«Թիթեռներ»–ի խմբագրումների տարբերություն

== Ընդհանուր թվաքանակ ==

 

Թեփուկաթևավորները համարվում են միջատների ամենամեծաքանակ կարգերից մեկը, [[2013]] թ.-ի օգոստոսի դրությամբ ընդգրկում է 158 570 տեսակ և 147 ոչնչացած տեսակ<ref name="Zhang2013">{{հոդված| հեղինակ= Zhang, Z.-Q. | վերնագիր= «Phylum Athropoda». — In: Zhang, Z.-Q. (Ed.) «Animal Biodiversity: An Outline of Higher-level Classification and Survey of Taxonomic Richness (Addenda 2013)».| ссылка = http://www.mapress.com/zootaxa/2013/f/zt03703p026.pdf| լեզու= en| վայր= Auckland| հրատարակչություն= Magnolia Press| տարի= 2013 | հատոր= 3703 | համար=1|pages = 17–26| isbn = 978-1-77557-248-0 (paperback) ISBN 978-1-77557-249-7 (online edition)| issn = 1175-5326}}</ref>։

Համարվում է, որ կարգի մոտ 100&nbsp;000 տեսակ դեռևս հայտնաբերված չեն։ Թեփուկաթևավորների տեսակների քանակը Երկրի վրա, համաձայն որոշ հաշվարկների, կարող է հասնել 200&nbsp;000-ից<ref name="kaabak">{{cite web| url = http://www.ucl.ac.uk/taxome/| title = The Lepidoptera Taxome Project Draft Proposals and Information| accessdate = 2009-11-05| publisher = Centre for Ecology and Evolution, University College London| archiveurl = http://www.webcitation.org/611vJddSy| archivedate = 2011-08-18

Ինչպես բոլոր [[միջատներ]]ի, այնպես էլ թիթեռների մարմինը կազմված է 3 հիմնական բաժիններից՝ գլխից, կրծքից և փորիկից։ Մարմինն արտաքինից պատված է [[խիտին]]ով, որը արտաքին [[կմախք]]ի դեր է կատարում։

==== Գլուխ ====

Գլուխը մարմնի այն հատվածն է, որտեղ գտնվում են բերանը և զգայարանների մեծ մասը։ Ինչպես հասուն միջատի մոտ, այնպես էլ թրթուրի մոտ գլուխը կարծրացած է և առաջացնում է պատիճ<ref name="scoble_heads">Scoble (1995). Section ''The Adult Head - Feeding and Sensation'', (pp. 4–22).</ref>։ Գլուխը քիչ շարժուն է, կլորավուն կարծրացած ծոծրակային մակերեսով։

 

 

Թեփուկաթևավորները բացի ֆասետային աչքերից հաճախ ունեն նաև 2 գագաթային պարզ աչքեր, որոնք դասավորված են բեղիկների ետևում<ref name="sterri">{{գիրք|հեղինակ= Стерри Пол.|վերնագիր= Бабочки и мотыльки|վայր= Минск|Հրատարակչություն= Белфакс|տարի= 1995|մեջբերվող էջեր= 80|isbn= 985-407-011-5}}</ref>։ Ճակատային աչքը բացակայում է։

 

===== Բեղիկներ =====

{|class="graytable" style="text-align:center"

|+ Թիթեռի թևերի կառուցվածքը <br /><span class="subcaption">գնդասեղաբեխիկավոր թիթեռների օրինակով</span>

|}

 

Արուների մոտ թևերը միշտ զարգացած են. որոշ ընտանիքների էգերի թևերը մասամբ կամ ամբողջությամբ ապաճել են<ref name="kornelio"/>։

 

 

==== Փորիկ ====

Փորիկն ավելի քիչ կարծրացած է, քան կուրծքը և կազմված է 9-10 հատվածներից, որոնք միմյանց միացած են թաղանթներով։ Առաջին հատվածը սովորաբար ռեդուկցված է։ Վերջին 2 կամ 3 հատվածները ձևավորում են արտաքին սեռական օրգանները։ Թեփուկաթևավորների սեռական օրգանները բազմազան են և հաճախ տեսակների միջև միակ տարբերակիչ հատկանիշը։ Իգական սեռական օրգանները ունեն երեք տարբեր հատվածներ։

