսթավելու]] անվամբ։անվամբ: Վրաց թատրոնի որակական նոր տեղաշարժը կապված է Ռուսաստանից Կ. Մար-Տեսարան Սոլովյովի «Մեծ տիրակալը» պիեսի ներկայացումից (1945, Ռուսթավելու անվան թատրոն) ջանիշվիլու վերադարձի հեա։հեա: Մեծ երեվույթ էր Լոպե դե Վեգայի «Ֆուենաե օվե-խունա» պիեսի 1922 թվականի նոյեմբերի 25-ի բեմադրությունը (ռեժիսոր Կ. Մարջանիշվիլի)։: Կ. Մարջանիշվիլու աշակերտներից U զինակիցներից Վ. Անջափարիձեն, Թ. Ճավճավաձեն, Ու. Չխեիձեն, Ա. Խորավան, Ա. Վասաձեն, Վ. Գոձիաշվիլին, ռեժիսոր Ա. Ախմետելին, նկարիչներ Ի. Գամրեկելին, Պ. Օցխելին, կոմպոզիտորներ Ի. Տուսկիան, Թ. Վախվախիշվիլին, դրամատուրգներ Պ. Կակաբաձեն, Ս. Շանշիաշվիլին և ուրիշներ հետագայում դարձել են բեմի նշանավոր վարպետներ։վարպետներ:
[[Պատկեր:Petros Adamian Tbilisi State Armenian Drama Theatre. Avlabar, Tbilisi, Georgia.jpg|մինի|Պետրոս Ադամյանի անվան հայկական դրամատիկական թատրոն]]
1928 թվականին Կ. Մարջանիշվիլին Քութայիսում ստեղծել է նոր թատրոն, որը 1930-ին Փոխադրվել է Թիֆլիս (1933 թվականից՝ Կ. Մարջանիշվիլու անվան)։: Ա. Ախմետելու գլխավորությամբ մեծ հաջողությունների է հասել Ռուսթավելու անվան թատրոնը։թատրոնը: 1930-ական թվականներին Մարջանիշվիլու անվան թատրոնում իրենց վառ ընդունակություններն են դրսևորել դերասան-դերասանուհիներ Ա.Խորավան, Ա. Վասաձեն, Վ. Անջափարիձեն, Ս. Թաղաիշվիլին, Վ. Գոձիաշվիլին, Ս. Զաքարիաձեն, Գ. Շավգուլիձեն, Ա. ժորժոլիանին, Ա. Կվանտալիանին, Ա. Օմիաձեն։Օմիաձեն: Հայրենական մեծ յպատերազմի տարիներին բեմադրվել են գերմանական ֆաշիստների դեմ պայքարի և հայրենասիրական թեմաներով պիեսներ։պիեսներ:
 
1950-ական թվականներին ռեժիսորներ Դ. Ալեքսիձեն, Ա. Չխարտիշվիլին, Վ. Ղուշիտաշվիլին, Վ. Տաբլիաշվիլին, Ս. ճելիձեն վրաց բեմում վարպետորեն են վերամարմնավորել համաշխարհային դրամատուրգիայի երկերը։երկերը: Դերասան-ղերասանուհինհր Մ. Չախավան, Ս. Ղանչելին, է. Մանջգալաձեն, Գ. Դեգեչկորին, Ռ. Չխիկվաձեն, Գ. Սաղարաձեն, Կ. Մախարաձեն Ռուսթավելու թատրոնում, երիտասարդ ռեժիսոր Մ. Թումանիշվիլու գլխավորությամբ, իսկ Մ. Զափարիձեն, Մ. Թբիլելին, է. Ղիպշի-ձեն Մարջանիշվիլու անվան թատրոնում (ռեժիսոր Գ. Լորթքիփանիձե, Լ. Իոսելիանի) դարձան առաջատարներ։առաջատարներ:
 
1960-ական թվականներին նոր սերունդը՝ ռեժիսորներ Լ. Միրցխու-լավա, Դ. ժորդանիա, Ռ. Ստուրուա, Ն. Ի՚ատիսկացի, Թ. Չխեիձե, դերասաններ Օ. Մեղվինեթուխուցեսի, Կ. Կավսա-ձե, Ի. Ուչանեիշվիլի, Ն. Մգալռբլիշվիլի, Ի. Գիգոշվիլի և ուրիշներ, նկարիչներ Մ. Մալազոնիա, Գ. Ալեքսի-Մեսխիշվիլի, Մ. ճավճավաձե, Դ.Գունիա, հիմնականում Շոթա Ռուսթավելու անվան վրացական թատերական ինստիտուտի սաներն են։են: Ռուսթավելու անվան թատրոնը Բրեխտի «Կովկասյան կավճե բոլորակ», Շեքսպիրի «Ռիչարդ III» (ռեժ. Ռ. Ստուրուա) և այլ ներկայացումներով հանդես է եկել ԽՍՀՄ քաղաքներում, Անգլիայում, ԱՄՆ-ում և այլուր։այլուր:
 
