«Մեթոդաբանություն»–ի խմբագրումների տարբերություն

'''Մեթոդաբանություն''', փիլիսոփայական [[ուսմունք]] [[մեթոդ]]ի մասին, որն ընդգրկում է գիտելիքի կառուցվածքի վերլուծությունը, նրա ձեռքբերման փուլերի և եղանակների ուսումնասիրությունը, դրանց հիմնավորումը և ճանաչողական-էվրիստիկական արժեքի վերհանումը։ Ըստ մեթոդաբանական վերլուծության բնագավառի, գիտության ընդհանուր մեթոդաբանությունից սովորաբար տարբերակում են որևէ կոնկրետ գիտության (օրինակ, [[ֆիզիկա]]յի) մեթոդաբանություն․։ Մեթոդաբանական հետազոտությունները սկսվում են [[Պլատոն]]ից և [[Արիստոտել]]ից։ Վերջինս լեզվական հյուսվածքում առանձնացրեց կշռադատության տրամաբանական ձևերը, որոնց միջոցով ձեռք է բերվում և որոնց մեջ կաղապարվում է գիտելիքը, տվեց դեդուկտիվ գիտությունների (թվաբանության ու [[երկրաչափություն|երկրաչափության]]) մեթոդաբանություն։ Նոր ժամանակում փորձնական [[բնագիտություն|բնագիտության]] զարգացումը մեթոդաբանական հետազոտությունները կողմնորոշեց դեպի էմպիրիկ ու տեսական գիտելիքների փոխհարաբերության ու դրանց հիմնավորման ուսումնասիրությունը, մի բան, որ անհրաժեշտ դարձրեց գիտելիքի կազմակերպման դեդուկտիվ-ռացիոնալիստական իդեալի կողքին (Ռ․ [[Դեկարտ]], Գ․ [[Գոթֆրիդ Վիլհելմ Լայբնից|Լայբնից]]) ինդուկտիվ տրամաբանության և դրան համապատասխան մեթոդաբանության մշակումը (Ֆ․ Բեկոն)։ 17-18-րդ դարերում մեխանիստական, մետաֆիզիկական աշխարհայացքի շրջանակներում ձևավորված մեթոդաբանությունը ելնում էր մեխանիկայի օրենքներով գիտելիքներ ձեռք բերելու պատկերացումից (տես Մեխանիցիզմ։ )։ Այս մեթոդաբանության սահմանափակությունը, գիտության մեջ դիալեկտիկական գաղափարների ներթափանցման կապակցությամբ, առաջինը նկատեց [[Կանտ]]ը՝ «տրանսցենդենտալ մեթոդաբանության» մասին իր ուսմունքում։ Սակայն ո՛չ Կանտին և ո՛չ էլ [[Հեգել]]ին, որը օբյեկտիվ իդեալիզմի դիրքերից քննադատեց Կանտի ուսմունքին հատուկ սուբյեկտիվիզմն ու ագնոստիցիզմը, չհաջողվեց ստեղծել գիտական մեթոդաբանություն։ Ավելին, 19-րդ և 20-րդ դարերում, երբ բնագիտության տեսականացման, գիտության մեջ սկզբունքորեն նոր մեթոդների կիրառության և մաթեմատիկական տրամաբանության հզոր ապարատի ստեղծման կապակցությամբ սկսվեց մեթոդաբանական հետազոտությունների նոր փուլը, մեթոդաբանության վերաբերյալ մեխանիստական հայացքը յուրօրինակ ձևով հարություն առավ պոզիտիվիզմի մեջ։ Այն իր նորագույն ձևերում առաջադրեց «տրամաբանականացված գիտության» մի շարք տարբերակներ, որոնց համաձայն գիտելիքի ձեռքբերման, նրա ճշգրտության, օբյեկտիվության, միասնության և զարգացման ներգիտական պայմաններն այնպիսին են, որ ենթադրում են բացառապես ձևական-տրամաբանական նկարագրություն։ Ետնեոպոզիտիվիստական որոշ մեթոդաբանական ուղղություններում փորձ է արվում հաղթահարել այդ [[դոգմա]]ն՝ գիտելիքի վերլուծության ժամանակ նկատի ունենալով գիտության պատմությունը, հոգեբանական և հասարակական-մշակութային գործոնները ([[Կուն]], [[Լակատոս]], [[Ֆեյերբանդ]])։ 19-րդե դարի հայ փիլիսոփայության մեջ գիտական ճանաչողության մեթոդների վերլուծությունը նշանակալի զարգացում ապրեց, քանի որ բուրժուական հարաբերությունների ներթափանցումը հայ իրականության մեջ հետաքրքրություն և շահագրգռվածություն առաջ բերեց բնական գիտությունների նկատմամբ և, երկրորդ, հայ լուսավորիչների ծրագրերի մեջ մեծ տեղ էր տրվում դրական գիտելիքների տարածմանը։ ժամանակի հայ փիլիսոփայական մտքում ներկայացված էին մեթոդաբանական բոլոր հիմնական ուղղությունները, ծայրահեղ ռացիոնալիզմը (Ա․ Գուրգենյան, Պ․ էմմանուելյան), որը ձգտում էր գիտությունը համատեղել կրոնական դոգմաների հետ, չափավոր ռացիոնալիստական-դեդուկտիվիստական (Ա․ Գարագաշյան), ծայրահեղ էմպիրիստական-ինդուկտիվիստական (Ա․ Բագրատունի) ուղղությունները, չափավոր ինդուկտիվիգմը (Գ․ Կոստանդյան)։ Միջին, հաշտվողական դիրք ուներ [[Ն․ Ռուսինյան]]ը։ Իմացության պրոցեսը իր բնույթով դիալեկտիկական է։ Ահա թե ինչու միայն հետևողական դիալեկտիկական մոտեցումն է ի վիճակի հաղթահարելու ձևական-տրամաբանական մոտեցման սահմանափակությունը և տալու իմացության պրոցեսի գիտական նկարագիրը։ Դիալեկտիկական և պատմական մատերիալիզմի սկզբունքները միաժամանակ բնագիտական և սոցիալական իմացության մեթոդաբանական սկզբունքներ են, իսկ ինքը՝ [[մարքսիզմ]]ի [[փիլիսոփայություն]]ը, գիտական իմացության ընդհանուր մեթոդաբանություն։ [[ԽՍՀՄ]]-ում բուն իմաստով մեթոդաբանական հետազոտությունները հատկապես ծավալվեցին 60—70-ական թվականներին, երբ մեծապես օգտագործվեցին գիտելիքի տրամաբանական վերլուծության այն հնարավորությունները, որոնք ընձեռում է մաթեմատիկական տրամաբանությունը։ Միաժամանակ դիալեկտիկամատերիալիստական մեթոդաբանությանը միշտ էլ հատուկ է եղել պատմականության սկզբունքի կիրառումը գիտելիքի վերլուծության մեջ, հասարակական պրակտիկայի դերի հաշվառումը, գիտելիքի դիտարկումը մշակութային ընդհանուր հյուսվածքի մեջ։ Այս հունով մեթոդաբանական հետազոտություններ 70-ական թվականներին կատարվել են նաև [[ՀԽՍՀ]]-ում։

 

[[Կատեգորիա:Մեթոդաբանություն]]