 

=== Ներքին օրգաններ ===

Թեփուկաթևավորների ներքին օրգանների կառուցվածքը նման է միջատներին բնորոշ ներքին օրգաններին, բացառությամբ մի քանի տարբերիչ հատկանիշների։ Իմագոյի մարսողական ուղում կերակրափողը լայնացած է և առաջացնում է կտնաեռք, մկանային ստամոքսը ապաճած է։ Իմագոյի մարսողական ուղու կողմից արտազատվող միակ ֆերմենտը [[ինվերտազա]]ն է<ref name="K_Lampert"/>։

Արական սեռական օրգանները կազմված են երկու բլթակավոր սերմնարաններից, որոնք գտնվում են լավ արտահայտված ընդհանուր պարկիկի մեջ։ պարկիկը ունի երկու սերմնախողովակներ, որոնք տեղ-տեղ առաջացնում են լայնացումներ և միացած են մեկ ընդհանուր սերմնաժայթքման խողովակի մեջ։ Վերջինս բացվում է պարուրվող էնդոֆալուսի հիմքում։

 

{|class="graytable" style="text-align:center"

|+ Թիթեռների թևերի գունավորման ձևերը

|-

|[[Կիտրոնաթիթեռ]] (''Gonepteryx rhamni'')՝ պիգմենտային գունավորման օրինակ։

 

Յուրաքանչյուր պիգմենտային թեփուկ պարունակում է միայն 1 պիգմենտ, որը ամենից հաճախ մելանինն և լիպոքրոմ կարոտինոիդներն են։ Մելանինը թեփուկին տալիս է սև կամ շագանակագույն, իսկ լիպոքրոմներ կարոտինոիդները՝ դեղնականաչ, դեղին, գորշ, նարնջագույն և կարմիր գունավորում<ref name="kaabak" /><ref name="K_Lampert"/>։ Ֆլավոնոիդները ապահովում են դեղին, սպիտակ, կարմիր և շագանակագույն գունավորումը<ref name="smart"/>։ Որոշ թիթեռների մոտ դեղին գունավորումը պայմանավորված է քսանտոպերինով և պուրինային հիմքերով<ref name="kaabak" />։

Տարբերում են երկու տեսակի պիգմենտներ՝ դիֆուզ և հատիկավոր։ Առաջինները ներկում են խիտինը, իսկ թեփուկներում պիգմենտը պարունակվում է ռելիեֆում. խիտինային թիթեղը այս դեպքում գունազրկված է կամ թույլ գունավորված։ Հատիկավոր պիգմենտները խորացած են թեփուկների խիտինային թաղանթի մեջ և հանդիպում են միայն ''Pieridae'' ընտանիքի թիթեռների մոտ<ref name="smart"/><ref name="K_Lampert"/>։

 

Տարբեր ներկված թեփուկների դասավորությունը թևի վրա կանոնավոր է և առաջացնում է բարդ պատկերներ, որոնք բնութագրական են յուրաքանչյուր տեսակի, մասնավորապես կարգաբանական խմբի համար։

 

 

Թիթեռներից թևերի օպտիկական գունավորում ունեն մորֆոիդները, ուրանիաները և մասամբ առագաստաթիթեռները, որոշ նիմֆալիդներ ու կապտաթիթեռներ։

=== Պոլիմորֆիզմ ===

{{Main|Թիթեռների պոլիմորֆիզմը}}

 