Վրացական ԽՍՀ-ում գործում է 33 պետական թատրոն։թատրոն:
* [[Զաքարիա Փալիշվիլիի անվան օպերայի և բալետի պետական թատրոն|Զաքարիա Փալիշվիլիի անվան օպերայի և բալետի պետական ակադեմիական թատրոն]]
* [[Շոթա Ռուսթավելու անվան պետական թատրոն]]
Տող 653.
* Խամաճիկների պետական թատրոնները
 
1981 թվականին բացվել էր ևս մեկ՝ Թբիլիսիի դրամատիկական թատրոնը։թատրոնը: Ինքնավար հանրապետություններում և մարզում գործում են Աբխազական, Աջարական, Օսական և այլ թատրոններ։թատրոններ:
 
=== Կինո ===
 
Վրաստանում առաջին կինոսեանսը կայացել է 1896 թվականի [[նոյեմբերի 16]]-ին, [[Թիֆլիս]]ում։ում: Ա. Դ. Դիգմելովը 1910 թվականին իրականացրել է առաջին կինոնկարահանումները։կինոնկարահանումները: 1912 թվականին Վ. Ամաշուկելին նկարահանել է առաջին վավերագրական կինոակնարկը։կինոակնարկը: 1916 թվականին վրաց առաջին կինոռեժիսոր [[Ալեքսանդր Ծուծունավա]]ն ստեղծել է «Քրիստինե» (ըստ Է. Նինոշվիլու «Քրիստինե» պատմվածքի) ֆիլմը։ֆիլմը:
 
Վրաստանում խորհրդային իշխանության հաստատումից հետո, 1921 թվականին Թիֆլիսում հիմնադրվել է Վրաստանի «[[Պետկինոարդ]]» տրեստը։տրեստը: 1921-ին ստեղծվել է «Արսեն Զորջիա-շվիլի», 1923 թվականին՝ «Կարմիր սատանի ճտերը» (երկուսն էլ՝ ռեժիսոր Ի. Պերեստիանի) կինոնկարները։կինոնկարները: 1920-ական թվականներին կինոարտադրության մեջ զգալի տեղ է գրավել վրացական գրականության էկրանավորումը՝
[[Պատկեր:Sculpture dedicated to Mimino.JPG|մինի|[[Միմինո]]]]
* «Սուրամի բերդը» (1923, ըստ Դ. Ճոնքաձեի, ռեժիսոր Ի. Պերեստիանի)
Տող 665.
* «Սամանիշվիլու խորթ մայրը» (1927, ըստ Դ. Կլդիաշվիլու, ռեժ-ներ՝ Զ. Բերիշվիլի, Կ. Մարջանիշվիլի)
 
Խորհրդային կինոյի նշանավոր ֆիլմերից էր «Էլիսո»-ն (1928, ըստ Ղազբեգիի, ռեժիսոր Ն. Շենգելայա)։: 1920-ական թվականների երկրորդ կեսին վրացական կինոն համալրվեց նոր սերնդի ստեղծագործողներով։ստեղծագործողներով: Այդ շրջանի ուշագրավ ֆիլմերից են՝
* «Հաղթում է երիտասարդությունը» (1928, ռեժիսոր Մ. Գելովանի)
* «Սաբա» (1929, ռեժիսոր Մ. Ճիաուրելի)
Տող 671.
* «Զիմ Շվանթե» («Սվանեթիայի աղը», 1930, ռեժիսոր Մ. Կալատոզով)
 
1928 թվականին Թիֆլիսի կինոստուդիայում հիմնվել է կինոխրոնիկայի սեկտոր (ղեկավար՝ ռեժիսոր Ս. Դոլիձե), որի հիման վրա 1958 թվականին ստեղծվել է վավերագրական և գիտահանրամատչելի ֆիյմերի ստուդիա։ստուդիա: Այդ շրջանում է ծնունդ առել վրացական մուլտիպլիկացիոն կինոն, որի հիմնադիրն է Վ. Մուջիրին («Կորչի օրորոցը», 1930, «Արգոնավորդները» և այլն)։:
 
1930-ական թվականներին ստեղծվել են պատմահեղափոխական ֆիլմեր՝
Տող 679.
* «Դարիկո» (1936, ռեժիսոր Ս. Դոլիձե)
 
Վրացական կատակերգության ավանդույթները զարգացրել է Դ. Ռոնդելին («Կորուսյալ դրախտ», 1938 և այլն)։: Այդ շրջանում են նկարահանվել կոլտնտեսային գյուղի մասին «Ոսկեգույն հովիտ» (1937, ռեժիսոր Ն. Շենգելայա) և մանկական «Կաջանա» (1941, ռեժիսոր Կ. Պիպսիաշվիլի) ֆիլմերը։ֆիլմերը:
[[Պատկեր:Danelia.jpg|մինի|ձախից|[[Գեորգի Դանելիա]]]]
[[Հայրենական մեծ պատերազմ]]ի տարիներին ստեղծած հայրենասիրական թեմայով ֆիլմերի համար Թբիլիսիի կինոստուդիան պարգևատրվել է [[Լենինի շքանշան]]ով (1944)։: Գեղարվեստական ֆիլմերից ուշագրավ են «Գեորգի Սաակաձե» (1942-43, 2 սերիա, ռեժիսոր Մ. Ճիաուրելի) և «Զուրգայի վահանը» (1944, ռեժիսորներ Ս. Դոլիձե և Դ. Ռոնդելի) ֆիլմերը։ֆիլմերը: Կինովավերագրողներ Գ. Ասաթիանին, Շ. Չագունավան, Շ. Խոմերիկին և ուրիշներ ռազմաճակատում նկարել են 126 կինոժուռնալ, 52 հատուկ թողարկում և շուրջ 10 ֆիլմ։ֆիլմ:
 
Ետպատերազմյան հետաքրքիր կինոնկարներից են
Տող 688.
* «Մագդանայի Լուրջան» ֆիլմով (1956, ռեժիսոր Թ. Աբուլաձե, Ռ. Չխեիձե)
 
1953 թվականից Թբիլիսիի կինոստուդիան կոչվել է «[[Վրացֆիլմ]]»։: 1957 թվականին հիմնվել է Վրացական ԽՍՀ կինեմատոգրաֆիստների միությունը։միությունը: 1968 թվականին ստեղծվել է հեռուստատեսային ֆիլմերի ստուդիա։ստուդիա: 1950-70-ական թվականների կինոնկարներից են՝
[[Պատկեր:Cinema Rustaveli.jpg|մինի|300px|աջից|Ռուսթավելի կինոթատրոն]]
* «[[Ուրիշի երեխաները]]» (1958, ռեժիսոր [[Թենգիզ Աբուլաձե]])
Տող 715.
* «Բարձր սարեր» (1981, ռեժիսոր Ռ. Տաբուկաշվիլի)
 
1950-80-ական թվականներին մուլտիպլիկացիոն կինոյում աշխատել են ռեժիսորներ Վ. Բախտաձեն, Բ. Շոշիթաշվիլին, Օ. Անդրոնիկաշվիլին և ուրիշներ։ուրիշներ: Նշանակալից է «Վրացֆիլմ»-ի ստեղծած «Ափեր» հեռուստատեսային 7-սերիանոց ֆիլմը (1977, ըստ Չ. Ամիրեջիբիի «Դաթա Թութաշխիա» վեպի, ռեժիսորներ՝ Գ. Լորթքիփանիձե, Գ. Գաբեսկիրիա)։:
 
1969-71 թվականներին ստեղծված հեռուստաֆիլմերից են «Սափոր» (ռեժիսոր Ի. Կվիրիկաձե), «Հին վրացական օրհներգեր» (ռեժիսոր Ս. Չխեիձե) են։են: Վրացական ֆիլմերը միջազգային փառատոներում ստացել են շուրջ 100 տարբեր մրցանակներ։մրցանակներ: Հաջողությամբ են անցկացվել վրաց. կինոյի փառատոները [[Միացյալ Թագավորություն|Սեծ Բրիտանիայում]] (1976), [[Ամերիկայի Միացյալ Նահանգներ|ԱՄՆ]]-ում (1977), [[Գերմանիայի Դեմոկրատական Հանրապետություն|ԳԴՀ]]-ում (1978)։:
 
== Տես նաև ==
Տող 731.
* Աղանյան Գ., Վրաստանի հայերը, «Տարազ», Թ., 1919, էջ 43-45
* Երեմյան Ա., Թիֆլիսի հայոց պանթեոններում, Վեն., 1940
* Երիցյան Ա., Թիֆլիսի հայք և նոցա վիճակագրությունը, «Փորձ», 1879, հ. 10, էջ 1-24։24:
* Մելիքսեթ-Բեկ Լ., Վրաց աղբյուրները Հայաստանի ու հայերի մասին, հ. 1-3, Ե., 1934-55
* Մելիքսեթ-Բեկ Լ., Հայերը Վրաստանում, «Кавказ и Византия», в. 1, Ե., 1979
Տող 782.
{{commons category|Georgian Soviet Socialist Republic|Վրացական ԽՍՀ}}
*[http://www.archive.org/details/GeorgiaLandOfTheGoldenFleeceRevealsItsRiches ''Georgia, land of the Golden Fleece, reveals its riches''] a propaganda pamphlet about the GSSR from the 1960s.
* Avalishvili, Levan: "The “Great Terror” of 1937–1938 in Georgia։Georgia: Between the Two Reports of Lavrentiy Beria" in the [http://www.laender-analysen.de/cad/pdf/CaucasusAnalyticalDigest22.pdf Caucasus Analytical Digest No. 22]
* Anchabadze, George։George: "Mass Terror in the USSR: The Story of One Family" in the [http://www.laender-analysen.de/cad/pdf/CaucasusAnalyticalDigest22.pdf Caucasus Analytical Digest No. 22]
{{ՀՍՀ}}