Պոլիմորֆիզմը արտաքին տեսքի ձևերի բազմազանությունն է, որը բնութագրվում է նույն տեսակում գույների և այլ հատկանիշների տարբերություններով<ref name="cgillott">{{Cite book |last=Gullan |first=P. J.|first2=P. S. last2=Cranston |title=The insects: an outline of entomology |publisher=Wiley-Blackwell |date=սեպտեմբերի 13, 2004|edition=3 |pages=198–199|chapter=7|isbn=1-4051-1113-5 |url=https://books.google.am/?id=qHtMPvaAfKIC&printsec=frontcover&dq=entomology&q=Lepidoptera%20larva}}</ref>։ Թեփուկաթևավորների մոտ պոլիմորֆիզմ կարող է նկատվել ոչ միայն պոպուլյացիայի ներսում տարբեր առանձնյակների միջև, այլև սեռերի միջև՝ սեռական դիմորֆիզմ, աշխարհագրապես մեկուսացած պոպուլյացիաների՝ աշխարհագրական պոլիմորֆիզ, ինչպես նաև տարվա տարբեր սեզոններին թռչող սերունդների (սեզոնային պոլիմորֆիզմ կամ պոլիֆենիզմ) միջև։ Շատ տեսակների մոտ պոլիմորֆիզմը ընդգրկում է միայն էգերին։ Պոլիմորֆիզմն իրականանում է ինչպես ժառանգական մակարդակով՝ ազդելով ընդհանուր ձևաբանության վրա, այնպես էլ ոչ ժառանգական մակարդակով ազդելով՝ կոնկրետ ձևաբանական առանձնահատկությունների վրա<ref name="cgillott"/>։

!Սեռական պոլիմորֆիզմ

|-

|-

|-

|''Araschnia levana''.<br />Վերևում գարնանային սերունդն է<br />''Araschnia levana f. levana''.<br />Ներքևում՝ ամառային սերունդը ''Araschnia levana f. prorsa''.

|}

 

Սեռական դիմորֆիզմը տվյալ տեսակի արուի և էգի միջև արտաքին տեսքի տարբերությունն է։ Թիթեռների մոտ սեռական դիմորֆիզմը տարածված երևույթ է և ամբողջությամբ պայմանավորված է ժառանգական տարբերակմամբ<ref name="G&C">{{cite book | title=The Insects: An Outline of Entomology |author=Gullan & Cranston |year=2005 |chapter=Polymorphism and polyphenism |pages=163–164}}</ref>։ Սեռական դիմորֆիզմն առկա է առագաստաթիթեռների բոլոր ընտանիքներում, կապտաթիթեռների, ճերմակաթիթեռների մեծամասնության և նիմֆալիդների որոշ խմբերի մոտ։ Բացի թևերի պատկերների տարբերություններից, հնարավոր է դիտվեն նաև երկրորդական սեռական հատկանիշների տարբերություններ<ref name=Kunte>Kunte, Krushnamegh (2000). ''Butterflies of Peninsular India''. Part of Project lifescape. Orient Blackswan. ISBN 81-7371-354-5, ISBN 978-81-7371-354-5.</ref>։ Սեռական դիմորֆիզմի ամենաարտահայտված ձևը ''Psychidae''-ի որոշ էգերի մոտ է, որոնք ունեն մնացորդային թևեր, ոտքեր և բերանային ապարատ, այն դեպքում, երբ արուի մոտ վերը նշված ոբոլր օրգանները լավ զարգացած են<ref>{{cite web |url = http://bugguide.net/node/view/122 |title = Psychidae at Bug Guide |accessdate = հունվարի 19, 2010 |publisher=[[Iowa State University]]}}</ref>։

 

== Ֆիզիոլոգիա ==

=== Թռիչք ===

 

Թեփուկաթևավորների տեղաշարժման հիմնական եղանակը թռիչքն է, որը կարող է լինել ինչպես ակտիվ, այնպես էլ՝ պասիվ (ճախրել, սավառնել վայրասլաց ուղղաձիգ թռիչք)<ref name="brodskij"/>։

 

=== Սննդառություն ===

Տեսակների մեծ մասը լինելով անտոֆիլներ, սնվում են միայն նեկտարով։ Շատ թեփուկաթևավորներ սնվում են ծառերի հյութով, փտող և գեհասունացած պտուղներով։ Որոշ տեսակներ էլ սնվում են մեղրով՝ ներխուժելով մեղուների փեթակներ։ Կան նաև փոշով սնվող թիթեռներ։

 

 

=== Գինանդրոմորֆիզմ ===

Թիթեռի զարգացման ժամանակ հնարավոր են որոշ գենետիկական փոփոխություններ, որոնք պատճառ են հանդիսանում գինանդրոմորֆ թիթեռների առաջացմանը։ Գինանդրոմորֆ՝ կիսաարու-կիսաէգ թիթեռների մոտ մարմնի մի կեսը ամբողջությամբ արական է, մյուս կեսը՝ իգական (այսպես կոչված բիլատերալ [[գինանդրոմորֆիզմ]])։